Çerçiz Loloçi/

Kushdo që e ka lexuar librin e fundit poetik “Apricus” të Rei F. Hodos, me parathënie të shkrimtarit Bashkim Hoxha, Botimet Jozef ka vënë re se kemi të bëjmë me një zë të veçantë, që mundohet të sjellë diçka të re në letërsinë shqipe dhe të shprehur mjeshtërisht në një formë të pazakontë.

Ai e ka formësuar librin me vetëm tetë poezi dhe konkretisht: “Thellë”, “Tej thellësisë”, “Dashurisë, një port i heshtur”, “Një shpirti tjetër”, “Cogitatio”, “Eros”, “Rrudhë qytetesh” dhe “Mëkatit”, por secili titull ka brenda tij një cikël poetik, shkruar me varg të lirë dhe që bart mendim, ndjejë dhe që e fton lexuesin për të marrë përjetimet e veta.

Ai nuk përkujdeset shumë që secila poezi të ketë një numër harmonik dhe të barabartë strofash, (ka syresh me 24 të tilla, me 15, me 10, me 9, me 3 e deri me 1), por ndërkaq secila prej tyre është e pangjashme, e ndjerë, emocionuese ku autori dëshiron të jetë vetvetja.

Rei Hodo ka një njohje të gjerë të letërsisë vendase dhe asaj të huaj, teksa preferon që para çdo poezi-cikli të risjellë Fatos Arapin dhe Lasgush Poradecin, Alen Bosquet dhe Giuseppe Ungaretin, Martin Camaj dhe Visar Zhitin, Enton Bidon dhe Edmond Tupjen.

Po kështu në poezinë e katërt ai risjell njeri pas tjetrit Bertoluccin, Xh. Spahiun, S. Hamitin, L. Lleshanakun, A. Samarakis, F. Arapi, F. Kraja, N. Kazanzakis e P. Rilken, jo thjesht e vetëm për t’i përmendur, por edhe për të skicuar gjendje të ndryshme të shpirtit njerëzor.

Rei Hodo nuk shquhet për shumëllojshmëri temash, por për të hyrë në botën njerëzore, në skutat më të thella, për të gjetur poezi edhe atje ku një sy i zakoshëm nuk mund të shkojë dhe në këtë mënyrë ai dialogon vazhdimisht me lexuesin.

Një inkursion i shpejtë, në krijimin e parë, me vargjet poetike më të bukura të Rei Hodos mund të shfaqej edhe në këtë mënyrë:

atdheun e vramë të gjithë

unë e vrava

e vave dhe ti aq fare pak

duart… i gjakosëm të gjithë në gjak…

prej Penelopës u qëndisën galaktika

në fron

mbretëron hëna

në tokë

njerëzit

gërryejnë njeri-tjetrin si acid nga e pathëna…

në s’më gjen askund në qytet

dhe as në pa pavionin e të vdekurve

nuk gjendet emri im

kërkomë në manastirin e poezisë

atje do të jem bërë murg…

hijet u zhveshën trupash

shpirti mbeti qënie pa emër

shpina e dorës tënde

rrok

buzët e Ferrit

Purgatori mbeti në ëndërr

Parajsa pamundësi…

fundi i vjeshtës

zverdhen jo

gjethet

ndjenjat bien rrugëve…

Vargje nga poezia ‘Thellë’.

Kurora e vëllimit poetik është krijimi “Dashurisë, një port i heshtur”, që fare mirë mund të ishte edhe titulli i librit; autori zbulon këtu stinën e pestë për një nga ndjenjat më të bukura njerëzore që janë thurur miliona e miliona vargje e megjithatë ajo është e denjë për çdo antologji poetike të autorëve shqiptarë, ballkanikë dhe europianë.

See insights and ads

Create Ad

Like

Comment

Share

Ornela Radovicka /

Duhet të themi që në fillim që ky libër nuk do të kishte qenë lehtë të dilte në dritë pa ndihmën z. Vehbi Miftari, Kreu i Misionit të Kosovës pranë Selisë së Shenjtë në Romë, por që personalisht nuk më pëlqen të flasë e ti përfshijë këta njerëz në rolin e detyrave që mbartin , por për i zë në gojë për   zemrën e tyre që venë në shërbim të kombit,  që rrallë gjenden e një prej tyre,  është edhe z. Miftari,  një njeri shumë korrekt, që kur premton mban fjalën, disponibile, dhe një vëlla i arbëreshëve, i cili ka fituar zemrat e këtyre njërëzve, por edhe një mik që At Bellusci e do me shpirt. 

Mjaftoi një fjalë nga ana ime, për këtë projekt dhe kjo punë u krye. Nuk kisha shumë besim se shumë na premtojnë dhe na harrojnë sa kthen krahët.  Megjithatë ka edhe  nga ata që na kanë mbështetur  çështjen arbëreshe  pa asnjë lloji interesi, dhe janë  aq të paktë sa numërohen me gishta, përfitoj nga rasti të falenderoj me zemër Gazetën “Dielli” në Amerikë, por edhe Pro integro.ch,  që na kanë hapur dyert dhe na mbështesin pa hezitim. Mendoj se çështja arbërshe është një çëshjtje kombi dhe se duhet të japim një kontribut që të gjithë.   

Redaktimi  i librit u bë nga vet Z. Vehbi Miftari, i cili  punoi me këto materiale, dhe e çoi deri në fund misionin e tij deri në publikim. Rrëfimet, dhe përmbajtja në  faqet e këtij libri janë ai “cikli Meridian” të një populli shqipfolës ardhur nga Ballkani shqipfolës,  lindur në Itali, po jo “i ingrirë” në shekullin XV, me një kulturë “ndryshe”me shqiptarët e sotëm, me një vetëdije “arbërore” dinamike e jo statike, një popull krenar për ruajtjen e identitetit,  të  jetës modeste,  të një populli fsnik, dhe unik në rruzull dhe që ruajtën gjuhën dhe ritin!  dhe këta quhen arbëresh. 

Arbëreshët, janë një popull  me një hapsirë fisike në territorin Italian, në shtatë krahinat e saj, të deklaruar si rajone me popullsi minoritare historike, të mbrojtura nga ligj i çalë i  482\99( që është paradoksale me artikullin  gjashtë, dhe nëntë të Kushtetutës italiane) dhe ky fakt  është një nyje, që kërkon një rrjet të gjerë bashkpunimi të shumë strukturave bilaterale midis  shteteve Italisë  si dhe Republikës së Shqipërisë, Kosovës, si edhe Maqedonisë, si edhe një rrjet kapilarësh të komunave arbëreshe e  të rajoneve ku ata shtrihen  për të shkoqitur këtë ngërç ku sot për sot kjo  temë është një temë hemorragjike.   

Në këtë libër në mënyrë të veçantë  jam përqëndruar të mbledh ato rrëfime, këngët, toponime,  në kujtesën e Rina Bellusci, një grua afër të 90-ave, dhe  kodifikuar ashtu siç i kam dëgjuar prej saj, në arbëreshten e saj. 

Ky mision ishte i vështirë, flasim për një gjuhë orale,  këngë që kërkonin të ridëgjoje disa herë tekstet,  si edhe kujtesa e një zonje 90 vjeçare në të njëjtën kohë edhe të ridëgjoja incizimet e shumë këngëve të ruajtura  në kasetat depozituar pranë Bibliotekës  A.Bellusci, të studjoja kostumin e Frasnitës, stolitë e tyre,  si edhe  të njihesha me argalinë.

Mendoj se ky libër mbart deri diku  vlerën  kryesore atë të gjuhës arbëreshe, të folmes lokale të Frasnitës, ku poezitë, dhe disa rrëfime janë në arbërishten e ruajtur nga Rina.  Është një gjuhë e cila nuk mësohet dhe shkruhet në shkollë,  e për këtë  na del si detyrë ta kodifikojmë fjalët arbërisht,  këtë gjuhë e cila shërben gjuhësisë shqipe, por në të njëjtën kohë  njihemi me  kulturën e vëllezërve tanë larguar prej 600 vjetve.  

Vitet kalojnë dhe Rina, edhe pse në një moshë disi të thyer, vazhdon e pret, mysafirë nga e gjithë bota. Ulet pranë tyre. Rrëfen, këndon, dhe kur të gjithë ikin, ajo vazhdon të shikojë nga dritarja… Pret  që dikush nga atdheu mëmë, ose nga trevat e saj  të vijnë dhe t’i vizitojnë këta vëllezër, zhytur në malet e Polinit, që janë ndjerë dhe ndihen me shekuj vetëm, të braktisur, të malluar, dhe që gjithmonë i mbajnë sytë  nga Mëma Shqipëri, por edhe tashmë nga Kosova, Maqedoni e Veriut  dhe e trevat e tyre 

Të gjtha dyert e shtëpive i kanë me vështrim nga lindja, varret, kishat, të gjitha me drejtim nga erdhën. Ata duken sikur thonë: Jemi këtu, duke pritur prej 600 vitesh! 

Në sytë e Rinës duket edhe trishtim për këtë komunitet që është shpopulluar ku rreziku i përgjithshëm i asimilimit të tyre në erën e globalizimit, qëndron si një prerës me dy thika.     

Rina këtë Arbëri e vadit çdo ditë me këngët, traditat, folklorin, gjuhën, ritin e saj. 

Askush nuk ka dalë nga ai prag pa u emocionuar, as edhe të rinjtë,  kur Rina me vëllain e saj At Antonio që pothuajse 88 vjeç, mbledhin energjitë, mobilizohen me shpirt, pastaj të kapin dorën dhe si një zinxhirë duarsh ku përcillen emocionet e shpirtit nisin e ja thërrasin këngës “Kur dy arbërshë bëhen bashkë”. 

Ky libër le të jetë si një nga ato shenjat pozitive të cilat tregojnë edhe pse ky popull në agoninënë e gjuhës së tyre ata janë  ende të gjallë, jo të padukshëm,  dhe se në mes tyre ka një mori vëllezërsh shqipatar që i duan dhe janë bashkë me ta. 

Shpesh pyes veten: A nuk do ishte mirë që shqiptarët të cilën bredhin e viztitojnë botën, të rezervonin sikur edhe nja dy ditë pushimi  prej lejes së tyre edhe tek arbëreshët e Kalabrisë. Ata janë një minierë e madhe shpirtërore. Në ato katunde do të gjeni shpirtin e gjallë Arbër, këngët, veshjet, muze, ushqimin, por edhe kulturë, teatër, arkitekturë. Ju lutem kur të vini e të shikoni, mos i gjykoni kur të shihni vetëm pleq. 

Ndihen të sëmurë, të ndarë, disi hallakatur, të mallëngjyer, por iu siguroj që ata janë një potencë intellektuale, artista në shpirt, dhe  do të gjeni dy Federatat e e tyre UNIARB DHE FAA, që kanë bërë atë që nuk kanë bërë kurrë istitucionet.

Ky popull meriton të ndihet dinjitoz në hapsirën e tij, duke patur një gjuhë të përbashkët,(Unifikimi i gjuhës të tyre mbështetur në 50 të folmet e tyre është shumë e rëndësishme) sepse vetëm me një gjuhë të përbashkët forcohet më shumë  Arbëria, e mban identitetin e saj. Me atë  gjuhë do flasin bijëve të tyre, e do  shkruajnë historinë e tyre që deri më sot nuk është shkruar! 

Mos Harroni se arbëreshët në Itali janë më të vjetër se Shtetet e Bashkuara të Amerikës, më këtë do të them që janë një popull dhe jo një etni! (Në vijim disa foto)

Ornela Radovicka 

Qëndra albanologjike mbi gjuhën dhe kulturën arbëreshe themeluar nga At Bellusci 1980

Z. Vehbi Miftari, redaktori i librit, në familjen e At Belluscit dhe i dorëzon kopjen e parë të librit zonjës Katerina Belluschi. 

Në foto Caterina Bellusci dhe Ornela Radovicka. Një perqafim për këtë mëmë rreth të 90-ave  kaq fisnike, që pa u lodhur na ndihmonte të kodifikoja, çdo rrëfim të saj. E falenderoj me shpirt.   

Rafaela Prifti/

Sot u festua Dita e Arkitekturës së Peizazhit në fermën Uka, Laknas, Tiranë. Meqenëse është një disiplinë e re shkencore e Arkitekturës në Shqipëri, një ditë si kjo e bën atë pjesë të jetës sonë, thonë organizatorët nga Departmenti i Hortikulturës dhe Arkitekturës së Peizazhit në Universitetin Bujqësor të Tiranës, Shoqata e Arkitektëve të Peizazhit e Shqipërisë dhe Arkivi Qendror Teknik i Ndërtimit.

Ky është një art më vete i ndërthurjes së objekteve apo strukturave me mjedisin natyror që lidhet drejtperdrejt me mirëqenien e shoqërisë.

Ndonëse programi i studimeve në Arkitekturën e Peizazhit në UBT ka mbushur dhjetë vjet, studentët që kanë kryer një cikël të plotë në këtë fushë kanë filluar në vitin 2018. Profesori i Universitetit Bujqësor Zydi Teqja thotë se “numri i specialistëve të këtij profesioni të ri sot është rreth 30-40. Për të diplomuarit ka fusha të gjera punësimi që nga ndërmarrjet të cilat merren me hapësirat publike deri te studiot e projektimit.”

“Këtë vit akademik për herë të parë filloi zbatimi i programit Diplomë Duale në Arkitekturë Peizazhi me Universitetin e Viterbos, Itali, që ju jep mundësi studentëve që regjistrohen në këtë program të pajisen edhe me një diplomë të vendeve të BE-së,” thuhet në njoftimin për shtyp.

Punimet e studentëve të Arkitekturës së Peizazhit u paraqitën në hapësirë të hapur në Laknas, tetë kilometra nga Tirana, në festimin e sotëm. Brezi i njëzet vjeçarëve është grup demografik i interesuar për ekologjinë e projektimeve rezidenciale si edhe të hapësirave publike të lidhura në mënyrë të pandarë me natyrën, që është thelbi i Arkitekturës së Peizazhit dhe për të cilën Shqipëria ka shumë nevojë.

Sa për kuriozitet, koncepti i arkitekturës së kopshtarisë – term i viteve 1800 – kishte të bënte projektime masive të pallateve mbretërore, parqeve, objekteve fetare etj. Në vitin 1828, tregtari skocez dhe kujdestar i agrikulturës krijoi togfjalëshin “arkitekturë peizazhi” që hyri në përdorim të gjerë nga John Claudius Loudon, botanist, kopshtar dhe autor skocez.

Arkitektët e peizazhit ndërtojnë hapësira që ju shërbejnë të gjithëve që nga rrugëkalimet panoramike, lagje dhe parqe, deri te autostradat.

Dr. Sadik Elshani/

Kohë më parë një grup intelektualësh, akademikësh, studiusish e qytetarë të profileve të ndryshim, nga më të rëndësishmit të të  Shqipëerisë dhe disa nga Kosova u janë drejtuar me një peticion Kuvendit të Shqipërisë, Ministrisë së Arsimit e disa agjenesive për media e informim. Në këtë peticion ata shprehin pakënaqësitë dhe shqetësimet e tyre për përmbajtjen dhe mënyrën e paraqitjes së informacionit në disa portale e medium televizive. Shpesh në këto programe televizive ka edhe mjaft shtrembërime të fakteve e të dhënave shkencor, gjysëm të vërteta e dezinformime. E të mos flasim për mungesën e kulturës së komunikimit me njëri – tjetrin, duke bërtitur e duke fyer e sharë njëri – tjetrin. Për këto dukuri të shëmtuara edhe vetë kohë më parë e kam botuar një shkrim me titull: “Gladiatorët e stdiove televizive, ekranit televiziv”. Pasi e kam shprehur pakënaqësinë time për përmbajtjen e tyre të dobët, analiza të pabaza e të cekëta, argumenteve joprofesionale e ngritjes së zërit, duke fyer e mosrespektuar bashkëbiseduesit. Në këtë shkrim kam dhënë edhe disa ide sesi të mënjanohen këto dukuri të shëmtuara: “Për ata që i thejnë rregullat e mirësjelljes, ligjërimit të qytetëruar, moderatorët duhet të marrin masa, t’i përjashtojnë për disa ditë, e nëse i përsërisin të njejta sjellje, atëherë të përjashtohen përgjthmonë. Ndoshta kështu mbushën mend. Edhe sponsorizuesit e këtyre programeve nuk duhet të qëndrojnë indiferent ndaj këtyre situatave të pakëndshme. Fytyrat publike, qofshin ata gazetarë, politikanë apo diçka tjetër, duhet të jenë shembull për të mirë për të gjithë, sidomos për të rinjtë. Komunikimi i qytetëruar, edhe kur nuk pajtohesh me dike, respekti i ndërsjellë për njëri – tjetrin janë tiparet më bazike të një shoqërie të kulturuar, qytetëruar. Duhet të tregojnë respekt për shikuesin, stacionet televizive, profesionin dhe veten e tyre”.

Ka shumë gjëra që nuk janë duke shkuar mirë e për të cilat mund të bëhen peticione e peticione, por vetëm me peticione nuk zgjidhen problemet e shumta të Shqipërisë, të Kosovës e të trojeve tjera shqiptare. Duhet angazhim e veprim konkret. Ndoshta në shikim të parë nuk ka asgjë të keqe në këtë peticion, por mënyra sesi është thurur, institucioneve që u është drejtuar dhe kërkesat e tyre janë problematike. Ata kërkojnë që këtyre personave që shprehin e paraqesin pikëpamje jo të sakta shkenvore u duhet mbyllur goja, këta “sharlatanë”, sipas tyre duhet të largohen nga studiot televizive. Kjo është sjellje tipike staliniste. Janë mësuar disa nga këta studiues e intelektualë me veprime autoritare e jodemokratike të regjimit të kaluar. Ka mënyra të tjera sesi duhet ballafaquar me vetje (individë) të tillë. Në një shoqëri demokratike liria e fjalës gjithmonë duhet të jetë e shenjtë, edhe atëherë kur nuk pajtohesh me qëndrimet e dikujt. Nënshkruesit e këtij peticioni kryesisht mllefin e tyre e shprehin ndaj disa panelistëve, të cilët në disa programe televizive, pa kurrëfarë fakte e referenca shkencore pohojnë se gjuha shqipe ëstë njëra nga gjuhët më të vjetra të botës nga e cila burojnë edhe shumë gjuhë të tjera, përmes së cilës spjegohen edhe shumë fjalë të gjuhëve të tjera, etj. Si njeri që merret me shkencat e natyrës, shkencat ekzakte, gjithmonë do ta mbroj saktësinë shkencore, të dhënat experimentale, argumentet e bazuara në shkencën e shëndoshë, pa shtrembërime e pasaktësi. Pra, ata pëqëndrohen në një çështje tepër të ngushtë shkencore.

“Studimi i vjetërsisë së gjuhës shqipe nuk mund t’u lihet pseudoalbanologëve, etimologëve të improvizuar, pikëpamjet e të cilëve s’do të pranoheshin nga asnjë forum shkencor brenda e jashtë Shqipërisë”, shkruajnë ata ndër të tjera në këtë peticion. Atëherë, përse Akademia e Shkencave, apo ndonjëri nga këta të nënshkruarit nuk merren seriozisht me vjetërsinë e gjuhës shqipe, t’i botojnë studimet e tyre në revista profesionale e t’i paraqesin nëpër konferenca shkencore e jo të merren me këta pseudoalbanologë. Shumica e tyë nënshkruarëve të këtij peticioni nuk janë gjuhëtar dhe disa nga ata që janë gjuhëtarë, asnjëri prej tyre nuk merret me vjetërsinë e gjuhës shqipe. Me rëndësi është që të vërtetohet vjetërsia e gjuhës shqipe shkencërisht e pastaj të tjerët le të flasin çka të duan. Fjalët e botës nuk mbyllën kurrë. Ndoshta ky debat do të jetë një nxitje për studiusit tanë që të merren më me përkushtim e seriozitet me çështjet e ndryshme gjuhësore e probleme të tjera shkencore e arsimore, gjendjen e mjerueshme të gjuhës sonë, të folur e të shkruar, të bombarduar me fjalë e shprehje të huaja, gabime të shumta gramatikore, etj. Me dekrete staliniste nuk zgjidhen problemet gjuhësore dhe as ndonjë problem tjetër i çfarëdo natyre qoftë ai. Në vend se të ankohen e vajtojnë për gjendjen e mjerueshme, nivelin e ulët shkencor të këtyre “sharlatanëve”, këta studiues duhet t’i përvishen punës për të dhënë ndihmesën e tyre për tejkalimin e këtyre dukurive negative e të dëmshme. Në këtë listë prej rreth 100 të nënshkruarish, po shoh mjaft prej tyre me tituj e grada shkencore dhe mendja po më shkon se me siguri dikush nga këta “sharlatanët” e studiove televizive do të kenë qenë nxënës apo studentë të ndonjërit prej tyre.

Për këtë peticion është shkruar mjaft, pro e kontra (për e kundër) në mediat e shkruara dhe ato elektronike, por ajo që më shtyri t’i shkruaj këto radhë është edhe paraqitja e disa të nënshkruarëve të këtij peticioni në shtypin e shkruar dhe në studiot televizive, qëndrimet, deklaratat e pohimet e të cilëve janë për çdo kritikë, janë më të dëmshme se të atyre “shalatanëve” të cilët i kritikojnë dhe mundohen t’ua mbyllin gojën. I pari që i prinë këtij peticioni, akademik Rexhep Qosja (respekt për punën e tij si kritik e studiues i letërsisë), nuk le rast pa i thurur himne e lavdi regjimit të Enver Hoxhës. Ndërsa akademiku tjetër, historiani Pëllumb Xhufi të lë përshtypjen e një avokati mbrojtës të krimeve të komunizmit, nuk le rast pa i dalë në mbrojtje regjimit çnjerëzor të Enver Hoxhës. Deklaratat e qëndrimet e tij për kampin e Tepelenës se nuk ka qenë edhe aq i keq, janë më tepër se skandaloze, janë jo njerëzore. Ai kamp nuk ka qenë kamp pushimi, por ka qenë një kamp i tmerrshëm ku kanë qenë të inernuar me mijëra shqiptarë: burra e gra, plaka e pleq të rinj e fëmijë, të cilët kanë jetuar në kushte të mjerueshme, të keqtrajtuar e të torturuar, gra e vajza të reja të përdhunuara nga komandantët e gardianët e pashpirt të atij kampi. Në atë kamp kanë vdekur 300 fëmijë, jo nga kushtet e mira, por nga mjerimi i tejskajshëm. Akademik Xhufi pa kurrëfarë ndejshmërie e ngriti zërin e tij kundër ndërtimit të një përmendoreje (memoriali) për këta fëmijë fatkeqë. Përse ky historian që merret me Periudhën e Mesjetës përzihet në çështje të tilla?! I kërkoi dikush opinionin e tij?!

Në mesin e këture 100 personaliteteve të rëndësishme po figuron edhe emri i presidentit Bamir Topi, i cili në të folurit, ligjërimin e tij përdor mjaft fjalë të huaja, vend e pa vend. Meqenëse e përmendëm fjalën president, duhet theksuar se në vend të kësaj fjale ne e kemi fjalën e bukur shqipe: kryetar. Edhe neni 86, pika 1 e Kushtetutës së Shqipërisë,që e përkufizon të parin e vendit është përpiluar gabimisht: “Presidenti i Republikës është kryetar i shtetit dhe përfaqëson unitetin e popullit”. Siç e cekëm më lart, fjala president ne gjuhën shqipe përkthehet me fjalën kryetar, ndërsa fjala unitet, po asht është fjalë e huaj që përkthehet me fjalën shqipe: bashkim. Do të ishte më e drejtë sikur neni 86, pika 1 të përpilohej, thurej kështu: “Kryetari i Republikës është kreu i shtetit dhe përfaqëson bashkimin e popullit”. Këta studiues ka qenë dashtë t’ia dërgonin një peticion Kuvendit të Shqipërisë, jo për t’i larguar “sharlatanët” nga studiot televizive, por për të kërkuar nga deputetët që si përfaqësues të popullit të sillen me dinjitet e qytetari në tempullin e demokracisë e jo ta shndërrojnë atë në arenë gladiatorësh, vatër zjarri. Është mirë që këta studiues e akademikë të japin zgjidhje për këto dukuri të shëmtuara të shoqërisë sonë, të merren me rrënjët, burimin e problemeve dhe jo me simptomat e tyre. Kemi shumë probleme, por jemi duke bërë pak përpjekje për t’i zgjidhur ato. Ende nuk e kemi të shkruar historinë e popullit tonë ashtu si duhet, duke u bazuar në fakte e pa ndikime ideologjike e politike. Shqipëria ende nuk i ka dënuar krimet e komunizmit, ndërsa “ajka” e kombit tonë hesht!

Zija Vukaj/

-kulturologji-

Kjo që po bëj tani, quhet prezantim, në protokollin konvencional të konferencave dhe leximeve; por unë nuk prezantoj, sepse një poet me cilësinë e kilianit Pablo Neruda nuk mund të prezantohet veçse me të gjithë thjeshtësinë dhe, mbuluar nga historia ime e vogël prej poeti, po shënoj, po bëj një tërheqje vëmendjeje të ëmbël por të thellë.

Dhe po ju them të viheni e të dëgjoni një poet autentik, prej atyre që i kanë ndijimet e stërvitura në një botë që nuk është e jona dhe që pak njerëz e perceptojnë. Një poet më i afërt me vdekjen se me filozofinë; më i afërt me dhimbjen se me inteligjencën; më i afërt me gjakun se me bojën e shkrimit. Një poet plot zëra të mistershëm, që për fat të mirë, vetë ai nuk di t’i deshifrojë; një njeri i vërtetë, që tashmë e di se xunkthi dhe dallëndyshja janë më të përjetshme se faqja e fortë e statujës. Amerika spanjolle na sjell rregullisht poetë të frymëzimeve të ndryshme, të kapaciteteve e teknikave të larmishme. Poetë të ëmbël të tropikut, të rrafshnaltave, të maleve; ritme e tone të ndryshme, që i japin gjuhës spanjolle një pasuri të veçantë. Gjuhë tashmë familjare për gjarprin e dehur dhe për pinguinin e këndshëm të kollarisur. Por jo të gjithë këta poetë kanë tonin e Amerikës. Shumë duken gadishullorë, të tjerë theksojnë në zërin e tyre vrulle të huaja, sidomos franceze. Por tek të mëdhenjtë, jo. Tek të mëdhenjtë brambullin drita e gjerë, romantike, e egër, e bollshme, e mistershme e Amerikës. Blloqe që janë gati të fundosen, poema të mbajtura mbi humnerë me fijen e një merimange, buzëqeshur me një mimikë të lehtë jaguari, dora e madhe e mbuluar nga veli që luan me delikatesë me një shami të qëndisur. Këta poetë japin tonin e pacipë të gjuhës së madhe spanjolle të amerikanëve, kaq e bashkuar me burimet e klasikëve tanë; poezi që nuk ka turp të thyejë modelet, që nuk i trembet qesharakes dhe që zë të qajë befas në mes të rrugës.

Përbri zërit të mrekullueshëm të mjeshtrit Rubén Darfo dhe të zërit ekstravagant, të adhurueshëm, ëmbëlsisht të ngathët e fosforeshent të Herrera y Reissig e të ofshamës së uruguajanit dhe kurrë francez Conte Lautremont, kënga e të cilit mbush me tmerr agun e adoleshentit, poezia e Pablo Nerudës ngrihet me një ton të pangjashëm kurrë në Amerikë, me pasion, me butësi dhe sinqeritet.

Reziston përballë botës, përplot mahnitje të sinqertë dhe i mungojnë dy elementë me të cilët kanë jetuar shumë poetë të rremë: urrejtja dhe ironia. Kur do të ndëshkojë dhe ngre lart shpatën, gjendet befas me një pëllumbeshë të plagosur mes gishtave.

Unë ju këshilloj ta dëgjoni me vëmendje këtë poet të madh e të ngashëreheni me të; secili sipas mënyrës së vet. Poezia kërkon një nxemje të gjatë, si disa sporte, por ka në poezinë e vërtetë një aromë, një theks, një çast drite, që të gjitha krijesat mund ta perceptojnë. E dhëntë Zoti që t’ju shërbejë për të ushqyer atë pikël marrëzie që të gjithë mbartim brenda, që shumë e vrasin për të vënë dylbinë e urryer të pedantizmit libresk pa të cilin është mendjelehtësi të jetosh.