Nga prof. Xhezo Canaj

Është kënaqësi, të lexosh një vepër për një personalitet të shquar, siç është avokat, doktor Skender Muço, të cilit i janë mohuar vlerat dhe kontributi tij, vepër e Enver Memishajt edhe ky një personaliet me kontribute të njohura në fushën e studimeve historike në vite. 

Vepra “Dr. Skënder Muço, kontributi i tij politik dhe patriotik”, ka një parathënie nga dr. Bujar Leskaj dhe recensa dr. Dorian Koçi, Ambasador. 

Vepra që marrin në analizë flet për kontributin atdhetar të dr. Skender Muços, të harruar dhe të mohuar nga historianët komunistë. Në libër autori  zbardh gjithë formimin intelektual dhe veprimtarin e SkënderMuços, familjen, shkollimin në Itali, lëvizjen e fshehtë të Vlorësnë1931-1932 etj. 

Është një detyrim i shoqërisë për të venë në vend nderin dhe vëndin që i takon Skënder Muços, si intelektual, jurist, politikan, organizator dhe udhëheqës në luftën kundër pushtuesve nazi-fashist 1939 – 1944, detyrë që po e bën z. Enver Memishaj dhe për këtë falnderimet i takojnë atij.

 Duke lexuar këtë libër mëson jo vetëm për kontributin atdhetar të Skënder Muços, por mëson të zbardhura me dhjetra ngjarje dhe personazhe historik, veçanërisht në qarkun e Vlorës, sidomos gjatë luftës kundër pushtuesve nazi-fashist në vitet 1939-1944. 

Kjo peridhë është mbushur me ngjarje të pa zbardhura dhe të treguara vetëm nga njëra palë, ajo e komunistëve, që erdhën në pushtet në vitin 1945. Skënder Muçua ishte i linjës së të rinjëve të Ballit Kombëtar të cilët kërkonin të luftonin pa kompromise kundër pushtuesve. 

Zoti Memishaj i ka paraqitur këta intelektual, ku shumica ishin shkolluar në perëndim si prof. Abas Ermeni, prof. IsufLuzaj, prof. Safet Butka, prof. Vasil Andoni, Hysni Lepenica, prof. Zef Pali, major Azis Çami etj, që luftuan e punuan për bashkimin e të gjithë faktorit politikë shqiptarë për luftë kundër pushtuesve nazi-fashist. 

Skënder Muço dhe Azis Çami, udhëheqës të Ballit Kombëtar muarën pjesë në Konferencën e Pezës, 16 shtator 1942,  si misionar të bashkimit kombëtare. Kontributi i këtyre intelektualëve e luftëtarëve ishte real për luftë kundër pushtuesit. Kështu Skënder Muçua dhe Hysni Lepenica formuam në shtator 1942, më mal të Tragjasit, çetën e parë antifashiste në qarkun e Vlorës dhe e emërtuan “Shqiponja”. 

Me këtë çetë ata do të zhvillonin shumë beteja kundër pushtuesve italianë e gjermanë.  

Autori ka analizuar veçanërisht me shumë detaje dhe shoqëruar me dokumenta arkivore disa nga këto beteja të lavdishme si ajo e Gjormit, e Drashovicës ku SkënderMuço ishte protagonist, duke luftuar me armë në dorë. 

Një vend të veçant në libër zë dhe krijimi i Partisë Sacialdemokrate në 2 tetor 1943. “Duke u mbështetur te “Dekalogu”, thashë të formohej Partia Socialdemokrate. E pranuan dhe pas shumë debatesh më tepër unë me Isuf Luzin përpiluam programin e Partisë dhe moralisht njohën Skënder Muçon si udhëheqës që të merresh më tej”, shkruan Musine Kokalari. (Musine Kokalari Vepra, Vëll. II, Tiranë 2009, f. 407)

Shumë intelektual që bënin pjesë kryesisht në Ballin Kombëtar kishin bindje socialdemokrate, si Musine Kokalari, Hysni Lepenica, Skënder Muço, Qiriako Harito, Uan Filipi, Xhevit Mëhilli etj. Ky formacion politik megjithëse nxorrën edhe gazetën “Zëri i Lirisë”, nuk gjeti teren në atë kohë kur sapo kishte filluar përplasja midisë dy forcave kryesore. Autori zbardh detaje nga formimin e këtij formacioni, personazhet që e mbeshtetën si dhe rrethanat në të cilën u formua. 

Zoti Memishaj ka analizuar me dokumente bindjen dhe përpjekjet e vazhdushme të Skënder Muços për luftë pa kompromis kundër pushtusit. Bashkëluftëtari tij prof. Abas Ermenji shkruan për të: “S’ma merr mendja të kthehem prapë i gjallë, por megjithkëtë puna duhet bërë qoftë edhe me rrezik jete”, tha kur u nis në krahinën e Vlorës, prej Tirane. Dhe pastaj nuk e pamë më. 

Shtëpinë ia dogjën fashistët, pasurinë që i mbeti, bagëtinë, ia grabitën komunistët, sakrifikoi për atdheun të vetmen pasuri që i kish mbetur: jetën e tij, nga nazistët gjermanë.

Autori ka analizuar me dokumente në një kapitull të librit bashkëpunimi i Skënder Muços me misionet aleate anglo-amerika si i deleguar i Ballit Kombëtar pranë këyre misioneve. Pas 1 tetorit 1943 kur lufta midis dy forcave kryesore politike asaj të Ballit dhe Partisë Komuniste po kthehej një luftë vëlla vrasëse për pushtet, anglo-amerikanët e shikonin Skënder Muçon, përfaqësues të BallitKombëtar, si intelektualin që mund të merreshin vesh për luftën kundë rgjermanëve dhe bashkrendimin e faktorit politik shqiptarë. Siç duket kjo krijoj xhelozi të komunistëve, brënda Ballit, por edhe faktorëve të tjerë të cilët e spiunuan atë te gjermanët. Autori me shumë detaje, të shoqëruar me shumë dokumenta jep rrethanat e arrestimit nga Gestapua gjermane të Skënder Muços, së bashku me bashkëluftëtarët e tij dr. Yzeir Alimerkon dhe Zako Mezinin në rrugën Vlorë -Orikum. Pushkatimi i tyre gjatë kohës kur i shpinin në Tiranë më 12 gusht 1944 në Bubullim të Lushnjës ishte nje humbje e madhe, jo vetëm se ai ishte vetëm 40 vjeç, por ishte një ndër njerëzit ku nderthurej intelektuali dhe luftëtari trim, njeriu i kompromiseve të nevojshme për atë kohë.

Në libër një vënd të veçantë zënë mendimet e bashkohësve dhe bashkpuntorve të tij, ku autori i ka përmbledhur me shumë durim, duke bërë të mundur jo vetëm zbardhjen e figurës së SkënderMuços, por edhe shumë ngjarje të kohës së luftës. Mendime, gjykime dhe vlersime të personaliteteve të ndryshëm për Skënder Muçon si PjetërArbnori, Abas Ermeni, Musine Kokalari,  Hysen Selfo, Meçan Hoxha, Avdul Kokoshi, prof.ZefPali, Sulo Klosi etj, plotësojnë figurën e këtij personaliteti me kontribute atdhetare.

Por ajo që është e veçant për këtë libër historikë, por që është karakteristike për të gjitha librat e botuara nga z.Enver Memishaj është fakti se një pjesë të konsiderushme e zënë dokumentet arkivore. Ato janë një dëshmi ku autori mbështetet për të ndërtuar gjithë monografin e këtij personazhi me kontribut atdhetar. Dokumentet arkivore flasin më shumë se komentet. Dhe autori këto dokumente i boton në libër duke shteruar gjithë veprimtarin e SkënderMuços.

Por qershia mbi tort e këtij libri janë këngët që populli krijoj për trimin dhe atdhetarin Skënder Muço. Dhe autori u kushton një kapitull të veçant, ku po të lexosh, qoftë dhe vetëm këto, kupton se kush është Skënder Muço. Për të ngritën këng bashkluftëtarët si Abas Ermenji, Adem Hodo, Xhevat Kajllaxhi e shumë të tjerë, e deri teTomorr Lelo pas 1990, pra populli që është gjykatësi më imirë i këndoi me dhimbje dhe mallë këtij trimi që u vra në mënyrë të pabesë: 

Ç’burrë rriti Labëria,

Ushtar i kombit Skënder,

Ç’u vra nga tradhëtia,

Të qanë gjithë Shqipëria, këndonte midisë të tjerash fshati Lepenicë që në vitin 1944. 

Dhe me tej kënga popullore për këtë intelektual trim thotë:

O Tragjas për bijtë që rrite, nëpër male bashk me shqipe,

Nëpër male nëpër shkolla, me shkëlqim si rreze drite.

Ose:

Skënder Muço vlonjati,

SkënderMuço gojë mjalti.

Ose:

Oxhak jeshe që nga shtëpia.

Dhe nga gjaku dhe miqësia…

Rëndësia e kësaj vepra të Z. Enver Memishaj.

Nëpërgjithësi veprat e z. Enver Memishaj – Lepenica duhen vlerësuar sidomos në këtë periudhë, kur historia jonë është e domosdoshme për tu rishkruar, duke u ballafaquar me të vërtetat e dokumentuara, që janë mohuar, apo falsifikuar prej historianëve komunistë, e tillë është vepra që analizuam: “Dr. Skënder Muço, kontributi i tij politik dhe patriotik”,

Vepra i kalon kufijtë e një monografie dokumentare, pasi duke u shoqëruar me 150 faqe dokumente historike që botohen për herë të parë dhe shumë ngjarje historike, ajo duhet lexuar si një vepër e mirëfilltë historike. 

Zoti Memisha ka arritur në përfundimin se Skënder Muçua më tepër se një luftëtar e politikan revolucionar, ka qenë apostull i një ideali të madh njerëzor: liria e popullit shqiptar në Shqipërinë Etnike, i krijuar në fantazinë e tij, si refleks i shpirtit të tij të vërtetë, human. 

Ajo që e bënë të veçant z.Enver, për temën që ka marrë në studim, është referimi i dokumenteve te shumtë, deri në shterimin e tyre, dhe mbi bazën e tyre ballafaqimi dhe analiza e ngjarjeve të historike. Kështu Ai ka hedhur dritë mbi dhjetra e dhjetra personalitete dhe ngjarje që fillojnë që nga shpallja e Pavarsisë, në mënyrë të veçantë për Luftën e Vlorës të vitin 1920, Luftën Antifashiste e deri te denoncimi i krimeve të komunizmit në vite. 

*      *      *

Këshilli i Ministrave i Republikës së Shqipërisë, me vendimin nr. 355 datë 8.8.1994, ka shpallur dëshmorë të Atdheut: Skënder Daut Muçon, Zako Munin Mezinin dhe Yzeir Ismail Alimerko.

Duke falenderuar autorin për këtë libër, uroj të kemi sa më shumë vepra të tilla, që plotësojnë boshllëkun e historisë së vëndit tonë.

Julika Prifti/

Në përjetimet e mia personale muaji i letërsisë zë vend të veçantë me shumë kujtime të bisedave letrare me autorë e krijues në Shqipëri. Për babanë tim, ftesat për takime e tetorit në shkolla anë e mbanë vendit ishin të mirëpritura dhe ai shkonte me dëshirë në çdo bashkëbisedim me lexuesit kudo që të ishin ata. Aktiviteti për veprën e Naum Priftit nga gjimnazi Petro Nini Luarasi në Ersekë më solli përjetimet e traditës letrare të tetorit, por, për shkak se mbahej pranë vendlindjes së tij, ishte edhe më prekës për mua.

Në njoftimin e postuar shkruhej se gjimnazi PNL, Qendra Kulturore Fan Noli dhe Bashkia Kolonjë me pjesëmarrjen e mësuesve dhe të ftuar të tjerë kujtuan shkrimtarin Naum Prifti (1932-2023), një ndër figurat më të ndritura të letërsisë dhe kulturës shqiptare, si “prozator, dramaturg, skenarist, mësues dhe redaktor letrar, por mbi të gjitha një njeri që e deshi me shpirt njeriun e zakonshëm, gjuhën shqipe dhe jetën. Në çdo tregim të tij gjen dashuri, ndershmëri, humor dhe reflektim. Ai dinte të fliste me thjeshtësi për gjëra të mëdha.” “Sot, “udhëtuam” përmes fjalëve të tij, përmes personazheve dhe ideve që i dhanë frymë brezave të tërë. Kujtuam së bashku se fjala është forcë, dhe se njeriu që qëndron për të vërtetën, “vdes në këmbë” – por nuk përkulet kurrë,” theksuan organizatorët në aktivitetin e mbajtur në sallën e gjimnazit në kuadrin e muajit të letërsisë.

Fragmente nga filmi artistik “Kush vdes në këmbë” me skenar të shkrimtarit Naum Prifti u përcollën me emocione të veçanta duke qenë se i kushtohet personalitetit të njohur të kombit dhe mendimtarit martir, Petro Nini Luarasit, (1865-1911) emrin e të cilit mban me krenari gjimnazi i Ersekës. “Kujtimet, interpretimet dhe esetë e reflektimet e nxënësve mbi veprën e mesazhet e shkrimtarit kolonjar Naum Prifti përcollën jehonën që fjala artistike e tij gjen edhe te brezi i sotëm,” thanë folësit.

Ju shpreh falënderime të përzemërta organizatorëve nga gjimnazi Petro Nini Luarasi Ersekë dhe znj. Anila Cucllari, znj. Vinjola Rota, drejtoreshë e DRAP Korçë, Qendrës Kulturore Fan Noli, Bashkisë Kolonjë, gjithë të ftuarve e pjesëmarrësve, mësuesve dhe nxënësve të klasave të 10-ta për këtë takim të bukur letrar.

Mehmet Kraja*/

Duke qenë shumë kohë i lidhur ngushtë më aktivitetet kulturore në Kosovë, kam pasur rastin të njoh nga afër një gjeneratën e parë dhe të dytë të krijuesve muzikorë, kompozitorë, muzikologë dhe etnomuzikologë, në përgjithësi njerëz të muzikës, qoftë përmes paraqitjeve publike, ose përmes aktiviteteve të institucioneve të kulturës, por veçmas përmes medies, ku kam punuar për një kohë të gjatë. Duke qenë komunikimi me muzikën “një rrugë e vështirë drejt njohjes” dhe duke qenë se kultura e përgjithshme nuk ndihmon aq shumë për një komunikim profesional, ne që punonim në medien e shkruar në Kosovë, mbetem duke kërkuar dhe duke nxitur profesionistët e muzikës të shkruanin për këtë fushë të krijimtarisë artistike, të krijimtarisë themelore ose të asaj ripërtritëse, reprodukuese.

Ta zëmë, gazetari Jusuf Gërvalla nuk pranonte të shkruante i vetëm artikuj muzikorë në “Rilindje” për “Akordet e Kosovës” ose për “Skenën Muzikore të Prishtinës”, prandaj u kërkua kompozitori Rafet Rudi që t’i shkruante artikujt bashkë me të. Atëherë dhe shumë vite më vonë, iu jepja hapësirë të konsiderueshme në suplementet e kulturës të “Rilindjes” dhe më vonë të “Kohës ditore” muzikologut dhe etnomuzikologut Engjëll Berisha dhe Rexhep Munishi, pastaj kompozitorit Akil Koci etj. Shkrimet e tyre nuk shtonin tirazhin, këtë e dinim të gjithë, por krijonin prestigj dhe i jepnin dinjitet gazetës.

Duke njohur jetën kulturore në Prishtinë, atëbotë kam takuar Lorenc Antonin në Radio-Prishtinë, kam njohur dhe kam takuar Rexho Mulliqin dhe Mark Kaçinarin në Teatër, këtë të fundit edhe përmes korit “Collegium Cantorum”, më pas Fahri Beqirin përmes “Ramiz Sadikut”, ose disa prej tyre si ligjërues në degën e muzikës në Shkollën e Lartë Pedagogjike të Prishtinës (Vinçenc Gjini, Zeqiria Ballata, Rauf Dhomi etj.) dhe më vonë të Degës së Muzikës në Fakultetin e Arteve.

Në vitet ’90, për shkak të rrethanave tashmë të njohura, puna institucionale e muzikës u ndërpre dhe bashkë me këtë u ndërpre edhe një ndërrim normal i gjeneratave të kompozitorëve në Kosovë. Disa prej tyre, si Gjon Gjevelekal dhe Ehat Musa do ta vazhdojnë veprimtarinë e tyre në Francë, Bashkim Shehu në Kroaci e Baki Jashari në Slloveni, por me një lidhje jo shumë kohezive me Kosovën, mbase për shkak se gjuha universale e muzikës jep mundësi për tejkalimin e kufizimeve hapësinore.

Së fundi, koha dhe rrethanat e bënë të veten dhe rikthimi i institucioneve të muzikës pas vitit 2000 shënon një epokë të re në muzikën e Kosovës, jo vetëm me një gjeneratë të re artistësh, por më shumë se kaq, me një zhvillim bashkëkohor, i cili çon drejt arritjeve të reja, në radhë të parë drejt integrimit në një tërësi të vetme të muzikës shqiptare. Kosova hyn në shekullin XXI me emra të njohur të muzikës që krijojnë vazhdimësi, si Zeqiria Ballata, Rauf Dhomi, Rafet Rudi, Valton Beqiri, por edhe emra të rinj: Trimor Dhomi, Dafina Zeqiri, Donika Rudi, Liburn Jupolli, Drinor Zymberi, Ardian Halimi, Kreshnik Aliçkaj etj.

Në fund, më lejoni që në emër të Akademisë së Shkencave dhe të Arteve të Kosovës t’i uroj Akademisë së Shqipërisë për organizmin e kësaj konference, ndërsa juve pjesëmarrës – ligjërime të mbara!

*Fjalë përshëndetëse për konferencën shkencore mbarëkombëtare “Muzika shqiptare si krijimtari, interpretim, muzikologji dhe edukim artistik”

Nga Frank Shkreli      

I nderuar Dr Paulin Marku:  Ju dhe stafin e shkollës “Gjergj Fishta” në Long Island ju falënderoj, përzemërsisht, për ftesën për të marrë pjesë me ju në këtë festë të përvjetorit të themelimit të Degës, “Vatra” Long Island dhe të shkollës “Gjergj Fishta”.  Më vjen shumë keq, që për arsye objektive, nuk kam mundësi të jem me ju për të festuar këtë përvjetor. 

Njëherazi, unë u jam mirënjohës për mundësinë që, të pakën, megjithse jo i pranishëm, ta shënoj këtë përvjetor me ju nga larg, me një përshëndetje të shkurtër, duke iu bashkuar ju themeluesve të Degës dhe anëtarve të Vatrës Long Island, drejtuesve të Shkollës   Long Island – e sidomos mësuesve në krye me Zonjën Fabjola Marku dhe bashkpuntorëve të saj, por edhe nxënsve që ndjekin mësimin në gjuhën shqipe, por jo vetëm.   Nxënësve, atyre bijave dhe bijëve të diasporës së re shqiptaro-amerikane në atë zonë, të cilët falë angazhimeve patriotike dhe edukative tuaja dhe të stafit tuaj të përkushtuar ndaj misionit të Degës dhe Shkollës “Gjergj Fishta, për të shërbyer si një qëndër me frymë kombëtare në Amerikën e Xhorxh Washingtonit e Thomas Xhefersonit – si një qëndër, “shpirtërore, edukative, patriotike, kulturore e komunitare për bashkimin e shqiptarëve në Long Island”, dhe më gjërë. 

Ashtuqë qysh në moshë të re nxënsit e shkollës “Gjergj Fishta”, të mësojnë gjuhën shqipe dhe të mbeten të ndërgjegjshëm dhe të vetdijshëm ndaj rrënjëve të tyre etnike, megjithse do rriten dhe të jetojnë në një botë të huajpor të lirë në krahasim me botën e prindërive dhe gjyshërve të tyre. Në këtë oqeanin e madh që e quajmë Amerika jonë e dashur –- ku ky brez i ri shqiptaro-amerikanësh, përveç gjuhës dhe kulturës shqiptare po brumosen nga ju, njëkohësisht, edhe me ndjenja kombëtare të orgjinës, por si qytetarë të denjë të këtij vendi me të drejta, liri dhe përgjegjësi të barabarta. Ndoshta nuk është e rastësishme që ky përvjetor i Shkollës që mban emrin e Poetit Kombëtar, po shënohet vetëm disa ditë pas përvjetorit të lindjes së tij (23 Tetor) — në Muajin Tetor – “Muaji i At Gjergj Fishtës”.  Dihet se Gjergj Fishta ishte një mbrojtës i flakët i arsimit shqip dhe veçanërisht, i gjuhës shqipe, si njëri prej mbrrojtësve më të mëdhej të fjalës  shqipe.  Vet Fishta – ashtu si edhe ju në ditët e sotëme në Amerikë –por më shumë se një shekull më parë, ishte njëri prej themeluesve të Shkollës Françeskane në Shkodër ku mësohej shqip, në një kohë kur mësimi i gjuhës amtare ndër shqiptarët ishte një aktivitet i ndaluar nga Perandoria e errët e pushtuesve osmanë. 

Sot në Amerikën e lirë e demokratike, në këtë oqean të madh shtet-planet, mësimi i gjuhës shqipe nuk është i ndaluar, siç ishte i ndaluar në Shqipërinë e kohës së Gjergj Fishtës nga otomanët, pushtuesit shekullorë të trojeve iliro-arbërore. 

Megjithse plot sfida siç e dini edhe ju vet, hapja dhe mbarëvajta e shkollës, siç është kjo e juaja nuk është i lehtë, pasi çdo ndihmë bëhet në baza vullnetare. Por, ama, është një aktivitet i nevojshëm kulturor dhe moral, nëqoftse komuniteti shqiptaro-amerikan – ashtu siç kanë bërë dhe bëjnë shumë grupe etnike evropiane në këtë vend — dëshiron të ruaj sadopak gjuhën dhe identitetin kombëtar në këtë shekull të ndryshimeve të mëdha integruese në botë. Për mbajtjen gjallë të kësaj flake përkushtimore – jo pa sakrifica — ndaj arsimit dhe mësimit të gjuhës shqipe, nevojitet një kategori njerzisht të veçantë të shqiptarëve të shpërndarë nepër botë.

Siç duket, brenda vetëm një viti aktivitet, nën drejtimin tënd Dr Paulin Marku me bashkpuntorë, ju kini vendosur një bazë të fortë  edukative dhe kulturore në komunitetin ku jetoni e veproni, duke frymëzuar brezin e ri të komunitetit shqiptaro-amerikan në Long island të Nju Jorkut të ëndërrojnë – në dy-gjuhësi — një të ardhme më të mirë për veten, familjen dhe komunitetin ku jetojnë, si shqiptaro-amerikanë të denjë dhe kontribues për një jetë më të mirë në vendin tonë të adaptuar – Amerikën tonë të dashur që na ka pranuar me krahë hapur duke na dhënë mundësitë për një jetë më të mirë për ne dhe familjet tona.

Për këtë punë të mundshme me plot sakrifica, por të kryer mirë, urimet e mia më të përzemërta në këtë prëvjetor, me uratën drejtë realizimit të plotë dhe me sukses të objektivave të misionit tuaj fisnik origjinal, në vitet e ardhëshëm, si për veprimtaritë e Degës së Vatrës Long Island ashtu edhe për shkollën “Gjergj Fishta”, në veçanti, në atë zonë të komunitetit shqiptaro-amerikan të Nju Jorkut.

Gjithë të mirat dhe kalofshi sa më mirë!

Frank Shkreli

E Dielë, 26 Tetor, 2025

Besnik Fishta/

Pullat me motive reciproke mes shteteve pra ato që nderojnë figura, ngjarje ose tradita të përbashkëta mes dy vendeve fqinje, kanë një rol të rëndësishëm te shumefishte. Në rastin e Shqipërisë dhe fqinjëve të saj (Greqi, Mal i Zi, Maqedoni e Veriut, Kosovë, Itali etj.), ato ndikojnë në disa drejtime. Shërbejnë si: 1) Ura kulture dhe respekti, sepse kur dy shtete nxjerrin pulla me motive të ngjashme (p.sh. kostume popullore, trashëgimi UNESCO, figura historike rajonale), ato tregojnë se trashëgimia kulturore është e ndërlidhur dhe se ekziston respekt për kontributin e njëri-tjetrit. 2) Mjet diplomacie postare, meqenëse pulla postare është një “kartolinë zyrtare” që qarkullon në mbarë botën. Kur në to shfaqen motive të fqinjit, ato shërbejnë si mesazhe paqeje dhe miqësie; mund të shprehemi ndryshe, janë një formë e butë e diplomacisë kulturore. 3) Nxitje e fqinjësisë së mirë, pasi duke theksuar elementet e përbashkëta (p.sh. kostumet, muzika, heronjtë e përbashkët në historinë e Ballkanit), pullat kontribuojnë në uljen e tensioneve dhe krijimin e një imazhi pozitiv të fqinjit në opinionin publik. 4) Përfitim filatelik dhe turistik, sepse emetimet e përbashkëta apo reciproke janë shumë të kërkuara nga koleksionistët, duke nxitur edhe turizmin kulturor.

Në rastin e Shqipërisë, bëhet fjalë për një fqinjësi me shtete që kanë pasur periudha të vështira nacionalizmash, por që sot ndajnë të njëjtin synim strategjik për integrimin në Bashkimin Evropian. Në këtë kuadër, bashkëpunimi përmes filatelisë përputhet plotësisht me frymën e re evropiane, e cila nxit dialogun, respektin dhe bashkëpunimin ndërkulturor. Kështu, edhe filatelia ka peshën e saj jo të vogël në forcimin e fqinjësisë së mirë dhe në afrimin drejt vlerave evropiane. Publikut, vecanerisht koleksionisteve u ka terhequr vëmendjen dy emetime ne vitet e fundit, për të cilat do të bëjmë një analizë të thjeshtë për secilën.

Xhubleta është një veshje tradicionale femërore shumë e lashtë e trevave shqiptare në Mal të Zi, Kosovë dhe Shqipëri Veriore, e njohur për formën e saj karakteristike në formë zile dhe për ornamentet e pasura. Në vitin 2022, UNESCO e shpalli xhubletën si trashëgimi kulturore jomateriale të mbrojtur. Për këtë arsye, Mali i Zi ka shpallur vitin 2023 si “Viti i xhubletës”. Pamja në pullë paraqet një grua e veshur me xhubletë tradicionale (veshje e zezë me elementë të kuq dhe të bardhë, me përparëse e shall koke). Në qendër të bllokut ka një ornament etnografik i stilizuar, motiv që shpesh gjendet në qëndisjet dhe dekorimet e xhubletës. Ornamentet anësore të vogla me ngjyra blu dhe të arta janë elemente zbukuruese të frymëzuara nga motivet tradicionale. Autorja e dizajnit kuptohet nese lexohet në fund të majtas, dhe mban emrin Sanja Pijunović, e cila ka qenë projektuesja grafike e pullës. Kjo pullë tejkalon vleren filatelike sepse shfaqet si një akt i njohjes dhe promovimit të trashëgimisë kulturore shqiptare në Mal të Zi.

Ne aspektin koleksionues ka rëndësi të veçantë për te apasionuarit e tematikës etnografi / kostume popullore / UNESCO. Ornamenti i madh në qendër të bllokut filatelik është vendosur aty si motiv simbolik i xhubletës. Ja një interpretim më i hollësishëm: 1) Forma bazë e saj eshtë një figurë simetrike me kthesa që duken si degë ose brirë. Ky motiv e ka origjinën nga ornamentet spirale dhe gjeometrike ilire, që kanë mbijetuar në xhubletë prej shekujsh. Forma e dyfishuar në pasqyrë shpesh lidhet me binomin jetësor: lindja–vdekja, dielli–hëna, femra–mashkulli, duke e paraqitur veshjen si shenjë të vazhdimësisë së jetës. 2) Elementet anësore ne degëzimet që shtrihen në të katër drejtimet sugjerojnë rritjen, pjellorinë dhe lidhjen me natyrën. Në traditën e kostumeve popullore shqiptare, këto motive shërbejnë si mbrojtje simbolike kundër së keqes. 3) Ngjyrat si kremi eshte ngjyrë neutrale që përfaqëson tokën dhe lashtësinë. Blu e qartë në skaje, dhe lidhet me qiellin dhe ujin, pra me pastrimin dhe mbrojtjen hyjnore. Ky kombinim është tipik për shumë ornamente të qëndisura në xhubletë, ku shpesh përdorej e bardha dhe bluja për të kontrastuar me të zezën e stofit. Pra ne teresi, ornamenti në mes është një kod kulturor,ai përfaqëson lidhjen e njeriut me ciklin e natyrës, vazhdimësinë e brezave dhe mbrojtjen shpirtërore, të gjitha të ruajtura në xhubletë.

Kjo është një FDC (First Day Cover) një zarf filatelik i veçantë që lëshohet ditën e parë të qarkullimit të një pulle postare. Ai paraqet figurën e Luigj Gurakuqit (1879–1925), një nga personalitetet më të rëndësishme të historisë dhe kulturës shqiptare, atdhetar, intelektual, politikan dhe bashkëpunëtor i afërt i Ismail Qemalit. Pulla është pjesë e një emisioni përkujtimor kushtuar figurave shqiptare. Vula e ditës së parë (First Day Cancel) përmban një siluetë të zezë të Gurakuqit dhe tekstin: “LUIGJ GURAKUQI (1879–1925)”; “СКОПЈЕ 1130, SKOPJE 12.03.2025” Kjo tregon se vula është vendosur në Shkup më 12 mars 2025, ditën e parë të qarkullimit të pullës. Nderkohe tek portreti në të majtë të zarfit kemi te njëjtin imazh si në pullë, por në version të madh me ngjyra. Poshtë tij është nënshkrimi “Luigj Gurakuqi” dhe shënimi në tri gjuhë: ЛУИЃ ГУРАКУЌИ, Luigj Gurakuqi (1879–1925) dhe shënimi në anë të majtë vertikalisht: “ПОШТА / POSTA / POŠT” dhe viti “2025” qe tregon botuesin (Posta e Maqedonisë së Veriut) dhe vitin e emetimit. Ne konkluzion ky zarf përfaqëson një emision përkujtimor filatelik te vendit fqinje me ne dhe qe shperfaq vlera historike. Edhe pse është lëshuar nga Posta e Maqedonisë së Veriut, përmbajtja i kushtohet një figure kombëtare shqiptare, gjë që tregon respekt për kontributin e Gurakuqit në historinë e Ballkanit dhe për lidhjet kulturore shqiptaro-maqedonase.

Zarfi eshte pjesë e një serie figurash shqiptare të nderuara nga posta maqedonase, si pjesë e përpjekjeve për bashkëpunim kulturor e filatelik rajonal. Emetimi nderon një ndër figurat më të ndritura të Rilindjes Kombëtare dhe të shtetformimit shqiptar dhe shpreh vlerësim ndërkombëtar për trashëgiminë shqiptare nderkohe eshte shume i kerkuar për koleksionistët e temës filatelike “Personalitete shqiptare në filateli të huaj.”

Shenim: 1)Xhubleta, kjo veshje e lashtë katërmijëvjeçare, u përfshi në Trashëgiminë Botërore Jomateriale në vitin 2022. Republika e Kosoves e nderoi po atë vit me një pullë postare, ndërsa Mali i Zi, në respekt të vlerave që mbart popullsia shqiptare, e emetoi në vitin 2023. Ne te dy rastet emisionet jane te dedikuara per xhubleten. Posta SHqiptare akoma nuk eshte kujtuar per kete event, ndonese me pare ne vitet 1967,2000 dhe 2007 jane emetuar imazhe te xhubletes, por jo si emisione te dedikuara asaj. 2)Posta Shqiptare me 2025 nuk e ka nderuar me nje emision, njeqind vjetorin e vrasjes se Luigj Gurakuqit, qe perfaqeson nje nga personat kryesore te themelimit te shtetit te pavarur shqiptar me 28 nendor 1912.

Fig.3

Per kuriozitet te lexuesit po tregojme nje emetim tjeter qe vjen nga nje vend tjeter fqinje me ne por qe ka nje ndryshim te qenesishem krahasuar me dy shembujt me siper. Le ta analizojme ne disa plane: Kjo pamje paraqet një fletë filatelike jozyrtare (ose “fantazi filatelike”) kushtuar Kombëtares Shqiptare të Futbollit – EURO 2024. Fleta përbëhet nga 4 pulla të ndara dhe disa elementë dekorativë rreth tyre ku ne pjesen e sipërme kemi një foto grupi te kombëtares shqiptare (lojtarët me fanellën kuqezi), ndoshta nga ndeshjet kualifikuese për Euro 2024. Te katër pullat kane secila vlerën 0,7 € dhe vitin 2024, me mbishkrimin “SERBIAN KRAJINA”. Ne pullen e pare tregohet imazhi i trajnerit të kombëtares, Sylvinho (Sylvio Mendes Campos); ne pullen e dyte tregohen dy lojtarë shqiptarë duke festuar realizimin e nje goli; dhe ne pulla e trete e te katert imazhet e lojërave gjatë ndeshjeve, që paraqesin përplasje fizike në ajër me kundërshtarët. Në anën e majtë shfaqet EURO 2024, Group B, logoja e FSHF (Federatës Shqiptare të Futbollit ,1930) dhe mbishkrimi ALBANIA. Eshte e qarte qe këto pulla nuk janë të lëshuara nga një autoritet postar zyrtar. Emri “Serbian Krajina” i referohet një rajoni jashte trojeve tona etnike, që nuk ka ekzistencë shtetërore,por dhe as sherbim postar funksional. Kësisoj, këto pulla janë produkte private, pa vlerë postare reale, që përdoren kryesisht për koleksione tematikë. Në filateli, emetimet e tilla quhen Cinderella stamps (pulla fantazie) ose “Private fantasy issues”, pra, pulla që duken si të vërteta, por nuk janë të miratuara nga asnjë autoritet postar. Megjithate edhe pse jozyrtare, kjo fletë filatelike ka vlerë dokumentare tematike sepse përkujton pjesëmarrjen historike të Shqipërisë në Kampionatin Europian të Futbollit – EURO 2024, ngjarje që shënon një sukses tonin kombëtar. Ajo prezanton kombëtaren shqiptare si element krenarie kombëtare dhe sportive, shfaq figurën e trajnerit Sylvinho, që ka ndikuar ndjeshëm në ngritjen e nivelit të ekipit, dhe se fundi shpreh ngjyrat, logot dhe imazhet qe nxisin ndjenjën e identitetit dhe bashkimit kombëtar përmes sportit. Por duhet te themi, qe në nje mënyrë ndryshe arsyetimi, përdorimi i emrit “Serbian Krajina” mund të sjelle edhe nënkuptime provokuese politike, por nga ana filatelike mbetet thjesht një produkt komercial pa status zyrtar.