Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Albanian Needs to Do More on Fight Against Women’s Violence

by

Exclusive Interview with Dr. Elda Sinani, LL.M./

 Interviewed by Raimonda MOISIU/

.Dr. Elda Sinani L.L.M., is  a highly accomplished and  educated Albanian-American Woman. She’s an inspiration to all of them, who leave their life behind in Albania for  pursuing the dream and  making it true, in America. Dr. Elda Sinani performed the studies  for Law Degree in Albania, then she graduated for  Law Degree from the University of Connecticut Law School and a Doctorate, from Northeastern University in Boston, MA. She has attended and spoken  trainings at well-known institutions such as Yale and Harvard University,  on subjects such as Human Trafficking, Leadership and International Human Rights.  She’s a part-time professor teaching international negotiations to high profile figures such as the ambassadors to Nigeria and Ghana, among other political figures. Her teachings and research areas include women’s human rights, social justice, peace building, international development, human trafficking, education, crime prevention, negotiation, leadership development, conflict resolution, immigration, and gender discrimination.

Dr. Elda Sinani is the author of several reports and articles on human rights, racial and gender discrimination, and immigration issues. Her name was added to the Wall of Tolerance in Montgomery, Alabama,  providing inspiration to all those who’re choosing to take a stand against hatred and racial discrimination. Pretty soon, she’s going to  be an author and is the “go-to” advisor to some of the most successful businesses men and women in the Greater Hartford, Connecticut area. Among others, she is a prominent figure of Albanian Diaspora in USA.

Under her coordination and initiative, an event to celebrate the Albanian Independence Day, it  was held for the first time in Hartford, CT on November 28th, 2007. Also she’s a well-known public speaker. For her precious contribution to the community, she’s honored with   international and national recognition on her research into human trafficking, crime prevention, negotiation, leadership development, and conflict resolution.

 –Dr. Elda It’s nice to talk with you. You’ve accomplished so much in your life in such a short period of time. Tell me, how are you taking all of this in? I mean all this success, and how do you feel about the spiritual and moral obligations of being an Albanian woman in multicultural America?

Thank you for having me and thank you for such a warm introduction. First I don’t see myself as being any better than anyone else. As you say, I just feel a calling from God on a spiritual level and a responsibility to not only Albanian Americans,  but to the society as a whole standing up for the rights of all of us. So, we may all live together in a peaceful society, where everyone is recognized of their own values, that they bring to this wonderful world, living in and sharing together. Besides of that, I think, it’s  time  describing  my experiences and hopes,  that the reader will be inspired, especially all immigrant women out there.

–That is really wonderful Dr. Elda. So what would you say is the most important thing you’ve learned in the course of your life?

  I’ve learned so many important things, and  beautiful thing through the difficult   sittuations in life, when I was thinking the things were going the way I wanted them to go. The life, really, it  has a way of cutting you down at the knees, only  to build  you back up stronger with more street smarts,  than you had before and with a real sense of appreciation for having conquered another obstacle that you didn’t let trip you up. If I were to name one thing above all,  I would say the most important thing I’ve learned,  -it is -that it’s not what you d,  when the sun is shining,  but what you do,  when the sun doesn’t come out for days, weeks or even months or years. Do you lay your head down and quit or do you get back up and persist in the face of adversity knowing the sun will shine for you again and much brighter than before?! I learned that with the almighty God, there is really nothing that I cannot do and anyone with unshakable faith in Him and the drive to take massive action can and will make their dreams come true.But what is the meaning of life really? For me, it is every breath, every love, and every moment of peace, that we give and receive from each other. Life is a chain of ongoing moments that are transformed continually. Those moments are the energy, the breath, and the beats of our hearts creating our universe. Often in the evenings, when I get back from work, I glance up and see the sky filled with stars, and then I say to myself; Everything is perfect. If a situation is difficult or beautiful it is just a moment, thus they do not last. But foremost, it is important for us to embrace those moments with an open heart, by saying, this time created a nice memory, or the moment created a lesson to me. This way we realize that we never lost.  Expecting and experiencing life in a positive way and with an open heart to whatever happens, is the key for us, as humans, to survive in a society where we are surrounded often by negativity and ego. In addition, being adaptable to whatever happens gives us a positive perspective to understand life, and inspires us to go forward.I migrated to America with my first born son Klint and my husband at the time. The moment I left my country, I realized I was missing something. A part of my soul was gone and it was still in my home town with my family who I left behind for a better life. Strange thing is I was a Prosecutor in Albania and when I came to America I was a dishwasher in a restaurant making very little money. It was a reality check. You need to start from the bottom and work your way up, nothing is handed to you. During these years I faced many challenges as any new immigrant does in a foreign country.  However, no matter how many challenges I was facing as a single parent or as an immigrant woman, I put myself through law school at Uconn Law and got my law degree. I didn’t stop my education there but I pursued my Doctorate from Northeastern University, Boston. My dissertation was titled, “Stepping Up from the Shadows: Creating a Model for Leadership Development Among Immigrant Women.” I wanted to do this specific research because from my own experience, I knew that there are many immigrant women who are overcoming the numerous barriers they face and becoming leaders both within their own communities and in the general population. I wanted to tell their stories and create a leadership model in order to inspire other immigrant women and women in general to take full advantage of the opportunities this country offers. If I can go from the bottom to top then anyone who sees a rainy day as another day of opportunity can do anything they dream of. There so many things in life that we just cannot control like death, accidents, and for the most part illnesses, but we can control how we react and decide to respond to these unexpected events that come before us. We can control our thoughts and our actions. How we manage to adapt to these events in life, it is the key to understanding life itself. The meaning of life is not found in a certain faith or sentence, but in the process of many beautiful moments that we experience on its way.

-You have a “list”, of educational accomplishments and you have been a receiver of national and international awards. How did you get up there and to whom, do you dedicate your accomplishments?

-Again hard work is how I got here but I must also give my parents and my sons Klint and Aaron credit for where I am today. My boys inspire and motivate me every single day.

I have been developed and educated by two families, two countries, and two societies at the same time. I am a mix of Albanian and American culture. It is strange where you end up sometimes.  My life was turned around. It is nothing that I expected it to be. It’s nothing like what I had planned when I was young.  In my youth, my passion was fashion design and fashion shows, passion which I never left, even when I went to a different profession.  However my passion for art helped me to some degree to see the stormy cloudy world with an artist’s eye as a beautiful world. After I graduated from law school in my homeland, I worked as a lawyer and as a prosecutor, which was not very easy at that time in my country. But I gained great experience, and became passionate about the fight against the human trafficking, human rights, organized crime, and corruption. I understood how hard is to be put in a position to fight for justice, a fight that continues in different ways today as well.

When you walk in with a steady pace no matter how long it will take you, and it  will reach the right destination,  you will realize your dreams. The key is to be firm and clear in your vision. The understanding your life is the purpose and planning the believe and work hard is to achieve that purpose.

 -You are successful and very popular in the community with a dedication to work in public service, City of Hartford. Can you tell us in greater details how you started the job and what are the challenges working in the public sector?

I have been working for almost ten years for the City of Hartford. As an administrator I expect compliance with laws, rules, regulations, policies and applying them effectively on day to day work.All smarts and degrees you have won’t get you anywhere if you can’t work with people. If I started work based on my qualifications, my subsequent success has been achieved due to my continuing positive results of my work and professional networks. A leader’s success is the ability to conduct and direct the energies of his/her employees in the right direction. Great leaders value the abilities of their employees and they learn what is the  best to integrate them into a coordinated plan. They take personal responsibility and initiative, and they don’t walk and talk like victims. However, one of the interesting things when you are in public life, it is that you are constantly prey to the pressures of the media, prey to people with their own personal interests, agendas, and different interpretations.  Apparently, today’s society is drawn quickly to negative news. People pay more attention to negative news for some reason. Perhaps this is due to hate and venom that some people have in their veins, which gives me a little bit of hope for society and humanity in general. If people will be fed with negativity, what do you expect?  They will reflect that negativity. It’s our job as women, mothers, as human rights advocates to change the perception of media and negative news. Everyone is entitled to their own opinions and interpretations. And I am fine with that, as long as you don’t misinterpret or lie.  I have a very small toleration for negativity and judgmental people. If you don’t have anything positive to say or do, please don’t do or reflect negativity. Don’t poison, but love. This is what we humans are supposed to be and develop. We are where we are,  because we loved and collaborated.

Do I have challenges?  A lot! But I love them. You are every day in the scrutiny of public. These days, the internet is the opportunity for anybody to say or do anything. What can I say? You aren’t ready for success if you can’t handle being talked about, right? I respect those who write openly with their true names, I respect even the ones who are ignorant of facts and misinterpret the stories, as long as they are expressing their free opinion. I just smile and say “too bad,” they don’t know what they’re doing.  I know who I am. I am happy, and I am not what you say or hear! We are all surrounded somehow by haters. What frustrates me is, when I read the anonymous commenters, which are nothing but cowards. I am not what some people write anonymously based on their jealousies, insecurities, xenophobic ways, racism or hate that they have. I really don’t pay attention to what people say or do. I didn’t get where I am based on nepotism or favoritism. I got where I am, through hard work, ethics, professionalism, education and determination!I have cope with these challenges by maintaining my moral compass, and I have chosen strategically to remain calm by asking myself – whether it is worth it to worry about them? The answer is very clear – “No.”Actions, facts, and my experience will tell my story and the truth. As Nietzsche said, “What doesn’t kill us makes us stronger.”

– You are very integrated with the Human Rights issues, especially about women empowerment and their progress in the global society. How do you consider the gender equity around the world?

Human rights, especially women’s rights and gender equality are my passions. It’s all about understanding and respecting women in general. As simple as that!If you want to understand a woman, just take a moment and look at her eyes. They have a language that only love and justice understands. Their eyes are the windows of their pure soul. The beauty of a woman it’s not how she looks and how she dresses. It’s how she makes you feel. It’s her soul.  Women are the nurturing force of the world. They are the creators of the world. Sometimes women are reluctant to talk openly about their needs, their desires and their concerns, because they are so afraid of the fact what others may think or say.  Please again, try to understand them. They are your mothers, sisters, daughters, aunts, granddaughters, grandmothers. They are your fruit of love. My persistence and determination for gender equality, eliminating pay disparities, empowering women in the political and social arena won’t stop until His-Story becomes Her-Story. I made this promise to myself and to all the women all over the world when I speak. I will fight for our rights through my research, speaking and advocacy.

Dr. Elda, you are in the process of publication of your first book about gender equality and the role of immigrant women in political and social leadership. How did you get the idea for this book? What are some of the challenges that women face in leadership?

I wanted to do a study on leadership among immigrant women in this country. I soon found that virtually all existing academic work on immigrant women focused on negative aspects, such as spousal abuse and substance abuse. So, during my research, I’ve witnessed that as the role of American women is growing in political and business leadership, immigrant women are being left behind. No matter how smart, or knowledgeable, or educated they may be, they are not treated the same. During my research, I found that a low percentage of immigrant women and women in general, are in the key positions of leadership, and this is due to the opinions some immigrant women have brought with them from their countries, the harsh realities that they find when they arrive in US, their jealousies and insecurities that they have for one another, the discriminatory practices that they experience not only as women but also as immigrant women due to xenophobic views.  Looking at all these factors, I was able to create a model of how women should identify, encourage, develop and strengthen their leadership skills. A woman’s leadership development and their meaningful participation in peace processes, political leadership and social institutions is a very important factor for building peace throughout the world.  There are still people who underestimate us as leaders because of gender. It is sad sometimes when you see that women are underestimated by women leaders themselves, and this is due to their insecurities that these women have. But at the end, we as woman leaders need to talk often and educate the public about our abilities and successes.

-As far as I know you teach around the world international negotiation and conflict resolution classes. Can you tell us more?

I am fortunate to have been given the opportunity to teach and lecture on some of my favorite subjects, conflict resolution, negotiation, and international human rights in different universities around the world. I have visited and taught in different countries such as in Dubai, Turkey, Ghana, and South Africa. Through these lectures students are fully provided with the elements and practices of negotiation, conflict resolution, and multilateral agreements in the international arena. The students examine the role of government and the strategies that are followed during international negotiations. They analyze, review, and learn how to analyze each situation, set up agreements in ways that are helpful for their side, manage the cultural differences, negotiation styles, and managing the international negotiation process to reach a deal.

-As a woman and a mother, how do you feel when you hear about crime, violence, drugs, prostitution, and human trafficking? In your opinion, what is the solution to these painful phenomena?

Words can’t describe how sad I feel emotionally about crime towards women.

We need to understand that our human society historically has created these phenomena. It was created by families that are dominated by the male power structure.

During my time as a prosecutor I remember some human trafficking cases that I had to investigate. I feel emotionally drained just remembering those cases. There was one where I found that innocent girls were taken and promised a different life by men that these girls had fallen in love with, but instead they were sex-trafficked by these men. Human trafficking is a form of modern day slavery and society need to be educated. From my experience investigating these cases, traffickers target women and girls who are vulnerable by promising them a better life, and then they force them to work for them, and if they don’t comply they get abused physically and emotionally. They get raped or even killed.

We, as a human society need to understand that violence against women has a devastating effect, not only on their families, but on the society itself. Many victims suffer physical damage and even death in some cases. This violence can lead abused women to suicide and mental illness. There are times that due to the violence that these women suffer they may lose their jobs, homes or become isolated from society, family and friends.  Please, I call for everyone to look for these signs and assist these abused women.  They are not in that situation because of their choice but because someone abused and tortured them. We as a society need to do a better job to address the violence against women. This requires more humanitarian and social activities to educate society on the prevention of this brutal violence. Our governments should provide financial assistance, mental health support, and emotional support for the victims, and bring the perpetrators to justice.

Worldwide, the reality of the abuse towards women is unclear. Discriminatory practices and social norms in different countries continue to delay the full enjoyment of human rights by many women. Insufficient political representation by women in positions of decision-making and lack of resources to address the violence towards women are obstacles to the further progress of women’s rights in society. The fight against this violence is nothing less than a demand for full respect of our rights as humans.

-What is your concept for the political power, political parties, and democracy in our homeland Albania?

Unfortunately, our Albanian political parties have not established a pleasant reputation for the people. In my opinion, they need to understand both sides of the coin in the political process. First, their duty is to create programs that link their political processes and the public. Second, their programs need to be transparent and reflect the best interest of Albanian people. True leaders put the interests of their people before their own personal interests. Enough, now it is the time for all Albanian political leaders to unite, work together and transform the unpleasant current situation to a better situation. It’s sad to see our people suffer daily as a result of current policies, poor governance and corrupt programs of our current political actors. Usually, the voice of the people transforms everything. If they don’t change their course of actions, I predict that the younger Albanian generation will rise up and create a new movement. History has shown that youth is the key force in transforming every system for the sake of democracy!

-In a world with so many problems, how to achieve a balance between the needs of our own individuality and our responsibilities to others?

We, as human being have a right to live and pursue life and goals without interference from other individuals, by creating our unique individuality, by creating the family, the community, country, state, and society in which we live, work and contribute. So being peaceful and responsible in society are the duties and obligations of each individual that makes up this community. Peace starts from each of us as individual by doing what is necessary for the better of our community. We all have an obligation to our future generations to make the community and the world we live a better place than we found it. Let’s do it! We can strike a balance between our needs and our responsibilities by working together to address injustices, change directions, and pursue benefits for the common good of the humanity. It starts from each of us!

-How do you balance your life between your career, studies, books, academic engagement, and lobbying for Albanian National issues?

I can say that I balance my life by focusing my attention on things that I have complete control. Such as; spending time with my two sons, writing or painting, do yoga and foremost through my hobby which is fashion design, because when I go to my sewing machine and create my wardrobe, I really forget any stress that I have because I am focused in creativity where I am completely myself. Professional work is a part where I feel an obligation to serve the public, community and my family, but art and fashion design is a part where I serve myself.

-For readers of this interview -Who is Dr. Elda Sinani?

Look, it is different how you see yourself and how others perceive you. I am not a perfect woman.  I have my strengths and weaknesses like everyone else. But above all, I am an exemplary mother of Klint and Aaron. My sons are my motivation and my life. I see people with compassion and generosity. Usually people are drawn to me by my forgiveness, loyalty, and my understanding to them regardless of race or gender. I have a loving personality but rebellious at the same time. I am not tolerant of injustices. I am responsible, pay attention to detail, without bias, and am adaptable in every situation. My mission in this world is to serve everyone in need, and this is shown by my continued work against discrimination. Advancing human rights and especially the rights of women in society is my purpose in life.

-What advice would you give yourself?

I say to myself: If you can think of an idea or dream about it you have the same potential to realize it. Believe your own instinct and do not be afraid to take risks. Never use the excuse that you cannot make or realize a dream. Never use gender, age, country as an excuse. The main advice I give myself is: Whatever life’s clashes are, do not give up, do not lose yourself, but follow your passion and you will see that you will prevail along the way. Keep the faith in almighty God, and stay focused. Everything good or bad happens for a reason.

 -How would you describe your leadership style?

I am a woman of vision. My leadership style is servant leadership. I am able to articulate my goals and my vision in a way that people understand my humanitarian mission. Being positive and enthusiastic and having a willingness to serve others are the main factors of being a good leader.  Usually a leader is as good as the team that surrounds him or her. Where I work we have a great team of capable, intelligent, smart and positive employees. I am surrounded by motivated people who are willing to take as much responsibility as I am.

-How a leader should motivate people?

First, by understanding what motivates people. If you as a leader are able to make your team believe in change, you’ve managed to motivate them. In my opinion a leader could use emotional intelligence, empathy and vulnerability as a tool to understand and overcome a difficult situation. The leader should serve and offer employees the opportunity to learn and improve their skills. I personally believe that I am a leader who serves others more than myself.

-A difficult moment for Elda?

One of my many difficult moments was,  when for the first time I left my country for America. Also, when I found out that my father was sick and spent a long period in chemotherapy, which was another difficult moment.Look, we all face various difficulties in our lives, but how strong we stand toward these difficulties, it is important for us. Our growth and transformation depend on our ability to practice what we have learned in life, and how we face and handle another struggle. I’ve learned that no one has the right to judge me, but to accept me as I am.

-An impressive situation?

One of the most impressive situations was the moment when I graduated with Doctorate degree from Northeastern University. The moment when my two sons Klint and Aaron hugged me and said – “Mom we are so proud of you.” They were 14 years old and 10 years old. Today, I am the one who is proud of them. Klint is a first year student at the well-known University of Syracuse and Aaron is in the eighth grade, both very smart and wonderful boys.  I am blessed mother where every day I feel proud of them.

-And finally, your message to all the women out there.

Always believe in yourself and your instincts. Make choices that improve your life. Don’t give up on your dreams despite obstacles and unpredictable storms. You are adorable, strong, smart, beautiful, delightful, elegant, and worth it! Contribute positively to the society where you live, because the future is not written, but it is determined by the choices you make and the opportunities that are given!

Thank you!

Interviewed by Raimonda Moisiu

 

Jadigjar Luzaj, i persekutuar politik që në moshën 6 muajsh

by

 “Unë linda njeri, dhe dua të vdes njeri.” Këtë thënie të Gëtes e kam pasur si prioritet në jetë dhe e stimulojë dhe tek fëmijët e mi./

Bisedoi Keze Kozeta Zylo/

 Zoti Luzaj, na flisni ju lutem për familjen tuaj dhe si e keni përjetuar fëmijërinë në Shqipëri?

Zonja Zylo, në radhë të parë dëshiroj t’ju falenderoj për interesimin tuaj ndaj meje dhe familjes sime.Jeta ime është ashtu si dhe e qindra e mijëra fëmijve të brezit 1944, të cilët mbetën jetim apo gjysmë jetim si unë. Unë linda me fat të keq për vete dhe Atdheun. Baba, mbas ardhjes në fuqi të diktaturës së egër komuniste në nëntor të vitit 1944, me dy kushërinjtë e pare professor Isuf Luzaj dhe vëllain e tij, Ifraim Luzaj u larguan nga Atdheu. Në atë kohë, unë isha vetëm gjashtë-muajsh. Qysh atëhere filloi kalvari i vuajtjeve tona.

Babai juaj u  arratis, çfarë u bë me familjarët që nuk u larguan dot nga Shqipëria?

Pothuajse të gjithë më të mëdhenjtë përfunduan nëpër burgje, që nga gjyshi dhe deri te xhaxhallarët. Unë dhe nëna, kur në shtëpi mbetën vetëm gyshja dhe dy hallat, na u desh të shkonim të jetonim tek vëllezërit e nënës në Kaninë. Shteti i diktaturës shtetëzoi gjithcka, dhe na la shumë pak tokë për t’u ushqyer. Unë bëra tre vjet të shkollës fillore tek dajot, deri sa doli gjyshi nga burgu.

Në vitin 1954, shkova në Vlorë me nënën. Gjyshi na kish bërë një kasolle në oborrin e shtëpive tona, mbasi në ato jetonte sekretarja e Gaqo Neshos me familje. Aty, me rrogën e nënës punëtore 4300 lekë, m’u desh të kaloja të gjithë fëmijërinë time deri ne mbarim te shkollës së mesme në vitin 1962.  Megjithëse jetonim në qytet, unë studioja me kandil.  Për arsye të rezultateve të mira, kur diktatura dhe lufta e klasave ra një farë soji, m’u dha e drejta e studimit për fizikë, ashtu si edhe shumë fëmijë të tjerë të persekutuar.

E ushtruat profesionin tuaj pas mbarimit të studimeve?

Menjëherë pas mbarimit të studimeve, u emërova në Vlorë nga Ministria, por që Vlora më la pa punë. Aryseja dihetj i persekutuar, kondita të këqia politike. Më dhanë tri herë fletë pune për elektriçist, por asnjëherë nuk më pranuan në punë. Kjo ka qënë një nga periudhat më të vështira për mua, në këtë kohë vazhdonte të më ushqente nëna. Kur mbarova universitetin, ne të persekutuarit na conin jo në zborë tre-mujor si gjithë të tjerët, por dy vjet ushtar. Unë bëra vetëm një muaj e gjysëm dhe u lirova pasi në 1965’ën kisha kaluar një koncesion polmonar, dhe isha shtruar në senatorium. Kështu që mbasi shkova në spital ushtarak, u lirova dhe i shpëtova fermës ushtarake në Kakruk të Skraparit.

Cilat kanë qëne tmerret që ju keni ndjerë dhe parë me sytë tuaj?

Pasi dola nga spitali ushtarak, më kërkuan të shkoj si arsimtar në Zhep të Skraparit sepse kishte nevojë për arsimtar. Më kujtohet udhëtimi gjashtë-orësh nëpër malet e Skraparit, në Grykën e Dëvririt. Më zuri një dëborë e madhe që më arrinte deri në brez—nga Çorovoda dhe deri në Gjerbës. Isha i shoqëruar nga postieri i asaj zone. Me një çadër dhe një valixhe, mbërrita në Gjerbës dhe, një ditë më vonë, në Zhep. Zhepi ishte dy orë e gjysëm larg Gjerbës mbasi kaloje Lumin e Tomorricës. Në atë zonë të ashpër, ku shihje një qindarkë qiell me sy, sic thosh një mësues i persekutuar gjirokastrit, fillova punën si mësues. Atje gjeta mikpritje bujare të familjeve Skrapalie, dhe dashurinë e nxënësve që ishin më të mjeruar se Lulat e Migjenit. Ato ishin fytyra të bukura, por të zvenitura nga ushqimi i keq. Më dalin përpara syve këpucët e tyre të hapura—dukeshin sikur do kafshonin mësuesin.  Rrobat me aq shumë andra, nuk kish ku t’i kafshonte as qeni.

Atje, në Gjerbës, njoha mësuesin dhe mikun tim të persekutuar Ksenofon Dilon dhe një plak tepër fisnik mbi të 80’at. Plaku, gjysmë i kërrusur, ishte larguar në emigracion që nga 1900 deri ne 1912 në Turqi. Pastaj, ai ishte në Amerikë deri ne 1930, kur dhe u kthye në Shqipëri. Po e përmend këtë plak për dy tregimet historike të tij:Ai dhe disa të rinj Shqiptar kishin pritur me duar-trokitje Ismail Qemalin ne 1911 dhe ai iu kishte thënë: “mos duar-trokisni djema, se nuk kemi bër atë që duhet akoma për Shqipërinë” dhe që edhe sot nuk është bërë akoma ajo që duhet për Shqipërinë.

Ndërsa Abdul Frashëri, tregonte plaku, kur shkoi te Bismarku, ky i fundit e pyeti: “Ka shumë Shqipëria njerëz të mësuar si ti?” Dhe Abdyli iu përgjigj: “Po.” Ndërsa Bismarku i tha: “Ai komb, do 100 vjet me kërbaç dhe 100 vjet arsim dhe dituri, pa të hyjë në rradhët e kombeve.”

 Sa kohë qëndruat në Zhepe?

 Deri në vitin shkollor 1969-70, kur më transferuan më afër në Kakrut, midis Çorovodës dhe Poliçanit. Kjo m’u bë për hir të respektit që fitova nga populli i Zhepës, dhe nga Shefi i Seksionit të Arsimit. Kakruka qe një fat për mua, se dhe u fejova, dhe realizova një nga ëndrrat e bukura të mijat. Gjeta personin më ideal në jetë, që nuk do ta krahasoja as me një anëtare të Komitetit Qëndror, apo të Parlamentit—bij e një të burgosuri të dënuar me pushkatim, që për mungesë faktesh, iu kthye me jetë burg. Ajo pati njohur babën e vet përmes hekurave të Burgut të Burrelit. Ai kishte qën Emisar Politik i Ballit për zonën e Lumit të Vlorës, me pseudonimin “Besniku.” Ai ishte Neim Sheka nga Smokthina. Pas burgut, u internua në Smokthinë të Vlorës, në Bashaj. Bashkëshortja ime, Engjëllushja, është edhe mbesa e familjes të dëgjuar të Agajve. Ajo u adoptua nga halla e saj që të vazhdonte shkollën në Durrës—aty ku unë e pashë dhe e njoha për herë të parë.  Ne ditën e parë kur u fejuam, unë desha t’i thosha dy gjëra, ndërsa ajo më ndërpreu: “Nuk kam nevoj, i di të gjitha.” Ajo ishte e zgjuar, e mëncur, dhe shumë e shkathët. Më ka qëndruar besnike hap-pas-hapi, asnjëherë nuk më eshtë ndarë, e cilaë ka qenë shkaku kryesor që i kam shpëtuar burgut.

 Po ju u internuat?

Internimit i kam shpëtuar në 1965-67-en për arsye se isha student dhe i sëmurë. Dhe nënën si grua plakë, nuk e prekën. Internuan vetëm xhaxhanë me familje, dhe kushërinjtë e mij, fëmijët e Profesorit. Por, unë persekutimin më të madh e pata që nga 1973, kur u pushova me motivacion që të punoja si punëtor në një ndërmarrje periferike, bonifikim, dhe pikërisht në kavë të gurit për 17 vjet rresht—deri në 1990. Shokët kur më shihnin që kthehesha nga puna më thërrisnin “Zhan Valzhan,” (Jean Valjean) si personazhi kyresor i Hygoit, veprat e të cilit i lexoj gjithmonë. Kështu ndjehesha më krenar. Nuk më vinte keq që nuk ushtroja profesionin tim. Unë isha i kënaqur që kisha marrë me dije dhe kulturë për të jetuar jetën.

 Kur e krijuat familjen tuaj, a mendonit se një ditë do t’i realizonit ëndrrat për fëmijët tuaj?

 Për këtë, një motivim i parë në jetë ka qenë qysh në klasën e pestë, një thënie e akademikut të madhë Rus, Micurin, që thosh te teksti i Nina Potapoves: “Mej nje mozhjem zhdat millostiej ot prirodi, nasha zadash, zjatu njehjo.” Që  do të  thotë: “Ne nuk duhet të presim lëmoshë nga natyra, detyra jonë është t’ja marrim asaj.” Unë dhe ime shoqe jetuam në kushte shumë të vështira. Ajo ne fabrikë të cimentos me tre turne, dhe unë në gurore. Krijuam një familje të përvuajtur, por të lumtur. Me gjyshen dhe nënën, dhe xhaxheshën që një vit para se t’i dilte i shoqi nga burgu (mbas 14 vitesh), ra nga ulliri dhe u paralizua. Zoti na dha tre femijë—dy vajza dhe një djalë, të cilët janë kompensim i lumturisë tonë. Ëndrra jonë gjithmonë nuk ka gjetur prehje, ajo ka vazhduar përmes sakrificash të shumta dhe të vazhdueshme.

Ku ju gjeti përmbysja e diktatures dhe si e përjetuat hedhjen e bustit te diktatorit nga populli dhe klasa juaj?

 Përymbysja e diktaturës na gjeti në Itali. Fill mbas Ambasadave, me dhënien e pasaportave, tentuam të iknim, me përjashtim të gjyshes që ishte 100 vjece. Por, dikush na kish spiunuar,  dhe Sigurimi na ktheu duke na thënë që mund të ikte gjysma e familjes (me pretekstin tonë për të takuar xhaxhanë dhe babanë në Itali) dhe mbasi të kthehej gjysma, të shkonte gjysma tjetër. Mbas një jave, ika unë me dy fëmijtë e mëdhej, dhe xhaxhanë, me një peng në zemër që lash nënën, gruan, dhe vajzën e vogël gjashtë-vjece, Blerinën. Pa i humbur shpresat se e njihja mirë time shoqe, unë zbrita me tragetin e Otrantos në Otranto, dhe të nesërmen mbërrita në Venecie me tren. Me vete kisha $100 që m’i kish dhënë një kushëri. Gruaja, me 80,000 lekë që i kisha lën unë dhe me shkathësinë e saj, erdhi jo vonë pas meje. Ajo i dha lekët një miku të xhaxhait për të mundësuar ardhjen pa e marrë vesh Sigurimi. Vetëm dy njerëz të besuar dinin për ikjen e gruas—vëllai dhe një kushëri i saj nga Agajt. Dy ditë pas mbërritjes tonë në Itali, erdhi gjysma tjetër në Brindisi. Gruaja takoi xhaxhanë në Leçe, dhe u bashkua me ne në Mestre, ku jetuam pesë muaj e gjysmë.

Italianët u treguan shumë human, dhe na ndihmuan. Ata na gjetën shtëpi dhe punë për mua dhe për time shoqe. Në Itali përjetuam rrënien e bustit të diktatorit me lotë gëzimi. Aty e pamë që diktatura në lëngim po binte, po fitonim një gjë të madhe: Lirinë. Atë e ëndërronte edhe Ezopi. Nuk ështe pak. Por që kombi ynë të vihet në rrugë të mbarë, do kohë. Amerika eshtë një komb i madh, që ka parë një luftë civile të tmerrshme. Dy gjeneralët e saj—i Veriut dhe i Jugut—i dhanë dorën njëri-tjetrit dhe thanë do bëjmë Amerikën, dhe e bënë. Nuk quajtën asnjë tradhtar, dhe i quajtën të gjithë dëshmor të kombit. Nuk ka ndonjë ditë feste për këtë, kanë vetëm festën e Pavarësisë. Ne në Shqipëri duam dy festa. Harrojmë që ajo që na bashkon është 28 Nëntori dhe ajo që na ndanë është 29-ta. Kjo e fundit nuk na dha Liri, na dha diktaturë, robëri, gjysma e Shqiptarëve u arratisën, internuan, pushkatuan, apo burgosën.

Në ç ‘rrethana u takuat me babain tuaj dhe disa nga kujtimet tuaja që jetuat me të?

Nga Italia u larguam në 5 Mars 1991, ditën e eksodit të madh, me ndihmën e autoritetëve Italiane, pa garanci. Babai nuk guxoi të na bënte garanci për shkak se ishte rimartuar dhe bashkëshortja e tij ishte një person jo dashamirëse. Dhe për këtë, unë babën e lajmërova kur po nisesha nga Fiumicino, Aeorporti i Romës. Pasi mbërritem në Amerikë, ai na priti në Sarasota, Florida dhe jetuam së bashku me të për dy-tre javë. Më pas, shkuam në Clearwater, ku na ndihmoi dajua i sime shoqe, Daver Ago. Daveri na gjeti një shtëpi me qira dhe punë në një restorant. Ne kishim kursyer aq para në Itali sa për të filluar jetën. Restoranti ishte shqiptar, sepse ne nuk dinim as një fjalë anglisht. Prioriteti ynë kryesor ishte shkollimi i fëmijëve. Blerina filloi klasën e parë, për të cilën kishte bërë një javë në Shqipëri dhe tre muaj në Itali. Djali, Gentiani, vazhdoi shkollën e mesme. Vajza e madhe, Enkeleida, hyri në kolegj. Në Florida jetuam nga 1991-93, dhe më vonë u vendosëm në Michigan me punë, shkolla, dhe pare më të mirë.

Babai më tha një ditë në telefon: “unë e prisha në pleqëri, por unë e di që ti do ecësh se ke familje të mirë, të shëndoshë, dhe grua të mirë dhe të zonjën.” Dhe kështu ndodhi.  Dy fëmijtë e mëdhej mbaruan studimet te Unversiteti i Michiganit, e vogëla te Universiteti Wayne State. Ne vazhduam punë deri sa dolëm në pension në 2008’ën. Fëmijtë u punësuan rreth zonës së kryeqytetit amerikan me punë të mira.  Janë martuar me shqiptarë dhe shqiptare. Enkeleida dhe Blerina sejcila kanë një vajzë, Emma dhe Alba. Dhe djali ka një djalë dhe një vajzë, Andy dhe Sarah Shqiponja. Këto na kanë larguar stresin, na japin gëzim, dhe jetojmë të lumtur në vendin e Perëndisë, pa harruar Atdheun tonë.

Në vitin 1993, unë e çova babën në Shqipëri, dhe u takua me nënën e vetë. Ajo ndërroi jet në 1996, dhe babai ndërroi jetë në 1997.  Nuk arriti të na vizitonte dot në shtepinë e parë që blemë në Grosse Pointe Park, Michigan.

Ju jeni nipi i prof.Isuf Luzaj, një figurë intelektuale poliedrike. Sa ka ndikuar xhaxhai juaj në jetën tuaj dhe a shpresoni se një ditë të gjithë figurave të rëndësishme intelektuale kombëtare do t’u jepet vendi i nderit në Atdhe, pasi deri tani vazhdon historia si me parë, tejet e cunguar?

 Me Profesorin kemi komunikuar që në Shqipëri, që i kthente përgjigje sime shoqes me një letër të gjatë, ku i thoshte: “Në qoftë se je e bija e atij që kam njohur unë, Neim Shekës, je me të vërtetë një bijë Labe, trime, dhe e zgjuar.” Profesori dhe baba e donin shumë Engjë llushen.

Ne jemi krenar për xhaxhanë. Një kundërshtar në debate do më thoshte: “Ai nuk eshtë vetëm i juaji, është i të gjithëve ne.” Ai ishte një luftëtar trim, sa një herë do më thoshte mua në telefon: “Të gjitha fjalët e këqija mi kanë thënë, vetëm frikacak s’më kanë thënë.” Por ishte edhe një intelektual i shkallës sipërore, apo sic e quajnë “Filozofi Shqiptar.” Profesori ka qënë shumë largpamës. Ai më thoshte shpesh se Demokracia në Shqipëri do konsolidohet vonë, aty nga 2025’a, 2030’a. Në varrimin e dëshmorëve të Luftës së Dukatit, do hidhej në një brinjë, dhe do thoshte: “Dëgjoni vëllezër, ne luftën do t’a humbasim, por ne do të kthehemi fitimtar mbas 10, 20, 30 apo 40 vjetëve.” Këtë thënie, e kamë në një incizim të babait. Ai ka qënë decizir në Konferencën e Mukjes, që shpesh nuk e përmëndin. Kur në një kohë, përmëndnin ndonjë person jo pjesëmarrës. Ku në fund të Marrëveshjes, Ymer Dishnica do t’i thoshte: “Ti e ke vendin nga ne.” Dhe Profesori iu përgjigj: “Dhe ti e ke vendin nga ne.” Janë munduar të hedhin baltë mbi të, këto i di nga babai im, që nuk iu nda asnjëherë. Një fjalë e urtë thotë: “Shqiponja mund të ulet dhe të hajë ushqim bashkë me pulat në tokë, por pulat nuk fluturojnë dot deri atje lart në re.” Prandaj, më plotbesim, te gjithë  njerë zve që  kanë  kontribuar për Atdhe, do t’u jepet vendi i nderit.

Unë u rrita gjysëm jetim pa babë, por pata fatin e mirë që pata një gjysh të mirë, të mëncur, të urtë, bujar, pjesëtar në Luftën e Janinës, dhe për të cilin Profesori do më thoshte një ditë në telefon: “Rrapo Meto Vranishti, Rrapo Celo Sevasteri, dhe Qazim Luzi nga Kanina, janë tre filozofët natyral të Labërisë.”

Ju sot jetoni në Amerike, në vendin më demokratik të botës. A mendoni se ky vend i lirë ju ka kuruar sadopak plagët që morët nga vendi ku u lindët dhe u rritët?

 “Amerika,” thosh xhaxhai, “është vend i Perëndisë. Mos vidh, mos u merr me drogë, mos u merr me spiunllëqe, dhe ajo të ka në pëllëmbë të dorës.” Amerika është ajo që po demokratizon gjithë botën. Është shtëpija e pritjes së planetëve të tjerë. Atë oportunitet që të jep Amerika, nuk ta jep as një vend tjetër në botë. Ajo na ka kuruar shumë gjëra, por atë që na thosh xhaxhai që “ju jeni Komunist, pa e ditur që jeni Komunist,” nuk kurohet sepse Komunizmi na ka futur në shpirt urrejtjen, që është vështirë ta çrrënjosësh.

Këtu, nuk do të lë pa përmendur një thënie të Gëtes te “Vuajtjet e Djaloshit Verter,” që simbolizon vetë autorin: “Unë linda njeri, dhe dua të vdes njeri.” Këtë thënie e kam pasur si prioritet në jetë dhe e stimulojë dhe tek fëmijët e mi.

Faleminderit zonja Zylo!

Maj, 2016, New York

VEPRIMTARIA E MËRGATËS DUHET TË ZËRË VENDIN QË I TAKON NË HISTORIOGRAFINË SHQIPTARE

by

INTERVISTË EKSKLUZIVE PER GAZETEN DIELLI NE SHBA ME  STUDIUESEN E RE NGA SHKODRA, MR. LEONORA LAÇI/

INTERVISTOI: Mikel GOJANI/

 Të bisedosh me studiuesen e re dhe mjaft të frytshme nga Shkodra, mr. Leonora Laçi, do të thotë të kesh shumë motivacione. Leonora Laçi, tashmë emër i njohur i fushës së historiografisë dhe publicistikës sonë. Kohë më parë ka botuar librin e saj me titull: “Emigracioni politik shqiptar në vitet 1955-1955”, libër që është mirëpritur nga lexues të shumtë në Shqipëri, Kosovë dhe diasporë. Temat bosht të bisedës me studiuesen Laçi, kanë të bëjnë për motivacionin që ka nxitur për t’u marrë me fushën e historisë dhe publicistikës; si i është pritur nga lexuesit e shumtë dhe kritika letrare libri i parë tepër i rëndësishëm dhe me interes dimensional; çfarë tematike bosht ngërthehet në këtë libër;  cili është roli i përfaqësuesve më të denjë të emigracionit politik në përpjekje për të ndryshuar regjimin komuniste në Shqipëri,  përpos kontributit dhe rolit të disa figurave të shquara të  nacionalizmës sonë; si  të Mit’hat Frashërit, Mustafa Krujës, Ndue Gjon Markut, Gjon Marka Gjonit, Alush Leshanakut, Ernest Koliqit, Hamit Matjanit dhe shumë të tjerëve, po figura  Mbretit Zog, çfarë vendi zë, gjegjësisht farë roli përfaqëson në këtë periudhë kohore etj., etj.

Puna ime sapo ka nisur dhe e di që kam rrugë të gjatë përpara

  • Studiuesja Laçi, emri i juaj si studiuese e frytshme dhe kualitative ka depërtuar edhe jashtë kufijve kombëtar, për të qenë edhe më afër lexuesve tuaj të shumtë, konsiderojmë që do të kishte qenë mirë që të na jepni një jetëshkrim tuajin. Pra, kush është Leonora Laçi?
    Leonora Laçi:     Ju falënderoj së pari për interviste, më vjen mirë që emri im po lakohet dhe në diasporën shqiptare, pasi unë jam në hapat e para dhe mbështetja është e rëndësishme. Unë jam një studiuese nga Shkodra, ku me përkushtim i kam hyrë fushës së studimeve, jam diplomuar në Universitetin e Tiranës, Fakulteti Filologji-Histori dhe kam mbrojtur Masterin Shkencor për Histori. Ndërkohë jam angazhuar dhe me shkrime të karakterit historik si dhe kam bërë studime të herë pas hershme duke marrë pjesë me tema të ndryshme në Konferenca shkencore. Puna ime sapo ka nisur dhe e di që kam rrugë të gjatë përpara, por me besim në vetvete mendojë se mund t’ja arrijë.
  • Cili ka qenë motive i juaj për t’ju qasur fushës së historisë?

Leonora Laçi: Dihet që shkollimi, edukimi në fushën e Historisë është parësorë që unë ju futa kësaj rruge. Por, dëshira lindi pasi vëreja që mungonte fryma e historisë ndryshe, nxitja kryesore për këtë u bë veprimtaria e Kolonel. Xhemal Laçit, që ishte pjesë e mërgatës politike, e kështu duke hulumtuar për Kol.Xhemalin mësova se historia që ne kishim mësuar ishte e paplotë dhe ishte pasqyruar vetëm njëra anë e medaljes, kështu dalëngadalë u inkuadrova në fushën e historisë e konkretisht me veprimtarinë e mërgatës. Në formimin tim kanë pasur ndikim shumë miq  studiues e intelektualë nga të cilët mësova shumë.

Studimi im ka në qendër veprimtarinë e këtij komiteti që mblodhi rreth saj personalitetet më në zë

  • Jo shumë kohë më parë keni botuar librin e parë të titulluar “Emigracioni politik shqiptar në vitet 1944-1955”, çfarë ngërtheni në brendinë e këtij libri, përkatësisht, çfarë mund të shtoni rreth temës  bosht që keni marrë si subjekt në këtë libër?

Leonora Laçi: Ky studim, ngërthen një periudhë delikate për Shqipërinë që kishte dal nga një luftë botërore që e kishte  dërrmuar, por dhe më e dërrmuar do jetë pas saj, pasi pushteti që u vendosë do e mbajë vendin me “gjak dhe hekur”. Fakti që Shqipëria po kthehej në një shtet diktatorial, e tregon më së mirë dhe qëllimi i mërgatës për ta parandaluar këtë gjë. Fokusi im rreth viteve 1944-1955, pra një hark kohorë 10-vjeçar lidhet pikërisht me kohën që kemi intensifikimin e përpjekjeve për ta destabilizuar regjimin në pushtet. E veçanta e këtyre përpjekjeve ishte dhe mbështetja anglo-amerikane deri në krijimin e asaj qeverie në mërgim që u quajt “Komiteti Kombëtar Shqipëria e Lirë”. Studimi im ka në qendër veprimtarinë e këtij komiteti që mblodhi rreth saj personalitetet më në zë,  por pa lënë anash dhe individëve të caktuar që kishin peshë të veçantë dhe nuk mund të anashkaloheshin. Studimi bazohet në dokumente arkivore, kujtime, ditarë e rrëfime si dhe një literaturë e pasur, duke e bërë më të plotë. Ky studim është i pari i këtij lloji për këtë periudhë historike  kushtuar mërgatës politike.

  • Çfarë ju ka nxitur që të merreni pikërisht me këtë temë shumë të rëndësishme dhe me interes dimensional, që ka të bëjë për emigracionin politik duke u fokusuar brenda një periudhe të caktuar?
    Leonora Laçi:     Siç u shpreha më lartë ishte figura e një eksponenti të mërgatës (Kol.Xhemal Laçit) që më bëri të studioja më thellë për kontributin dhe rolin e mërgatës shqiptare për ndryshimin e regjimit në Shqipëri. Për mërgatën ishte shkruar njëanshmërisht, dokumentet arkivore hedhin baltë mbi aktivitetin e tyre duke i cilësuar si “diversanta” “kriminelë lufte”,”banditë” etj. E kështu, i hyra kësaj rruge për të sjellë qasje tjetër nga ajo që kishim mësuar nga historiografia komuniste si dhe metodologjia e shkuarjes së historisë, pra studimi im për emigracionin ka ballafaqim dokumentesh e faktesh, duke u përpjekur që të qëndrojë objektive dhe e ftohtë, pa mbajtur asnjë anë politike, as majtas as djathtas. Nuk e di nëse ja kam arritur qëllimit apo atij misioni që të qëndrojë sa më neutrale. Veprimtaria e mërgatës duhet të zërë vendin që i takon në historiografinë shqiptare. Ky studim është një reflektim për të gjitha krahët politike, është një mesazh që vetëm të unifikuar mundet të veprohet në dobi të kombit.
  • Sipas Jush, cili është roli i përfaqësuesve më të denjë të emigracionit politik në përpjekje për të ndryshuar regjimin komuniste në Shqipëri, dhe cila është ndihma dhe përkrahja e faktorit ndërkombëtarë për t’ju dhënë mbështetje këtyre forcave nacionaliste që vepronin në emigracion për të ndryshuar regjimin në pushtet?
    Leonora Laçi:     Ajka e nacionalizmit shqiptar kishte marr tre drejtime:
    – një pjesë zgjodhi arratisjen jashtë vendit si mundësi më të pranueshme por jo të lehtë;
    – një pjesë vuajti në burgje dhe internime, ku ju bënë dhe gjyqe duke i akuzuar me lloj-lloj akuzash vetëm që ti spastronin;
    – një pjesë zgjodhi vazhdimin e luftës nëpër bjeshkët e thella deri sa u vranë. Secili pati rolin dhe peshën e vet, qoftë si individ, qoftë si grup politik. Sa i takon ndërkombëtarëve anglo-amerikan ata e kuptuan ndonëse vonë që në Shqipëri kishin lejuar deri dhe mbështetur deri diku një grupacion që përveç se mori pushtetin, ata u futën gjithnjë e më shumë në gjirin e lindjes dhe Bashkimit Sovjetik.

Kështu anglo-amerikanët ranë dakord që -“ të luftohej Bashkimi Sovjetik në hallkën më të dobët të tij”, por që rezultoi hallka më e fortë përderisa përpjekjet e mërgatës patën fund të hidhur.

  • Për të sublimuar punën e frytshme të këtij libri ju jeni ndeshur edhe me vështirësi të mëdha, ashtu siç ndeshet çdo studiues në cilëndo fushë studimore, prandaj çfarë mund të shtoni rreth sfidave dhe vështirësive me të cilat jeni përballur deri në finalizimin e këtij libri?

Leonora Laçi: Vështirësitë kanë qenë të panumërta, që nga ato financiare që është dashur një shpenzim kolosal, udhëtimet e vazhdueshme Shkodër-Tiranë nëpër arkiva si në AQSH, AMPJ, AMPB, shpenzime që vetëm ai që rend nëpër arkiva i di. Por e gjithë kjo nuk ishte asgjë në krahasim me vështirësitë që jam përballur me dokumente të njëanshme, duke u përpjekur që ti marr me rezerva, apo duke i krahasuar e argumentuar, e gjithë kjo për të mos rënë pre e propagandës së asaj kohe, shpesh kam ngecur por fal këmbënguljes dhe vullnetit personal e durimit  ja kam dal. Por s’do ja kisha arritur pa mbështetjen e mërgatës shqiptare në ShBA të cilët më kanë pajisur me botime të mërgatës.

Mbretit Zog asnjëherë nuk i ndali përpjekjet në emigracion për të ndryshuar regjimin në Shqipëri, dhe figura e tij nuk mund të anashkalohet, kjo vërehet në dokumentet anglo-amerikane

  • Ju në libër keni potencuar dhe keni folur për rolin dhe kontributin e madh të disa figurave të shquara të nacionalizmës sonë, si të Mit’hat Frashërit, Mustafa Krujës, Ndue Gjon Markut, Gjon Marka Gjonit, Alush Leshanakut, Ernest Koliqit, Hamit Matjanit dhe shumë të tjerëve, po figura  Mbretit Zog, çfarë vendi zë, gjegjësisht sipas jush çfarë roli përfaqëson në këtë periudhë kohore?
    Leonora Laçi:     Mbretit Zog asnjëherë nuk i ndali përpjekjet në emigracion për të ndryshuar regjimin në Shqipëri, dhe figura e tij nuk mund të anashkalohet, kjo vërehet në dokumentet anglo-amerikane, ku qëndrimet e tyre janë të qarta se-“ pa mbështetjen e Mbretit Zog, çdo iniciativë e mërgatës do ishte e dështuar ende pa filluar”. Në emigracion kishte shumë mbështetës të Mbretit dhe ata do të jenë pjesë e aksioneve kundër qeverisë së Enver Hoxhës. Përpjekjet e Mbretit Zog nuk reshten asnjëherë, duke filluar që nga Mbledhja e Kajros në fillim të vitit 1947, e deri në mbledhjen e Madridit me 30 qershor 1972.
  • Ju jeni edhe Sekretare e Shoqatës “Trojet e Arbërit”, cilat janë disa nga veprimtaritë që ka zhvilluar kjo shoqatë?
    Leonora Laçi:     Shoqata Trojet e Arbrit ka kontribuar për shumë vjet me të gjitha fuqitë e saj për zbardhjen e figurave që ishin anatemuar gjatë regjimit komunist në Shqipëri si dhe ka vënë theksin tek krimet e serbëve në Kosovë dhe të gjitha trojet shqiptare, misioni i saj është bashkimi i trojeve etnike shqiptare dhe vazhdon të jetë, si dhe shkrimi i historisë ndryshe, rreth saj janë mbledhur historianë e studiuese nga mbarë trojet tona. Veprimtaritë e Shoqatës kanë qenë pothuajse të përvitshme, sa me sesione shkencore, akademi, përkujtime për figura të ndryshme. Shoqata ka bërë atë punë që duhej ta bënin institucionet shtetërore Shqipëri-Kosovë, duke mbledhur intelektualë nga gjitha trojet, ka ndikuar pozitivisht në bashkëpunime të mëtejshme. Hapësirë të rëndësishme kanë pasur dhe shqiptarët e diasporës, të cilët kanë qenë flamurtarë të përhershëm e besnik për ngritjen e problemeve të ndryshme në instancat ndërkombëtare.
  • Jeni zotuar se nuk do të ndaleni me kaq, por do të vazhdoni me punë kërkimore për të hulumtuar miniere  sa më të thella të  shkencës dhe fushave studimore, cilat janë disa nga  prioritetet tuaja, pra çfarë presin lexuesit e shumtë nga ju?
    Leonora Laçi:     Pikërisht në këtë kohë kam në dorë dhe është drejt fazës finale libri im i dytë,  një monografi rreth –“Veprimtarisë së Kol. Xhemal Laçit”, kjo monografi sa i takon familjes i shërben dhe historisë. Për të është shkruar shumë pak. Ai ka një veprimtari të gjerë që fillon që në kohën e Luftës së Dytë Botërore, ku si ushtarak karriere pati detyra ushtarake, pjesëmarrës në luftën italo-greke, italo-franceze, një antikomunist i betuar po aq sa mbretëror i përbetuar. Kjo monografi ka në qëllim të vë në pah kontributin e tij kombëtar, ku ishte zv/Komandant në Kompaninë 4000 në Mynih të Gjermanisë, ku përgatiteshin grupet që do hidheshin me parashutë në Shqipëri në vitet 50’. Njihte disa gjuhë të huaja, i shërbeu Mbretërisë në mërgim, qoftë si Ministër i Oborrit Mbretërorë, më vonë Përfaqësues i Mbretërisë në SHBA. Ka marr tituj si “Legjioni Amerikan”, “Urdhri i Madh i Skënderbeut” etj. Veprimtaria e tij përfshin një periudhë 50- vjeçare.
  • Ju faleminderit për intervistën!
  • Qofshi me nder!

 

Etrita Ibroci – Vizioni i Shqiptares nga Ulqini

by

Etrita Ibroci – Shqiptarja e Ulqinit  Senior Vice President në Unicredit -Kepler Chevreux që fokusohet në hulumtimin e  tregut financiar  evropian ne SHBA/

Dëshira dhe ëndrra  e Etrita Ibrocit ka qenë gjithmonë të tregojë se si ne shqiptarët mund të arrijmë çdo gjë si në gjuhën tonë amtare dhe në të njëjtën kohë, edhe në gjuhën  zyrtare të Malit të Zi. Një ndër motot që e ka shoqëruar vazhdimisht në jetën e saj ka qenë: kurrë të mos dorëzohesh sepse çdo gjë e ka zgjidhjen dhe rrugëdaljen e vet,  tek të cilat  të çojnë puna e palodhur, durimi dhe pasioni.

Secili duhet të ketë një vizion pozitiv për jetën, angazhimet e veta personale, por  edhe një dashuri të pakushtëzuar  ndaj familjes dhe të afërmve.

Një tjetër moto po aq e  rëndësishme sa ajo që sapo përmendëm dhe që e ka ndihmuar shumë gjatë jetës, ka qenë që të jesh gjithmonë e pathyeshme dhe të mos dorëzohesh nga vështirësitë…. Po u rrëzove, ngrihu sërish në këmbë për të arritur pikësynimet që i ke vënë vetes, sado të largëta, të vështira  dhe të paarritshme të duken.

E lindur në Ulqin në Mal të Zi në vitin 1972, Etrita  ku  ka kaluar fëmijërinë dhe studimet e shkollës fillore deri ne vitin e tretë të gjimnazit. Fëmijëria e saj ishte e  pasur  me dije sepse familja ku u lind dhe u rrit ishte një familje e kulturuar dhe arsimdashëse.

Babai ishte mësues dhe  u përpoq gjatë gjithë jetës ta edukonte me pasion e dashurisë per gjuhën shqipe, dijes, diturisë, edukatën e punës dhe vullnetin e fortë.

Gjithë  fëmijërinë e ka kaluar duke hulumtuar botën e diturisë dhe njohurive në çdo lëndë. Është e pasionuar për pikturë, recitim dhe sport; volejboll, boks/karate dhe not.

 Flet gjashtë gjuhë; flet rrjedhshëm gjuhën amtare shqipe, gjuhën kroate, spanjolle dhe italiane. Në një nivel mesatar ajo flet gjithashtu gjuhën ruse dhe gjermane.

 Etrita  u diplomua në St.John Univerziteti në 1995 (magna cum laude, që do të thotë me notën maksimale),  me Diplom Bachelor i arteve në ekonomi dhe shkencat politike dhe me Nëndiplomë  në filozofinë e drejtësisë.

Ajo gjithashtu mban edhe titullin e magjistrit nga Univerziteti Fordham në financë dhe sisteme menaxhimi ( gjithashtu me  magna cum laude).

Sot,  Etrita Ibroci është Vice Presidente në një firmë evropiane – Kepler Chevreux që fokusohet në hulumtimin e  tregut financiar  evropian , rol ky që e ka mbajtur në nëntë vitet e fundit.

 Nga përvojat e saj të mëparshme, përmendim  punën  e saj tek Merrill Lynch ku ka punuar si Stratege Internacionale dhe ajo tek Credit Suisse, ku u mor me hulumtime në botën financiare globale dhe me strategji në sektorë të  ndryshëm (gjithashtu globalë) për afro  tetë vite.

Duke punuar për bankimin privat tek Credit Suisse ajo ka krijuar disa portofol financiar të bazuar në tema  të ndryshme aktuale të tregjeve globale financiare.

Ju lutem ndiqni bashkëbisedimin me Etritën.

Pyetje: Etrita,arësyet e studimeve ju bënë që  ju të largoheni herët, në moshë të re nga vendi juaj për në Amerikë. A ka qënë e veshtirë per ju , familjen, vendimi për tu larguar nga vëndi, dhe per t’u diplomuar ne nje universitet  ne vënd te huaj me nje shoqëri te hapur, e me culturë krejt ndryshe nga e jona ? 

-Pas mbarimit të vitit të tretë në Malin e Zi, vitin e fundit të gjimnazit e mbarova në North Carolina, në SHBA, si pjesëtare e programit “exchange student’. Atje jetova dhjetë  muaj me një familje amerikane por me origjinë angleze. Ishin muaj të mbushur me aktivitete intensive në shkollë sepse bëja pjesë në klasat e nivelit të lartë (AP classes) si klasa para përgatitëse  për kolegj dhe me një nivel më të lartë të  studimeve dhe provimeve. Ishin 10 muaj të mrekullueshëm sepse përvetësova gjuhën angleze  dhe atë gjermane. Në njëjtën kohë, mora më tepër konfidencë  për jetën dhe ambientin ku banoja, hulumtova shumë kolegje  dhe vendosa të kthehem për të studiuar më gjatë dhe të krijoj të ardhmen në Amerikë.

-Sa i vështirë ishte fillimi i jetës suaj dhe adoptimi në jetën Amerikane nga pikëpamja ekonomike, kulturore, periudha e studimeve dhe e diplomimit?

-Në gusht të vitit 1991 erdha në New York me 200 dollarë në xhep dhe një valixhe të mbushur me libra. Vitin e parë kam jetuar me hallën në bodrumin e saj dhe me vonë kur mbërriti edhe babai, kaluam në një apartament të vogël. Halla dhe familja e saj më ndihmuan shumë vitin e parë dhe jam shumë mirënjohëse për mbështetjen dhe përkrahjen e tyre.

-Gjashtë vitet e para ishin më të vështirat e tërë jetesë sime.Isha 18 vjeçare dhe jeta në Amerikë ishte luftë e përditshme për  ekzistencë. Nga ora tetë e mëngjesit e deri në orën 15.00 isha e angazhuar me studime në kolegj  dhe duke punuar si asistente e profesorëve dhe më pas deri në mesnatë duke punuar në piceri.Kjo ishte jeta ime për  gjashtë vitet e para deri sa  përfundova studimet në kolegjin e St Johns’- it në tri degë: atë  të ekonomisë, politikës dhe filozofisë së lighit,të gjitha me rezultate të  shkëlqyera.Më vonë mbarova edhe  Magjistraturën – Master in Business Administration në Fordham University  në dy drejtime, atë të financave  dhe sistemeve  menaxhuese.Këtë të fundit  e mbarova për 16 muaj sepse ishte një drejtim intensiv dhe më i avancuar. Të gjitha i kreva me sukses duke pasur  përkrahjen e prindërve, vëllait dhe motrës që i dua më shumë se çdo gjë në jetë.

-Sa mbështetëse ishte për ju  familja në këtë rrugë të vështirë të suksesit?

-Ne jemi një familje shumë e bashkuar dhe e dedikuar t’ë ndihmojmë njëri tjetrin. Kur mbërrita në Amerikë isha vetëm, por qëllimi im kryesor ishte të sillja tërë familjen.M’u deshën plot katër vjet që t’i bashkoja të gjithë, së pari babain, vëllain e më pas mamin dhe motrën. Të gjithë kemi punuar nga 2-3 punë dhe kemi kryer studimet. Unë në financë, vëllai në matematikë dhe fizikë dhe motra në fashion dezijn dhe graphic dezijn.

–Zonja Etrita, mendoj se do të ishte me interes si për mua  dhe për lexuesin, të na tregoni se cila ishte dëshira juaj e parë sapo mbërritët  në Amerikë, dhe me sa mund u realizua ajo?

-Dëshira dhe qëllimi im kryesor kur erdha në Amerikë ishte për të kryer studimet dhe për të bashkuar familjen time. Familja e bashkuar për mua është gjëja kryesore për të pasur një jetë të lumtur dhe gëzimplotë. Ne të gjithë kemi punuar shumë për të arritur këtë që kemi sot.Personalisht, mund të them që një pjesë e jetës sime rinore shkoi shumë shpejt.Kam studiuar dhe punuar me orar të plotë si  unë,  vëllai dhe motra. E kemi bërë me bindjen për të mbështetur familjen tonë.Nuk ka qenë e lehtë…Por kjo përvojë, përpjekjet e vazhdueshme me gjithë forcat e mia për të arritur atë çka i kisha vënë pikësynim vetes, më në fund u shpërblyen.

– Si ka vazhduar karriera juaj mbas diplomimit në degët e ekonomisë, politikës dhe filozofisë si dhe angazhimet e tjera ?

-Kariera ime filloi me 1999 në Credit Suisse – bank Zvicerrane ku punova për tetë vite dhe merresha me kërkime në botën financiare globale.Më vonë kalova në një bankë  Franceze (Credit Agricole) dhe Italiane (Unicredit) ku punoj prej nëntë vitesh   dhe ende po punoj  dhe merrem  me investime në bursat e  Evropës së Zhvilluar me titullin Senior Vice President.Puna është shumë intensive edhe sepse orari mund të jetë shumë i gjatë. Por kjo që bëj më pëlqen pa masë dhe i përshtatet plotësisht karakterit tim. Unë jam njeri që nuk dorëzohet para vështirësive.Kam hasur shumë vështirësi në jetë dhe kam punuar e luftuar shumë për t’i kapërcyer duke pasur gjithmonë një këndvështrim pozitiv për jetën.Bota ime nuk është ajo e të pasurit me qindra “shokë e shoqe”  virtual në rrjetet sociale. Unë besoj se është më mirë të kesh  një rreth  të ngushtë prej 15-20 shokëve/shoqeve, familjarëve e të afërmve dhe t’i dedikohesh  kultivimit të këtij grupi.

–Etrita, nga biseda mësova se një moto e fuqishme gjatë gjithë karrierës suaj ka qene të jesh “confident” dhe “të kesh një ambicie”  apo vullnet për të arritur synimet në vetvete pa marrë parasysh sa të vështira të jenë ato.Sa mund ju është dashur për t’i realizuar ?

-Shumë herë jeta na vë në sprovë me vështirësi të shumta. Shumë herë të duket sikur s’do t’ia dalësh por kjo s’më  ka penguar kurrë që të përballem me vështirësitë.  Çdo gjë përballohet me vullnet, me një vizion pozitiv,  me dashuri familjare dhe mbi të gjitha duke kërkuar vazhdimisht të shkosh përpara  për të jetuar një jetë të ndershme.

-Cili ka qenë bashkëpunimi me organizata të tjera në ndihmë të komunitetit shqiptar dhe gruas shqiptare që jeton dhe punon në Amerikë si ajo e APEN-it, AAWO, AASS, NAAC?

– Ideja e APEN-it  i ka fillesat e saj  para 10 viteve ku unë  dhe një grup të rinjsh u mblodhëm për të krijuar një organizatë me një detyrë të veçantë: ndërthurjen e aftësive dhe njohjeve profesionale të rinisë shqiptare në SHBA, me qëllim krijimin e një rrjeti mbështetës profesional me identitet shqiptar.  Me anë të APEN-it  duam të krijojmë një rrjet ku njerëzit mund të lidhen e të ndihmojnë njëri tjetrin për gjetjen e një vendi pune, për avancimin në karrierë, për gjetjen e mundësive të përbashkëta për profesionet dhe bizneset e tyre. Por, dëshira dhe puna jonë shkon përpara sepse  duam të arrijmë akoma më shumë. Të afrojmë forcat tona rinore dhe profesionale për të pasqyruar dinjitetin dhe  vlerat shqiptare dhe të shpalosin talentin shqiptar në të gjitha fushat profesionale dhe sipërmarrëse. Duam t’i kthejmë këto angazhime në diçka përfituese për vendet tona, për Shqipërinë, Kosovën, Maqedoninë dhe Malin e Zi. Nëpërmjet APEN-it , ne kemi organizuar shumë tubime në sfera të ndryshme (mjekësore, art, financë) dhe vazhdojmë të krijojmë  tubime të vazhdueshme për profesionistët shqiptar në Amerikë dhe po punojmë për zgjerimin e rrjeti profesional. Gjate 25 viteve në Amerikë, gjithashtu kam bashkëpunuar dhe isha një ndër anëtarët themelues të shumë organizatave shqiptare, si AAWO – Motrat Qiariazi, NAAC dhe e funding AASS (Albanian American Success Stories). Me AASS-in pata rastin të vizitoj Ulqinin dhe Tuzin vitin a kaluar. Arsyeja kryesore pse shkuam në emër të AASS në Mal të Zi , ishte  sepse ne dëshirojmë të shpalosim histori  të sukseseve dhe arritjeve  të shqiptarëve të Malit të Zi. Dhe të gjithë këto  histori natyrisht fillojnë nga përvoja e individit, nga  shpresat dhe ëndrrat e secilit prej nesh dhe sfidat që  kemi kapërcyer në arritjen e këtyre  ëndrrave. Kur ishim në Mal të Zi vitin e kaluar, n diskutuam  rreth projekteve të përbashkëta në fushat ku unë dhe kolegët e mi nga AASS mund të ofrojmë ekspertizën dhe përvojën tonë. Ne kemi filluar të punojmë në disa projekte dhe të ofrojmë bursa për studentët që kanë rezultate të larta  në shkollën e mesme. Gjithashtu,  shqyrtuam mënyrat se si ne mund të ndihmojmë dy qendra për fëmijë me nevoja të veçanta duke i ndihmuar me mënyra të ndryshme mbështetjeje.

– Cfare mendimi keni per gjithpërfshirjen e gruas, dhe pozicionin e saj sot, e cila lë per te dëshiruar shoqerine tonë maskiliste?  Cili eshte mendimi juaj intelektual, dhe vizioni  juaj, për boten e gruas shqiptare?

-Femra shqiptare tani është besnike e vizionit botëror mbi tolerancën, arsyen, dashurinë dhe drejtësinë. Ajo është edukatore e brezit të vet dhe bartëse e kulturës. Në ketë mënyrë ajo në çdo hap materializon thënien a hershme që është gjithmonë reale, se “pa femër  të arsimuar nuk ka as komb të kulturuar”.

–Cili eshte mesazhi juaj  për rininë, profesionistët, sipërmarrësit, udhëheqësit per mënyrat e bashkëpunimit  për shqiptarët ne Amerike në komunitet dhe në trojet shqiptare?

-Ju ftoj të gjithëve të rrisni angazhimet tuaja, t’i kryqëzoni dhe t’i shkëmbeni arritjet, njohjet dhe përvojat profesionale. Le të promovojmë më tepër talentin shqiptar. Lë të bashkëpunojmë më shumë me njëri tjetrin. Dhe lë të gjejmë mënyrat e bashkëpunimit për shqiptarët këtu në komunitet dhe në trojet shqiptare. Shembujt e Rita Orës në muzikë, Xherdan Shaqirit në futboll, Majlinda Kelmendit në xhudo na frymëzojnë të gjithëve që të bëjmë më shumë dhe të arrijmë akoma e më shumë.

–Dhe së fundmi ju pyes si profesioniste në ekonomi , c’farë mesazhi keni  për politikën per tu pëmiresuar ekonomia gjithmonë e me tepër?

–  E kam  një porosi edhe për udhëheqësit tanë. Shqipëria dhe Kosova çdo ditë e më shumë po përmirësojnë imazhet e tyre, imazhin tonë në botën e jashtme. Por, lë të bëjmë më shumë. Le të investojmë më tepër në arsim dhe zhvillim ekonomik dhe të krijojmë ekonomitë më të fuqishme për  të dyja vendet, ekonomi të dijes. Ekonomi që të zhvillojnë bizneset shqiptare, të sjellin më shumë investime të jashtme dhe zhvillimin e turizmit malor të Kosovës dhe atë detar të Shqipërisë në hartat ndërkombëtare.

– Besoj se ka mjaft talente shqiptarë që mund të jenë pjesë të këtyre ambicieve, ashtu si edhe ju zonja Etrita,  qe kanë treguar shume vlera ,kane qene konkurrues, dhe fitues  me shanset qe ju jane ofruar ?

-Patjetër që ka dhe shqiptarët mund t’i arrijnë këto gjëra dhe shumë të tjera. Vetë vizita e Papa Françeskut në Shqipëri dëshmoi një vlerë shumë të rëndësishme shqiptare. Me gjithë dyndjet e popujve dhe perandorive në trojet tona, me gjithë kombet dhe fetë që kanë dominuar, shqiptarët qëndruan të bashkuar. Dhe sot janë të bashkuar kundrejt dallimeve të tyre fetare dhe kulturore. Pra, kemi shpalosur vlera që janë trashëgimi ndërkombëtare. Tani le të bëjmë më shumë për çdo shqiptar, lë të arrijmë më shumë në sipërmarrje si vënde. Dhe le të jetë çdo shqiptar përfitues I këtyre angazhimeve.

***

Etrita Ibroci:Se fundmi kam nje mesazh per ju Z.Liliana. Je mesazhierja dhe zëdhënësja e gruas shqiptare.Dua t’u falenderoj shumë për vizionin dhe punën e palodhur.Faleminderit per gjithshka që ben. Vizioni juaj më ka pëlqyer shume. Ju i keni  bërë nje shërbim te madh gruas shqiptare dhe Kombit Shqiptar.Faleminderit për intervistën

***

Liliana: Unë ju falënderoj për keto mesazhe të rëndësishme  për shoqerinë shqiptare dhe komunitetin shqiptar  kudo ku ndodhet. Ju pergezoj nga zemra per arritjet tuaja profesionale, dhe ju uroj punë të mbarë e të suksesshme në të gjitha impenjimet tuaja. Faleminderit Vlerat sjellin paqe lumturi dhe mirëqënje.

 

Bisedoi: Dr. Liliana PERE

International Organization.

Albanian Woman in the World

Peace Missionary & Honorary Advisor of DMPP

Kryeministri Mustafa: Demarkacioni ratifikohet para se Brukseli të votojë liberalizimin e vizave

by

Intervistë me kryeministrin Isa Mustafa/

 “Kam arsye të besoj se nuk do të paraqiten komplikime në Kuvend sa i përket ratifikimit të Marrëveshjes me Malin e zi për Demarkacion, sepse do të futeshim në një fazë që do ta rrezikonte liberalizimin e vizave, por edhe partneritetin tonë me Bashkimin Evropian dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës”, thotë në një intervistë për Radion Evropa e Lirë, kryeministri Isa Mustafa. Ai fton liderët opozitar që nëse kanë dokumentacion që e dëshmon se Kosova po humb territor, ta paraqesin atë.

Radio Evropa e Lirë: Zoti kryeministër, bazuar në deklaratat e fundit të komisionerit Johanhes Hahn, Kosova duhet të plotësojë edhe kushtin e fundit para se qytetarët e saj të mund të lëvizin lirshëm, pa viza drejt vendeve të BE-së. Më konkretisht, është fjala për ratifikimin e Marrëveshjes për Demarkacionin me Malin e Zi. Andaj si mendoni ta finalizoni këtë çështje apo problematikë nëse mund ta quajmë tashmë?

Isa Mustafa: Mendoj se duhet t’i propozohet Kuvendit të Kosovës marrëveshja për Demarkacionin e kufirit. Ajo është nënshkruar vitin e kaluar në Vjenë, ndërmjet përfaqësuesve të Kosovës dhe Malit të Zi. Paraprakisht është punuar për gati tri vjet nga komisioni shtetëror. Është bërë një punë shumë studioze, një punë mjaftë e madhe dhe e qëndrueshme, sepse jemi munduar që ta verifikojmë edhe gjatë kohës kur komisioni ka punuar për të parë se a janë shterur të gjitha dokumentacionet, të gjitha mundësitë, të gjitha hartat dhe të gjitha procedurat në mënyrë që ai propozim të vjen në qeveri.

Në fund ishte konstatuar nga ana e komisionit se ata e kanë përfunduar dhe e kanë përmbyllur tërë punën e tyre. Më vonë ka pasuar edhe një interesim i Shteteve të Bashkuara të Amerikës që edhe ata ta shohin hartën elektronike dhe ta japin opinionin e tyre lidhur me këtë çështje. Në bazë të deklarimit të Departamentit të Shtetit, ka dalë se është vija kufitare mbi të cilën ishte pranuar pavarësia e Kosovës.

Meqenëse kishte shumë vërejtje nga opozita, sidomos nga Aleanca për Ardhmërinë e Kosovës, ish-presidentja Atifetej Jahjaga pati marrë nismën që të themelonte edhe një grup të ekspertëve ndërkombëtar që ta rishikojnë edhe njëherë dhe ta vlerësojnë nëse komisioni i ka përfillur të gjitha procedurat dhe dokumentacionin ligjor. Sërish ishte dhënë i njëjti mendim, pra se vija është caktuar aty ku ka qenë edhe kufiri i dikurshëm administrativ që ka nda ish-Krahinën e Kosovës dhe Malin e Zi (në ish Jugosllavi).

Mendoj se i kemi shterur të gjitha mundësitë. Tani kemi edhe një deklaratë të qeverisë së Malit të Zi që ata janë të gatshëm që nëse ka argumente atë ta marrin parasysh. Mirëpo, kjo nuk do të thotë se tash ka kohë dhe ka argumente që edhe njëherë të hapet çështja e bisedimeve në lidhje me demarkacionin. Prandaj, mendoj se ky dokumentacion që është dhe kjo marrëveshje duhet të ratifikohet në Kuvend nga deputetët e Republikës së Kosovës. Mali i Zi tashmë e ka ratifikuar.

Ne nuk kemi asnjë kontest shtetëror me Malin e Zi e as kontest kufitar. Çështjet janë më tepër individuale. Mendoj se ratifikimin duhet ta bëjmë para se Parlamenti Evropian dhe Këshilli i Bashkimit Evropian të votojë për liberalizimin e vizave për Kosovën.

Radio Evropa e Lirë: Sa ka shqetësime në Qeverinë e Kosovës në lidhje me sigurimin e 80 votave të nevojshme nga deputetët, për ratifikimin e kësaj marrëveshjeje?

Isa Mustafa: Po ne duhet të punojmë me deputetët, me të gjitha grupet parlamentare, duhet të ulemi dhe t’i argumentojmë gjërat. Është me rëndësi që të mos mbizotëroj politika populiste nga individë dhe grupe të ndryshme, por të dominoj arsyeja, sepse askush në Kosovë nuk ka arsye që asnjë metër katror t’ia falë një vendi tjetër, pra as Malit të Zi. Fundi i fundit, Mali i Zi nuk ka kërkuar asnjë metër katror nga Kosova, mirëpo është punuar dhe vërtetuar se ajo është vija ndarëse ndërmjet të dy shteteve.

Asgjë nuk ka ndryshuar në pikëpamje të relievit. Këtu ne nuk kemi të bëjmë me caktimin e kufirit të ri, por vetëm me ri-shënimin e vijës e cila ka qenë si vijë ndarëse përpara e Republikës së Malit të Zi me Kosovën në ish-Jugosllavi, e cila atë kohë ka qenë Krahinë Autonome.

Radio Evropa e Lirë: Cilat janë gjasat që çështja të përfundojë në Gjykatën e Arbitrazhit nëse paraqiten komplikime në Kuvendin e Kosovës për ratifikimin e marrëveshjes?

Isa Mustafa: Tash unë do të besoja dhe kam arsye të besoj se nuk do të paraqiten komplikime në Kuvend, sepse do të futeshim në një fazë që do ta rrezikonte liberalizimin e vizave, por edhe partneritetin tonë me Bashkimin Evropian dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës.

Sa kam njohuri, Mali i Zi tashmë nënshkruan marrëveshjen për pranim në NATO. Do të thotë kemi të bëjmë me një vend me të cilin ne nuk mund të sillemi si të duam apo ta të sillen me ne si të duan me çështjen e kufirit, sepse dihet se si vihen dhe si konsiderohen kufijtë ndërmjet shteteve të NATO-s. Mendoj se nuk duhet të rrezikojmë në këtë aspekt. Duhet të sillemi në mënyrë koshiente. Duhet të respektojmë vetveten, por edhe shtetet fqinjë dhe procedurat të cilat janë zhvilluar.

Radio Evropa e Lirë: A do ta ftoni edhe opozitën në konsultime para se çështja e ratifikimit të Marrëveshjes për Demarkacion të procedohet për në Kuvendin e Kosovës?

Isa Mustafa: Por ne u munduam edhe në takim që e patëm me komisionarin Hahn, në tryezën e përbashkët me krerët e opozitës që të bisedojmë. Ata do të thotë këmbëngulin në qëndrimet e tyre. Kjo është e drejtë e tyre që të sillen ashtu dhe të këmbëngulin.

Por ne do të vazhdojmë t’i ftojmë të bisedojmë dhe nëse ata kanë dokumentacion konkret se ndonjë pjesë e Kosovës për të cilën qytetarët, kompanitë publike, private apo edhe ato ish-shoqërore e kanë administruar si tokë në Kosovë dhe e kanë pasur të regjistruar në librat kadastral dhe kanë paguar tatime në Kosovë dhe tash ato kalojnë në Malin e Zi dhe duhet të rregullojnë dokumentacionin në Malin e Zi.

Pra, për këto duhet të tregojnë dokumentacion. Do të thotë këto janë çështje që duket, që shihen, që preken por edhe që zgjidhen, sepse askush nuk do të lejoj që sipërfaqe të tilla dhe prona të tilla të kalojnë atje. Këtë duhet ta ketë parasysh edhe opozita. Por të thirresh vetëm në çështje historike, të kaluarës që varrezat kanë mbetur andej kufirit, për fat të keq varrezat e shqiptarëve në shumë rajone, kanë mbetur jashtë kufijve që tani i ka Kosova, qoftë me Serbinë, Malin e Zi e vende tjera. Kufijtë historik është shumë vështirë që tani ti ri-rregullojmë dhe ti hapim si çështje të tanishme.

Në dialogun me Serbinë përfshihen Kuvendi dhe zyra e Presidentit

Radio Evropa e Lirë: Nëse mund të kalojmë në një çështje tjetër. Ju kemi dëgjuar këto ditë të flisni për një format tjetër të vazhdimit të dialogut me Serbinë. Për çfarë formati bëhet fjalë?

Isa Mustafa: Unë konsideroj që ekziston nevoja që të kemi sa më shumë palë të interesuara, të kyçura në këtë pjesë të dialogut edhe nga Zyra e Presidentit të Kosovës edhe nga Kuvendi i Kosovës në mënyrë që gjërat të sqarohen para se të arrijnë në Kuvend apo para se të plasohen para opinionit. Por, domosdo mendoj se do të ishte shumë e dobishme që t’i kemi edhe përfaqësuesit e opozitës dhe shoqërisë civile në këtë proces, sidomos në proceset përgatitore, profesionale.

Në këtë mënyrë i gjithë procesi do të lehtësohej në pikëpamjen e vendimmarrjes. Kjo do të ndihmonte edhe në pikëpamjet e procedurave dhe agjendës së dialogut me Serbinë që do ta bëjmë me ndërmjetësim të Brukselit. Do të shohim se sa do të gjejmë vullnet në këtë aspekt. Por, gjithsesi ne duhet të vazhdojmë me dialogun. Është e vetmja alternativë të cilën ne e e kemi zgjedhur dhe nuk kemi tjetër alternativë pos bashkëpunimit dhe partneritetit tonë evropian dhe amerikan në zgjidhjen e këtyre problemeve.

Radio Evropa e Lirë: Nëse do t’i bënit një rezyme, të përgjithshme sipërfaqësore, ku ka mbetur çështja e Asociacionit, ku kanë mbetur çështjet tjera, të funksionalizimit të gjykatave në veri, ku i shihni ngecjet kryesore të dialogut?

Isa Mustafa: Sa i përket gjykatave mendoj se jemi në një proces dhe ai proces është në përmbyllje, edhe sa i përket gjykatave dhe prokurorisë, ndërkaq ka ngecje shumë të madhe sa i përket funksionimit të strukturave paralele të Serbisë, se këto struktura Serbia i mban edhe në komuna ku ka kryetarë të Listës Serbe, dhe shtrohet pyetja pse? Edhe ata janë në ndikimin e plotë të Beogradit, edhe në disa kompani që i konsiderojnë si kompani të tyre apo struktura të ndryshme.

Është arritur te integrimi i organeve të sigurisë që kanë vepruar në veri, mbi 400 i kemi integruar në organet e ndryshme shtetërore të Kosovës, dhe praktikisht është zhbërë Mbrojtja Civile që ka qenë në veri të vendit, por ka probleme tani sepse nuk po lëvizin gjërat mirë sa i përket rikonstruktimit të urës mbi lumin Ibër, në mënyrë që ashtu siç është parë, në fund të qershorit, të funksionalizohet dhe të ketë kalim të papenguar në mes pjesës jugore dhe veriore të Mitrovicës.

Po pengohet edhe kodi telefonik nga ana e Serbisë, ishte paraparë që të ndodhë shumë më herët, ka probleme sa i përket marrëveshjes për energjinë dhe me organizatat tjera që janë të lidhura me sistemin e energjisë.

Ndërkaq sa i përket Asociacionit ne kemi vendimin e Gjykatës Kushtetuese, ne mbesim të përkushtuar që procedurat tjera të Asociacionit të bëhen ashtu siç Gjykata Kushtetuese na ka udhëzuar me vendimin e saj. Ka interpretime të ndryshme, opozita thotë se ne e kemi shkelur Kushtetutën me marrëveshjen, mirëpo në fakt ajo ka qenë marrëveshje politike dhe gjykata në asnjë rast nuk ka konsideruar së ka shkelje të Kushtetutës, por vetëm se ka konstatuar se si mund të bëhet Asociacioni, duke ruajtur strukturën e Kushtetutës dhe parimet Kushtetuese që i kemi vënë.

Ne do të veprojmë ashtu si është udhëzuar, ndërkaq Asociacioni edhe me vendim të Gjykatës Kushtetuese është paraparë që duhet të themelohet sepse është bërë në formë juridike të Kosovës duke pasur parasysh se është miratuar me ratifikimin e Ligjit për marrëveshjen e parë e cila ka ndodhur në qershor të vitit 2013.

Tani procedurat janë që duhet edhe njëherë të riorganizohet ekipi menaxhues, e cila do të bënte draftin e parë të statutit të këtij Asociacioni që pastaj do të diskutohej në Bruksel. Jemi në këtë procedurë, do të shohim se kur mund të bëhet ky kompletim i ekipit menaxhues, mirëpo ne po ashtu kemi shtruar çështje që ne nuk mund të ecim me Asociacionin pa pasur siguri se do të përmbushen edhe detyrimet që i ka Serbia sa i përket kodit telefonik dhe energjisë, sa i përket urës mbi lumin Ibër, dhe veçmas, sinjaleve që duhet t’i japë Serbia për zhbërjen e këtyre strukturave paralele të cilat akoma po veprojnë dhe po na dëmtojnë.

Kosova dhe Serbia në BE, njëkohësisht, ose do të ketë probleme

Radio Evropa e Lirë: A i shihet fundi këtij dialogu në kuptimin e arritjes së një marrëveshjeje përfundimtare për normalizimin e marrëdhënieve ndërmjet dyja shteteve?

Isa Mustafa: Mendoj që kemi pasur efekte pozitive. Kemi arritur që të integrojmë popullatën serbe nga veriu i vendit në institucionet e Kosovës. Tani kemi deputet në Kuvendin e Kosovës nga veriu, kemi ministra në Qeverinë e Kosovës nga komunat veriore si dhe kemi funksionim të këtyre komunave sikurse edhe në komunat tjera dhe zbatim të ligjit dhe kritereve që i përcakton qeveria. Kështu që mendoj se ka të arritura të konsiderueshme dhe që duken qartë. Mirëpo, ka edhe pengesa mjaftë të mëdha sepse Serbia nuk po i përmbahet marrëveshjes së parë sidomos tek anëtarësimi i Kosovës në organizatat ndërkombëtare.

Përkundër asaj që në marrëveshjen dyja palët janë zotuar se nuk do ta pengojnë njëra tjetrën në anëtarësimin në organizatat ndërkombëtare ne kemi hasur në tentime të ashpra të pengimit të anëtarësimit të Kosovës në UEFA, në FIFA. Pastaj në është bllokuar dhe pamundësuar anëtarësimi në UNESCO vitin e kaluar, pavarësisht që Serbia nuk kishte asnjë përfitim. Ata jetojnë ende në ëndrra, sepse mundohen që futbollin, Federatën e Kosovës apo shkencën e Kosovës ta paraqesin si pjesë të tyre.

Do të thotë jetojnë në të kaluarën dhe ende nuk janë liruar nga ideologjia e Milosheviqit edhe pse do të duhet të lirohen sa më shpejt. Ne në të ardhmen ne duhet të mendojmë edhe për demarkacionin e kufirit me Serbinë, sepse duhet t’i hyjmë edhe atij procesi që ta zgjidhim. Duhet ti hyjmë procesit të dëmeve të luftës që na i ka shkaktuar Serbia që edhe ato ti vlerësojmë dhe të shohim se si do të kompensohen. Duhet ti bëjmë edhe disa marrëveshje tjera që kanë të bëjnë me transportin hekurudhor e ajror dhe mendoj se më pastaj duhet të vijmë në një fazë kur do të konstatonim një normalizim të marrëdhënieve i cili do të qonte në pranimin dhe njohjen e dyanshme.

Radio Evropa e Lirë: Sa nënkupton ky normalizim një anëtarësim i të dyja shteteve në Bashkimin Evropian, si një formë e njohjes së heshtur?

Isa Mustafa: Mendoj se do të ishte krejtësisht e padrejtë të shkojnë proceset përpara të integrimit evropian të Serbisë me sjelljet e tilla që i ka, sepse çdo hyrje e mëhershme e Serbisë në Bashkimin Evropian do të krijonte pengesa më pastaj në anëtarësimin e Kosovës në BE. Unë mendoj që duhet të jetë një proces i kushtëzuar dhe paralel sepse ne tani, kur Serbia nuk ka ndonjë fuqi të madhe po përpiqet të na pengoj të anëtarësohemi në organizata ndërkombëtare, si ato të sportit e shkencës, e lere më si do të vepronte për anëtarësimin e Kosovës në BE.

Mendësia e tillë nuk na siguron neve që Serbia do të sillet me parimet e shteteve tjera të Bashkimit Evropian. Prandaj ne do të bëjmë përpjekje maksimale që ne t’i përmbushim të gjitha kriteret tona në mënyrë që ta zëmë hapin e integrimit evropian dhe që ky integrim të jetë i njëkohshëm me Serbinë në mënyrë që të mos mbetemi ne më pastaj peng i vullnetit të Serbisë.(Zijadin Gashi)