Rafael Floqi/

Të premten, të gjithë amerikanët edhe ne shqiptaro -amerikanët nderojmë veteranët e kombit tonë, një praktikë që daton më shumë se njëqind vjet në fund të Luftës së Parë Botërore. Politikanët nga Baltimore në Honolulu do të mbajnë fjalime nxitëse, siç kanë bërë brezat e politikanëve para tyre. Si veteran i luftërave në Irak dhe Afganistan, jam mirënjohës që ata e vlerësojnë shërbimin tonë, por mendoj se ne mund të bëjmë më mirë se retorika boshe, shkruan njeri syresh

Dita e Veteranëve është një festë ligjore në SHBA kushtuar veteranëve amerikanë të të gjitha luftërave dhe Dita e Veteranëve 2022 do të mbahet të premten, më 11 nëntor. Në vitin 1918, në orën 11 të ditës së 11-të të muajit të 11-të, një armëpushim ose ndërprerje e përkohshme e armiqësitë, u shpall midis kombeve aleate dhe Gjermanisë në Luftën e Parë Botërore, e njohur atëherë si “Lufta e Madhe”.

E përkujtuar në shumë vende si Dita e Armëpushimit, 11 Nëntori u bë një festë federale në Shtetet e Bashkuara në 1938. Pas Luftës së Dytë Botërore dhe Luftës së Koresë, Dita e Armëpushimit u bë e njohur si Dita e Veteranëve.

Dita e Armëpushimit

Traktati i Versajës u nënshkrua më 28 qershor 1919, duke shënuar fundin zyrtar të Luftës së Parë Botërore. Megjithatë, data e armëpushimit e 11 nëntorit 1918, mbeti në imagjinatën e publikut si data që shënoi fundin e konfliktit.

Një vit më vonë, në nëntor 1919, Presidenti i SHBA Woodrow Wilson shpalli 11 Nëntorin si përkujtimin e parë të Ditës së Armëpushimit. Vëzhgimi i ditës përfshinte parada dhe tubime publike, si dhe një pauzë të shkurtër në aktivitetet e biznesit dhe të shkollës në orën 11:00.

Më 11 nëntor 1921, një ushtar amerikan i paidentifikuar i vrarë në luftë u varros në Varrezat Kombëtare të Arlingtonit pranë Uashingtonit, D.C. Në të njëjtën ditë të një viti më parë, ushtarët e paidentifikuar u varrosën në Westminster Abbey në Londër dhe në Harkun e Triumfit në Parisi.

A e dinit? Lulëkuqet e kuqe, një simbol i Luftës së Parë Botërore nga shfaqja e tyre në poemën e dashur “In Flanders Fields” nga John McCrae, shiten në Kanada dhe Mbretërinë e Bashkuar në Ditën e Përkujtimit për të mbledhur para për veteranët ose vishen në xhaketë si shenje nderimi.

Më 4 qershor 1926, Kongresi miratoi një rezolutë që “përvjetori i përsëritur i [11 nëntorit 1918] duhet të përkujtohet me falënderime dhe lutje dhe ushtrime të dizajnuara për të përjetësuar paqen përmes vullnetit të mirë dhe mirëkuptimit të ndërsjellë midis kombeve” dhe se presidenti duhet nxjerrin një shpallje vjetore që bën thirrje për respektimin e Ditës së Armëpushimit.

Deri në atë kohë, 27 legjislatura shtetërore e kishin bërë 11 nëntorin një festë ligjore. Një akt i miratuar më 13 maj 1938 e bëri 11 Nëntorin një festë federale ligjore, “kushtuar për kauzën e paqes botërore dhe që më pas do të festohej dhe do të njihet si ‘Dita e Armëpushimit'”.

Në fakt, nuk ka festa kombëtare të SHBA-së, sepse shtetet ruajnë të drejtën për të caktuar të tyren, dhe qeveria mund të caktojë pushime vetëm për punonjësit federalë dhe për Distriktin e Kolumbias. Megjithatë, në praktikë, shtetet pothuajse gjithmonë ndjekin drejtimin federal.

Nga Dita e Armëpushimit deri në Ditën e Veteranëve

Përpjekjet amerikane gjatë Luftës së Dytë Botërore panë mobilizimin më të madh të Ushtrisë, Marinës, Marinsave dhe Forcave Ajrore të SHBA në historinë e vendit (më shumë se 16 milionë njerëz); rreth 5.7 milionë të tjerë shërbyen në Luftën Koreane.

Në vitin 1954, pas përpjekjeve lobuese nga organizatat e shërbimit të veteranëve, Kongresi i 83-të i SHBA-së ndryshoi aktin e vitit 1938 që e kishte bërë festën Ditën e Armëpushimit, duke shënuar fjalën “Armëpushim” në favor të “veteranëve”. Presidenti Dwight D. Eisenhower nënshkroi legjislacionin më 1 qershor 1954. Që atëherë, 11 nëntori u bë një ditë për të nderuar veteranët amerikanë të të gjitha luftërave.

Zhvillimi tjetër në historinë e Ditës së Veteranëve u shpalos në vitin 1968, kur Kongresi miratoi Aktin Uniform të festave të së hënës, i cili kërkonte të siguronte fundjavë tre-ditore për punonjësit federalë – dhe të inkurajonte turizmin dhe udhëtimin – duke festuar katër festa kombëtare (Ditëlindja e Uashingtonit, Përkujtimi Dita, Dita e Veteranëve dhe Dita e Kolombit) të hënën.

Dita e Veteranëve u caktua si e hëna e katërt e muajit tetor. Dita e parë e Veteranëve sipas ligjit të ri ishte e hënë, 25 tetor 1971; konfuzioni pasoi, pasi shumë shtete nuk e miratuan këtë ndryshim dhe vazhduan të respektojnë festën në datën e saj origjinale.

Në vitin 1975, pasi u bë e qartë se data aktuale e Ditës së Veteranëve kishte një rëndësi historike dhe patriotike për shumë amerikanë, Presidenti Gerald Ford nënshkroi një ligj të ri që kthente respektimin e Ditës së Veteranëve në 11 Nëntorin duke filluar në 1978. Nëse 11 Nëntori bie të Shtunën ose të dielën, qeveria federale e respekton festën të premten e mëparshme ose të hënën pasuese, përkatësisht. Zyrat qeveritare janë të mbyllura në Ditën e Veteranëve.

Dita e Përkujtimit

Britania e Madhe, Franca, Australia dhe Kanadaja gjithashtu përkujtojnë veteranët e Luftës së Parë dhe të Dytë Botërore në ose afër 11 nëntorit: Kanadaja ka Ditën e Përkujtimit, ndërsa Britania ka të Dielën e Përkujtimit (të dielën e dytë të nëntorit). Në Evropë, Britaninë e Madhe dhe vendet e Komonuelthit është e zakonshme që çdo 11 nëntor të mbahet dy minuta heshtje në orën 11:00.

Traditat e Ditës së Veteranëve

Në Shtetet e Bashkuara, një ceremoni zyrtare e vendosjes së kurorave mbahet çdo Ditë të Veteranëve në Varrin e Ushtarit të Panjohur në Varrezat Kombëtare të Arlingtonit, ndërsa parada dhe festime të tjera mbahen në shtete anembanë vendit.

Dita e Veteranëve nuk duhet ngatërruar me Ditën e Përkujtimit memorial day  – një keqkuptim i zakonshëm, sipas Departamentit të Çështjeve të Veteranëve të SHBA. Dita e Përkujtimit (e hëna e katërt e majit) nderon Anëtarët e shërbimit amerikan që vdiqën në shërbim të vendit të tyre ose si rezultat i lëndimeve të shkaktuara gjatë betejës, ndërsa Dita e Veteranëve u bën homazhe të gjithë veteranëve amerikanë – të gjallë apo të vdekur – por veçanërisht falënderon veteranët e gjallë që i shërbyen vendit të tyre me nder gjatë luftës ose kohës së paqes .

Ushtaraket amerikanë me origjinë shqiptare të cilët gjatë Luftës së Dytë Botërore, u inkuadruan në rradhët e Forcave të Armatosura të Shteteve të Bashkuara të Amerikës, dhe luftuan në frontet e Paqësorit (kundër Japonisë) dhe në atë të Europës (kundër Gjermanisë).

Nuk ka një statistikë të saktë, por besohet se numri i emigrantëve shqiptarë të rreshtuar në ushtrinë amerikane gjatë periudhës së Luftës së Dytë Botërore, ishte relativisht i lartë. Madje një ndër eksponentët më të njohur të Shërbimit Informativ të SHBA-së gjatë viteve 1939 – 1945 (OSS), i quajtur Thomas Stephan (Thoma Stefani) u atashua në Shtabin e Përgjithshëm të UNCSH, dhe personalisht pranë vetë Enver Hoxhës. Kjo ka vazhduar dhe ne te gjithe luftrat e tjera qe ka bere SHBA edhe sot

Kur qeveria amerikane i dha fund draftit në 1973 dhe miratoi modelin ushtarak të forcave vullnetare, ajo ndau efektivisht forcat e armatosura nga pjesa tjetër e vendit. Sot, veteranët përbëjnë vetëm 7% të popullsisë së rritur të SHBA-së, që do të thotë se shumica e amerikanëve ndoshta nuk njohin askënd me përvojë ushtarake. 

Ka rreth 19 milionë veteranë të gjallë sot,  78% kanë shërbyer në luftime, nga Lufta e Dytë Botërore në Irak. Lufta prek të gjithë ata që e ndeshen, disa më shumë se të tjerët. Veteranët e Amerikës në Irak dhe Afganistan (IAVA), një organizatë jofitimprurëse, deklaron se 65% e anëtarëve të saj raportuan PTSD të lidhur me shërbimin dhe mbi gjysma raportuan ankth (58%) ose depresion (56%). 

Dislokimet nuk prekin vetëm anëtarin e shërbimit; familjet e tyre janë të përfshira ngushtë në mungesën dhe kthimin e tyre në shtëpi dhe shumë nga këto ribashkime nuk kanë një fund të lumtur. Hulumtimet nga Universiteti Brigham Young zbuluan se martesat e veteranëve meshkuj të luftës kishin 62% më shumë gjasa të përfundonin në divorc ose ndarje sesa martesat e burrave të tjerë. Sipas sondazhi nga IAVA. Së fundi, Departamenti i Çështjeve të Veteranëve ka zbuluar se veteranët vrasin veten me një shkallë 1.5 herë më të madhe se bashkëmoshatarët e tyre civilë, mesatarisht rreth 17 veteranë çdo ditë. Tragjikisht, grupi më i ri, veteranët e pas 11 shtatorit të moshës 18 deri në 34 vjeç, marrin jetën me një shkallë më të lartë se çdo grup tjetër veteranësh.

Shumica e amerikanëve vlerësojnë shërbimin e veteranëve dhe duan t’i mbështesin ata: 72% e të rriturve amerikanë nga të dyja partitë politike i thanë Qendrës Kërkimore Pew se “ata do të rrisnin shpenzimet për përfitimet dhe shërbimet e veteranëve”. Udhëheqësit tanë të zgjedhur, megjithatë, ndonëse janë të shpejtë me një foto duke premtuar mbështetjen e tyre për trupat, shpesh hezitojnë të ndjekin deklaratat e tyre publike. Merrni, për shembull, Aktin e Nderimit të PACT-it të vitit 2022, një pjesë e legjislacionit të krijuar për të përmirësuar aksesin dhe financimin e kujdesit shëndetësor për veteranët që u ekspozuan ndaj substancave toksike gjatë dislokimit. Kalimi i tij ngeci në Kongres për pesë ditë në fillim të këtij viti, kur 25 senatorë republikanë, secili prej tyre pa dyshim të veshur me një gjilpërë të flamurit të SHBA-së, tërhoqën mbështetjen e tyre. Ata ndryshuan mendje vetëm pasi u vunë nën presionin e grupeve të veteranëve dhe mediave. Kështu na falënderon Senati për shërbimin tonë?

Në vitin 2017, Kongresi miratoi Aktin Përkujtimor të Luftës Globale kundër Terrorizmit për të krijuar një memorial kombëtar në Uashington, DC, por ai ende nuk është financuar dhe një vend në Qendrën Kombëtare nuk është dedikuar. Në mënyrë të ngjashme, Akti i Ndërtimit të Zgjidhjeve për Veteranët që Përjetojnë të Pastrehuar i vitit 2021 synon të forcojë programet që ndihmojnë veteranët të gjejnë zgjidhje të përhershme për paqëndrueshmërinë e strehimit dhe mungesën e strehëve, por as ai nuk është miratuar në ligj. Është e qartë se kur bëhet fjalë për nderimin e veteranëve tanë, flitet shumë, por jo shumë veprime.

Nëse vërtet dëshironi të falënderoni një veteran për shërbimin e tyre sot, telefononi anëtarin tuaj të Kongresit. U thoni atyre se është koha që afro 7,000 pjesëtarët e shërbimit që kanë vdekur dhe 2 milionë që kanë shërbyer që nga 11 shtatori, të kenë një memorial kombëtar ku mund të mblidhen, të kujtojnë kohën e tyre të ulët dhe të nderojnë miqtë e tyre që nuk u kthyen në shtëpi. Thuaju atyre se është një turp që veteranët amerikanë do të flenë jashtë, ndërsa legjislacioni për t’i ndihmuar ata lëngon në Kongres. Tregojuni atyre se koha për të folur ka mbaruar dhe veteranët tanë kanë nevojë për veprime, jo fjalë, në këtë ditë të krijuar për të nderuar sakrificën e tyre.

Pasi Amerika do te jete shtepia e lirise per derisa te jete toka e trimave.

Zgjedhjet lokale në Mal të Zi dëshmuan se në skenën politike  kemi një konfigurim të ri  politik, që duhet të verifikohet në nivel shtetëror me  mbajtjën e zgjedhjeve të parakohshme parlamentare, por iu mbetet partive politike të vendosin për datën e mbajtjës së tyre, si të veçanta apo  së bashku me ata presidenciale në pranverë të vitit të ardhshëm.

Nail  Draga

Analiza e hartës politike në Mal të Zi sipas komunave pas zgjedhjeve lokale të 23 tetorit dëshmon qartë se  këtu kanë ndodhur ndryshime të cilat dëshmojnë se kemi të bëjmë me dekompozimin politik, dukuri e cila përfshirë tërë vendin. Në këto zgjedhje qyteti kryesor, përkatësisht komuna më e rëndësishme ishte Podgorica(149.000 votues), sepse kush do të fitonte ate, ai do të fitojë edhe zgjedhjet parlamentare të cilat do të mbahën ma së largut deri në pranverë të vitit të ardhshëm. Dhe ishin qytetarët ata të cilët me votën e tyre vendosën që pas 24 vitëve PDS-në ta largojnë nga pushteti lokal(24 këshilltar), duke votuar  opozitën(34 këshilltar) e cila ka rastin të dëshmojë aftësitë e tyre organizative e profesionale në qeverisje.

Askush nuk dëshiron koalicion me PDS-në

Partia e PDS-ve e cilla ka udhëhequr në Mal të Zi nga viti 1990, humbjen në zgjedhjet parlamentare  me 30 gusht 2020 e ka përjetuar si shok, nga del se e ka të vështirë të këndellët, që u dëshmu në zgjedhjet lokale me 23 tetor.  E dhëna se nga 14 komuna pësuan humbje në 11 është dëshmi e mjaftueshe, se ajo është në krizë të vazhdueshme. Madje edhe në këto tre komuna, ajo do të jetë e detyruar të bëjë koalicione me subjekte të tjera, që cilësohen si tradicionale me këtë parti, ku veçohen boshnjakët dhe shqiptarët, që dëshmohet edhe nga harta e zgjedhjeve lokale. Nëse këtyre tre komunave iu shtojmë edhe dy komuna të mëparshme del se  PDS ka pushtetin, për momentin  vetëm ne pesë komuna nga 25 sa ka Mali i Zi(shih hartën)

Ndonëse është pritur qe kjo parti pas humbjes në vitin 2020 do të pësoi ndryshime, ajo nuk është reformuar, ndërsa kongresi i saj në vitin 2021 ishte me ndryshime kozmetike, pa ndryshime të brendshme sidomos në luftën kundër kleptokracisë, ndërsa në pozitat kyçe në parti kanë mbetur individët të cilët janë të njohur për aferat e ndryshe korruptive.

Nga ana tjetër duke qenë në opozitë tash dy vite në nivel shtetëror ata kanë humbur monopolin e resurseve që ka qenë burim kryesor për klientetlën e tyre partiake. Duke bartur hipotekat e qeverisjës shumëvjeçare ata  nuk kanë  ofruar  në koalicion subjekte tjera politike përveç atyre tradicionale që kanë numër të kufizuar votuesish. Pikërisht nga një qasje të tillë, askush nuk dëshiron me DPS-in të bëjë koalicion as në nivelin lokal e ate shtetëror, edhe pse në mënyrë të veçantë mbetet grupimi politik me i madh në vend.

Në sajë të rezultatit të zgjedhjeve partitë politike të cilat nuk janë treguar të suksesshme në këto zgjedhje kanë mundësi të reflektojnë për rezultatin e tyre, që do të dëshmohet shumë shpejt në zgjedhjet parlamentare.Këtu mendojmë për partite kryesore në qeverinë aktuale ndonëse me pushtet ekzekutiv(PSP dhe URA) nuk janë mbeshtetur nga elektorati votues sipas parashikimeve.

Befasia e zgjedhjeve “Evropa tani” 

Se qytetarët janë ngopur me premtime partiake parazgjedhore dhe me figura të konsumuara politike u dëshmua në zgjedhjet lokale ku grupimi politik me emrin „Evropa tani“ ishte befasia e zgjedhjeve. Si aktor të ri në politikë, pa ndonjë përvojë, por në sajë të programit ekonomik të ofruar, fituan simpatinë e elektoratit zgjedhor, duke arritur sukses të rrallë, duke dalur me të votuarit në opozitë. Madje  me numrin prej 13 këshilltarësh ku së bashku me opozitën kanë 34 këshilltarë, janë komod për të zgjedhur kryetarin e Podgoricës.

Duke marrë parasysh së një pjesë e madhe e elektoratit votues është i pakënaqur me gjendjen ekzistuese, çdo deklarim për ndryshime  në aspektin ekonomik, pranohet si risi, që do të mbeshtetet. Në këtë aspekt grupimi politik i „Evropa tani“ ia arriti qellimit sepse ata si ish ministra në qeverinë e formuar nga zgjedhjet e 30 gushtit 2020, arritën që paga minimale nga 220 euro të rritet në 450 euro,  ku fituan simpati të elektorati votues. Nga ana tjetër kanë premtuar se  si të vijmë në pushtet pensioni më i ultë do të jetë 450 euro, ndërsa paga mesatare 1000 euro, e dhënë kjo që do të ndikojë të qytetarët për  mbeshtetje edhe më të lartë se në zgjedhjet lokale.

Pikërisht, qasja ekonomike gjeti mbeshtetje të votuesit e pakënaqur dhe të mashtruar vite me radhë nga partitë politike. Me këtë mbeshtetje, ata i hapin rrugë mundësisë që në zgjedhjet parlamentare të bëhën subjekti politik me mbeshtetje më  të lartë, ku së bashku me partitë tjera politike opozitare që fituan pushtetin lokal në Podgoricë, të arrijnë të jenë konstituent të qeverisë së ardhshme në Mal të Zi. 

Zgjedhjet parlamentare si zgjidhje

Duke marrë parasysh se  qeveria aktuale është me status teknik, nga del sa ka humbuer legjitimitetin politik, ndërsa nga ana tjetër janë  prishur  marrëdhëniet e brendshme të koalicionit qeverisës, zgjedhjet e parakohshme parlamentare duhet të mbahen sa më parë. Madje edhe zgjedhjet lokale janë dëshmi se çdo tentim tjetër është humbje kohe, që nuk është në favor të stabilitetit qeveritar, duke marrë parasysh se pas tyre zgjedhjeve kemi një dekompozim politik, ku grupimi politik „Evropa tani“ do të luaj njjë rol me peshë të veçantë në zgjedhjet e parakohshme parlamentare dhe në formimin e qe verisësë re. 

Në sajë të konfigurimit të ri politik pas zgjedhjeve lokale, të gjitha partitë politike e kanë të qartë se zgjedhjet e parakohshme parlamentare janë obligim para qytetarëve. Mbetet vetëm të merret vendim se kur do të mbahen ata, para apo së bashku me zgjedhjen e presidentit në pranverën e vitit të ardhshëm. Çdo hezitim në këtë aspekt, do të ishte dëshmi e jo seriozitetit të tyre, se luftojnë për interesa personale e partiake e jo të qytetarëve.  Ndërsa se  si do vijojë kursi   qeveritar  ku sipas të gjitha gjasave presidenti vendit  nuk do ia jap mandatin e kryeministrit M.Lekiqit, gjendja duket konfuze dhe e patolerueshme. 

Andaj iu mbetet partive politike të shumicës aktuale parlamentare ta vlerësojnë dhe të vendosin për shpërndarjen e parlamentit dhe mbajtjën e zgjedhjeve të parakohshme parlamentare. Në këtë aspekt është i nevojshëm kompromisi i partive politike, për të gjetur zgjidhje optimale, për të zhbllokuar zgjedhjen e këshillit gjyqësor dhe të gjykatës kushtetuese, ku do të obligohen  për dalje nga kriza e cila deri tash ka qenë e panjohur  në jetën politike pluraliste në Mal të Zi.

Listat e  hapura kërkesë e kohës 

Në zgjedhjet parlamentare nëse do të ekzistojë vullneti politik, do të ishte e udhës  të ndryshojë ligji zgjedhor, sepse deri më tash kemi pasur iniciativa nga parlamenti, por pa ndonjë realizim konkret.. Eshtë përshtypje e përgjithshme se kjo çështje ka ngecur sepse partitë politike iu frigohen listave të hapura në listat zgjedhore. Nuk ka dilemë se një veprim i tillë do dëshmojë  nivelin  me të  lartë të demokracisë sepse qytetari ka mundësi të drejtpërdrejtë të   zgjedh  kandidatin qe e mbeshtet në sajë të profesionit dhe angazhimit në shoqëri në avancimin e çështjeve preokupuese në mjedisin përkatës.

Vetëm në këtë formë qytetari ka mundësi praktike me votuar kandidatin e preferuar e jo si deri me tash duke votuar listat partiake, ku kanë përfituar individet të cilët po të ishin listat e hapura do të mbesnin jashtë tyre. Pikërisht këtu qendron edhe problemi, sepse kryetari i partisë apo stafi i ngushtë i saj vendosin në listat zgjedhore individët më të përshtatshëm e jo ata më të përgatiturit, që do të ishin meritor në atë mjedis. Sepse vetëm listat e hapura zgjedhore do të eliminonin një dukuri  të tillë  si kudo në botën demokratike.   

                                                                                  (Nëntor 2022)