Mehmet Prishtina/

Sot kujtojmë me nderim dhe dhimbje 93-vjetorin e vrasjes politike të Hasan Prishtinës në Selanik, një humbje e madhe për Shqipërinë dhe gjithë trojet etnike shqiptare. Hasan Prishtina nuk ishte thjesht një burrë shteti, por një vizionar, një patriot elitar dhe një kolos i politikës shqiptare, i cili i dha Kombit më shumë sesa shumë prej nesh do ta mundnin të jepnin gjatë një jete.

Si familjar dhe themelues i Fondacionit “Hasan Prishtina”, kemi punuar për ta ruajtur dhe afirmuar trashëgiminë e tij:

nga ngritja e monumenteve në Shkup, Prishtinë, Tiranë, Vlorë, Elbasan, Dibrë, Tropojë e Kukës, tek organizimi i akademive shkencore dhe botimi i librave që thellojnë njohjen për veprën dhe idetë e tij. Hasan Prishtina mungon – në familjen e tij, në Drenicë, në Kosovë dhe në gjithë Shqipërinë.

Për fat të keq, historia shqiptare shpesh është e ashpër me figurat e mëdha: i harrojmë, i anatemojmë, i ofendojmë i burgosim e ndonjëherë edhe i vrasim.

Kjo shpesh na lë të mallkuar brenda vetvetes, në përplasje midis sojeve dhe interesave të ngushta.

Si do të dukej “Hasanizmi” në bashkëpunimin eShqipëris dhe Kosovës?

Shtresa jonë hasaniste, siç e përmendte Demaçi, ka mundësinë të fuqizohet tani, në kohën kur dy qeveri legjitime në Tiranë dhe Prishtinë mund të ndërtojnë ura bashkëpunimi real dhe të qëndrueshëm. “Hasanizmi” i sotëm nuk është vetëm një kujtim i së kaluarës, por një thirrje për unitet dhe veprim të përbashkët, përtej ideologjive dhe krahinave.

Nëse Shqipëria dhe Kosova bashkëpunojnë me një vizion të qartë e të përbashkët, duke vënë interesin kombëtar mbi atë politik, do të ringrihet shpirti i aspiratave të Hasan Prishtinës. Ai që në parlamentin osman, me guxim të rrallë, paralajmëroi se “fjalëve bajate u jep fund shpata”, duke paralajmëruar luftën për të drejtat e shqiptarëve.

Hasan Prishtina – një rigjenerues i arsimit dhe një diplomati i rrallë

Ai ishte ndër të parët që kuptoi rëndësinë e arsimit kombëtar, duke investuar nga pasuria e tij në shkolla dhe duke dërguar nxënës në shkollën Normale të Elbasanit. Sot, ndonëse emri i tij duhet të ishte frymëzim për çdo shqiptar, ai shpesh vendoset në pikëpyetje ose harrohet padrejtësisht.

Në Konferencën e Paqes në Paris, kur shqiptarët u mohuan zëri, letra e Hasan Prishtinës tek Presidenti Wilson mbetet një dëshmi e fuqisë së tij diplomatike dhe përkushtimit për kauzën shqiptare.

Sot, kujtimi për Hasan Prishtinën është më shumë se histori – është një mësim dhe një përgjegjësi

Në kohën kur Kosova sfidohet nga brenda dhe jashtë, ne duhet të qëndrojmë besnikë ndaj idealit të tij: shteti i drejtë, i fortë dhe i bashkuar. Duke ndjekur modelin e tij, Shqipëria dhe Kosova mund të artikulojnë një “hasanizëm” të ri, që i përshtatet sfidave të sotme rajonale dhe globale.

Ne, brezi i hasanistëve, jemi thirrur të mos e lëmë këtë trashëgimi të fiket, por ta rigjallërojmë përmes veprave, bashkëpunimit dhe përkushtimit ndaj së ardhmes së kombit.

Në përkujtim dhe falenderim për jetën dhe veprën e Hasan Prishtinës — një burrë shteti, një idealist dhe një hero i përjetshëm.

Prof.as.dr. Hasan Bello/

Në shkurt të vitit 1908, në qytetin e Manastirit zyrtarisht u themelua klubi “Bashkimi”, i cili deri në krijimin e shtetit të pavarur shqiptar do të luaj një rol të rëndësishëm për organizimin e Lëvizjes Kombëtare, arsimin dhe mësimin e gjuhës shqipe . Ai do të jetë inisiatori kryesor i Kongresit të Manastirit (14-22 nëntor 1908), që hodhi bazat për unifikimin e alfabetit.

Themelimi i këtij klubi u mirëprit jo vetëm nga patriotët shqiptar të të gjitha trevave, por edhe nga klubet e shoqëritë e kombësive të tjera që vepronin në këtë periudhë. Kështu, kryetari i klubit bullgar, i dërgoi një kartolinë.

Nga shënimet duket qartë se ajo është nisur nga posta e një qyteti bullgar dhe ka kushtuar 5 stotinka (monedhë e vogël bullgare), në adresën e klubit shqiptar “Bashkimi” në Manastir.

Kartolina ka tre lloje shkrimesh, bullgarisht, frëngjisht dhe osmanisht.

Në literaturën tonë, me përjashtim të pak librave në fushën e filatelisë, pothuajse mungojnë studimet historike që bazohen mbi kartolinat e huaja dhe ato shqiptare. Në vende të ndryshme ato realizohen kryesisht nga koleksionistët dhe të pasionuarit e mikrohistorisë, duke mbushur një boshllëk të rëndësishëm të jetës së përditshme.

Gjon F. Ivezaj

Prej mijëvjeçarësh, shqiptari rron në trojet e veta të lashta. Kjo nuk asht thjesht një deklaratë politike, asht një e vërtetë historike e përgjakun me dëshmi, me dhimba, me heroizëm e me krenari. Historia nuk fillon as në 1913 e as në 1945, por nis në gurët e gdhendun të Dardanisë, në kodrat e Tivarit, në gërmadhat e Butrintit e Apolonisë, ku kombi shqiptar—atëherë i njohun si ilir—ishte themelet e qytetërimit europian. Atë qytetërim që sot Evropa e shpall si veten, ia detyrojnë shumë këtij populli të heshtun, të copëtuem, por kurrë të nëpërkëmbun.

Gjuha shqipe, siç e vërteton shkenca gjuhësore e dokumentuar nga studiuesit europianë si Johann Georg von Hahn, Gustav Meyer, Eqrem Çabej e Aleksandër Stipçeviq, është vijimësi e gjuhës ilire. Ilirishtja e vjetër që kumbonte ndër amfiteatrot e Lisit e Dyrrahut nuk u shua kurrë; u përcollë prej nji brezi në tjetrin, prej lahutarëve të Dukagjinit e deri te burrat e urtë të Labërisë. Shkrimi i parë në tokat ilire nuk lindi në shek. V apo VI pas Krishtit si në shumicën e vendeve sllave, por rreth shek. VII para Krishtit, me alfabetin iliro–epirot. Prej këtij trualli rrjedh vet kultura e Evropës.

Homeri, në Iliadë e në Odise, përshkruen fiset e fuqishme ilire, si peonët, taulantët, dardanët, që luftojnë përkrah trojanëve. Herodoti i shek. V para Krishtit, flet për fise që nuk u nënshtruen kurrë Persëve, e që janë në malet e larta të Ballkanit—ata janë ilirët tanë. Historiani grek Tukididi e më vonë Polibi, Livi e Plini i Vjetër e konsiderojnë Ilirinë si një superfuqi të lashtësisë. Ata i përmendin mbretërit ilirë: Bardhyli, Grabosi, Genti, Teuta, që nuk iu nënshtruen as Romës, përpara se të ndodhë invazioni ushtarak. Roma vetë ndërtoi portet e saj mbi themelet e qyteteve ilire: Dyrrahium (Durrësin), Scodran (Shkodrën), Ulcinium (Ulqinin), Lissus (Lezhën), Risinum (Risanin), Tivar, Apoloni, e Butrint.

Kultura ilire nuk asht vetëm në themele qytetesh por në besime, në arkitekturë, në art, në muzikë, në zakone, në organizim shtetnor. Para se të ndërtohej Roma, ishin mbretërit ilir që zhvillonin ligjin, sistemin fisnor, federatat dhe organizimin juridik të shtetit. Ky asht dokumentum në arkeologji, në të gjetuna që ruhen në muzetë e Vjenës, Berlinit, Beogradit, Zagrebit e Tiranës. Asht koha që shqiptarët mos të jetojnë vetëm në muze e në nostalgji, por të kërkojnë atë që historia ua ka dhanë me të drejtë hyjnore: bashkimin e natyrshëm të kombit në një shtet të vetëm.

Kombi shqiptar u nda padrejtësisht në pesë shtete. Kjo nuk ndodhi për fajin tonë, por për pasojën e pazareve të pista të Fuqive të Mëdha në Konferencën e Berlinit (1878) e pastaj në Konferencën e Londrës (1913). Ato konferenca e lanë Kosovën nën Serbi, Çamërinë nën Greqi, Malësinë e Madhe e Ulqinin nën Mal të Zi, Preshevën e Bujanocin nën Serbi, dhe shqiptarët e Dibrës e Tetovës nën Maqedoni. Kjo asht një copëtim i padrejtë që nuk njeh as histori as drejtësi. Asnjë komb tjetër në Evropë nuk asht ndarë në pesë pjesë. Vetëm shqiptari. E kjo asht padrejtësia më e madhe historike në Ballkan.

Sot, bota po njeh të drejtën e kombeve për vetëvendosje. Ashtu siç u bashkua Gjermania, siç u pavarësua Kroacia e Sllovenia, siç po kërkon Skocia e Katalonja referendum për fatin e vet, pse shqiptari duhet me mbetë i heshtun? A nuk kemi ne të drejtë me jetue në një shtet të përbashkët, në një atdhe të vetëm, me një flamur, me një gjuhë, me një kulturë të përbashkët?

Asht koha që Presidentja e Kosovës Vjosa Osmani, Kryeministri Albin Kurti, Presidenti i Shqipërisë Bajram Begaj, Kryeministri Edi Rama, Kryeministri shqiptar i Maqedonisë së Veriut Talat Xhaferi, si dhe përfaqësuesit e shqiptarëve në Mal të Zi,Fatmir Gjeka ,Dritan Abazoviq, Nik Gjeloshaj, Nikoll Camaj , në Preshevë, në Çamëri, në Bulgari e gjetkë, të bashkojnë forcat dhe të formojnë një delegacion gjithëkombëtar shqiptar, i cili do të paraqitet para Bashkimit Evropian, OKB-së dhe Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Ky delegacion do të mbështetet në dokumente, arkiva, harta, libra të autorëve të mëdhenj europianë si Wilkes, Hammond, Fallmerayer, Durant, Noel Malcolm, dhe në vet dokumentet e Vatikanit, që dëshmojnë qartë se ne ishim e jemi këtu, në trojet tona, para të gjithëve.

Nuk jemi ne të ardhurit. Jemi ne themelet. Jemi gurët. Jemi zani i lashtësisë. Nuk kërkojmë asgjë që s’na takon, kërkojmë vetëm bashkimin e gjymtyrëve të një trupi të ndamë padrejtësisht. Kërkojmë që gjaku ynë të mos jetë më i përçarë, që në vend të pesë shteteve të kenë një shtet të vetëm shqiptar, që të jetë faktor paqeje e stabiliteti në Ballkan e Evropë.

Ky shkrim asht një thirrje. Asht kushtrim. Asht kushtrimi i nji kombi që nuk don më me flejtë në gjumë. Të gjithë historianët, akademikët, intelektualët, të ngrihen. Të kërkojnë të drejtën në tryezën ndërkombëtare, jo me pushkë por me argumente, jo me gjak por me dije. Të organizohet një Konferencë Ndërkombëtare për Bashkimin e Trojeve Shqiptare, me përfaqësues nga Brukseli, Parisi, Berlini, Londra, Roma e Washingtoni, ku shqiptarët paraqesin kërkesën e vet për bashkim kombëtar, ashtu siç e ka çdo komb në Evropë.

Mos rrini në gjumë o vllazën shqiptarë. Mos shitni trojet për karrige, për ofiqe, për interesa personale. Të drejtat tona janë të shenjta. Janë për të cilat u flijuan qindra mijëra martirë që nga Teuta e Genti e deri te Isa Boletini e Adem Jashari. E sot ne kemi për detyrë me çue zani tonë, me guxim, me urtësi, me diplomaci, me histori, me të drejtë. Sepse bota dëgjon ata që flasin. Nuk i dëgjon ata që heshtin.

Kombi shqiptar nuk mund të jetë më peng i pazareve të shekujve të kaluem. Ne nuk jemi më të varfun në dije, nuk jemi më pa zë në diplomaci. Ne kemi bijtë tanë në Amerikë, në Evropë, në çdo vend të botës. Le të ngrihet diaspora jonë. Le të organizohen demonstrata paqësore në Washington DC, në Bruksel, në Paris, në Berlin, në Londër, në Romë, në Vjenë, në Gjenevë. Le të dëgjohet zani i kombit të lashtë shqiptar si nji zani i fuqishëm në arenën ndërkombëtare.

Kjo thirrje i drejtohet gjithë atyne që ndihen shqiptarë: kudo që janë – në Kosovë, në Shqipëri, në Maqedoni, në Mal të Zi, në Preshevë, në Çamëri, në Ulqin, në Tetovë, në Plavë, në Guci, në Hot, në Grudë, në Shkup, në Janinë, në Selanik, në Diasporë. Bashkimi nuk vjen vetë. Ai kërkon vullnet, dije, guxim, urti dhe përkushtim.

Dhe kur kjo punë të përmbushet, historia do ta njohë këtë brez si brezin që nuk pranoi me mbetë i ndamë. Do të njohë këta udhëheqës si bij të denjë të një kombi të madh. Do të njohë këtë lëvizje si fillimin e drejtësisë historike në Ballkan. E bota s’ka si me e mohue atë që asht e vërtetë

Eduart Caka/

Shtete të shumta të Mesdheut, duke nisur nga Spanja për të vijuar drejt Francës, Italisë, Kroacisë, Greqisë, Turqisë, Egjiptit e shumë të tjerave e kanë të konsoliduar prej dekadash sektorin e turizmit, i cili nuk karakterizohet vetëm prej hoteleve të bukura e luksoze. Por nevojiten shumë elemente të tjera, në krye të së cilave pikësëpari vjen shërbimi, infrastruktura, personeli i mirëtrajnuar, shumëllojshmëria e aktiviteteve që i ofrohen pushuesit, çmimet konkurruese etj. Për më tepër, për t’u kthyer në një destinacion turistik në një rajon ku rivaliteti është goxha sfidues nëse do të kemi parasysh fqinjët tanë jugorë por edhe ata përtej Adriatikut, duhet që paketat turistike të përfshijnë të dymbëdhjetë muajt e vitit, jo një muaj e gjysmë apo dy muaj.

Me një përpjekje të sforcuar dhe shumëëë “reklamë”, edhe Shqipëria tenton prej 2-3 vjetësh të bëhet pjesë e “pastës së madhe” të të ardhurave që vijnë prej turizmit. Por, në vend që të mësonim prej vendeve me përvojë në këtë sektor, provuam t’i bijmë shkurt e shkurt me disa “male betoni” të zbukuruara dhe çmime marramendëse që garojnë me destinacionet më luksoze të botës. Sigurisht, kush e provoi një herë, nuk u kthye më…Ky vit nxorri në pah diçka interesante: ndërkohë që hotelet e shtrenjta të jugut mbetën zbrazur, qytetet tona me trashëgimi kulturore e arkitekturore duket janë plot. Duket se turistëve që vijnë këtu tek ne nuk u interesojnë malet prej betoni dhe çmimet e çmendura, por duan të shohin kalldrëmet e Gjirokastrës e Beratit, pazaret e Korçës e të Krujës, qendrat e vjetra të Elbasanit, Shkodrës e Vlorës.

Ka edhe një pjesë tjetër që vijnë për bukurinë e natyrës dhe të alpeve, por turizmi i tyre sivjet u ndërpre prej fadromave. A ka ardhur koha të ndërtojmë një strategji realiste të turizmit shqiptar?.. Sepse, ai elitari duket se përfundoi para se të fillonte…

Bujar Leskaj/

Në 1 gusht 1912 viti filloi të botohej në Rumani gazeta “Atdheu”, organ i shoqërisë “Bashkimi’, që asokohe kryesohej nga Jani Mihal Lehova, i cili ishte njëherësh edhe kryeredaktori i saj, ndërsa drejtor përgjegjës qe Aleksandru Naum Çërrava.

Ishte e përdyjavshme politike, shoqërore, kulturore letrare, folklorike në gjuhën shqipe.

Programin e vet gazeta e shpaloste që në numrin e parë: “Do të punojë për të drejtat kombtare të Shqipërisë, pas Kostitucionit; do të predikojë bashkimin e shqiptarëve me ndjenjën kombtare; do përpiqet t’u shtjerë dhe ndërmend shqiptarëve të mërgimit, mos të harrojnë mëmëdhenë dhe të ndihin për përparim të kombit, ndër udhë politike, kulturore dhe ekonomike.”

Këtij orientimi gazeta iu përmbajt si në muajt e fundit të periudhës së Rilindjes (deri në shpalljen e Pavarësisë dolën 7 numra), ashtu edhe gjatë jetës në Pavarësi, sidomos deri në numrin e 35-të të saj.

Jeta e gazetës mund të ndahet në dy kohë:

Koha e parë qe periudha kur gazeta pasqyroi ngjarjet që çuan në shpalljen e Pavarësisë në Vlorë, më tej zhvillimet në Shqipëri nën qeverinë e përkohshme të Ismail Qemal Vlorës.

Më tej, që nga numri 36, gazeta u transferua në Shqipëri dhe numri 37 doli në qarkullim në qytetin e Durrësit, por botimi bëhej në shtypshkronjën “Nikaj” të Shkodrës.

Koha e dytë e të përkohshmes “Atdheu” nis me shpalljen e Pavarësisë deri në fundin e janarit 1914, kur në Shqipëri bëheshin përgatitjet për ardhjen e pricit Vilhelm Vid në fronin Shqipërisë.

Gazeta “Atdheu” pasqyroi probelmet me të cilat u ndesh qeveria e përkohshme e Ismail Qemalit, ndërkohë që një vëmendje e madhe iu kushtua bashkimkit politik të shqiptarëve.