Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Festa e Pavarësisë së Shqipërisë: Rugova President i Kosovës, uronte gjithë shqiptarët e botës

by

-Dr. Ibrahim Rugova para 29 viteve – në  jubileun e 80 vjetorit të Pavarësisë së Shqipërisë e Ditën e Flamurit – 28 Nëntor 1992 uronte gjithë shqiptarët e botës, për herë të parë si President i Kosovës: Një  URIM I MADH në këtë kremtim jubilar për të gjithë shqiptarët edhe në Shqipëri, edhe në Kosovë, edhe në viset e tjera etnike dhe në diasporë, duke filluar nga Zelanda e Re, Australia, Evropa dhe Amerika, të cilët gjithmonë kanë qenë të lidhur me Shqipërinë dhe me trojet etnike shqiptare dhe me çështjen shqiptare/

Gazeta DIELLI nga korrespondenti në Kosovë Behlul JASHARI

PRISHTINË, 27 Nëntor 2021/ Para 29 viteve – në 80 vjetorin e Pavarësisë së Shqipërisë – Ditën e Flamurit, në 28 Nëntor 1992, Presidenti historik i Kosovës, Dr. Ibrahim Rugova, uronte të gjithë shqiptarët në botë.

“Një  URIM I MADH në këtë kremtim jubilar për të gjithë shqiptarët edhe në Shqipëri, edhe në Kosovë, edhe në viset e tjera etnike dhe në diasporë, duke filluar nga Zelanda e Re, Australia, Evropa dhe Amerika, të cilët gjithmonë kanë qenë të lidhur me Shqipërinë dhe me trojet etnike shqiptare dhe me çështjen shqiptare”.

Ky ishte urimi i parë për 28 Nëntorin i Dr. Ibrahim Rugovës si President i Kosovës i zgjedhjeve të para pluraliste të 24 Majit 1992 – vitit të 80 vjetorit të Pavarësisë së Shqipërisë, që e festoi në Vlorë.

Dr. Rugova vlerësonte arritjet e shqiptarëve dhe theksonte aspiratat e idealet shqiptare:

“Në këtë moment jubilar dhe të rëndësishëm mund të them se sot shqiptarët, pa marrë parasyshë kufijtë aktualë, janë më të bashkuar se asnjëherë dhe sot, pas 50 vjet ndjekjesh dhe persekutimesh që përjetuan edhe në Shqipëri e edhe në Kosovë dhe represionit që kemi këtu, kremtojmë së bashku këtë festë kombëtare, e mund të themi edhe me rezultate të mëdha, sepse Shqipëria aktuale këtë vit ka hyrë definitivisht në proceset demokratike, gjithnjë e më shumë po bëhet një vend i hapur edhe në pikëpamje politike e edhe në pikëpamje ekonomike dhe po integrohet në proceset evropiane dhe ndërkombëtare, ndërsa Kosova, me shpalljen e pavarësisë së saj shtet i pavarur dhe neutral, po afirmohet gjithnjë e më shumë në planin ndërkombëtar, po ashtu edhe trojet e tjera etnike të shqiptarëve në Maqedoni, si grupacion i dytë nacional, pastaj në Mal të Zi dhe në Serbinë Jugore. Mund të themi se me politikën e rezistencës dhe të qëndresës paqësore, shqiptarët e Kosovës dhe të viseve tjera janë afirmuar sot në botë. Në kohën kur po shkatërrohet e që u shkatërrua ish-Jugosllavia e po ashtu edhe në kohën e një organizimi të ri në Ballkan, edhe shqiptarët e Kosovës e të viseve tjera etnike kërkojnë vetëvendosje për ardhmërinë e tyre.

Në këto momente të rëndësishme, Shqipëria si shtet ndihmon mjaft çështjen e Kosovës dhe çështjen e shqiptarëve në përgjithësi në planin diplomatik dhe në planin politik dhe mbron interesat e shqiptarëve.”

Presidenti historik Rugova ka folur kështu në një deklaratë ekskluzive për gazetën e rezistencës “Bujku”, kryeredaktor i parë-themelues i së cilës isha, që kishte nisë të dalë nga 18 Janari 1991, pjesë e lëvizjes e luftës për liri, pavarësi e demokraci, me orientim e përcaktim të fuqishëm properëndimor euroatlantik, e që sfidonte ndalimin e dhunshëm nga Serbia të gazetës Rilindja – të vetmes së përditshme shqipe në atë kohë në Kosovë.

Me titullin “Shqiptarët sot janë më të bashkuar se asnjëherë” deklarata ekskluzive gazetës “Bujku” botohej në numrin e 28 Nëntorit 1992 në ballinë, ku me titullin “Urojmë që përvjetorët e ardhshëm t’i festojmë bashkërisht” botohej edhe përgëzimi i Presidentit të Kosovës Dr. Ibrahim Rugova  Presidentit të Shqipërisë Sali Berisha:

“I dashuri President,

Sot, në ditën e 80-vjetorit të shpalljes së Pavarësisë shqiptarët festojnë kudo. Më 28 nëntor mbushen plot 80 vjet kur në Vlorë Ismail Qemali ngriti Flamurin e Kastriotit, Flamurin  shqiptar. Ishte ditë e Pavarësisë së Shqipërisë, ditë e çlirimit dhe ditë për të hyrë në jetën e lirë shqiptare e qytetare. Por, për fat të keq, Shqipëria u nda dhe Kosova e trojet e tjera etnike ranë prapë në robëri. Të gjithë shqiptarët nuk e gëzuan pavarësinë dhe lirinë.

Shqipëria demokratike dhe e lirë sot po bëhet një faktor i integrimeve kombëtare dhe i stabilitetit në Ballkan. Ajo Kosovës po i jep ndihmë të madhe politike dhe diplomatike në rrugën e saj të Pavarësisë, po i mbronë interesat e të gjithë shqiptarëve.

Urojmë që Shqipëria të bëhet një shtet edhe më i fortë edhe më i zhvilluar ekonomikisht, Urojmë që përvjetorët e ardhshëm t’i festojmë bashkërisht.

Zoti e bekoftë Shqipërinë!

Kryetari i Republikës së Kosovës,

Dr. Ibrahim Rugova”

Në 28 Nëntor 1992, “Në mbarë Shqipërinë manifestime madhështore” ishte kryetitull balline i raportimit nga Tirana i gazetës “Bujku”, e cila  në numrin vijues raportonte edhe se, Presidenti i Republikës së Kosovës Dr. Ibrahim Rugova ishte në Shqipëri në kremtimin e 80 vjetorit të Pavarësisë.

“Dr. Rugova mori pjesë së bashku me presidentin e Shqipërisë dr. Sali Berisha në solemnitetin qendror të përvjetorit jubilar në Vlorë, ku 80 vjet më parë Ismail Qemali ngriti Flamurin e Pavarësisë…Në kuadër të vizitës në Shqipëri, dr. Rugova zhvilloi bisedime me presidentin Berisha dhe me udhëheqës të tjerë të Shqipërisë”, shkruante gazeta “Bujku” që dilte në Prishtinë.

Ditën e Flamurit e të Pavarësisë së Shqipërisë – 28 Nëntorin  Dr. Ibrahim Rugova e festoi në Vlorë në 80 vjetor për herë të parë si President i parë Kosovës po në atë vit kur u votua në zgjedhjet e para pluraliste presidenciale e parlamentare të 24 Majit 1992.

Në Kosovë Dita e Pavarësisë së Shqipërisë dhe e Flamurit Shqiptar festohej edhe kur ishte e ndaluar, festohej edhe me demonstrata në vitin 1998 në Prishtinë e qytete tjera me kërkesa për Kosovën Republikë, për Kushtetutë, për Universitet e të tjera për të drejtat e shqiptarëve. Atëherë, marshi i  fillimtarëve të demonstrates, ndër të cilët isha edhe unë nxënës i klasës së tretë të Shkollës Normale nisi në orët e pasditës  nga Fakulteti Filozofik (tash Fakulteti Filologjik i Univerisitetit të Prishtinës), dhe më pas deri natën vonë u mbushën përplot demonstrues rrugët dhe sheshet e kryeqytetit të Kosovës. Për ato demonstrata në 24 vjetorin e tyre “Nata që bënte dritë” ishte titulli i shkrimit tim në gazetën “Bujku” të 28 Nëntorit të 80 vjetorit të Pavarsisë së Shqipërisë, ku në legjendën e fotografisë theksoja: “Pas Krujës, Vlorës…edhe në Prishtinë, në demonstratat e vitit 1968, në prag të Ditës së Flamurit, u ngrit flamuri për pavarësinë shqiptare…”

“Valonin shumë flamuj kombëtarë shqiptarë, valonin edhe për Festën e Flamurit që ishte e ndaluar bashkë me flamurin”, përshkruaja pamjet madhështore…Tregoja edhe se si në 28 Nëntorin 1968  për  demonstrat shqiptare në Kosovë dhe për Flamurin Shqiptar në ditën e madhe historike kisha shkruar vargje – vjershën “Himni i Flamurit”, të cilën ma botoi gazeta studentore “Bota e Re”…

Nga të gjithë shqiptarët, edhe në demonstrata, përkujtohej e edhe sot e përgjithmonë historia jonë shkruan e flet edhe se Heroi Kombëtar, Isa Boletini, në Nëntorin e madh 1912 nga fshati Boletin në rajonin e Mitrovicës – nga Kosova me 400 bashkëluftëtarët e tij shkoi në Vlorë në krah të Ismail Qemalit për shpalljen e Pavarësisë së Shqipërisë.

Në Vlorë, Isa Boletini me bashkëluftëtarët nga Kosova përbënin forcën e parë ushtarake të Qeverisë së parë Shqiptare të kryesuar nga Kryetari i saj Ismail Qemali, themeluesi i Shtetit Shqiptar, firmëtari i parë i Deklaratës së Pavarësisë Shqiptare.

Edhe nga Vlora, edhe në festimet e urimet nëpër vite të 28 Nëntorit Presidenti Rugova theksonte edhe mesazhin se Pavarësia e Kosovës është plotësim i Pavarësisë Shqiptare.

 “Kosova e pavarur në NATO e në BE dhe në miqësi të përhershme me SHBA”, “Pavarësia e Kosovës është e mira e të gjithë qytetarëve dhe do ta qetësojë rajonin” dhe “Politikë globale që sa më parë të bjerë muri mes shqiptarëve”, janë titujt e tre nga intervistat ekskluzive që kam zhvilluar nëpër vitet e rezistencës, luftës e lirisë me Presidentin historik të Kosovës Dr. Ibrahim Rugova, derisa isha kryeredaktor i gazetës Rilindja dhe korrespondent në Kosovë i Agjencisë Shtetërore-Zyrtare të Lajmeve të Shqipërisë.

Këto tre intervista janë ribotuar në gazetën tradicionale të Kosovës Rilindja, e cila për 17 Shkurtin historik 2008 doli numër i jashtëzakonshëm festiv me kryetitullin me shkonja ngjyrë ari: Kosova shpalli pavarësinë bota e njeh shtetin më të ri.

Po në ballinë, nën imazhet e nënshkrimit të Deklaratës së Pavarësisë së Kosovës, të Flamurit e Stemës së shtetit të ri evropian dhe fishekzjarreve të festimeve në Prishtinë, Rilindja shkruante poashtu me shkronja ngjyrë ari: 17 Shkurti 2008 dita më e madhe shqiptare pas 28 Nëntorit 1912 të Pavarësisë së Shqipërisë.

Lart te logoja po në faqen e parë shkruante: Rilindja ju uron shpalljen dhe njohjen e Kosovës Shtet i Pavarur.

Intervistë e përfytyruar me Faik Konicën…

by

Shpendi Topollaj/

– Faik be! Nuk dua të bisedoj me ju si shkrimtar, se ndihem keq, por lejomë të flasim si kolonjarë, pasi origjina ime është nga Novosela.

– Ore! Mos je ai oficeri që i ke thënë njëherë Skënder Luarasit se Kolonja ka bërë për Shqipërinë atë që bëri Skënderbeu për Evropën?

– Po. Dhe ai u kënaq shumë, por shtoi: Ah! Sikur këto fjalë t`i thosh dikush që nuk është nga Kolonja.

– Mirë paska thënë. Pas shekullit të XV – të në Konicë vërshuan shumë nga Kolonja, Leskoviku dhe Frashëri si punëtorë bujqësie. Aty ka qenë edhe shtëpia e Hankos, nënës së Ali Pashait. Në gjithë shekullin e XIX – të e deri nga fillimi i të XX – it në teqenë e Konicës, zhvillohej fshehtazi një veprimtari kulturore që nxiste dashurinë për atdhe dhe urrejtje ndaj sundimit osman. Shumica e popullit musliman, kur u bë shkëmbimi i vitit 1923 u larguan. Janë dhe dy fshatra të tjerë Korsacka dhe Pilkati që është i banuar nga shqiptarët ortodoksë. Greku ka punuar shumë për t`i asimiluar dhe deri diku ja ka arritur. Nuk e harroj Vojdomatin, lumin që merr rrugë nga Pindi… 

– Më 3 janar të vitit 1899 tek “Albania” keni shkruar se: “Shqiptari duket si i bërë për të qenë lodër e një mashtrimi të përjetshëm: një fatalitet i dhimbshëm rri pezull mbi këtë popull të mjerë”. A nuk u duket se edhe tani pas 122 vjetësh këto fjalë mbeten aktuale?

– Më shumë se aktuale, pasi ne kemi përvojë jo të vogël dhe nuk na falet të mbetemi ende të tillë. Duhet të kishim nxjerrë mësime nga historia jonë të paktën. A nuk ka qenë e mjaftueshme “miqësia” me italianët, jugosllavët, rusët e kinezët? 

– Ashtu është. Ju dikur keni shkruar për këtë dhe keni thënë diçka të pamohueshme: “Shqiptarët e mjerë presin që Evropa të vijë sot a nesër t`i shpëtojë. Është nevojë të themi, të bërtasim të vërtetën: Evropa shqiptarët i ka parë për të egër e për të humbur”. Paradoks apo jo; kur të parët e tyre…

– Ishin shpellarë thuaj. Ata çuditërisht edhe sot, ashtu pak a shumë na konsiderojnë. Natyrisht që bota ka ndryshuar shumë dhe Shqipëria nuk është ajo e një shekulli më parë, por kançeleritë evropiane asnjëherë nuk morën mundimin të ndreqin me kurajë gabimet e gjyshërve të tyre që e trajtuan Shqipërinë si plaçkë tregu. Na kanë lënë të ndarë në disa shtete dhe nuk e kuptoj frikën a ligësinë e pengimit të bashkimit të Kosovës me Shqipërinë. Kjo është jashtë çdo dyshimi një vepër mizore, por ama edhe politikanët tanë i ke parë ndonjëherë të prononcohen për këtë? Sikur kanë turp, sikur druhen, sikur mendojnë se do t`i quajnë shqiptaro – mëdhenj a nacionalistë. Ose, ose, si prishës të ekuilibrave në Ballkan. Nuk thosh më kot Bismarku se “Politika prish karakterin”. Serbit e grekut nuk duan t`ia prishin qetësinë. Kanë politikat e tyre dhe nuk i dihet asnjëherë se ku i del tymi. 

– Dhe nuk është vetëm kjo. Ata këtu në emër të traktateve po bëjnë ligjin. Del një zyrtar i huaj a ambasador dhe fjala e tij është fjala e Zotit. Po shteti a duhet të ketë një dinjitet, një sovranitet fundja.

– Jo, fundja, a duhet të ketë një reciprocitet në marrëdhëniet me të tjerët. Duhet ta dish se unë studimet e larta në vazhdim i kam kryer në Universitetin e Harvardit në SH.B.A. Atje kam kryer dhe detyrën e ambasadorit të vendit tonë. Shqipërinë e varfër dhe të vogël, thuajse nuk e njihnin fare, por mua më vunë në krye të të gjithë ambasadorëve të tjerë: kam qenë Dekan i Ambasadorëve. Por edhe ambasadorët amerikanë te ne, si ai i pari Ulysses Grant Smith që erdhi në 22 shtator 1922, si Charles Hart që e pasoi në 1925, asnjëherë nuk i imponoheshin qeverisë tonë. Model i një ambasadori plot dije dhe mik i madh i shqiptarëve, një njeri që i dinte mirë se deri ku shkonin detyrat e tij qe Herman Bernstein të cilin e kam pasur mik besnik. Ai mbajti qëndrimin dashamirës ndaj popullit tonë dhe shprehte admirim për mbretin Zogu i Parë. Madje, ai kishte shumë konsideratë për të, dhe jo si unë që e pata sharë, dhe kudo që shkoi i mbronte si askush interesat tona. Dha kontribute sidomos për arsimin dhe e donte megjithë shpirt përparimin e kombit tonë. Megjithë këtë, italianët e shihin me dyshim veprimtarinë mëse normale të tij. Më kujtohet sesi një herë ambasadori italian në Washington, Augusto Rosso mbaj mend se quhej, i shkruante Romës se më duket se ambasadori amerikan i tejkalon kufijtë e detyrës së vëzhguesit, për të hyrë në atë të këshilltarit politik e promovuesit, edhe në fusha të tjera. Dhe vazhdonte: “Çfarë do të mendonte Washingtoni sikur një Ministër italian, në vende si Kuba ose Nikaragua të fillonte të bënte “politikë aktive”. Në analizat e tij brilante ai kujton me neveri se Shqipërinë e kanë pas njohur me emrin “Toka e harruar e Evropës” dhe bënte thirrje për investime dhe turistë në “Cepin e fundit të pazbuluar të Evropës”. Por është për të ardhur keq kur sheh se pak a shumë vendin tonë e kanë harruar edhe sot. Ose më drejtë, e shohin si koloni të tyren. Si mund të japë urdhra një ambasador, sikur të ishte guvernator, tamam si Francesko Jakomoni gjatë pushtimit fashist. Kam dëgjuar se shumë shkojnë e kërkojnë zgjidhje të problemeve që kanë në ambasadën amerikane. Gabim, shumë gabim. I shkruajnë asaj për ç`do hall që kanë. Ku ka ngjarë kjo? Frenat janë lëshuar deri atje sa edhe drejtësinë po e komandojnë ata. Jemi miq, u duam shumë, ndofta më shumë se kushdo, por jo deri këtu. Pastaj, kanë të drejtë edhe të tallen, se faji yni është. 

– Po ajo loja me “Persona non grata” si u duket Faik be?

– Mirë e the; loja. E do shqip: nuk ka më keq. Lojë e pandershme me shqiptarët. Askujt nuk i duhet se ç`bëjnë vetë shqiptarët me këdo, qofshin këta dhe liderë, se kështu po i quani ju ata tani. Kush ka faj, le të marrë atë që i takon nga populli i tij, po qe se e meriton. E jo të themi: e di ai babai atje larg. Këtu mesa di unë ka voluntarizëm, për të mos thënë arbitraritet. E si  mund të ndërmarrë dikush, kushdo qoftë ai, në atë vend demokratik, një veprim të tillë? Për të përkrahur palën tjetër, apo për të futur ngatërresa. Mjaft të tilla kemi. Ju e dini mirë se shpallja “non grata” e një njeriu me reputacion gjatë përmbysjes së komunizmit dhe viteve të demokracisë, nuk kalon lehtë. Të paktën gjysma e popullit e vlerëson lart atë dhe nuk mund të pranojë që ai të poshtërohet pa fakte. Merret edhe si shpallje lufte ndaj forcës politike që ai ka përfaqësuar. Dhe luhet me djallëzi lehtësisht të kuptueshme, kur thuhet se ne nuk japim fakte, por kemi opinione nga çfarë thonë gazetat e ku di unë. Pra nga thashethemet. Ai për shumicën e shqiptarëve ka qenë simboli i orientimit nga miqësia me SH.B.A. Ju ndofta nuk e dini se sa drejtues të lartë të partisë komuniste dhe punonjës sigurimi kanë marrë shtetësinë amerikane. Kjo të çorodit dhe nuk ke sesi t`u shmangesh shumë pyetjeve.

– Ju keni thënë se “Liria është të jetë njeriu zot i vetvetes, pa ndonjë urdhërues mbi kokë”. I qëndroni kësaj mesa duket edhe tani. Unë desha t`u sjell në kujtesë vitin 1964, kur Presidenti i Pakistanit Muhamed Ajub Khan, dhjetë vjet para se të vdiste  thosh: “Me qenë mik i SH.B.A. – së është e rrezikshme, me qenë me ta neutral është me interes, kurse me qenë armik me ta, nga një herë është e dobishme”. Dimë ç`është bërë në shumë vende të botës, ku ata kanë pasur interesa. Po ne u kemi hapur dyert deri bazave ushtarake të tyre dhe i quajmë seriozisht aleatë strategjikë… 

– Ndofta nuk e ke dëgjuar, por e di se ç`ka thënë vetë Presidenti Ronald Reagan për politikën? E ka quajtur profesionin e dytë më të vjetër në botë dhe se tani po ndërgjegjësohem se i ngjan më shumë të parit. Por më pyete në i qëndroj asaj thënies për lirinë e njeriut. Po të përgjigjem që i qëndroj gjithçkaje kam thënë në këtë drejtim. Më kujtohet se kam shkruar edhe një vjershë për këtë.

– Lejomëni t`u them nja dy strofa: “E në vend tuaj të rroni / Si të doni e si të thoni!”  

– “Nuk ju lanë as pakë nderë / Q`e keni pasur përherë”. 

– Ç`doni të thoni Faik be?

– Ti o kolonjar e kupton fare mirë. Shqipëria duhej të qe në B. E. para shumë vendeve të tjera. Vuajti ajo gati gjysmë shekulli nën çizmen komuniste. Gjithmonë e ka dashur Perëndimin dhe i ka qenë mirënjohës si askush SH.B.A. Ka qenë Amerika me në krye Presidentin e nderuar Wilson që e shpëtoi nga copëtimi përfundimtar, për të kënaqur orekset e fuqive të mëdha. Pastaj, si mund të mos e vlerësojmë futjen e saj në luftë në krye të forca të N.A.T.O. – s, me falangat barbare sërbe, dhe që në bashkëpunim me gjithë UÇK – në i dhanë fund dhunës më të pashoqe mbi një popull të pafajshëm, pa harruar këtu rolin e rëndësishëm që luajti i ndjeri Ibrahim Rugova me urtësinë dhe mençurinë e tij? Por kjo s`do të thotë që të mbajmë sehir kur ata, që prej tridhjetë vjetësh luajnë si macja me miun me ne: keni bërë përparime, por do t`u vemë dhe ca detyra shtëpie. Ka një kufi çdo gjë, siç ka një kufi edhe durimi e sedra e një populli. Në kuadrin e marrëveshjeve, traktateve apo interesave të përbashkëta, ne me korrektesë i përmbushim zotimet dhe detyrimet tona. Në na quajnë muslimanë, e për këtë nuk na pranojnë, gabojnë rëndë. Unë me kohë e kam thënë se “Shqipëtarët janë tolerantë për besimet e tjera dhe ndoshta, ky është i vetmi vend në Evropë ku nuk ka pasur luftëra fetare”. 

– Po mos ndofta ende besojnë se ne i kemi sytë nga Lindja? Se edhe kjo mund të ngjasë. A nuk e dinë ata se Rusia mban qëndrimin pro serb në çështjen e ndjeshme të Kosovës. Si mund t`u lëpihemi atyre? 

– Ashtu është. Por ama kujtdo i duhet bërë e qartë, se vendin tonë do ta bëjmë po ne, bijtë edhe bijat e tij. Ajo thënia e Euripidit, atij poetit nga Salamina, se ty të pëlqejnë këta, vlen edhe për ne shqiptarët: “O, kurrë mos u lodh për ndihmën që i jep atdheut”. Ti e sheh vetë; unë kam 79 vjet që kam vdekur dhe përsëri ngrihem nga varri për të thënë dy fjalë për vendin tim. 

– Po, keni deklaruar se “Palla ime është penda; atë pallë të dobët kam, me atë përpiqem t`i shërbej atdheut. Fiunt scriptores nascuntur heroes (shkrimtarët bëhen, heronjtë lindin). Ti që leve trim, bëje fora një herë jataganin për nder të Shqipërisë”. Lejomë tani Faik be, t`u pyes në i ndiqni zhvillimet letrare te ne? Keni thënë se “Qytetaria është zbukurimi i mendjes dhe e flakta dëshirë për lirinë. Le të ecim me hap titani drejt bukurisë së mendimit”.

– Bukur e paskam thënë. Sa për letërsinë, patjetër që e ndjek me shumë dëshirë. Si të mos e ndjek. Po ku ka tjetër rrugë veç kulturës për t`i treguar botës identitetin e atdheut tënd. Në kushtet kur mbrojtja jonë garantohet nga aleatët, pra kur për të buxheti nuk rëndohet, Ministra e Kulturës a si e quani ju, duhet të jetë shumë e rëndësishme. Asaj i duhen dhënë fondet e duhura që të nxisë, të përkrahë dhe promovojë artistët, sportistët e sidomos shkrimtarët. Mua më duket se edhe për ata që shkrinë jetën për ndriçimin e mendjeve, nuk tregohet interesi i duhur. Do t`ua gjejnë se s`bën ndonjë të metë dhe kaq mjafton t`i denigrojnë e t`i harrojnë. Gjithkush ka edhe anët e veta të errëta, madje edhe Hëna. Ti më pyete për letërsinë e sotme. Dëgjo; jam i lumtur që keni fatin e madh të keni një gjeni si Ismail Kadareja. Çdo gjë që ai ka shkruar mban erë Shqipëri e cila identifikohet me të. Keni humbur shumë edhe me ikjen e Dritëroit. Por jeta kështu është. Tani nuk po përmend emra, pasi do më zemërohen ata që nuk i zura me gojë. Se mjaft më janë zemëruar sa qeshë gjallë. Rëndësi ka që sot bëhet një letërsi dinjitoze e cila nuk ka pse të turpërohet para asaj evropiane. E keqja është tjetër kund; lexohet pak. Kjo do parë e do ndrequr. 

– Ju Faik be keni shkruar edhe një stigmatë për disa që pak a shumë i keni quajtur kalemxhinj apo ngatrrestarë.

– Jo. Jo, i kam quajtur hyzmeqarë të penës.

– Po, këta hyzmeqarë të pendës i quani se ushtrojnë zanatin e larove të pendës. Mendoni se edhe sot ka të tillë?

– Si nuk paska. Apo nuk i shihni sesi dalin e lehin çdo natë nëpër televizione disa prej tyre. Të zgjuar janë, se i zgjuar është edhe shejtani. Por çorodisin miletin duke mos folur ndershmërisht, por sipas avazit të atyre që i paguajnë. Kjo nuk është gazetari. Faj ka edhe publiku që i beson ata. Irlandezi Oscar Wilde thosh për këtë: “Publiku ka dëshirë të pangopur të mësojë gjithçka, përveç atyre që ia vlen të mësojë. Gazetaria e di këtë dhe, duke pasur ndërgjegje tregtare, kënaq kërkesën”. Ajo që më çudit më shumë është mbrojtja prej servili që i bëjnë qeverisë edhe kur ajo gabon. Të përsëris diçka që e kam thënë një herë? “E kam zemrën aq të mbushur me lot sa s`qaj dot”.

– Dhe jo vetëm kaq, por ju keni bërë edhe zbërthimin e vesit tonë shekullor që po na ndjek si mallkim edhe në këto kohët moderne: “Mjerimi i shqiptarëve ka qenë në tërë kohërat të kapej pas individëve dhe jo pas ideve… Historia e Shqipërisë është e mbushur fund e krye me prova të tilla të përngjashme. Të përpiqemi me të gjitha forcat tona të shërojmë shqiptarët nga dashuria për individët. Ata duhet të mësojnë të duan Shqipërinë – jo t`i bëjnë qejfin këtij apo atij shqiptari”.

– A nuk e pësuam nga dashuria e verbër ndaj Enver Hoxhës. Ai vri e pri, për tekat e tij dhe sigurimin e pushtetit, populli i bënte duart gjak duke e brohoritur. Edhe sot pak a shumë kjo po ngjet. Kapemi pas parti prisit dhe të nxjerrim sytë po e kritikove atë. Nuk kam parë në ndonjë seancë të Parlamentit të diskutohet për doktrina, për ide, për ekonominë e për garantimin e jetës së shtetasve. Vetëm bërtasin, shahen dhe akuzojnë njëri – tjetrin. Deputetë që duhet të merreshin me estrada e jo me politikë. Kurse vetë individi, kur hipën në pushtet, duhet të jetë i drejtë, për të gjithë njësoj dhe jo t`u krijojë favore të vetëve. Kështu do ta duan, respektojnë e ndjekin masat atë me meritë. Besoj e ke lexuar Salustin. Aty jepet një rast proverbial drejtësie ndërsa ai përshkruan momentin kur Tit Manl Torkuati në vitin 430 para erës sonë ekzekutoi të birin, pasi ai theu urdhrin duke dalë nga radhët e ushtrisë për t`u ndeshur me një luftëtar armik. Nga ana tjetër, në asnjë mënyrë drejtuesit nuk duhet të vinë me vota të blera a të falsifikuara. Dhe meqenëse iu referova periudhës romake, e di ti se atje ekzistonte Ligji Kalpurnia sipas të cilit ai që manipulonte votat, përveç se merrte një gjobë të madhe, përjashtohej përjetësisht si nga mundësia e zgjedhjes në detyra shtetërore, ashtu edhe nga senati. Epo të mbetet ende ky problem për ne shqiptarët, sikur nuk shkon. 

– I nderuar Faik be. Ju përmendët rastin e ekzekutimit të djalit nga Torkuati për një shembull të madh në një moment vendimtar. Por kjo puna e vrasjeve në Shqipëri sikur është bërë diçka normale. Edhe këtë kishim mangut.

– Po u pyes unë: a nuk u bën përshtypje shpejtësia me të cilën gazetaria njofton publikun për krime. Mbushen faqe gazetash dhe ekrane televizionesh me vrasje, hakmarrje, përdhunime, vjedhje, burgosje, aksidente, grindje e ku di unë, kurse sapo botohet ndonjë libër i ri apo zhvillohet ndonjë veprimtari kulturore, me pak përjashtime, askujt nuk i shkon mendja ta pasqyrojë. Pse ky është roli i mediave? Jo, ata duhet, siç thamë, të ndërgjegjësojnë njerëzit për të mirën e të bukurën. Ata duhet të mbjellin optimizëm e besim në popull. Edhe këtë e kam trajtuar dikur.

– Po. Keni thënë se: “Për një kec të grabitur, për një fjalë të shtrembër, dhe shumë herë pa ditur as vetë përse, shqiptarët marrin armët, hidhen, vriten”. Po si do kapërcehet kjo, megjithë se ju e keni dhënë përgjigjen. Jeni shprehur se: “Shumë duhet të punojmë ne shqiptarët, sot dhe për së shpejti; por më parë nga të gjitha, të shëndoshim dashurinë dhe vëllazërinë në mes tonë”.

– E kam thënë në rrethana të tjera. Por është e pafalshme që edhe pas një shekulli të mbesë i pazgjidhur problemi i dashurisë për njëri – tjerin. Ndjenja kombëtare që ka aq rrënjë të forta në zemrat e shqiptarëve, nuk mund të ketë sukses pa këtë bashkim e dashuri vëllazërore.

– Nuk dua t`u lodh më gjatë Faik be, ndaj tani në fund të kësaj bisede veç falenderimit, lejomëni t`u them se nuk jeni treguar aq i rreptë dhe i ashpër në gjykimet tuaja, sa ç`u mbajnë mend. Ju ka zbutur koha?

– Jo, por koha ka sjellë ndryshime. Unë qortoj e bëj vrejtje se dua që atdheu im të zerë vendin që i takon në familjen evropiane, pra të ndreqë patjetër disa gjëra jo aq të vështira për t`u arrirë. Shqiptarët sot, nuk janë ata të kohës time, kur Noli i madh ua vinte në dukje aq bukur mangësitë. Këtu ka djem e vajza të shkolluar nëpër universitete. Drita, rrugë, ndërtime, makina shumë më tepër nga ç`kishin gomerë atëherë, teknologji e sofistikuar ngado, dyqanet plot… Por ende ka vend për përmirësime, për punësime në radhë të parë, rritje të mirëqenies me qëllim që njerëzit të mos e kenë mendjen të largohen rrugëve të botës. Ja, për këto meraqe nuk do të më tresë dheu.

– Nuk do t`u tresë dheu, se ju jeni gjithmonë i gjallë në mendjet dhe zemrat tona. Edhe një herë u faleminderit për kohën që më kushtuat, duke folur si kolonjarë!

– Po. Si shqiptarë.

“Po Dibrës, Jo Skavicës“

by

Gazetarja Marjana Bulku në një bashkëbisedim të gjatë me gazetarin Abdurahim Ashiku.

1.“Po Dibrës Jo Skavicës“ një botim që tingëllon si thirrje, si lindi kjo vepër dhe kur?

Ideja e ndërtimit të një dige, një liqeni artificial e në rrjedhë të tij kthimi i energjisë kinetike të ujit në energji elektrike lindi në vitet 70-të të shekullit të kaluar. Lindi më tepër si hurdhë, që traditën popullore mbushet e zbrazet për të ujitur tokën e mbjellë me misër e perime. Veçse në këtë rast fjala është jo për një hurdhë disa metra kub por për një rezervuar gjigand miliona metra kub ujë, me thellësi qindra metra, me një shtrirje prej mijëra hektarësh… synimi i së cilës ishte të kthente në “termocentral” të gjithë kaskadën e Drinit që asokohe kishte Hidrocentralin e Vaut të Dejës në prodhim e  atë të Fierzës në ndërtim.

Ndërsa tre të parët (Vau i Dejës, Fierza dhe Komani) u ndërtuan, Skavica as filloi (me përjashtim të disa studimeve gjeologjike) dhe as u fol më për të për një kohë të gjatë.

Si gazetar ruaj shprehjen e një ministri i cili kur preu shiritin e përurimit të shkollës së mesme të Zall-Dardhës, një nga shkollat më të bukura dhe funksionale të Dibrës, tha nëpër dhëmbë: “Ia dhamë edhe këtë ndërtesë Skavicës”

Frika nga Skavica ishte në çdo themel që hidhej luginës së Drinit.

Sistemi i kaluar, në perëndim të jetës së vet, nuk pati forcë ta ndërtojë Skavicën, problemet e së cilës në raport me HEC – et e tjerë të kaskadës së Drinit, ishin tepër të thella jo vetëm ekonomike, historike, ekologjike, por edhe sociale.

Mbytja e Dibrës ishte, në mendësinë e kohës, një problem strategjik, problem i lidhur me luftën e ftohtë dhe me ëndrrën e sllavo-Serbisë për ta këput Shqipërinë për brezi.

Përballë Skavicës sistemi zgjodhi Devollin, hidrocentralin e Banjës me drejtim në radhë të parë ujitjen e tokave bujqësore të Belshit, Lushnjës e deri të Kavajës e Durrësit dhe në radhë të dytë prodhimin e energjisë elektrike. Puna shkoi deri në mbushjen e liqenit dhe sistemimin e banorëve të Darëzezës në bregdetin e Semanit ku u ndërtua një fshat 100-200 metra larg detit, me vila dykatëshe e punësim në ndërmarrjen bujqësore.

Për një kohë relativisht të gjatë Skavica u harrua.

U zgjua në vitet e para të këtij shekulli kur nevoja për energji elektrike u rrit në maksimum e termocentralin e Vlorës e “vranë” që të mos ndotej mjedisi e turizmit ti merrej fryma. Tash një çerek shekulli ai vazhdon të ndryshket pa nxjerrë asnjë kilovat energji elektrike.

U zgjua edhe kur vlonjatët, tepelenasit, përmetarët e bashkë me të edhe kupola më e lartë e vendit (Ilir Meta) e shpallën Vjosën “Park Kombëtar” e hidrocentrali i parë i saj Kalivaçi ku më 8 qershor 2001 nisën punimet nga shoqëritë italiane ENEL dhe BEG që do ti përfundonin punimet brenda 4 viteve e sipas marrëveshjes qeveritare do ta shfrytëzonin për 30 vjet, u tjetërsua në një relikte nga e kaluara.

Skavica lindi si një dështim i qeverisjeve shqiptare, si një çandër për mbajtjen e saj mbi këmbë argjili.

Libri im modest lindi kur qeveria Berisha e mori “seriozisht” ndërtimin e Skavicës përmes mburrjeve spektakolare që janë përshkruar në kohë e hapësirë në libër.

Ishte një detyrim qytetar që të vihesha në radhë në betejën për ta shpëtuar Dibrën ani se, në pozicionin e trojeve të babait tim nuk mbytej asnjë pëllëmbë tokë. Më mbytej Dibra dhe kjo ishte dhe është kryesore.

Një ekolog, nga më të mirët e Dibrës, Haki Kola, asokohe, kur unë nisa betejën për ti thënë “JO SKAVICËS” më ngushëllonte…

 “Të jesh i bindur se është shakaja e radhës, si me energjinë atomike. Ai mund të bëjë punishte të thjeshta si e Gërdecit, por jo gjëra aq të komplikuara, pasi ndërron mendje, i prish duke i inauguruar pa pritur të bëhen, kur ai i donë, apo…”

Sali Berisha nuk mundi ta mbysë Dibrën…

Edi Rama e mbyt. Ai di të shkatërrojë dhe koston e shkatërrimit t’ia kalojë njeriut të varfër, pensionistit që nuk i del pensioni as për ilaçe, fshatarit, punëtorit. Ju kujtohet pallati i Bashës në bregdet? Shkatërrimi i tij me dinamit dhe detyrimi për ti paguar atij milionat deri në centin e fundit? Po stadiumi Qemal Stafa? Po Tetari Kombëtar?

Unë jam i sigurt se me mendësinë që ka do ta mbysë Dibrën, do ta shuajë atë përgjithmonë  pa e gëzuar “Rrugën e Arbrit”, fundi i të cilës përfundon në shërbim të sllavo-maqedonësve.

Ai do ta mbysë Dibrën që turizmi jugor nga Vlora në Sarandë të ketë dritë, dritë nga vdekja e tjetërsimi i një krahine të tërë.

Këtu qëndron  e keqja dhe kundër saj duhet të qëndrojmë në këmbë, të mos përkulemi, ta fitojmë siç kemi fituar tërë betejat e mëdha historike.

Vepra ime siç e quani ju, është thjesht një libër që në kopertinë ka emrin tim, është sa e imja aq sa e intelektualëve dibranë që i kanë dalë dhe po i dalin për zot e kanë sakrifikuar gjithçka në këtë betejë tepër të vështirë kur ende në Dibër e te dibranët larg saj nuk është formuar një grup i bashkuar, i motivuar në ndërgjegje.

Libri është dashuria ime e pa kushte për Dibrën që edhe pse i detyruar tash 25 vjet të jem fizikisht larg saj, jam atje, ditën dhe natën.

2. A është lexuar vepra në atdhe, kam parasysh faktin se ju jetoni jashtë Shqipërisë?

Pak mund të them, në rrethe të ngushta. Dhe aspak, përjashtuar gazetën “Rruga e Arbërit” për të cilën gjej rastin të falënderoj në veçanti Bujar Karoshin, zërin deri në kupë të qiellit për mbrojtjen e Dibrës. Nga të tjerët, veçanërisht ata që janë lidhur në karrigen e shtetit jo. Frika e tyre për të mos humbur karrigen dhe privilegjet është jo thjesht për të ardhur keq por për të vënë duart në kokë.

3. Po në vendlindje a është promovuar kjo veper qe lidhet drejtperdrejt me te ?

Në vendlindje? Jo, nuk është promovuar. As në Tiranë. As në Peshkopi.

Ajo ishte (dhe do të mbesë) “gështenjë e nxehtë” në gojën administratës që për hir të  në kolltukut rrotullues të shtetit e ka mbyllur gojën dhe fjala i ka rrëshqit në zorrë e i ka mbet atje.

Asnjë zyrtarë shtetëror, asnjë kryetar bashkie, asnjë kryetar qarku, asnjë

prefekt, deputet, drejtor drejtorie, zëvendës ministër, ministër etj. i kohës së Berishës dje, apo i kohës së Ramës sot, nuk e ka folur një fjalë, nuk e ka shkruar një germë të vetme në mbrojtje të Luginës së Drinit.

Libri është parë si ato librat e “verdhë” në kohën e kaluar që po të ta zinin në dorë të priste e zeza.

Unë, shyqyr, kam qenë njëmijë kilometra larg dhe përveç ndonjë kërcënimi në rrjetet sociale apo në telefon (të cilat i kam injoruar) nuk e kam jetuar mëninë e botimit të librit.

4. Duket si një thirrje atdhe-dashurie por përmbajtja e saj është një miksazh studimor i mirëfilltë ku jeni referuar?

Faleminderit që ma quan “thirrje atdhe-dashurie” çka më josh, më ledhaton, më jep jetë.

Është e vërtetë, është një thirrje dashurie, thirrje e jetuar në udhëtime të gjatat nëpër Dibër, mal më mal e fshat më fshat, mes peizazhit të mrekullueshëm dibran që nuk e ndërroj me asnjë peizazh tjetër. E kam me vete në mbi dhjetë mijë negativë fotografikë që rastësisht, të përgjysmuar, nuk e di se si i mora me vete atë ditë korriku 1996 kur ika.

I kam zbardhur. I kam futur në arkiv. Me pamjet, njerëzit e punës, bujq, minatorë, gjeologë, blegtorë, nxënës, të rinj e të reja, gra e burra të moshuar… jetoj. Më japin dashuri tek i shoh. Më japin jetë. Ma bëjnë Dibrën TIMEN edhe këtu në mërgimin e zi.

Ika jo se nuk pata bukë, jo se nuk pata punë, jo se nuk pata shtëpi, ika për të shpëtuar jetën time dhe të familjes time që ma kërcënuan hapur që po të shkruaja do të më rrëmbenin fëmijët. Dhe tentuan ta bëjnë…

Ika por Dibrën e mora me vete.

E kam me vete.

Dhe do ta kem sa të kem jetë.

Këtë nuk ma merr kush…

Ku jam referuar? Mendoj se e thashë… I jam referuar DASHURISË SIME PËR DIBRËN…

Kaq e thjeshtë është…

5. Përvoja e gazetarit e ka tejkaluar gazetarinë në këtë vepër dhe do doja shumë të na rrëfeni sekretet e udhëtimit tuaj profesional ndër vite.

Kësaj pyetje më duhet ti përgjigjem pak gjatë.

Po ju përcjell tre meditime të mijat: njeri me titull “FLETË NGA JETA IME” vënë në kopertinën e pasme të librit serial “Njerëz që i dua”, tjetri me “60 VJET FAQEVE TË SHTYPIT” dhe meditimi humoristik “DY SHTATAT E JETËS SIME”…

NJË FLETË NGA JETA IME…

Linda pesë ditë para Ditë Verës për tu regjistruar pesë ditë pas Shëngjergjit, më 11 maj të pranverës 1941…

Filloren e mbarova në Brezhdan kurse dy vite të shtatëvjeçares në Peshkopi në një udhëtim më këmbë prej dymbëdhjetë kilometrash në ditë. Klasën e 7-të dhe të parën gjimnaz i mbarova në shkollën ushtarake “Skënderbeg” në Tiranë kurse tre të tjerat në Teknikumin Bujqësor në Fier. Pasi punova dy vjet në Peshkopi vazhdova Institutin e Lartë Shtetëror të Bujqësisë të cilin e mbarova më 16 shkurt 1966.

U mora në fillim me projektimin dhe mbjelljen e plantacioneve të reja frutore në Dibër për të vazhduar më tej si pedagog në Teknikumin Bujqësor të Peshkopisë…

U lidha me shtypin nëpërmjet një reportazhi në gazetën “Sporti Popullor” në një ekskursion me bashkënxënës të bujqësores së Fierit në truallin e Apolonisë së lashtë në vitin 1957 për të vazhduar më pas, në vitet e shkollës së mesme dhe  asaj të lartë, me “Zërin e Rinisë”…

Dashuria ime për shtypin u shndërrua në profesion në vitin 1974 kur mora detyrën e korrespondentit të ATSH – së për Dibrën dhe Matin, për të vazhduar më tej me gazetën “Ushtima e maleve” dhe së fundi me “Zërin e Popullit”.

U largova nga Shqipëria më 21 korrik 1996 për t’i shpëtuar dhunës fizike dhe familjare nga segmente ekstreme të kohës.

Gjatë këtyre viteve kamë rritur lule në kopshtet greke pa i lënë mënjanë “lulet“ e bukura të publicistikës. Në fillim iu përkushtova gazetës “Vëllazërimi”, gazetë e cila doli kur në Shqipëri ishin mbyllur të gjitha gazetat pasojë e politikës së vitit të mbrapshtë 1997, për të vazhduar më tej me “Rilindja XXI“ dhe “ E Vërteta“, “Emigranti”, “Gazeta e Athinës”, gazeta në Shqipëri etj.

Në këto gazeta e kanë burimin shtatë librat të serisë “Njerëz që i dua”.

60 VJET FAQEVE TË SHTYPIT…

Ishim ulur në një stol dhe kundronim dallgët që ngriheshin, shpërthenin si fishekzjarrë stërkalash të bardha e  shuheshin në bregun shtrirë mbi guralecë shumëngjyrësh. Gjiri i Sarantit  i ngjan nallçës së hekurt të kalit të legjendës në hapin e parë të shndërrimit nga qenie detare në tokësore.

Pamjen  e gjerbnim si ta kishim në filxhan tre vetë, sup më sup ngjeshur; unë, Shpëtimi dhe Eqremi. Ata prej Librazhdi e unë prej Dibre. Më shkon biseda me ta, më ngroh miqësia e tyre.

Sa herë takohemi kam dëshirë të gërryej në zgafellen e jetës së tyre, jetë njerëzish të punës e djersës së kulluar. Kam shkruar për ta, një libër të tërë kam botuar, “Rrëfimet e komshiut”. Mbase botoj edhe një të dytë. Tregimet e tyre janë si gurrë malesh që rrjedh e zbardh gurë.

Kësaj radhe këmbëngulshëm kërkuan të lëviz gurin që mbyll zgafellen e jetës time, asaj të lidhur me shtypin, faqeve të gazetave…

Kërshëria e  tyre u zgjua kur unë u thash se këtë vit mbushen 60 vjet nga shkrimi im i parë…

Po u përgjigjem pyetjeve të tyre, përgjigje për ta por edhe për të tjerë që në jetë i desha dhe i dua. E them këtë sepse po nuk deshe, po nuk dashurove, nuk mund të lidhësh as fjalë e as fjali, pa le pastaj të hapësh themele e të ngresh godina miqësie.

Shkrimi im i parë?

Shkrimi im i parë është shkruar në maj të vitit 1957 dhe është botuar më 8 maj të atij viti në gazetën “Sporti popullor”. Iu luta Ali Hoxhës, një mikut tim nga Çidhna e Dibrës që për adresë dite ka Bibliotekën Kombëtare, të kërkojë në koleksionin e “Sportit Popullor”. I dhashë si kohë pranverën e vitit 1957. Mbaja mend mirë që pikërisht në atë pranverë, nxënës i shkollës së mesme bujqësore kisha qenë pjesë e një  marshimi nga Fieri në Pojan, marshim disa orë në këmbë mes fushës së bukur të Myzeqesë e kodrave që rrethojnë perlën e sotme, Apoloninë,  në veçanti nga pasuria e pashoqe arkeologjike. Asokohe Apolonia ishte e fshehur nën tokë, e mbuluar me gjelbërim, e mbuluar me histori e mistere, me kujtime përcjellë brez pas brezi. Më kujtohet kisha në kodër, një kishë e vjetër në mjediset e së cilës nuk e di pse ndjeje të ftohtë. Në mes të asaj natyre të qetë, të peizazhit që të sillte në sy e shpirt fushën dhe detin, gjelbërimin me lulet e majit dhe kaltërsinë me dallgët e bardha, mu ngjall dëshira të shkruaja. Ishin fjalët e para por edhe të fundit që shkruaja për atë vend. Mund të pohoj se edhe pas 60 vjetësh në kujtesë kam tërësisht Apoloninë e asaj dite. Në udhëtimet e gjata të jetës time nuk jam kthyer asnjëherë atje, nuk e kam parë e jetuar Apoloninë e ditëve tona me mrekullitë arkeologjike.

Aliu, tepër korrekt, ma solli shkrimin tim të parë të fotografuar. E kam në kujtesën kompjuterike mes relikteve të jetës.

Shkrimi im i parë! Nga ky e nisa kërkimin, madje nga kjo nisem që ta kërkoj jetën time nëpër faqet e gazetave gjatë tërë këtyre gjashtëdhjetë vjetëve. Më mirë se sa ta shohësh veten nëpërmjet shkrimeve të tua, shkrime në kohë dhe hapësirë, nuk ka. Këtë ndjenjë e përjetova vrullshëm. Jam unë, është jeta ime, është rritja ime. Mos harro se atëherë isha vetëm 16 vjeç, më saktë 16 vjet pa tri ditë. Më 11 maj mbushja 16 vjet…

Pas kësaj?

Më mirë të them diçka “para kësaj”. Kam pas që kur mësova të shkruaj e lexoj dashuri për librin. Fshati im i lindjes Brezhdan-Zdojani ishte një fshat i madh, më i madhi në të gjithë Dibrën, fshat me  “Oxhak” siç dalloheshin dhe emërtoheshin dikur fshatrat e Topalltisë së Dibrës kundrejt fshatrave të “Nëntë Maleve të Dibrës”. Vetëm pesë kilometra nga Peshkopia dhe 20-25 kilometra nga Dibra e Madhe ai ishte i njohur për historinë e tij, për punën, pastërtinë, paçllëkun  dhe kulturën e jetesës. Me librin e vërtetë do të lidhesha kur në vjeshtë të vitit 1953 do të nisja mësimet në shkollën shtatëvjeçare të Peshkopisë. Atje do të njihesha edhe me gazetën “Pionieri”.  Një libër dhuratë për Vitin e Ri si nxënës i mbarë në mësime me një titull “Të njohësh botën rreth teje” do të bëhej libri im i parë, libër që do ta lexoja disa herë nga kreu në fund.

Por me librin e vërtetë, do të lidhesha e nuk do të shkëputesha tërë jetën time kur në fund të gushtit 1954 do të udhëtoja drejt Tiranës e do të ulesha në bankat e shkollës ushtarake “Skënderbeg”. Biblioteka shumë e pasur do më bënte të zbrisja nga raftet libër pas libri. Por mbi të gjitha nyje të ngushtë me librin do të më lidhte mësuesja e letërsisë, një vajzë me horizont të gjerë që ka hyrë në kujtesën time me emrin “Penelopa”, nofkë që ia kishin dhënë nxënësit para meje për shpjegimin e gjallë që u bënte heronjve të mitologjisë së lashtë greke e romake, heronjve të Homerit, Sofokliut, Euripidit, Aristofanit, Virgjilit …pjesë të veprave të të cilëve na detyronte jo vetëm për ti mësuar përmendësh por edhe si tema hartimesh.

Atje shpirtërisht do të lidhesha edhe me shtypin. Më tërhiqnin veçanërisht nxënës të klasave më të larta që shkruanin tregime, jepnin edhe lajme për veprimtaritë në shkollë, krijime që i lexoja në gazetat e varura në korridoret e shkollës…

Fati desh që ta lija atë shkollë, më e mira dhe më e organizuara në atë kohë, me një drejtor që më vonë do të bëhej “Mësues i Popullit” dhe me mësues nga më të mirët. Një histori më vete kjo që lidhet me “kooperativat” dhe me “Nëntë mijëshin” e vitit 1956, kohë e humbur për ta shkruar.

Në shtator të vitit 1956 e gjeta veten nxënës të Teknikumit Bujqësor të Fierit, shkolla e dytë e mesme bujqësore në Shqipëri e hapur në vitin 1952, sigurisht pas Teknikumit Bujqësor të Kavajës, shkolla veterane e bujqësisë shqiptare. Shkolla ishte një barakë e gjatë në formën e kllapës katrore, shkollë e ngrehur mbi kolona e trarë druri dhe e veshur me karton  një gisht të trashë. Njeri konvikt ishte fare pranë shkollës në një ndërtesë, vilë më mirë të them, të sekuestruar nga shteti. Po aty ishte edhe mensa, infermieria dhe të tjerat. Konvikti ishte pak më larg, në një ndërtesë po të sekuestruar që një rrugicë e ndante nga fusha e vetme e futbollit ku bëheshin të gjitha ndeshjet e kohës. Në qendër të Fierit, rreth e qark sheshit ishte biblioteka, shtëpia e kulturës, spitali, komiteti ekzekutiv. Të parën vura bibliotekën, jo për radhë alfabetike por sepse me të u lidha aq shumë sa nuk mund ta përshkruaj. Librat e asaj biblioteke rrodhën e formuan lumin e dashurisë sime për letërsinë. Nga biblioteka, në bllokun tim të kujtimeve ruaj me dashuri një shënim, i korrikut 1959, me shkrimin origjinal të drejtoreshës së bibliotekës Urani Verria… Urania më ka ngelë në kujtesën time si njeriu ideal i punonjësit të bibliotekës.  Do të desha të jetë gjallë e ti lexonte këto radhë. Në mos, le të krenohen bijtë, nipërit e mbesat për nënën dhe gjyshen e tyre…

Dola nga tema?

E natyrshme. Për “kohën e shkrimeve” ka shkruar edhe Kadareja, gjerë e gjatë. Çdo njeri ka “kohën e shkrimeve” të tij. Edhe pse të “vogla” janë copë e pandarë e jetës. Çdo ndërtesë ka themelet e veta, betoni si ndërtesat e sotme apo prej druri e kartoni si shkolla ime në Fier. Edhe jeta ime ka ndërtesën e vet, modeste sigurisht.

Nga Fieri u nisa për në Pojan dhe për Pojanin dhe Apoloninë bëra shkrimin e parë të jetës sime. Nuk e di sa kam shkruar nëpër faqet me vija të fletoreve që asokohe vinin nga larg, di se nga krasitjet e bëra kanë dalë ato radhë që përshkrova lart.

Si vazhdova më tej?

E vetmja përgjigje është se prej asaj dite, prej asaj pranvere nuk iu ndava shtypit. Shkrova nga Fieri, shkrova nga NB “Çlirimi” ku u shpërngul Teknikumi Bujqësore e ku është edhe sot. Shkrova për ekskursionet, për natyrën, për njerëzit, për shokët e mi të shkollës. Atje nisa edhe të fotografoj jetën.  “Smena”, një aparat fotografik rus për fillestarë ishte fotoaparati i parë i jetës time, mjeti që nëpërmjet fotografive në blloqet e mia të shënimeve dhe kujtimeve më sjell kohën e bukur të jetës rinore.

Shëndëllia, një vend i bukur i zhytur mes gjelbërimit dhe mistereve të natyrës e historisë ishte vendi i piknikëve pranverorë, vend ku “Smena” ime do të mblidhte në shirit shokët, pedagogët, njerëzit e klasës dhe të shkollës sime, vend shkrimi i reportazheve të mi në drejtim të “Zërit të rinisë”. Por jo vetëm ajo, edhe shkolla jonë e re, edhe jeta rinore në atë fragment të jetës që cilësohet si koha e miqësisë së madhe, kohë që përveç shkollës së mesme nuk ta vizaton në shpirt e nuk ta merr me vete asnjë kohë tjetër. Bllokun im i shënimeve, me foto dhe fjalë plot dashuri të shokëve dhe shoqeve të mia është skica, reportazhi,  përshkrimi, poezia më e bukur shkruar nga shokët e mi të  shkollës së mesme. 

Pas “Sportit popullor” u lidha me “Zërin e rinisë”. Shkruaja për të dhe të gjithë dërgimet e mia botoheshin gjithnjë e më me pak shkurtime. Formova, si ta quaj, portretin e parë publik timin.

Babai një ditë kish marrë rrugën e gjatë nga Peshkopia për Fier për të më parë. Rasti e kishte sjellë që në tren të ulej krahas një burri që pasi kishin hyrë në bisedë e kishte pyetur ku shkonte. I kishte thënë se shkoj të takoj djalin në Teknikumin Bujqësor të Fierit. E kishte pyetur për emrin dhe për çudi ishin bashkuar në një nyjë të vetme. Njeriu me të cilin udhëtonte  babai im ishte Dhimitër Verli, kryeredaktor i gazetës “Zëri i rinisë”. Babai e kujtonte gjithnjë atë udhëtim, takimin, bisedën dhe fjalët e mira të Dhimitrit për mua. Më tha se e kishte ndjerë veten krenar…

“Zëri i rinisë”  asokohe ishte gazeta më e lexuar dhe më e kërkuar nga të rinjtë dhe të rejat. Kërkohej për temat rinore. Kërkohej për fletën letrare “arën e madhe” ku u hodh fara e talenteve, shkrimtarëve e poetëve të ardhshëm. Kërkohej edhe për fletën shkencore, një dritare që e shihte botën me syrin e kohës.

Inkurajues në hapat e parë të jetës faqeve të shtypit ishin mësuesit e mi Nikolla Margilaj e Nexhip Gami si dhe shokët dhe shoqet e klasës…

Peshkopia, Dibra…?

Më mirë po them Zdojan- Brezhdani, vendlindja ime, pista e parë e jetë-punës sime. Aty linda, aty fillova për herë të parë në jetën time punën. Kthehesha në fshat pas pesë vjetësh, dy vjet shkollimi në Tiranë e tre vjet në Fier. Kthehesha si specialist, si agronom i mesëm. Isha ndër të parët bij të tij që kisha mbaruar shkollë të mesme. Atë vit në Peshkopi kishin mbaruar shkollën e mesme pedagogjike pesë vajza, pesë shoqe të miat në klasën e pestë dhe të gjashtë. Ishte një ngjarje e madhe për kohën, ishte një thyerje e degëve të pemës të zakoneve të egra për gratë dhe vajzat. Thyerje degësh thashë se sa për shkulje rrënjësh nuk bëhej fjalë. A mund ti shkulnin rrënjët e thella të obskurantizmit mesjetar pesë vajza që kapur dorë për dore hidhnin valle e këndonin…

Moj Sanie motër…oo

Hidhe vallen rrotull…oo

Se midis atyre pesë vajzave dy quheshin Sanie:

…Sanie Zeneli… Sanie Berisha…Kumrie Lahi…Hide Beqiri…Tefta Cami.

Ishte koha kur hidheshin themele  të një lloji e ngjyre tjetër…

Në Zdojan ishte krijuar kooperativa në mars 1956, në Brezhdan në vitin 1957. Në vitin 1958 ishin bashkuar e bërë një. Përpara tyre fshati, Brezhdani dhe Zdojani, në vjeshtë të vitit 1955 ishin mbledhur, kishin hapur një kanal, kishin shtrirë një tub çeliku dhe u kishin dhënë të treqind shtëpive dritë elektrike. Kanali, rezervuari, tubi i çelikut kalonin një metër larg themeleve të shtëpisë së prindërve të mi, mblidhnin ujin dhe e zbrisnin poshtë nëpër vreshtin e mbjellë nga duart e babait tim shumë e shumë vite më parë kur unë ende nuk kisha mbaruar shkollën fillore. Livadhet e Frangut ku dikur shkonim për piknik ishin mbjellë me mollë. Gjorajca e Pasmari ku dikur kullosnim bagëtitë shtriheshin nën piketa e gropa pemësh frutore. Aty, në atë mjedis të bukur ku Drini plak harkon mbi kodra si të dojë të hedhë mbi ta lakun për të kapë kalin e legjendës, pikërisht aty nisi reportazhi im me vijime në kohë e hapësirë për blloqet frutore të Dibrës, një ndër dobësitë dhe dashuritë e jetës sime.  Piketat e “mia” do të vazhdonin në pranverë të vitit 1960 atje, përballë Rreth-Kales për të ngritur bllokun më të madh në shkallë republike (madje edhe ballkanike) të arrave,  mbi kodrën e Kubenit dhe kodrat e rrafshin e Ravnave të Grevës ku atë pranverë u mbollën rreth 100 hektarë vreshta.

Puna e dy viteve në Brezhdan-Zdojan, lokalitetin e Muhurrit dhe atë të Qendrës më dha mundësinë të njoh zona të gjera në të dy krahët e Drinit, të njoh fshatrat e Muhurrit, Luznisë dhe Katër Grykët e Murrës, madje të ngjitem edhe në fshatin më të lartë të Përtejdrinit, në Bulaç ku do të gjeja rrënjë të të parëve të mi nga ana e nënës, të organizoja në Palpus, kodrën që sheh poshtë Sinën e tutje Luginën e Drinit me Korabin krye bardhë, punën për ngritjen e një lapidari në vendin ku ra heroina e Popullit Nimete Progonati. Mund të them pa asnjë hezitim se ata dy vjet kanë qenë vitet kur shkrimet e mia erdhën duke u pjekur, morën   ngjyrat e para të vendlindjes.

Shkruaja vazhdimisht gjithnjë me adresë “Zërin e rinisë”. Bëja portrete njerëzish, kronika jetësore, reportazhe e përshkrime… Shumë skeda në krahinorin e bibliotekës së Peshkopisë, vlerë e punës së shkodranit që jeta e bëri më dibran se dibranët, falë përkushtimit dhe dashurisë së tij, TEF KRROQIT, kanë tituj dhe datëshkrime të mia të viteve 1959-1960-1961.

Po ju tregoj një detaj për të qeshur  nga një ndodhi e asaj kohe. Shkrimet i bëja mbrëmjeve. Shtrihesha në shtrat, vija fletoren përpara dhe shkruaja nën dritën elektrike. Hidrocentrali verës, por edhe dimrit, jepte dritë deri në orën 11 të natës. Pas kësaj ore uji, sipas një marrëveshje fshatçe, kalonte për ujitjen e tokave të Zdojanit, kalonte edhe për të vënë në lëvizje gurët e mullirit të Latifit, Rexhepit apo Maliqit në kaskadën zbritëse drejt fushave për ujitje në verë e drejt Drinit në stinët e tjera. Po shkruaja një reportazh kur… dritat u shuan. Isha aq i zhytur thellë në reportazh sa nuk desha që t’i shtyja fjalët e fjalitë për një ditë tjetër. Vazhdova të shkruaj pa parë se ku i shtrija fjalët dhe fjalitë. Shkruaja me stilograf. Mbarova, vura pikën e fundit dhe më zuri gjumi. Kur u ngrita në mëngjes u befasova. Boja e stilografit ishte mbaruar … Kuptohet u dëshpërova. Qesha me vete dhe ia nisa nga e para. Më ndihmoi paksa të mblidhja fjalët e shkruara gërvishtja e penës së stilografit…

Vitet studentore?

 Në shtator të vitit 1961 u ula në bankat e Institutit Bujqësor si quhej atë vit të 10 vjetorit të krijimit të tij, Institutit të Lartë Shtetëror  të Bujqësisë siç u quajt kur mbarova studimet, Universitetit Bujqësore siç quhet sot. Nga lartësia e 60 vjetëve me shtypin mund të them pa hezitim se unë mora “dy diploma”, njërën të shkruar që e ruaj në sirtar dhe tjetrën të pa shkruar që e ruaj në zemër e shpirt. Instituti i lartë Shtetëror i Bujqësisë më dha diplomën e shkruar të agronomit kurse “Zëri i Rinisë” më dha diplomën e pa shkruar të gazetarit. Në vitin e fundit të studimeve u hap pranë fakultetit histori- filologji dega e gazetarisë, degë që asokohe mori  paralelisht studentë nga disa fakultete të Universitetit të Tiranës dhe të Institutit të Bujqësisë. Dega e gazetarisë ishte dy vjet çka më përjashtonte mua nga auditorët për arsye se koha e studimit tim ishte vetëm një vit. Sigurisht nga njëra anë më mbeti merak sepse të ndjekësh edhe një universitet, të marrësh edhe një diplomë në të njëjtën kohë studimi  ishte një privilegj për kohën.

Ju thashë më sipër se unë mora “diplomën” e “Zërit të rinisë”. Lektorë të mi në fushën e gazetarisë ishin Dhimitër Verli- kryeredaktor, Liri Lubonja- zëvendëskryeredaktore,  redaktorët Luan Dibra, Vath Koreshi, Loni Papa, Agim Cerga, Kliton Gjilani, Zef Gurakuqi, Pirro Tase, i gjithë stafi i asaj kohe i gazetës “Zëri i rinisë” deri tek Duri i korrekturës teknike.  Në zyrat e “Zërit të rinisë” ulesha si të isha në zyrën time. Në korridoret e gazetës takova njerëz që më vonë do të bënin histori në fushën e letrave dhe të publicistikës shqiptare. Takova Ismail Kadarenë e madh, Eleni Gushin (Kadarenë) në gazetën “Pionieri”, Petro Markon e të shoqen, piktoren që qëndiste faqet e “Pionierit” me pikturat e saj të bukura, Safo Markon… Profesorë më të mirë se ata nuk mund të gjeja, korrigjues dhe udhëzues për shkrimet e mia më të mirë e njerëzorë se ata nuk  mund të takoja.

Instituti Bujqësor, lëndët që përshkojnë programin shkencor, për mendimin tim krijojnë hapësirë njohje që nuk e gjen në asnjë degë tjetër të fakulteteve. E them këtë sepse atje je i detyruar të hysh edhe në anatomi e fiziologji kafshës, edhe në botanikë e fiziologji bimësh, edhe në mekanikë e ndërtim, edhe në biokimi e mikrobiologji, edhe në teknologji bujqësore e blegtorale, edhe në pedologji e gjeologji, edhe në eksperiment e kërkim shkencor, edhe në… Kjo hapësirë dijesh e marrë nëpërmjet më se 40 provimesh më ka vlejtur në jetë, në punën e mëvonshme si gazetar profesionist kur më është dashur të shkruaj për njerëz të punës në sektorë nga më të ndryshmit.

Tre muaj udhëtime nëpër Shqipëri në periudhën prill-korrik 1962, ishin një tjetër “shkollë” njohjeje, “shkollë” të cilën edhe sot vazhdoj ta citoj në shkrimet e mia sa herë hyj në botën e heronjve të portreteve e reportazheve të mia. Udhëtova si pjesë e ekspeditës pedologjike për studimin e tokave acide të Shqipërisë thuajse në të gjithë Shqipërinë nga skaji më jugor i Shqipërisë deri në atë më verior. Zbrita deri në Bularat të Gjirokastrës, u ngjita në Zagori për të parë një ditë maji se si “fshatarkat” e Çajupit ngisnin qetë në arë e burrat e tyre pinin  raki nën hijen e rrapeve shekullorë.  Ngjita Qafë Devrinë e pashë nga Gjerbësi i Skraparit luginën e Tomorricës e vargun e fshatrave Melovë, Rehovë…  Isha në Shpirag e pashë nga afër se si ishte prerë mali nga shpatat e kalorësit të legjendës. U ngjita në bjeshkët e Razmës dhe pashë sa me durim ia kishin rrëmbyer malit tokën për bukë fshatarët e Vrithit duke formuar brezare të mahnitshme. U ngjita në  Pukë për të zbritur nga Qerreti në Koman, nga 800 metro mbi nivelin e detit në 120 nëpër një pjerrësirë si të zbrisje e ngjiteshe shkallëve të qiellit. Vazhduam në Kukës për të marrë të përpjetat e maleve  drejt Bicajt, Kolosjanit e bjeshkëve të Shishtavecit.  Valbona, një banjë korriku në kthjelltësinë e ujërave të saj, lugina e Dragobisë, Kami e së fundi Kruma ishin skajet e asaj vere udhëtimesh që do të më krijonin mbresa tërë jetën e do të ishin pjesë e shkrimeve të mia dje, por edhe sot.

Një udhëtim nëpër Dibër, Bulqizë, Mat e Mirditë, një hyrje në “honet e errëta” të minierës së Rubikut e një zbritje në dishenterinë e minierës së bakrit të Kurbneshit, një udhëtim në ditën e gjeologut më 23 gusht 1964 të përpjetës së Oroshit e një grusht ujë të ftohtë në burimin në livadhet e Fushë Lugje në kapelë të maleve të Mirditës, një natë në  çadrën e gjeologut Gëzim Shima në Nënshejt do të formonin rrjedhën e kujtimeve dhe reportazheve atij udhëtimi të mrekullueshëm.

Një udhëtim me Liri Lubonjën në Peshkopi më 10-11 tetor 1964 ku në festimet e 20 vjetorit të Qarkorit të Rinisë njoha shoqen e jetës, kthimi ulur në sedijen e veturës të “Zërit të Popullit” në kuvend me Javer Malon e madh të diplomacisë dhe publicistikës, udhëtim rrugës që merr ngjitjen nga ujërat e Matit në bjeshkët e Shëngjergjit dhe Bizës e së fundi një teposhte drejt Tiranës, ishin një tjetër “shkollë” e njohjes së gjeografisë fizike të vendit…

Këto e krahas tyre jeta e gjallë studentore ishin pjesë e ngjyrave të krijimeve të mia publicistike asaj kohe të bukur të viteve të rinisë sime.

Pas shkollës?  Dibra, universiteti i madh i jetës sime…

Mora diplomën e agronomit më 16 shkurt të vitit 1966. E mora në një ceremoni të bukur ku ndodheshin Ministri i Bujqësisë Pirro Dodbiba, rektori i Institutit të Lartë Shtetëror të Bujqësisë Gaqo Tashko i madh i shkencës shqiptare dhe të tjerë. Pata nderin të flas në emër të të diplomuarve. Ndër të tjera në përmbyllje të përshëndetjes thashë: “Mirë u pafshim! Adresa jonë është mali dhe fusha, atje ku mbyllet dhe korret” slogan që do të ma përmendte Jorgji Muzaka si njohje pas afro dyzet vjetësh në një veprimtari në Athinë. Gazeta “Mësuesi” bëri një reportazh në vend të kryeartikullit shoqëruar me thënien dhe fotografinë time. Ishte hera e parë që shkruanin për mua. Fatmirësisht kam disa fotografi të atij çasti të jetës sime, foto nga fotografi i Institutit Selaudini, foto të cilat do ti gjeja edhe pas dy vjetësh në sallonin e ndërtesës së vjetër  të Institutit.

Prej asaj dite jeta pena ime u ngjit për të qëndruar deri në vitin 1996  maleve, “Atje ku mbillej dhe korrej…”

U emërova përgjegjës sektori në Ndërmarrjen Bujqësore të Dibrës. Fati e solli që të punoja bashkë me idhullin tim në pemëtari, njeriun që i krijoi me shpirt të paepur dhe me teknikën më të përparuar të kohës blloqet e mëdhenj frutorë dhe vreshtat e Dibrës, me Xhavit Hysën. E bukura ishte se të dy kishim piketuar e kishim marrë pjesë në mbjelljen në mars 1960 të bllokut prej 70 hektarësh të vreshtave të Ravnave. E bukura e të bukurave ishte se që të vilnim prodhimin e bollshëm na u desh të thërrisnim vullnetarë, aksionistë nga qyteti që siç thoshte me shaka pedagogu im i pemëtarisë, tash kryeagronom i Ndërmarrjes Bujqësore, Isa Shehu “punojnë me një dorë” , “Me njërën mbushin arkat e me tjetrën gojën”. Ishte me të vërtetë një kënaqësi, një përvojë e gjallë, një përjetim në kohë dhe në hapësirë tek punoja me mjeshtër të pemëtarisë si Xhavit Hysa për të cilin duhet të shkruhen libra e ngrihen monumente, me mjeshtër të fidanishtes si Sadik Papuli me shokë që shartuan qindra mijëra fidanë që populluan blloqet frutorë jo vetëm në Dibër por edhe në rrethet e tjera, me pedagogun tim Isa Shehu që në librin e ri që bëri për pemëtarinë do të pranonte mbjelljen e jonxhës mes pemëve frutore si një përvojë dibrane, mbjellje që po t’ia përmendte ndonjë student e linte për vjeshtë.  Ato dy vite të punës time mes  njerëzve të pemëtarisë piketuam e mbollëm mes vreshtave qershitë dhe vishnjat,  brezareve lajthitë e Visokut, kodrave të Qenokut  ku ndahen dy Dibrat, e Epërmja dhe e Poshtmja apo e Madhja dhe e Vogla, mori formë një bllok i bukur frutor me 53 mijë rrënjë kumbulla, arra, gështenja, mollë dhe dardhë…

Pesë vjet në Teknikumin Bujqësor ishin për mua një shkollë pas shkollës, master siç ka hyrë sot me një fjalë nga fjalorë të huaj.  Isha mësues por edhe nxënës, mësoja të tjerët, nxënës të shkollës së ditës dhe të shkollës së  mbrëmjes, mësoja edhe prej tyre, një lloj simbioze jete që më  dha edhe profesione që  lidhen me mekanikën, profesione që i kam përdorur viteve të emigrimit në nxjerrje të bukës së ditës. Mbi të gjitha, për shkak të gjeografisë së madhe deri në Vermosh e Tropojë të nxënësve më dha dhe më jep kënaqësinë t’i gjej dhe të më gjejnë në komunikimin njerëzor tash edhe përtej oqeaneve.

27 prilli  i vitit 1968, numri i parë i gazetës “Ushtima e maleve” krijon një fushë të madhe ku do të mbillet, hedhë rrënjë e degë, do të lulëzojë e japë fruta krijimtaria popullore dibrane. Pa e harruar “shkollën” e madhe të jetës time “Zërin e rinisë”  gazeta “Ushtima e maleve” hyn e bëhet pjesë e jetës dhe e krijimtarisë publicistike. Esat Bashari, kryeredaktori i parë, gazetar me formim të gjithanshëm, ardhur nga “Zëri i Popullit” do të na mblidhte në një diskutim krijues për emrin e gazetës. U bënë disa propozime. Unë propozova emrin “Ushtima e maleve”, madje, në numrin e parë të saj pata nderin të botoja prozën poetike “Ushtima e maleve”…

Detyra e gazetarit të Agjencisë Telegrafike Shqiptare për Dibrën dhe Matin më hapi dritare të tjera njohjeje  e shkrimesh të përditshme, lajme e kronika që e kalonin gjithnjë numrin tridhjetë në muaj por më tepër se ato që jepja ishin ato që merrja. Njoha Matin nga Lena e Kaptina e Martaneshit ku buronte Mati në Shkopet, Derjan , Qafë Shkalle, Ulzë, Komsi…  Hyra galerive të minierës së Batrës, zonës 5 e Krastë… U njoha me Dibrën nga Llanga në Qafë-Draj, Liqenet e Lurës dhe të Kacnisë, bjeshkët e Kallkanit dhe të Korabit, zbrita deri në thellësitë e minierës së Bulqizës dhe u ngjita në Dhoks e Tërnovë ku kërkohej krom, njoha shpirtin e madh të popullit tim dibran, njohje që do të thellohej më vonë kur si punonjës aparati do të ulesha më pranë njerëzve, do të bëja vend si student i përjetshëm në Odën Dibrane që përbën auditorin popullor të “Universitetit të Dibrës”. Atje e ndjeva se sa vlerë i kishin dhënë Universitetit Popullor të Dibrës dy amerikanë të mëdhenj të diplomacisë dhe politikës. Julian Emery në “Kujtime që nuk shlyhen” shkruante:

“…Katër ditë në Dibër më kishin mësuar më shumë për thelbin e politikës, se sa të gjitha librat për teorinë e kushtetutës dhe ekonomisë politike që i kisha lexuar në Oksford…”. 

Reginald Hibbert në “Albania life pohonte:

”Unë kam mbaruar Universitetin e Oksfordit, por mbarova edhe një Universitet të dytë, atë të Dibrës”.

Kjo jetë, këto vlera që dalëngadalë u bën gjak e mish i jetës sime ishin në thelb të reportazheve, përshkrimeve, portreteve, përvojave, studimeve që në njëzetvjeçarin e shekullit të kaluar bënë vend në “Ushtimën e maleve”, “Zërin e popullit”, “Bashkimi”, “Zërin e rinisë”, “Puna”…, në faqet e revistave “Ylli”, “Bujqësia Socialiste”, “Shqiptarja e re”…në skenarët televizivë, fotoreportazhet…

Vitet nëntëdhjetë ?…

Viti 1990 më gjeti redaktor për anën ekonomike në gazetën “Ushtima e maleve”. Në fund të qershorit 1991 gazeta u mbyll për ti lënë vetes një tjetër gazete me emrin e thjeshtë por domethënës “Dibra”. Përgatitëm numrin e parë, madje bëra edhe shkrimin pagëzues që zuri vendin e kryeartikullit, shkrimin “Dy Dibra”.  Gazetën, pjesë e një delegacioni futbolli, skuadrës “Korabi” e përcolla në Dibër të Madhe ku për herë të parë u bë një ndeshje midis “Korabit të Peshkopisë” dhe “Korabit të Dibrës së Madhe”.

Më vonë, për arsye se mbajta “majtas”, mbeta pa punë. Mbijetova për dy vjet me honorarët që merrja nga “Zëri i Popullit”, “Koha jonë”, “Kombi”, “Progresi”… me shkrime ku denoncoja shkatërrimin e blloqeve frutore, uzinave, fabrikave, minierave, gjeologjisë, shkollave, kopshteve, çerdheve, shtëpive të kulturës, ambulancave, spitaleve zonale… Kam ndjerë dhimbje e lot tek i shkruaja, më është shtrënguar si në mengene gjoksi kur kam parë të rrafshuar shtëpinë e kulturës në Fushë-Lurë, një nga më të bukurat e vendit, ndërtimi dhe pajisjet e së cilës ishin djersë dhe gjak i lurasve. Në vend të saj, për ironi, hodhi themelet dhe u ngrit një xhami ?!…

Shkrimet e mia nga Dibra do ti mbyllja një ditë korriku 1996 kur, pasi dy vjet të shkuara isha përgjakur brutalisht në zyrën e gazetarit profesionist të “Zërit të popullit” kur, pas ngjarjeve të njohura të 26 majit, dhunës së pashembullt mbi votën e popullit, mu dha ultimatumi: “O mbyll gojën ose do të rrëmbejmë fëmijët”. Tentuan ta bëjnë por fati kësaj radhe qe me mua dhe familjen time, u gjetën para dyersh të mbyllura.

Atëherë vendosa: “Më mirë po iki se sa t’i lë fëmijët në gjak”.

Më 21 korrik 1996, me djalin katërmbëdhjetëvjeçar për dore kalova legalisht kufirin për tu bashkuar me djalin e madh në Salaminë e një vit më vonë, pas një letre në adresë të J. Papandreut asokohe zëvendësministër i jashtëm i Greqisë, erdhën gruaja dhe vajza për të nisur një jetë tjetër, jetë nga e para…

Po në emigracion ? 

Emigracioni ishte një tjetër botë. E kishim përjetuar në libra, tregime, këngë. Vetëm si emigrant do ta ndjeja elegjinë e këngës… “Moj fusha e Korabit, oh e mjera unë…” shkrirë në tonet e zërit të Liri Rashës dhe në fyellin e Myfterim Kupës në ecje rrugës së kalldrëmtë, të vjetër sa njerëzimi, ngjitjen Rrafshës së Korabit,  shkuljen, copëtimin, tretjen pas malit rrokullisur siç rrokullisen gurët kur shkulen vendit. U bëra si të gjithë të tjerët, varg e lot i elegjisë gurëshkulur…

Një makinë shkrimi “Omodoro”, dhuratë e mikut tim në emigracion Kristo Zharkalliu, sjellë në adresë të tij nga shoku i tij, dibrani Sohodollas Kamber Merdini nga Kanadaja më joshi ta vazhdoj rrugën e ndërprerë të gazetarit. Kam shkruar me stilograf, me laps e stilolaps, për të vazhduar më pas drejtpërdrejt në makinë shkrimi, në teleks…për të arritur në kompjuter, tastiera e të cilit tash është “ara” ime ku “mbjell” e “korr”.

Shkrimin e parë e kam botuar në gazetën “Egnatia”, gazetë e cila shpejt u mbyll e krijuesi i saj kapërceu oqeanin. Në ditët më të vështira të Shqipërisë, në kapërcyell të dimrit dhe në prag të pranverës 1997, ditë kur u mbyllën gazetat shqiptare e zëri prej andej vinte vetëm nëpërmjet televizioneve greke e “Zërit të Amerikës” dhe “BBC”, gazeta “Vëllazërimi”  u bë e vetmja faqe publike ku emigrantët lidheshin me ngjarjet në Atdhe. E ndjej veten të privilegjuar që isha pjesë e kësaj gazete, gjashtë numra të gjashtë javëve që doli në qarkullim i kam në koleksionin e arkivit tim në emigracion.

Më pas do të isha pjesë e disa gazetave që shkrepën si fishekzjarrë për tu shuar shpejt si  “Rilindja XXI”, “E vërteta” për tu lidhur më pas për disa vite radhazi me “Emigranti” të Artan Kristos, gazetë në të cilën kam shkarkuar emocionet e mia, shpirtin tim nga takimet me emigrantë e emigrante, njerëz të punës e krijimtarisë, njerëz që u bënë heronjtë e mi në serinë publicistike  “Njerëz që i dua”. Fatkeqësisht edhe kjo faqe e madhe e jetës së emigrantëve një ditë u mbyll ashtu siç u mbyll edhe “Vatra Shqiptare”, e vetmja librari në gjuhën shqipe në Greqi, e pafalshme për shqiptarët në Athinë që i gjen tërë ditën para gotave lokaleve të ngushta duke shitur atdhetarizëm pa blerë e lexuar një libër të vetëm në gjuhën e nënës.

Më pas gjeta një zonjë të vërtetë, ZONJË  me germa kapitale që  boton me përkushtim e sakrifica  gazetën “PLUS GAZETA ATHINA”, gazetë e cila e mbante shpirtin tim të gazetarit në këmbë…

Erdhi një ditë që edhe ajo u mbyll. U mbyll për ta shuar fjalën e shkruar në mërgimin grek…

Keni botuar shtatë libra…

Po. Kam botuar me djersën e punës së emigrantit dhe me pensionin tim dhe të shoqes së jetës, shtatë libra me mbi dymijë faqe e qindra fotografi. Librat kanë një titull të përbashkët, bosht i dashurisë sime për njerëzit që kam njohur dhe kam shkruar për ta, boshtin shpirtëror “NJERËZ QË I DUA” .  Librat kanë edhe nëntituj, apo më mirë me thënë titull të dytë që zë ballin e tyre… “Rilindësit e kohës sonë”, “Shkolla shqiptare e Athinës-Rilindësit e kohës sonë 2”, “Po Dibrës! Jo Skavicës!”, “Rrëfimet e komshiut”, “Shkolla shqipe e Selanikut” dhe “Dashmir Zaçe një rilindës i kohës sonë” kushtuar pas ikjes mësuesit të parë të shkollës shqipe në Selanik të Greqisë.  Librat i gjen në Bibliotekën Kombëtare të Shqipërisë, “Bibliotekën Kombëtare të Greqisë”, dhe në “Bibliotekën e Peshkopisë”. I gjen në librarinë “Bujar dhe Miranda Karoshi” në Tiranë si dhe në shtëpinë time në Tiranë dhe Athinë. Në libra është jeta ime në kërkim e vlerësim të “Njerëzve që i dua”.

Gjuha shqipe në mërgim…

Pika më e dobët e penës së jetës time në mërgim. Mësuesit vullnetarë të gjuhës shqipe në Greqi, rilindës të vërtetë të kohës sonë, si i ka cilësuar Dritëro Agolli e që me të vërtetë janë. Zonja që tërë javën punojnë në punët më të vështira e të shtunën apo të dielën mbledhin ku mundin e si mundin fëmijët dhe u mësojnë si ta lexojnë, si ta shkruajnë dhe si ta këndojnë gjuhën e bukur shqipe. Jam shumë i nderuar që pata fatin e madh të shkruaj për ta, të shkruaj për mësuesin e parë Dashmir Zaçe të gjuhës shqipe në Greqi që më 7 mars 2001 u foli për herë të parë fëmijëve emigrantë në Selanik shqip, që u hapi një dritare nga ku mund të shohin në “ekran të madh” vendlindjen e  madhe të shqiptarëve.

Janë katër libra: “Rilindësit e kohës sonë”, “Shkolla shqiptare e Athinës”,  “Shkolla shqipe e Selanikut”  dhe “Dashmir Zaçe një rilindës i kohës sonë” ku në 1600 faqe, me 650 fotografi janë përcjellë 67 mësues që vullnetarisht u mësojnë fëmijëve si të shkruajnë, lexojnë dhe këndojnë gjuhën e bukur shqipe. Është edhe një film dokumentar që përshkruan mësuese Verën që pasi mblodhi 72 fëmijë në ishullin e Tinosit dhe u jepte mësim të shtunave dhe të dielave, kapërceu me traget për afro dy orë detin dhe bëri të njëjtën gjë me fëmijët e ishullit të Sirosit. Janë edhe një cikël i gjatë shkrimesh që kam bërë dhe bëj në vlerë të shkollimit shqip të fëmijëve në mërgim që po ti mbledhësh do të shtriheshin edhe në tre libra të tjerë,

Po e ardhmja?

E ardhmja? E tashmja në fillim, e përditshmja.

Dua t’i marr kohës në mëmëdhe një javë të tërë, të ulem në Bibliotekën Kombëtare, të gjej tërë shkrimet e mia që nga 8 maji 1957, t’i fotografoj, t’i hedh në kompjuter dhe pse jo, edhe ti botoj.

Dua të vazhdoj të skanoj filmat e jetës sime, filma që i kam ruajtur që nga viti 1964 e kam brenda Dibrën e jetës time, nga njeri skaj në tjetrin, fushës së bukur të Luginës Drini i Zi dhe maleve të Dibrës me Korabin në krye, sondave të gjeologëve e galerive të kromit…Deri tani kam zbardhur mbi gjashtëmijë negativë, i kam në kompjuter. Kam ndjerë gëzim dhe mall të jashtëzakonshëm tek shihja njerëz dhe vende fokusuar në celuloid. Më është shtuar jeta tek kaloja foto pas fotoje…

Kam në zarfe kompjuterikë shkrime të shumta, midis të cilëve më josh të botoj një libër për gratë mërgimtare, këto “shpinë këputura e punë pa dukura”, që mishërojnë strumbullarin e jetës shpirtërore e materiale të mërgatës në Greqi e në mbarë botën.

Dua të botoj një album fotografik me titull “Pesëqind nga dhjetëmijë fotonegativë të jetës sime” ku evokoj, në bardhë e zi, një Dibër tjetër nga ajo që njeh brezi i ri, një album ku moshatarët e mi do të gjejnë kohën dhe njerëzit e tyre. E desha ta publikoj në 80 vjetorin e jetës sime…

Dua…

“Është një joshje e madhe të shkruaj, më thoshte Aristidh Kola në intervistën që më dha disa muaj para ikjes, por, si ka thënë Gëte , “Ndërsa  arti është i pafund, jeta është e shkurtër.”

Unë e dua jetën. Prej saj kam dëshirë të ikë “në këmbë”, përcjellë nga njerëz  që i dua…

Dekorata ?

Një  të vetme. Urdhrin “Naim Frashëri” të Klasit III lëshuar më 12.12.1988 me Dekret Nr. 7265.

Gjendja civile ?

I martuar me zonjën Natasha Ashiku (Shehu) ish mësuese për 35 vjet në ciklin e ulët dhe ushtrimoren e pedagogjikes së Peshkopisë.

Altin Ashiku, djali, i martuar, ka dy fëmijë, Ebin dhe Eralin. Banojnë në Tiranë.

Erblina Ashiku, vajza, e martuar, ka një djalë, Gurjonin. Banojnë në Tiranë.

Indrit Ashiku, djali, i martuar, ka një vajzë Ivonin dhe një djalë Aleksandrin. Banojnë në Athinë.

“DY SHTATAT” E JETËS SIME…

Meditim

Atë vit jeta ime fillonte me “Dy njëshat” e një viti që gjëmonte në luftë dhe me “dy njëshat” e një muaji mbushur me lule, 11 Maj 1941…

Në “Dy njëshat” që erdhën, 11 vjeç (1952), jepja provimet e para të jetës sime, provime që do të mbyllnin ciklin e parë të hapave të mia drejt dijes, mbarimin e shkollës fillore në fshatin Brezhdan të Dibrës, një fshat i madh, me “treqind shtëpi” siç e quanin, fshat tokat e begata të të cilit zbrisnin brezareve drejt Drinit ku mësova të notoj…

Midis “dy njëshave” dhe “dy dyshave”, më 8 maj 1957, vura emrin në një shkrim faqes të një gazete të kohës. Këtu do të niste jeta ime faqeve të mëdha të shtypit…

Në “Dy dyshat”, 22 vjeç, vazhdoja studimet në Institutin e Lartë Shtetëror të Bujqësisë, Universiteti i Bujqësisë, siç quhet sot, shkollim që më dha një profesion jete dhe kënaqësinë për të punuar e jetuar në vendlindje…

Në “Dy treshat”, 33 vjeç, 1974 i hyra me zell e dëshirë një pune që do të kthehej në profesionin e dytë të jetës sime, gazetar. Fillova punën në Agjencinë Telegrafike Shqiptare si korrespondent i saj për rrethet Dibër e Mat…

Në “Dy katrat”, 44 vjeç, 1985, vazhdoja të “prashisja” në arën e madhe të gazetarisë. Gjithnjë në Dibër, bukuria dhe dashuria e jetës sime…

Në “Dy pesat”, 55 vjeç, 1996 “Mora rrugën për Janinë”, rrugë me një dhimbje të madhe në shpirt, me një mall që rritej për vendin ku kisha lerë, ku kisha bërë hapat e para në jetë, ku kisha vrarë gishtërinjtë gurëve të rrugës, ku kisha varrosur nënë e babë e kisha lënë vëllezër e motra…

Në “Dy gjashtat”, 66 vjeç, 2007 vazhdova të “prashis” në një arë të madhe, vazhdova të shkruaj për mërgimtarët, jetën e vështirë në një tokë të huaj, për mësuesit vullnetarë që Dritëro Agolli mi quajti “Rilindës të kohës sonë” e unë i përjetësova në 4 libra me rreth dy mijë faqe e më se 600 fotografi, nisa për të vazhduar serinë e 7 librave të mi me një titull të përbashkët “Njerëz që i dua”…

Në “Dy shtatat”, 11 maj 2018, jam në këmbë, kam mall e dashuri për vendlindjen, për të gjithë, por në veçanti për dy djemtë dhe vajzën time, Altinin, Erblinën dhe Indritin, për nipërit dhe mbesat: Gurjonin, Ebin, Eralin, Ivonin dhe Aleksandrin që më përqafojnë më thërrasin gjysh e unë fluturoj nga gëzimi.

I vogli, Indriti, më 27 maj 2018 kurorëzohet në dasmë me bukuroshen nga Kuçova Jonada Gjergo…

Me Natashën, shoqen time të jetës e të shpirtit, bijë e Hakiut dhe e Merjemes (Shehu), dibranë të qendrës së Dibrës së Madhe, më 11 gusht 2018 shënuam 50 Vjetorin e Martesës. “Martesë e artë” e quajnë. Vërtet, MARTESË E ARTË ka qenë jeta me bashkëshorten time Natasha Ashiku, Shehu…

…….

Mbase do të shkruaj edhe për “Dy tetat”, rrethuar nga djemtë dhe vajzat, nga nipërit dhe mbesat, nga bashkëshortja ime e dashur, nga miq e dashamirë…

6. Këto ditë Dibra dhe jo vetëm ajo buçet me thirrjet “ Po Dibrës …Jo Skavicës” si ndjeheni ju si autori i kësaj motoje?

Si ndjehem? Ndjehem komod, shumë i gëzuar dhe i privilegjuar që u bëra pjesë e kësaj thirrjeje, i thashë PO DIBRËS  në një libër botuar 11 vjet më parë dhe po i them PO çdo ditë me penën time, me shpirtin tim, mall e dashuri nga larg.

E kam shumë merak, për të mendoj gjithë ditën dhe natën. Dua që Dibra të jetë e lirë e lugina e Drinit e begatë.

Vazhdoj të thërras fort e më fort PO DIBRËS! JO SKAVICËS!

Ndoshta thirrjen time do ta mbysin, do ta zhysin, do ta presin, do ta copëtojnë, do ta injorojnë, do ta harrojnë…

Një mjegull e zezë më ngjan se ka rënë e nuk ngrihet, mjegull që vetëm dibranët, me vullnet e dashuri, me përkushtim material e shpirtëror mund ta fshijnë e t’ia lajnë fytyrën.

Kohë mbytjesh e vrasjesh jetojmë dhe do të jetojmë.

Sidoqoftë unë atje do të jem, në trojet e babait tim Hajredin Ashiku që as zhyten e as mbyten.

Merak më mbetet se pensioni im nuk mjafton të ngre një kasolle në dy poda, me qerpiç e me tjegulla vendi të pjekura tek “Vreshtat e këqija” të Brezhdanit…

7. Betejat tuaja në publicistikë?

Nuk do ti quaja beteja, megjithatë po e pranoj me kusht që ti ve në thonjëza…

Çdo shkrim, çdo mendim është një ”betejë”. Me veten në radhë të parë për të ruajtur të vërtetën, me lexuesin kundërshtarin më të madh që armë ka logjikën e vlerësimin real dhe me pushtetin që nuk ka kokë por grusht që të godet e të thyen në mes.

Me veten kam qenë gjithnjë korrekt. Parimi im ka qenë që para se të ulem të shkruaj ta shoh faktin me sy, ta dëgjoj me veshë, ta prek me dorë, ta fotografoj, ta incizoj… çka them se i jam afruar shumë pranë të “vërtetës absolute”.

Me lexuesin kam qenë miqësor, më ka dashtë dhe e dua. Pa të publicistika ime do të ishte e zbehtë, pa nerv e pa dashuri.

Me pushtetin dje jam munduar të jem me të vërtetën, korrekt.

Me pushtetin sot kam qenë në betejë të hapur.

Për një kronikë të rëndomtë të “zezë”: Pesë krisma në Zall-Dardhë” më përgjakën në mes të ditës në zyrën time një kat poshtë të së cilës kishte polic-roje 24 orë, polic që për momentin ishte zhdukur.

Për një kronikë thirrje që e vërteta për “30 djemtë e Otrantos Dibrane” të zbardhej e lotët e nënave, motrave, fëmijëve të tereshin u detyrova të iki nga vendlindja e nga vendi im.

“Betejën” mu desh ta shpërngul në mërgim.

Për një çerek shekulli nuk pushova së shkruari që e vërteta e 30 djemve të mbytur në Otranto më 9 mars 1996 të zbardhej. Përcolla fakte dhe dokumente. Plaga e madhe as u hap në thellësi dhe gjerësi dhe tash nuk flitet fare për të.

Hyra në mërgim në një ”betejë” për gjuhën shqipe, betejë e jetës sime si emigrant. I mblodha lulet e shkollimit shqip të fëmijëve tufë duke i kërkuar e gjetur në të gjithë Greqinë. I dokumentova në katër libra me titullin e përbashkët “Rilindësit e kohës sonë”.

Është kënaqësia ime më e madhe e punës si emigrant. Jam krenar për pasqyrimin e kësaj nisje të madhe që po ta studiosh rrënjët i ka më 7 mars 2001 në Selanik e degët e lulet në të gjithë Greqinë.

Dhe ku ka ndodhur: në një vend ku gjuha shqipe ka qenë në prush, në majën e kamës dhe në shishen e helmit.

“Betejën” për Dibrën që ajo të jetë zonjë nuk e kam pushuar asnjëherë.

Në dhjetor 1992 bëra shkrimin “Kujt i intereson shkatërrimi i lapidarit të betejës së Lanë-Lurës”. E vazhdova për 29 vjet derisa këtë vit pati veshë e u dëgjua. Përherë të parë në historinë e Shqipërisë Lanë-Lura hyri me “këmbë të plotë” për tu dokumentuar në një sesion shkencor në Peshkopi, me një lapidar në vendngjarje e shpejt me një sesion shkencor akademik në dhjetor në Akademinë e Shkencave.

Jam krenar për këtë.

Tash kam përpara një “betejë” tjetër. Vitin e ardhshëm mbushen 30 vjet nga thyerja zyrtare e “Murit të Dy Dibrave”. Kam qenë i pranishëm në këtë betejë së bashku me kolegë shqiptarë në Dibër të Madhe për disa vite, deri në fitore. Kam ndërmend të bëj një libër me shkrime të asaj kohe shoqëruar me më se 30 fotografi nga takimi i “Dy Korabëve”, Korabit të Peshkopisë dhe Korabit të Dibrës së madhe si ilustrim për librin dhe si një ekspozitë fotografike. Skenarin ua kam paraqitur drejtuesve të Bashkisë Peshkopi dhe komunës së Dibrës. E kam konceptuar si festë të madhe mbarëdibrane me theks për kohën se pas “Murit të Berlinit” ka një “Murë të Dibrës” që duhet shembur.

Dibra duhet parë si një ndër trevat që ka aq ngjarje të mëdha që duhen shndërruar në festa popullore që flasin sa mijëra faqe të historisë së saj dhe të Shqipërisë.

Disa i kam në “PO DIBRËS! JO SKAVICËS” e disa në shkrimet dhe letërkëmbimet e mija me pushtetarët dibranë.

“Betejën” nuk e kam pushuar. Tani i jam përveshur mbrojtjes së Dibrës nga synimet grabitqare të pushtetit aktual për ta shtrydhë e mbytë.

8. A keni ndonjë mesazh për gazetarët ? Po për qytetarët?

Po ju përcjell mesazhin që u përcolla dibranëve në protestën e 14 nëntorit në Peshkopi

“Duke përfunduar po ju përcjell një mesazh që më erdhi në adresën time elektronike, një shqetësim të një intelektuali që me siguri është mes jush.

“Unë u frigohem patronazhistëve, që të pushtuar nga ëndrrat djallëzore të derzhavistëve tanë “rilindës”, janë shpërndarë nëpër fshatra dhe e paraqesin Skavicën si investim strategjik për Dibrën! Pra të kundërtën e realitetit mbytës që e shuan dhe e asgjëson atë! Pikërisht atë Dibër, që 100 vjet më parë, u tha serbëve “No passaran!” Atë Dibër, që me luftën e saj kundër serbëve, e mbajti Dibrën kaq sa është dhe Shqipërinë kaq sa është! 

Është detyrë e jona ta mbrojmë Dibrën, të mbrojmë trojet tona, varret e të parëve, kujtesën historike nga kuçedra që po donë të na e mbysë!

Për këtë ka dy rrugë demokratike:

a. Sqarimi dhe ndriçimi i mendjes së njerëzve me të vërtetat.

b. Protesta masive deri në anulimin e këtij projekti mbytës.”

Denonconi, masakroni në mexhliset – auditor i madh i Universitetit të Dibrës, në rrugë, në kafene… me fjalën e urtë dibrane të gjithë ata që po i hapin varrin Dibrës, po e mbysin atë përgjithmonë. Përqeshni si dinë luznakët të venë në lojë ata që ju flasin për jahte, gondola, Venecie, vila në breg të liqenit, rrugë bregdetare anës hurdhës së Skavicës, qytete imagjinare…

Kemi për ta kërkuar Dibrën bashkë dibranët e mi  dhe nuk keni për ta gjete.

Ndaj zgjohuni dhe thërrisni:

PO DIBRËS!

JO SKAVICËS!

PO JETËS!

JO VDEKJES!

Është sot koha e betejës finale për mbrojtjen e Dibrës.

Nuk vjen më.

Nesër do të jetë vonë, shumë vonë!

Me respekt

Abdurahim Ashiku

Athinë, 19 nëntor 2021

Phillips: Konflikti i mundshëm në Bosnjë, shkëndija që ndez gjithë Ballkanin

by

Zëri

Ish-diplomati amerikan, David Phillips, kontribuues i lartë në proceset për çlirimin e Kosovës që nga viti 1989 dhe njohës i zhvillimeve në rajon, ka folur për kërcënimet që po vinë nga Bosnjë e Hercegovina për një konflikt të mundshëm, që do të çonte jo vetëm në ndarje të Bosnjës, por do të ndezte gjithë Ballkanin.

Në një intervistë për “Zeri.info”, Phillips, Drejtor i Programit për Paqen dhe të Drejtat në Universitetin Columbia, ka thënë se kërcënimet për ndarje të Bosnjës nga kreu i Republikës Serbe, Milorad Dodik, nuk janë diçka e re, ndërsa ka shtuar se këto kërcënime duhet të qortohen nga BE-ja dhe SHBA-ja.

I pyetur nëse konflikti i mundshëm në Bosnjë mund të ketë ndikim edhe në Kosovë, Phillipsi tha për “Zërin” se dhuna në Bosnjë mund të jetë shkëndija që ndez rajonin e Ballkanit Perëndimor, që është një kuti me plot çështje të pazgjidhura.

Intervista e plotë e David Phillipsit në Zeri.info:

Zëri: Kohët e fundit ka paralajmërim për rrezik nga një konflikt i mundshëm në Bosnjë dhe Hercegovinë sepse lideri i Republikës Serbe, Milorad Dodik, ka paralajmëruar ndarjen e Bosnjës dhe formimin e institucioneve paralele?

Phillips: Kërcënimet e Dodikut nuk janë të reja. Për vite të tëra Republika Serbe ka kërcënuar se do të ndajë Bosnjën duke krijuar institucione paralele. Ai duhet të qortohet publikisht nga zyrtarët amerikanë dhe evropianë dhe të kërcënohet me masa ndëshkuese nëse vazhdon të destabilizojë Bosnjën dhe rajonin si me fjalë, ashtu edhe me veprime.

Zëri: Sa realiste është që në Bosnjë dhe Hercegovinë të ketë një konflikt të ri dhe a duhet që BE-ja dhe SHBA-ja të intensifikojnë politikën e tyre ndaj këtij rajoni për ta çuar atë sa më shpejt drejt BE-së?

Phillips: Nuk ka zgjidhje ushtarake për shoqërinë e ndarë të Bosnjës. Anëtarësimi në BE nuk është një “e drejtë”. Është një “privilegj”. Sjellja e keqe nuk duhet të shpërblehet me stimuj të BE-së. Raporti mbi kandidaturën e Bosnjës nuk duhet të kursejë askënd dhe të numërojë shkeljet e Dodikut.

Zëri: A ekziston rreziku që një konflikt i mundshëm në Bosnjë dhe Hercegovinë të destabilizojë rajonin, veçanërisht Kosovën?

Phillips: Konflikti i dhunshëm në Bosnjë përfaqëson kulmin e planit të Millosheviqit për të krijuar një “Serbi të madhe” në të gjitha tokat ku serbët banojnë aktualisht ose ku ata kanë pretendime historike. Në vitet 1990 ne ishim dëshmitarë të rezultatit tragjik të politikave dhe agresionit të Millosheviqit. Dhuna në Bosnjë mund të jetë shkëndija që ndez rajonin e Ballkanit Perëndimor, i cili është një kuti me çështje të pazgjidhura.

Zëri: Udhëheqësit politikë të Serbisë, të cilët thuhet se ndihmohen nga Rusia, janë akuzuar në shumë raporte, sidomos kohët e fundit, për nxitjen e këtyre konflikteve. A mendoni se Serbia dhe liderët e saj fshihen pas këtyre kërcënimeve të Dodikut ndaj Bosnjë e Hercegovinës?

Phillips: Nuk ka gjë të tillë si solidariteti sllav ose vëllazëria ortodokse. Këto janë trillime të Moskës për të justifikuar agresionin e Rusisë. Rusia është e interesuar vetëm të kundërshtojë SHBA-në dhe të eksportojë modelin e saj autoritar të qeverisjes.

Zëri: A duhet dhe a është realiste të pritet që komuniteti ndërkombëtar në këtë kohë të rrisë praninë e tij në misionet paqeruajtëse të BE-së dhe NATO-s në BeH?

Phillips: Vendet perëndimore nuk mund të vendosin trupa kudo që ka një mosmarrëveshje. Epoka e ndërhyrjes ka përfunduar. Bosnja ka nevojë për një konferencë të re për të përmirësuar Kushtetutën e Dejtonit, duke garantuar ndarjen më efektive të pushtetit dhe duke margjinalizuar aktorët e këqij. Dejtoni i dha fund një lufte. Është koha për të siguruar paqen.

Zëri: Kur mund të thuhet se rajoni i Ballkanit Perëndimor është i lirë nga kërcënimet e konflikteve të reja? Çfarë duhet të ndodhë me shtetet e këtij rajoni për të arritur paqen e qëndrueshme?

Phillips: Aktorët e këqij dhe sponsorët e tyre duhet të sanksionohen dhe, nëse është e nevojshme, të shkojnë në burg për të parandaluar sjelljen e tyre përçarëse. /Zëri

Ervina Toptani: Nacionalizmi në sfondin ndërkombëtar, ja roli i Zogut në ndërtimin e shtetit shqiptar

by

Intervistoi: Eneida Jaçaj

Një komb pa histori, nuk mund të ekzistojë! Historia e kombit tonë na dallon nga kombet e tjera, duke përbërë vlera të veçanta të pamohueshme si nacionalitet, duke nxjerrë në pah karakterin këmbëngulës dhe sfidues të shqiptarit, përpjekjet titanike për bashkimin e Shqipërisë, moscopëtimin e saj nga orekset e Fuqive të Mëdha, dhe ndërtimin e shtetit shqiptar me të gjitha insitucionet e nevojshme. Ervina Toptani, studiuese dhe njohëse e mirë e ngjarjeve historike të popullit tonë që kanë bërë epokë, në një bashkëbisedim ekskluziv për gazetën “Dielli”, rrëfen rolin e Federatës Panshqiptare Vatra, me personalitetet e saj, së bashku me SHBA, në lidhje me çështjen kombëtare shqiptare. Personalite të shquara si brenda dhe jashtë vendit krijuan lobet e tyre për të penguar copëtimin e vendit, e më pas u bashkuan në një shoqëri të vetme, për një qëllim të përbashkët. Gjatë bisedës, Toptani do të flasë edhe për rolin e Zogut në ndērtimin e shtetit shqiptar. Ajo thekson se roli i tij ishte i padiskutueshëm, por mund të kishte bërë edhe me shumë. 

-Çdo pjesë e historisë, e shtrirë në kohë të ndryshme, ka rëndësinë e saj të veçantë për ta diskutuar dhe, e marrë si e tërë, përbën në vetvete vlerë historike për kombin. Por, unë do të doja që biseda jonë të niste me nacionalizmin shqiptar dhe rolin e diasporës shqiptare. Cilën periudhë kohore do të veçonit kur nacionalizmi shqiptar arrin majat? 

Unë mendoj se diaspora shqiptare ka nisur të zhvillohet e organizohet që prej shekullit të 19-të, sidomos pas gjysmës së dytë të tij. Diaspora e organizuar, besoj nis me italo-shqiptarët e Italisë Jugore, me shkollat e tyre të mendimit dhe veçanërisht me punën e përpjekjet e tyre në favor të idesë kombëtare shqiptare. Njerëz të shkëlqyer si De Rada etj, ishin pionierët e ideve nacionale, prej nga ku u frymëzuan edhe të tjerë patriotë më tej. Nuk mund të lëmë pa përmendur grupet shqiptare të Bukureshtit e të Egjiptit, që dhanë shumë ndihmë, përfshirë këtu dhe kontributin lidhur me shkrimin e gjuhës shqipe. Një tjetër ndër pionierët e shqiptarizmit është edhe Said Sermedin Toptani, veprën e të cilit e vijuan djemtë e tij Refik e Murad Toptani, edhe me fillimin e shekullit të 20-të.

 Në diasporën shqiptare jashtë trojeve kombëtare, zhvillonin aktivitet më së shumti ato personalitete që për arsye të ndryshme nuk kishin marrëdhënie të mira me Portën e Lartë, apo ishin dënuar prej saj. Mbi të gjitha do të veçoja këtu Pashko Vasën, të cilin në një shkrim timin disa kohë më parë, unë e kam quajtur si “Fichten e Shqipërisë”, për sa i ka dhënë ai mendimit kombëtar me përpjekjet e tij për ndërgjegjësimin e kancelarive europiane për Shqipërinë dhe nevojën e formimit të shtetit unitar shqiptar në Ballkan (lidhur me përpjekjet e patriotëve në periudhën e Lidhjes së Prizrenit). Ndërkohë që edhe më shumë rëndësi kishte bashkësia shqiptare e Stambollit me komitetet e saj politike, gjuhësore e kulturore. Ndër ta mund të përmendim figura si vëllezërit Frashëri, sidomos Sami Frashërin, i cili me veprën e tij madhore mbi idenë e paanshmërisë kombëtare shqiptare “Shqipëria çka qenë, ç’është e ç’do të bëhet”, mund të quhet ndër themeluesit e idesë politike shqiptare. 

Më pas vijnë figurat e tjera të mëdha si Konica e Noli, etj., aktiviteti i të cilëve lidhet me punën konkrete politike për formimin e shtetit shqiptar në vitin 1912. 

Por, thënë kjo, nacionalistët e kohës do i shihja në dy këndvështrime: ata që jetonin larg vendit amë dhe ata që jetonin brenda territoreve shqiptare. Kjo gjë kishte anë pozitive, sepse u jepte mundësi të gjithëve tëkontribuonin për vendin e tyre në dimensione të shumta, edhe duke ditur se kjo gjë solli përplasjen e ideve në disa raste e jo gjithnjë me rezultate të dobishme për çështjen e përgjithshme.

Personalisht mendoj se patriotët me dimensione ndërkombëtare ishin intelektualë të shkëlqyer të kohës, figura të njohura ndërkombëtare, gazetarë, botues, shkrimtarë, etj, që dhanë gjithçka duke u përpjekur të sillnin përvojën e jetës së tyre në botën perendimore në vendin e të parëve, me sakrifica të shumta e deri edhe në humbje. Por, ndonëse këta burra përfaqësonin mendje gjeniale, aftësira të mëdha e përvoja të gjera, bazuar në kërkesat demokratike të kohës, ose kishin ide të bukura e dëshira të mëdha për përmirësime të shpejta e të forta të jetës së brendshme të popullit e shtetit të ri shqiptar, ata pothuaj nuk e njihnin jetën brenda Shqipërisë, mënyrën e jetesës së përditshme të njerëzve aty, përvojën e eksperiencave të tyre me problemet e ndryshme me të cilat ata përballeshin në kushtet e një politike jo normale. Ndaj edhe fatkeqësisht, përtej dëshirave e përpjekjeve të këtyre figurave, suksesi i tyre në aktivitetet patriotike mund të konsiderohet relativisht modest.

Nga ana tjetër ishin figurat e tjera patriotike shqiptare nga brenda vendit, të cilët edhe pse ndonjëherë nuk zotëronin forcën intelektuale të të parëve, zotëronin njohjen perfekte të territorit e të njerëzve, të mentalitetit popullor, me njohjen e zakoneve e mentalitetit të shqiptarit të kohës. Këta burra kishin edhe njohjen shumë të rëndësishme të jetës së brendshme të perandorisë osmane dhe të institucioneve të saj, që herë pas here arrinin edhe të gjenin mundësinë e bashkërendimit të interesave dhe nevojave shqiptare me ato të Stambollit. 

-Në kuadër të përpjekjeve të mëdha të patriotëve dhe personalieteve të shquara, për ndërtimin dhe organizimin e shtetit shqiptar, a ka një periudhë që do ta veçonit si sukses, por edhe dështim të luftës së tyre për një Shqipëri të bashkuar etnike?

Nuk mund të harrohet suksesi i madh i arritur në gusht të 1912 kur Stambolli më në fund, pas shumë përpjekjesh, njohu idenë kombëtare shqiptare duke pranuar parimin e bashkimit të trojeve shqiptare të 4 vilajeteve në një entitet të ardhshëm me institucione të brendshme, gjë e cila solli edhe ndërhyrjen e fuqive ballkanike, situatë që solli humbjen osmane në luftën ballkanike dhe copëtimin e trojeve tona.

Unë besoj që mos koordinimi i intelektualëve të ardhur nga Europa e SHBA, me personalitetet e brendshme shqiptare, njohës perfekt të jetës dhe popullit tonë, mund të jetë ndër shkaqet kryesore të dështimit të shumë përpjekjeve për ndërtimin e shtetit shqiptar, që solli edhe një sërë lëvizjesh e kryengritjesh që nuk e lanë të përparojë qetësisht shtetin e sapoformuar në Tiranë.

-Ashtu siç e përmendët edhe ju më sipër, nacionalizmi i kaloi kufijtë duke punuar fort për çështjen shqiptare edhe në dhe` tē huaj. Veprimtarët, personalitetet e shquara si Faik Konica dhe Fan Noli, lobuan fort nëpër sallonet e botës, deri në Amerikën e largët për moscopëtimin e Shqipërisë, demokratizimin e vendit, për uljen e analfabetizimit, etj. Kemi krijimin e Vatrës në Boston, më 28 prill të 1912 në Boston, e cila i pati nisur mbledhjet që një vit më parë, ku gjithashtu loboi fort për të drejtat e shqiptarëve anembanë botës në Kongresin e SHBA. Cili ka qenë roli i Nolit, Konicës, por edhe personaliteteve të tjera, në çështjen shqiptare?

Shoqata Vatra është me shumë rëndësi në historinë tonë, pasi ajo u bë qendra në të cilën emigrantët shqiptarë, personalitete të fushave të ndryshme ose jo, nëpërmjet saj mund të kërkonin forma organizimi për të dhënë mbështetjen e tyre për çështjen tonë kombëtare. Mendoj se përtej kontributit që dhanë shumë individë me forcat e tyre, format e organizuara të kontributeve u rritën vetëm pasi u shtua forca dhe prestigji politik i Shteteve të Bashkuara të Amerikës në luftën që po zhvillohej në Europë. Sidomos me hyrjen e SHBA në luftën botërore përkrah Antantës, kur anglo-francezët e kuptuan qartë se pa ndihmën e gjithanshme ekonomike, industriale e ushtarake amerikane, ata nuk do të mundnin të fitonin ndaj Gjermanisë, rritet edhe roli i Vatrës, në bashkërendim me politikën zyrtare të Uashingtonit. 

Problemi i madh i elitës shqiptare të kohës, si edhe më pas në Luftën e II Botërore, ka qenë ndarja ideologjike e saj: me kampin e atyre që besonin se gjeopolitikisht Shqipëria do të përfitonte nëse fitonin luftën austro-gjermanët, kah në të cilin shumë shqiptarë të kohës ndienin edhe një lloj borxhi moral ndaj politikave të Vjenës, pa të cilën zor se do të formësohej Shqipëria si shtet në Ballkan dhe, kampi i dytë, ata që mendonin se fitorja do të anonte në anën e anglo-francezëve, aleatë të rusëve, grekëve dhe serbëve, gjë e cila krijonte edhe dyshime në shumë nga personalitetet e kohës. Kampet kishin edhe kundërshtime të forta herë herë, pasi vështirë se puqeshin bashkë ata që vuajtën për të krijuar shtetin unitar shqiptar me ata që vuajtën politikat e ruso – francezëve në favor të klientëve të tyre serbë e grekë, që kërkonin të zgjeroheshin sa më tepër në kurriz të trojeve shqiptare. 

Me hyrjen e Amerikës në konflikt në krah të Antantës, sidomos me publikimin e 14 pikave të famshme të Uillsonit, shqiptarët nisën të mbështesin idetë që vinin nga SHBA e të shpresonin në dashamirësinë e Uashingtonit, rrjedhimisht edhe të mbështeteshin më shumë te patriotët e përtej Atlantikut. Nga ky moment del edhe më në pah roli i rëndësishëm i figurave si vëllezërve Konica dhe Fan Nolit, ndërtuesi i autoqefalisë së Kishës Ortodokse Shqiptare, që tentuan me çdo mënyrë të sillnin ide të reja në vendin tonë, të ndikonin në demokratizimin e jetës së brendshme në Shqipëri e të ideve politike shtetformuese dhe veçanërisht në rikrijimin e shtetit të pavarur gjatë Konferencës së Paqes në Paris, në mes të vështirësive të shumta të politikës së kohës. Unë mendoj se edhe takimet e Nolit me Presidentin Uillson në Uashington kanë ndikuar në vendimet e mëpasshme të tij për ndalimin e politikave të aleatëve të tjerë të Antantës me zhvillimin e ideve e politikavetë tyre personale për copëtimin e Shqipërisë, me kulmin e saj në fillim të 1920, kur Presidenti i SHBA ndikoi të anullohej marrëveshja e arritur për të copëtuar vendin tonë. 

-Meqenëse jemi në periudhën e pushtimit osman.. Një dokument i dalë nga arkivat turke tregon se gjatë pushtimit osman u lejua feja e krishterë, përdorimi i gjuhës shqipe, u ngritën shkolla, vendi pati lulëzim ekonomik, etj. Sa do ta mbronit këtë dokument, duke u bazuar në studimet që janë kryer nga historianë, aq sa ju jeni në dijeni? Megjithatë, pavarësisht se Turqia e thotë me zë të lartë, ata do të mbeten pushtues…

Pushtimi nga një popull i huaj mbetet gjithnjë i tillë, pavarësisht nga emri i përdorur, feja, idetë, interesat, etj. Çështja është gjithnjë nëse mundesh të përballosh atë situatë apo jo, si e përballon, kostot e kërkuara, mundësia për t`ia dalë këtyre kostove, etj. Mendoj se pushtimi osman mund të ndahet në dy ose tre periudha më të mëdha, e lidhur kjo edhe me vetë historinë e tyre të zgjerimit ushtarak dhe krijimit të shtetit. E para, përkon me fillimin e pushtimeve ushtarake, nën princin Osman e deri afërsisht me mbretërimin e Sulejmanit të Madhërishëm, ose më në përgjithësi në shekullin e 16. Kjo ishte kohë e pushtimeve të dhunshme osmane, kur perandoria zotëronte fuqinë maksimale për zgjerim; më pas, deri në rrethimin e dytë të Vjenës, në fund të viteve 1600, kemi një epokë stabilizimi të perandorisë, që nuk ka më pushtime të mëdha dhe kur përpjekjet osmane ishin më tepër në drejtim të forcimit të shtetit të tyre; pas kësaj date nis rënia graduale e perandorisë osmane, deri me të “sëmurin e Bosforit”, kur perandoria e vjeter osmane u kthye në një “kufomë” shtetërore, në pritje të vdekjes së ngadaltë. 

-Shumë shqiptarë kanë mbajtur funksione të larta drejtuese në Portën e Lartë. Cilat kanë qenë marrëdhëniet e shqiptarëve me turqit? Cili ka qenë roli i tyre në Perandorinë Osmane?

Paraardhësit tanë kanë qenë ndër popujt më të preferuar për turqit. Shqiptarët janë popull i aftë për t`u përshtatur shpejt e mirë, siç e kemi treguar edhe 30 vitet e fundit, ku shumica jonë është përshtatur perfekt kudo ku ka shkuar në Europë apo Amerikë. Edhe me osmanët, stergjyshët tonë janë përshtatur mirë, duke ndërruar edhe fenë kur iu kërkohej kjo gjë. Në mënyrë të veçantë do të shtoja diçka mbi karakterin e shqiptarëve, gjë që e kam cilësuar edhe në librin tim të parë, si pjesë e studimit antropologjik të shqiptareve e si tipar të veçantë tonin. Shqiptarët mbi çdo gjë duan lirinë e tyre. Për lirinë, shqiptarët gjithnjë kanë qenë në gjendje të japin çka kishin më të shtrenjtë, edhe fenë e të parëve. Duke vepruar kështu, ata mundën të shpëtonin jetën duke i garantuar vazhdimësinë e ekzistencës brezave të ardhshëm, mundën të ruajne lirinë dhe vazhdimin e veprimtarisë së tyre. Por kjo gjë u dha atyre edhe mundësinë e karrierave te shkëlqyera nën flamujt e perandorisëmë të madhe të kohës, të paktën kur Porta e Lartë ishte në ngjitje e sipër. Mos harrojme se nga barku shqiptar kanë dalë në histori dhjetra vezirë e qindra pashallarë për osmanët, duke komanduar perandorinë turke për kohë të gjata. Dhe kjo jo për çështje simpatie, por për meritat e vetë shqiptarëve, që ishin burra tëfortë e të mençur, tamam si shqiponjat e maleve të tyre. Të mos harrojmë se edhe një nga kryeministrat e fundit të perandorisë osmasne ishte bir i familjes Vlora, Ferid pashë Vlora, apo edhe garda personale e sulltanëve të fundit ishte vetëm me shqiptarë në përbërje të rradhëve të tyre. Sa i përket fesë, nuk më habit zbulimi i dokumentit që ju tregoni. Ishte zakon i perandorisë osmane që popujt të kishin një lloj lirie në besimet e tyre fetare, ndonëse atyre jo myslimane u kërkoheshin edhe taksa speciale të natyrës fetare. Unë do të doja që Shqipëria të kish qenë një vend gjithnjë europian e perendimor, siç po mundohemi të jemi edhe sot. Me sytë drejt Perëndimit e me dëshirë për të bashkëpunuar e bashkëjetuar në këtë kah. Si edhe vetë turqit e sotëm, që duan në çdo rast të shkojnë e të studiojnë në SHBA e BE. Mjaft të shohësh se sa milionësh është sot komuniteti turk në vende si Gjermani, Belgjika e Austria etj, dhe kuptohen fare qartë aspiratat e tyre.

-Më 1912 shpallet pavarësia e Shqipërisë dhe më 4 dhjetor krijohet qeveria e parë, me kryeministër Ismail Qemalin, deri në 22 janar të 1914. Qeveria dështoi, më pas kemi ardhjen dhe largimin e Princ Vidit, që u pasua me krjimin e disa qeverive të tjera. Kjo situatë bëri që Ahmet Zogu të forconte pozitat e tij, duke kaluar nga Ministër i Punëve të Brendshme, në president, e më pas shpallet mbret, më 1 shtator të 1928. Pra, vendoset mbretëria kushtetuese parlamentare e trashëgueshme. Në gjithë zhvillimin e këtyre përpjekjeve për të ndërtuar shtetin shqiptar, kur mendoni se u hodhën bazat e forta për krijimin e shtetit shqiptar? 

Historiku i formimit të shtetit të pavarur është i lidhur ngushtë edhe me figurën e Mbretit Ahmet Zogu, përtej rolit të shumë burrave të tjerë të kohës. Qeveria e parë e Ismail bej Qemal Vlores nisi mirë si bashkim i shqiptarëve më në zë të kohës nën hijen e dy kryeqyteteve të mëdha, si Vjena e Roma. Por kjo risi dështoi shumë shpejt, si prej interesave të ndryshme që lidheshin me shtetet e tjera me interesa të drejtperdrejta e jo mbi bregdetin Adriatik apo kufijtë e papërcaktuar të shtetit të ri, ashtu edhe prej politikave deri diku të pakujdesshme të qeverisë së Vlorës përkundrejt pjesës tjetër të elitës shqiptare të kohës, që sollën në përçarjen e saj, me rezultat dështimin e kësaj pervoje të parë qeveritare. Sipas meje, kjo periudhë është fare pak e studiuar nga autorët tanë ose aspak, ose edhe e studiuar me “syze” ideologjike në epoka të mëvonshme.

Edhe qeveria e Princ Vidit ishte pa të ardhme, e miratuar nga koncerti europian vetëm për të evituar një luftë të mundshme midis Austrisë dhe aleatëve serbë të Moskës në Ballkan, çka do detyronte edhe më të mëdhenjtë të ndërhynin në këto “halle ballkanike”. Princi gjerman, Vilhelm Vid, (Ëilhelm Friedrich Heinrich Prinz zu Ëied), ishte tërësisht i lidhur me politikat e atyre që e miratuan. I mbështetur realisht vetëm nga Austro-Hungaria e Italia, në emër të interesit madhor gjeopolitik që asnjera palë të mos e zotëronte direkt brengdetin tonë Adriatik, ai u fundos menjëherë sapo nisën kontradiktat e tyre. Shto këtu edhe ndikimet e tjera greke e ato turke, dobësitë organike të princit dhe mosnjohjen e territorit e njerëzve në Shqipëri. Përvoja e tij qeverisëse, ndonëse nisi me shumë premtime, përfundoi në 6 muaj. Nisja e Luftës I Botërore i vuri vulën më pas gjithçkaje dhe princi u detyrua të kthehej nga kish ardhur, duke lënë gjithsesi një zbrazëti të madhe në vend. Pa i hyre katastrofës së gjithanshme në të cilën u gjend Shqipëria e vogël gjatë luftës, nën pushtimin e disa ushtrive të huaja, vendi i humbi shpresat për shtetin e vet. 

Përfundimi i luftës botërore e ktheu vëmendjen në lojën e interesave gjeopolitike të shteteve të kohës, në Europe e Ballkan, çdokush kërkonte të realizonte aspiratat e tij minimale e maksimale, sipas kontributeve reale në luftë. Kështu, edhe Shqipëria e kohës bëri përpjekjet e saj në Paris, por pa shumë sukses. Gjithsesi, gjatë 1920 e pas një kalvari të gjatë u rinjoh ekzistenca e Shqiperisë së pavarur nga të mëdhenjtë, dhe Tirana zyrtare rifilloi jetën e vet politike.

Në vorbullën e interesave, kundërshtive, ideve dhe dëshirave të figurave politike vendase të kohës, mendoj se shkëlqeu Ahmet Zogu i ri. Ai kishte formim ushtarak kryesisht në Stamboll e më pak ne Austri, por gjithsesi i pajisur me zgjuarsi natyrore për të kuptuar dhe zbërthyer lojërat e politikës së ditës në Shqipëri, qoftë edhe për të kuptuar se nga frynte era e interesave të Fuqive tëMëdha. Mbi të gjitha ishte një njeri i dalë nga kultura jonë popullore që i jepte aftësi të interpretonte dëshirat më intime të njerëzve në atë kohë, aspiratat e politikanëve dhe grupeve të interesit shqiptar. Ai ishte një timonier i mirë në ato kushte të vështira e të turbullta tëjetës së brendshme, në kushtet e mungesës totale të shtetit e kur influencat e ndryshme pothuaj nuk lejonin një jetë normale politike. 

Gjatë kryengritjeve të organizuara në fillimet e jetës demokratike, Zogu dëshmoi aftësi të mira komanduese, se ai gezonte mbështetjen e njerëzve që kerkonin stabilitet, kërkesa më themelore e shumicës së popullit shqiptar në ato momente. Kjo solli që gradualisht Ahmet Zogu të rritet në detyra e përfaqësim politik deri ne kryeministër, president e mbret.

Mendoj se roli i tij në proceset e shtetformimit është i pamohueshëm në çdo fushë. A mund të bënte më shumë? Sigurisht që po, por duhet marrë parasysh edhe se cila qe pikënisja e aktivitetit të tij dhe, në ato kushte, gjykoj se ishte një punë titanike për të ndërtuar institucione të respektueshme e funksionale në Shqipërinë e kohës. 

Në fund, më lejoni të shtoj se dhe vetë interesi i SHBA në këto vite të para të formimit të shtetit shqiptar, erdhi duke u zbehur shpejt. Fillimisht mendohej se Shqipëria ishte e pasur me naftë dhe kompanitë amerikane kishin shumë interes. Por pasi u kuptua se nafta jonë nuk ishte e cilësisë më të lartë, amerikanët ua lanë britanikëve vendin dhe europianëve, duke u tërhequr edhe ne sensin gjeopolitik nga rajoni. Londra ushtroi ndikim kryesor në Tiranën e kohës, duke mbështetur edhe qeveritë e A. Zogut, duke marrë edhe disa kontrata për nxjerrjen e hidrokarbureve. Por edhe anglezët u tërhoqën shpejt nga Shqipëria në emër të interesave të tyre më të larta mesdhetare e të aleancës me Romën e Musolinit, duke e lënë Shqipërinë tërësisht në sferën e politikës italiane. 

Me takimin e vitit 1926, midis Ministrit te Jashtëm Britanik, A. Chamberlein dhe Musolinit, u vendos që përfundimisht Shqipëria të mbetet në sferën e interesave perandorake italiane, preludi që më pas çoi në traktatet e tjera italo-shqiptare, deri në pushtimin e mëvonshëm të vendit nga fashizmi, pushtim që nuk u kundërshtua vërtet nga Londra, Uashingtoni apo të tjerët më 1939, nën dritën e interesave shumë më të mëdha gjeopolitike në prag Luftës së II Botërore.Vetëm me hyrjen e Italisë në luftë përkrah Boshtit, fuqitë perëndimore nisën të mbajnë qëndrimet e tyre lundër Romës. Vlen për t`u theksuar se vendet e vogla, siç ka qenë e mbetet Shqipëria, janë gjithnjë nën ndikimin e vendimeve politike të më të mëdhenjve, në të gjitha kohët.

-Të zhvendosemi më përpara në kohë, kur përfundoi Lufta e Dytë Botërore. Ka një debat mes shqiptarëve sa i takon datës historike se kur u çlirua Shqipëria, më 28 apo 29 nëntor 1944. Cila datë duhet festuar si Dita e Çlirimit?

Siç e theksova më lart, nbz nbz nbz nbz unë nuk jam historiane, ndaj besoj se është detyrë e specialistëve të fushës dhënia e shpjegimeve të kësaj natyre për datat historike. 

Por me sa dimë, ushtarët e fundit gjermane u larguan nga qyteti i Shkodrës me datën 28 nëntor 1944, datë që përkon me ditën tonë kombëtare. Besoj se kjo rastësi është shumë e bukur në çdo rast, pasi është dita e flamurit tonë dhe mendoj se është pa dyshim dita më e rëndësishme e kalendarit tonë kombëtar. Edhe nëse ka mbetur ndonjë ushtar “ diku rrugës” deri në datën 29, në mos gabohem historia zakonisht iu referohet datave apo qendrave të rëndësishme, qyteteve të mëdha. Por mbi të gjitha data 28 nëntor është dita jonë e flamurit dhe kjo është arsye e fortë për ne si shqiptarë. Nga ana tjetër, data 29 nëntor ishte festë kombëtare e jugosllavëve, ndaj kjo datë respektohej nga diktatori shqiptar dhe partia e tij. Thënë këto, mendoj se janë specialistët e historisë që duhet të japin argumentet e duhura historike.