Kulture – Page 141 – Dielli

Panairi Mbarëkombëtar i Librit Akademik dhe Shkencor

April 22, 2022 by s p

Akademia e Shkencave të Shqipërisë/

Sot më 22 prill 2022 çelet panairi i parë mbarëkombëtar i librit akademik. Do të marrin pjesë 33 ente botuese, do të mbahen mbi 50 përurime dhe do të prezantohen mbi 2000 tituj për lexuesit e interesuar. Panairi do të zgjasë deri më 24 prill 2022.Akad. Vasil Tole, zëvendëskryetar i Akademisë së Shkencave dhe kryeorganizator tha se Panairi Mbarëkombëtar i Librit Akademik dhe Shkencor ka për qëllim t’i bëjë të njohura arritjet më cilësore në botimet akademike, shkencore dhe universitare në të gjithë hapësirën shqiptare, duke synuar një prani përfaqësuese sa më të gjerë.Kjo ngjarje është një mundësi unike për të bërë bashkë autorët, botimet, institucionet e kërkimit që merren me botimet dhe studimet dhe mbi të gjitha është një mundësi për publikun e gjerë që së bashku të çmojmë rëndësinë që kanë studiuesit, autorët, shkenca për një shoqëri moderne. Panairi i parë kushtuar librit akademik dhe shkencor zhvillohet sivjet, në kuadër të Vitit të Akademizmit Shqiptar, shpallur në nderim të 50-vjetorit të themelimit të Akademisë së Shkencave të Shqipërisë, si nismë e përbashkët e saj dhe e Akademisë së Shkencave dhe të Arteve të Kosovës. E veçantë e këtij panairi është se vendi i zhvillimit do të alternohet: një vit në Tiranë e një vit në Prishtinë, me periodicitet të rregullt. -tha akad. Tole. Akad. Shaban Sinani sekretari shkencor i Akademisë së Shkencave tha se nga vetë natyra e tij, libri akademik dhe shkencor e ka më të vështirë rrugën për të mbërritur tek lexuesi. Një panair i dedikuar për të ka si qëllim që libri shkencor dhe akademik t’i afrohet lexuesit të vet dhe të lehtësojë komunikimin me të. Panairi i librit akademik dhe shkencor do të ketë gjithashtu dhe karakter promovues e manifestues, sepse do të mundësojë pranëvendosjen në sasi dhe cilësi të botimeve shkencore dhe të autorëve të tyre nga gjithë hapësira shqiptare, duke synuar që në një të ardhme të jenë të pranishme edhe botimet nga qendrat albanologjike në botë, ku do të kenë vendin e tyre të merituar edhe botimet cilësore nga ente jopublike. Panairi do të të ndikojë për të krijuar një rrjet kombëtar të botuesve të librit shkencor, para së gjithash të universiteteve dhe institucioneve të tjera të specializuara që do të lehtësojë marrjen e informacionit dhe më tej shkëmbimet, sidomos të periodikëve shkencorë, që tani për tani kanë funskionuar brenda institucioneve që i botojnë., tha Akad. Sinani duke theksuar se në kohën e sotme synohet që botimet të jenë të arritshme me liri të plotë komunikimi jo vetëm brenda për brenda gjuhës, por edhe në shkallë ndërkombëtare. Ky panair i parë do të jetë një faktor tjetër nxitës për të përuruar arritjet e përvitshme në këtë fushë, tha akad. Sinani. Alda Bardhyli, drejtoreshë e Qendrës Kombëtare të Librit dhe Leximit, bashkorganizatore e panairit, tha se për herë të parë në Akademinë e Shkencave do të kemi një histori të shkencës dhe mendimit shqip, përmes botimeve më të mira të botuara në vite nga akademikët, studiuesit, profesorët shqiptarë, pasi duke u mbështetur fort te shkenca, ne do të kemi një shoqëri dhe një komb më të mirë nesër. I pranishëm në këtë konferencë ishte edhe z. Skënder Durmishi, ambasadori i Kosovës në Shqipëri. Ai përshëndeti Akademinë e Shkencave për këtë nismë dhe shprehu kënaqësinë e tij për bashkëpunimet me Akademinë e Kosovës e më gjerë në botimet e librit dhe për punën e përbashkët që ka ndërmarrë ASHSH në dobi të botimit të librit shqip dhe që bashkon studiuesit e trevave ku jetojnë shqiptarët. Panairi i parë do të hapet më 22 prill, që përkon me Ditën Botërore të Librit dhe të së Drejtës së Autorit dhe do të do të zgjasë deri më 24 prill 2022. Në ditët e panairit do të ketë promovime të botimeve akademike shkencore dhe universitare: monografi dhe periodikë shkencorë të institucioneve dhe qendrave kërkimore etj. Panairi i parë i librit akademik dhe shkencor, përveç ekspozimit të literaturës shkencore e informuese për veprimtarinë kërkimore shkencore në hapësirën shqiptare, përmes promovimeve të arritjeve në nivel akademik; përmes paraqitjes së disa botimeve të kërkuesve shkencorë, studiuesve, trupave pedagogjike, do të krijojë hapësira dhe mundësi diskutimi mbi çështje e tema specifike të dijeve shqiptare. Libri shkencor për herë të parë në këtë panair sjell pranë e bashkon në një eksperiencë të veçantë akademikët, kërkuesit, studiuesit, pedagogët, lexuesit e specializuar, duke ofruar mundësi më të drejtpërdrejta kontaktesh, duke krijuar hapësira bashkëpunimi dhe ndërveprimi të mendimit dhe kërkimit akademik universitar.Promovimet do të zhvillohen me pjesëmarrje të hapur, me mundësi diskutimi. Në dispozicion të përfaqësuesve të institucioneve pjesëmarrëse do të jenë tri salla: dy mjedise në Akademinë e Shkencave dhe një mjedis në Qendrën Kombëtare të Librit dhe Leximit.Shih këtu edhe programi i plotë në JPG: www.akad.gov.al

Shqipëria në shekullin e 17-të, shkollat shqipe dhe kleri katolik përballë sunduesve osmanë

April 21, 2022 by s p

Zbardhet dorëshkrimi i Sospellos, historia e Shqipërisë nën “optikën” e misionarëve katolikë/

Përgatiti: Eneida Jaçaj/

Në arkivat e shtetit italian gjenden dokumente të vjetra 600 vjeçare për historinë e Shqipërisë, kulturën, shkollat, gjuhën, traditat, etj. Ato janë një minierë e pafundme për studiuesit, për të zbuluar shumë të pathëna dhe për të njohur akoma edhe më mirë, historinë shekullore të Shqipërisë. Një dorëshkrim historik i shekullit të 17-të, për Shqipërinë, është zbuluar në Bibliotekën e Bashkisë së qytetit të Fermos në Itali, të quajtur Biblioteca Civica “Romolo Spezioli”. Dorëshkrimi që ka për autor, Fra Giacinto da Sospello, do të publikohet së shpejti në formën e një libri, nën kujdesin e studiuesit të njohur, Mark Palnikaj, i cili, pa ndihmën e asnjë institucioni apo organizate, por me të ardhurat nga xhepi i tij, po bën një punë të shkëlqyer kërkimore në arkivat e shtetit italian, për të zbuluar historinë e plotë të Shqipërisë dhe të gjuhës shqipe.

Ky libër vjen me titullin “GIACINTO P. Da Sospello – Relatione Universale dell’origine, e suçesso della Missione Apostolica de Frati Min.ri Oss.ti Rifor.ti Del serafico P’rè S. Francisco nel Regno d’Albania; është i ndarë në gjashtë kapituj dhe përshkruan historikun e 16 misioneve fetare, të kryera në shekullin e 17-të, ku ka qenë pjesë edhe autori i librit. Dorëshkrimi i përket periudhës kohore nga viti 1634 deri në vitin 1650. Fra Giacinto da Sospello ka qenë Vikar Apostolik i Shqipërisë, dhe përshkruhen përpjekjet që bënin misionarët katolikë për edukimin fetar dhe social të popullsisë shqiptare.

Ai ka lënë edhe disa dokumente dhe relacione të shkruara në Arkivin e Propagandës Fide dhe në Arkivin Sekret në Vatikan, në Arkivin e Shtetit në Modena dhe në disa arkiva të tjerë, të publikuar një pjesë e tyre nga studiuesi shqiptar, Injac Zamputi, dhe nga studiuesi italian, Lorenzo Taçhella.

Shkollat shqipe, shekulli i 17-të

Misioni i klerit katolik shqiptar nuk ishte i ndalur vetëm në edukimin fetar të popullsisë, por, ata janë përpjekur të hapin shkolla për të shkruar dhe lexuar gjuhën shqipe, pra, shkollat kishin edhe karakter shkencor. Priftërinjtë i hapën shkollat për fëmijët 8 deri 10 vjeç, por edhe më të mëdhenj. Numri i nxënësve që dëshironin të mësonin, shtohej dita-ditës. Sipas të dhënave, priftërinjtë hapën shkolla që datojnë nga viti 1585; në Kurbin më 1632; shkolla e Pllanës dhe të Blinishtit në vitin 1644; shkolla e mesme në Janjevë të vitit 1670; shkolla e Rrjollit, e hapur nga Pjetër Bogdani me mësues Marin Gjini, në vitin 1675; shkolla e Shkodrës, e hapur nga Filipi, nga Shkodra, në vitin 1698, e shumë shkolla të tjera. Në vitin 1703 është mbajtur në Mërqi të Lezhës, Kongresi i Arbërit, ku shënimet dhe vendimet ishin në gjuhë latine, por u përkthyen në gjuhën shqipe në vitin 1706. Frati Françesko Maria nga Leçe, në vitin 1716, kishte botuar Gramatikën e Gjuhës Shqipe, me 270 faqe, dhe fjalorin italisht shqip, etj.

Fretërit kur mbërritën në Shqipëri, në pjesën veriore, u përballën me analfabetizmin dhe varfërinë. Ata kishin një shprehje: “Ah shqiptarëve të varfër, gomari ua ka ngrënë gërmat”. Një shprehje shumë e përhapur në atë kohë për kombet që nuk kishin alfabet të tyre.

Madje, doktrina e krishterë ishte “mësojuni letra atyre që janë më të aftë, predikoni ato në ditët e festave, dhe festoni mesha gjatë ditëve të javës”. Por nevoja për luftë ishte shumë e domosdoshme, pasi turqit kishin nisur vrasjet dhe persekutimet.

Marrëdhënia e klerit me sunduesit osmanë

Në këtë libër, i cili ka informacione të pafundme për Shqipërinë, përshkruhen edhe marrëdhëniet e klerit me Perandorinë Osmane. Konkretisht, përshkruhet bashkëpunimi i shqiptarëve katolikë me gjeneralin Dalmat në luftë për çlirim kundra turqve. Kleri ka luajtur rol thelbësor në shporjen e osmanëve nga Shqipëria. Në kundërpërgjigje, osmanët kanë kryer vrasje dhe ekzekutime ndaj tyre për të ruajtur pushtetin sundues. Në një nga kapitujt përshkruhet se disa individë kishin vjedhur vulën e fretërve dhe kishin vulosur dokumente që i kishin hartuar vetë, për të komprometuar dhe penalizuar fretërit në raport me sundimtarët turq.

Kjo bëri që të arrestohen shumë priftërinj dhe paguheshin shumë para për lirimin e tyre, edhe pse ishin të pafajshëm. Osmanët kanë kryer ekzekutime dhe vrasje jo vetëm ndaj klerit shqiptar, por edhe ndaj misionarëve të huaj. Sa i takon vrasjeve, dy françeskanët e parë që erdhën në vitin 1636 në Shosh, Pader Kerubino ngaa Vallebonas dhe Pader Bonaventura nga Pallazuola, u kërcënuan me vdekje dhe u larguan. Në vitin 1644 janë ngulur në hunj të gjallë dy fretër në Shkodër dhe janë vrarë dy fretër në Kelmend në buzë të lumit Cem. Nga viti 1620 deri në vitin 1750 janë vrarë 11 fretër vetëm në dioqezat e Pultit dhe Shkodrës.

Kapitujt e librit

Libri është i ndarë në 6 kapituj dhe në faqen e parë ka shënimin “Relatione delle missioni dell’Albania”. Më poshtë, titujt e kapitujve:

1. Kapitulli i parë me titull: Cap.o P.o Del sito e stato dell’ Albania, sue Provincie e Cristianità.

2. Kapitulli i dytë: Cap.o 2 Della Christianità delli monti d’Albania. Faqe 8.

3. Kapitulli i tretë: Cap.o 3 Dell’origine, qualità e costumi delli Albanesi. Faqe 19.

4. Kapitulli i katërt: Cap.o 4 Della necessità che tiene l’Albania dell’ Apostolichè Missi.

5. Kapitulli i pestë: Cap. 5 Dell’origine delle Miss.ni Apostoliche mandati nel Regno di Albania

6. Kapitulli i gjashtë: Cap. 6 et ultimo Cattalogo delli Miss.rij et Operarij ò Coad.ri che hanno fatticato nella Miss.nè d’Alb.a. Ky libër është një minierë informacionesh historike. Së shpejti do të publikohet nën kujdesin e Mark Palnikaj, i cili do të vijë me të tjera zbulime për lexuesit dhe studiuesit. Pra, u jepet mundësi edhe studiuesve të tjerë, që të hulumtojnë mbi këto dokumente të vjetra origjinale.

DËSHMI SHKENCORE PËR PËRKATËSINË ILIRO-SHQIPTARE TË EPIRIT

April 13, 2022 by s p

Sherif Delvina, E vërteta mbi Epirin, Botoi:”Fllad”, Tiranë, 1999.

Trajtimi i çështjeve që kanë të bëjnë me hapësiren etnogjeografike shqiptare sidomos asaj jugore ka vite që është bërë objekt studimi për personalitete të shkencës dhe kulturës shqiptare. Ne veçanti kjo çështje fitoj një dimension tjetër pas dështimit të monizmit sepse ne pluralizëm u krijuan rrethana të tjera të favorshme duke mos pasur tema tabu, apo qasje ideologjike siç ishte më parë në Shqipëri. Nder studiuesit më të zellshëm dhe serioz ne këtë gamë bën pjesë Sherif Delvina, i cili ne këtë aspekt ka dhënë një kontribut më peshë për historiografinë kombëtare shqiptare.

Nail Draga

Ne shek.XIX, tek fqinjët tanë na u paraqiten dy projekte politike të cilat ishin tërësisht ekspansioniste në dëm të popujve tjerë për të realizuar endrrat e tyre mesjetare. Fjala është për “Megaliidenë” greke(1843) dhe “Naçertanien” serbe(1844) ku si qellim final kishin rimbëkëmbjen e perandorive të tyre mesjetare ate të Bizantit dhe të Car Dushanit. Dihet historikisht se pasojat e këtyre projektëve i kanë përjetuar në mënyrë të drejtpërdrejt shqiptarët duke filluar nga Kongresi i Berlinit(1878) dhe Konferenca e Londrës(1913) sepse më së dy të tretat e hapësirës etnogjegrafike shqiptare u aneksua nga fqinjët tanë sllavet dhe grekët.

Por, megjithë këto përfitime territoriale oreksi i tyre nuk ka të ngopur që dëshmohet me politikën e tyre shtetërore të zhvilluar ne vazhdimësi, duke shpifur e trilluar ne lidhje mbi autoktoninë iliro-shqiptare dhe hapësiren etnogjeografike shqiptare në Siujdhesën Ballkanike.

Ne këtë gamë të qasjeve janë të njohur në veçanti disa struktura klero-shoviniste greke, të cilët ende trumpetojnë për jugun e Shqipërisë, duke shpikur dhe krijuar sajesa te ndryshme territoriale. Ne këtë aspekt ato shpiken sajesen Vorio Epiri që është aspiratë territoriale ndaj shtetit shqiptarë. E tërë kjo politikë ne rrethana të reja shoqërore pas dështimit të komunizmit është transparente dhe nga ana e tyre bëhët gjoja për mbrojtje te të drejtave të minoritarëve grekë në Shqipëri, ku këto qarqe të tillë i konsiderojnë të gjithë shqiptarët ortodoksë.

Duke qenë dëshmitarë i të gjitha këtyre akrobacionëve politike më pasoja për popullin dhe shtetin shqiptarë, intelektuali dhe studiuesi i zellshëm Sherif Delvina opinionit shqiptarë i dhuron librin “E vërteta mbi Epirin”.Është ky një libër i veçantë për nga lënda e trajtuar dhe me një qasje analitike dhe argumente shkencore që demaskon politikën shoviniste greke ndaj aspiratave dhe falsifikimëve të realitetit historik dhe gjeografik të jugut shqiptar.

Libri paraqet një përmbledhje të artikujve të botuar nga viti 1992-1999 ne gazeta të ndryshme në Shqipëri. Nuk ka dyshim se ne saje të tyre artikujve të cilët për nga përmbajtja janë shkencorë, analitikë dhe publicistikë autori ka bërë sensibilizimin e opinionit shqiptarë ne lidhje me disa çështje të cilat ose kanë qenë tabu apo të panjohura për opinionin e gjërë.

Autori librin e ka konceptuar në atë mënyrë që përbëhët prej nëntë pjesëve të cilat paraqesin një unitet të qasjeve të autorit për hapësirën etnogjeografike shqiptare nga koha antike e deri në ditët tona.

Në këtë botim më vlerë autori ofron të dhëna më interes për hapësirën etnogjeografike shqiptare, duke theksuar së para Kongresit të Berlinit(1878), Shqipëria e kishte sipërfaqen 110.000km2, më popullsi kompakte shqiptare dhe më pakica kombëtarë të parëndësishme. Kongresi i Berlinit u quajt nga rilindasit më të drejt varrimi i Shqipërisë, por ky nuk kishte qenë ende varrimi i Shqipërisë, sepse pas atij kongresi në Shqipëri ngeli Kosova, ngeli Maqedonia, Çamëria, Grebeneja, Kosturi, dhe sundimi osman ishte i përkohshëm, kurse pushtimi nga fqinjët ishte i përhershëm.

Por, më 1913, kinse në luftën kundër turqëve, me përkrahjën e Fuqive të Mëdha, këto toka u quajtën “turke” dhe hapësira etnogjeografike shqiptare u zvoglua gjithnjë. Madje nëse analizohen të dhënat nga viti 1491 kur janë bërë regjistrimet e Ballkanit të pushtuar nga osmanët, në Ballkan del se janë mbi 266 mijë familje në trojet shqiptare, duke filluar nga veriu e deri në Artë.Ne atë kohë ne kemi pasur popullatë më të madhe se grekët dhe territor më të madh se grekët e serbët, Shqipëria është rrudhur dhe është bërë mbi tre herë më vogël se çka qenë.

Delvina është i qartë ne konstatimet e tija kur ceken pa hezitim se duhet thënë e vërteta duke u bazuar ne dokumentet e kohës pamvarësisht se tash jemi ne rrethana të reja shoqërore dhe politike me fqinjët tanë. Andaj më të drejt cekën se nuk duhet heshtur për spastrimin etnik të territorëve shqiptare në shek.XIX, siç është rasti për 300.000 shqiptarët e shpërngulur më dhunë nga Sanxhaku i Nishit, po ashtu për historinë e Artës, të cilët grekët e morën pas 1878-ës, pastaj për Sulin etj. I brengosur për prezantimin dhe falsifikimin e të kaluarës sonë historike ne tekstet shkollore tek fqinjët grek, ai na ofron shembullin e suliotëve. Ato thekson Delvina grekët i kanë në çdo tekst shkollor, ku në to thuhet se suliotët janë hedhur nga shkëmbi i Zallongut për të ruajtur nderin. Këtë ngjarje heroike të vjedhur nga heroizmi shqiptar grekët e kanë kthyer nga vetja dhe i mbajnë si heroizmin më të madh të tyrin! S’ka tekst grek ku nuk është Marko Boçari, Bubulina etj. Ne ruhemi se mos na prishet politika me grekun.Ne duhet ta dimë se ç’na kanë marrë e ç’na kanë ngrënë vazhdimisht fqinjët tanë konstaton më të drejt Delvina.

Ne këtë botim më vlerë autori trajton ne detaje “Megaliidenë” si dhe sajesen e shovinstëve grek “Vorio Epir” e cila ka të bëj më pretendimet territoriale ndaj Shqipërisë së Jugut, duke dëshmuar në mënyrë shkencore për përkatësinë iliro-shqiptarë të Epirit. Ndërsa duke bërë fjalë për minoritarët grekë ai më të drejt konstaton se ato janë shumë vonë të pranishëm ne territoret shqiptare, gjegjësisht janë ardhacakë, argatë të sjellë këtu në kohën e Ali Pashë Tepelenës dhe përbëjnë një enklavë në viset shqiptare.

Duke marrë kompleksin politik te grekëve për këto territore dhe ndaj popullatës shqiptare ortodokse falsifikimi i të dhënave historike dhe i statistikave demografike kur është në pyetje numri i minoritarëve shqiptarë në Greqi dhe i minoritarëve grekë në Shqipëri është bërë dëtyre patriotike dhe shtetërore numër një e shovinizmit grek. Nga ana tjetër me qellim heshtet numri i mbi dy milion arvanitasve ne Greqi.

Dhe në fund duhet thënë se një libër i tillë është i mirëseardhur jo vetëm për studiuesit dhe individet që iu intereson çështja kombëtare dikur dhe sot, por edhe për opinionin e gjërë. Botuesit shqiptarë mendoj se do të bënin një punë më vlerë nëse ketë botim do ta përkthenin në gjuhën angleze në tërësi apo apo në formë të sintetizuar. Sepse vetëm ne këtë formë do të informojmë opinionin ndërkombëtar në lidhje mbi realitetin shkencor, autoktoninë dhe vazhdimësinë historike iliro-shqiptare të kësaj pjesë të hapësirës etnogjeografike shqiptare. Të dhënat e ofruara ne saje të konsultimit të një literature selektive shkencore, hulumtimit të dokumentave te trajtuar në sinkroni dhe diakroni bëjnë që libri “E vërteta mbi Epirin” të jetë një enciklopedi ne vehte për këtë regjion gjeografik i cili ka pasur një të kaluar të bujshme historike nga koha antike e deri në ditët tona.Dhe një libër të tillë ka mundur të na ofrojë vetëm Sh. Delvina i cili është padyshim studiuesi më i zellshëm dhe erudit i kësaj çështjeje në kohën tonë.

In memoriam

Sherif Delvina

(1932-2022)

Në Tiranë me 7 pill 2022, në moshën 90-vjeçare vdiq Sherif Delvina, historiani, studiuesi, përkthyesi, dramaturgu, intelektuali dhe publicisti i shquar, autor i disa botimeve shkencore nga fusha e historisë. Ai rridhte nga një familje e shquar intelektualësh dhe patriotësh, me ndikim në historinë e Shqipërisë. Si rrallë kush mblodhi dhe dëshifroi e interpretoi harta të disa autorëve europianë nga antikiteti e dei në vitin 1913, kur më së gjysma e hapësirës etnogjografike shqiptare nga vendimet e padrejta të Konferencës së Londrës iu dhuruan fqinjëve(sllavë e grekë).

Prof.Sherif Delvina është autor i 14 librave, 18 libra me bashkëautor, ndërsa ka publikuar me qindra artikuj e studime në shqip dhe gjuhë të huaj.

Nga botimet veçojmë:E vërteta mbi Epirin(1999), Kosova një mit serb, apo një realitet historik shqiptar(2000), Mid`hat Frashëri: minister fuqiplotë në Athinë,1923-1926(2002), Udhëtarët e huaj në Shqipëri-gjerë në fund të shekullit XIX nga Lumo Skendo(2012) etj.

Në nderim të autorit. më këtë rast po ribotoj recensionin për librin “E vërteta mbi Epirin”të shkruar në vitin 2004.

Në Nju Jork promovohen dy libra të poetit Idriz Çelaj

April 7, 2022 by s p

Besim Muhadri, New York/

Në pasditën e 3 prillit, në Bronx, Nju Jork, Shoqata e Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë, mbajti aktivitetin e vet letrar, me ç’rast u promovuan dy libra me poezi të poetit Idriz Çelaj: “Për ty dhe Arbanën” dhe “Arti i Fjalës”, për të cila floën krijues dhe studiues shqiptarë që jetojnë dhe veprojnë në SHBA. Në Nju Jrok, Shoqata e Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë, ka zhvilluar një aktivitet letrar, me çrast ka promovuar dy vepra të anëtarit të saj, poetit nga Rugova, Idriz Çelaj: Vëllimet petike “Për ty dhe Arabanën” dhe “Arti i fjalës”, të botuara kohë më parë. Aktivitetin letrar, i cili u zhvillua në në sallën e Amfiteatrit të Community and Wellness Center at Jacobi Hospital, Bronx, e udhëhoqi kryetari i Shoqatës, Mhill Velaj, ndërsa për veprën letrar të poetit Çelaj folën Adnan Mehmeti(president i Shoqatës), dr. Bexhet Asani, Dalip Greca, Idriz Lamaj, Besim Muhadri, Kozeta Zylo, Ramiz Mujaj, Bujar Alimani, Çelë Çelaj etj., ndërkaq, vargje nga krijimtaria e poetit deklamuan aktorët e komuntetit, Shaban Lajçi e Isa Breçani.

Në fjalën e tij përshëndetëse, presidenti i Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikan, z. Adnan Mehmeti, këtë veprimtari letrare e quajti si një ogur të mirë, sepse, bashkë me pranverën si stinë, ky aktivet paralajmëron edhe pranverën e promovimeve të veprave të krijuesve shqiptarë, anëtarë të Shoqatës.

Nga ana e folësve në këtë promovim, poezia e Idriz Çelajt u vlerësua si një poezi që i qëndron kohës, ndërsa autori i saj si një poet i cili talentin e tij për poezinë mëton ta sublimojë përmes temave të larmishme, të cilat në fokus kanë fatin e njeriut të mërguar, por edhe atë atdheut dhe të vendlindjes, ku hasim të shkrirë shpirtin e njeriut të mërguar, që përbën edhe fatin e shqiptarit, rugovanit e njeriut të larguar, për të cilin lumturia, në të shumtën e herave, është e huaj dhe e mbytur në thellësi harrese e largësie.

Poezia e Idriz Çelajt u vlerësua edhe si një poezi e dhimbjeve dhe e përjetimeve, e frymëzuar nga ngjarje dhe histori të cilat kanë lënë gjurmë në jetën dhe veprimtarinë e tij. Largimi nga atdheu dhe mërgimi shumëvjeçar, kanë nemitur ndjeshëm shpirtin e poetit, duke e shndërruar atë në një ëndërrimtar të përjetshëm të ëndrrësë së kthimit. Kthimi dhe thellimi nëpër kohë, poezisë së tij i japin sharmin e një poezie plot shije që shpëfaqet nëpër vargjet e skalitura me kujdes nga një figuracion i zgjedhur stilistik, ku dominon metafora.

U tha se përmes poezive të tij në këto dy vëllime, Idriz Çelaj na shfaqet si një poet i meditimit, por edhe i përjetimit të thellë artistik. Krijimet e tij, të shkruara brenda një harku të gjatë kohor, na bëjnë të kuptojmë se ai, pavarësisht situatave jetësore, asnjëherë nuk e ka braktisur poezinë, e cila në rrugëtimin e tij jetësor ishte shoqëruesja dhe mikja më e mirë, edhe atëherë kur ai ndjehej i braktisur. Refereuesit gjatë këtij promovimi thanë se figurat e shquara të historisë kombëtare, por edhe familjare, që ishin pjesë përbërëse të kësaj historie, përbëjnë veçantitë e artit poetik të Çelajt.

Në fund, poeti Idriz Çelaj falënderoi të pranishmit për pjesëmarrje në këtë aktivitet, që u shoqërua edhe me shkëmbime mendimesh për letërsinë dhe inicitiva të tjera, të cilat do të jenë në të ardhmen në vazhdën e aktiviteteve të Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë.

IMAZHI I AUSTRO-HUNGARISË NË TEKSTET SHKOLLORE NË SHQIPËRI (1991-2022)

April 6, 2022 by s p

FATMIROSHE XHEMALAJ

Specialiste e kurrikulës së historisë

Autore e teksteve të historisë për periudhën e regjimit komunist

ABSTRAKT

Roli i Austro-Hungarisë në pavarësimin e Shqipërisë dhe në krijimin e shtetit shqiptar natyrisht, që trajtohet në programet dhe tekstet e historisë së arsimit parauniversitar të Republikës së Shqipërisë. Problemi qëndron, a është krijuar imazhi i drejtë në formimin historik dhe qytetar të nxënësve, për kontributin e madh që Austro-Hungaria ka dhënë në procesin e pavarësimit dhe krijimit të shtetit shqiptar? A trajtohet kontributi i dhënë me mendësitë e historiografisë së ideologjisë marksiste-leniniste se “Austro-Hungaria” luftonte për interesat e saj, apo trajtohet nga këndvështrime të tilla, që kur dikush të mbron interesa të shenjta, jetike, të quhet mik dhe jo armik? Pra këtu kemi të bëjmë me mënyrën e vlerësimit, që është shumë i rëndësishëm në histori, por jo vetëm, nga e cila shoqëria njerëzore vuan edhe tani që flasim.

Populli ynë thotë se “Gjuha kocka s’ka por, kocka thyen”. Kështu është dhe vlerësimi për ngjarje e dukuri historike, personalitete historike, për të cilat shoqëria duhet të ketë vetëm një kriter e ky kriter është vetëm përgjigja e pyetjes: A ju shërbejnë njerëzve qëndrimet e X apo Y apo jo? Në qoftë se çdo njeri në këtë botë, që është bërë sot një fshat i vogël, do të nxirrte të tilla konkluzione, atëherë paqja sociale do të ishte midis nesh.

Paraqitet apo nuk paraqitet drejt imazhi i Austro-Hungarisë në tekstet shkollore, këtë do ta shohim në trajtimin më poshtë, por shqiptarët, ashtu si kanë ruajtur identitetin e tyre, me gjuhë të shkruar apo të pashkruar, ashtu ruajnë në ndërgjegjen e tyre, në shkrimet e shumta, nderimin dhe respektin për kontributin e Austro-Hungarisë, në pavarësimin e Shqipërisë dhe krijimin e shtetit shqiptar. Austro-Hungaria në vitet 1912-1913, në Konferencën e Ambasadorëve në Londër, kërkoi për shtetin shqiptar, gjithë trojet e banuar prej shqiptarëve, ndërkohë që Aleanca Ballkanike, kërkonte të mos ekzistonte shtet shqiptar.

Por detyra ime sot është të flasë se si paraqitet imazhi i Austro-Hungarisë në tekstet shkollore të historisë në Shqipëri (1991-2022).

Të flasësh për mënyrën se si paraqitet imazhi i Austro Hungarisë në tekstet shkollore në përdorim, në sistemin arsimor parauniversitar do të thotë t’i përgjigjesh pyetjeve:

1. Kur nxënësit ndeshen për herë të parë me konceptin Austro-Hungari?

2. Çfarë mësojnë konkretisht nxënësit në tekstet e historisë mbi rolin e Austro-Hungarisë ndaj pavarësimit të Shqipërisë dhe krijimit të shtetit shqiptar?

3. A marrin nxënësit formimin e duhur historik mbi rolin e Austro-Hungarisë në pavarësimin e Shqipërisë dhe krijimin e shtetit shqiptar?

4. A trajtohet roli i Austro-Hungarisë në kurrikulën e historisë në pavarësimin e Shqipërisë e krijimin e shtetit shqiptar nën dritën e zbulimeve më të fundit të studimeve historike?

Studimi hulumton trajtimin e rolit të Austro-Hungarisë në pavarësimin dhe krijimin e shtetit shqiptar në tekstet e historisë të periudhës 1991-2022 duke ju dhënë përgjigje pyetjeve të mësipërme. Si i tillë ai mbart vlerë për interesin publik brenda e jashtë vendit, prindër, nxënës, mësues, hartues kurrikulash, tekstesh. Publiku ka të drejtë të dijë e të informohet mbi edukimin e fëmijës me vlera humane, të dijë se si fëmija i tij/saj të vlerësoj në histori veprat që i shërbejnë njerëzve etj.

“Historia që mësohet në shkolla nuk është material vetëm i historianëve, mësuesve, i autorëve të librave dhe i botuesve. Ajo është pronë publike. Politikanët, minoritetet etnike dhe gjuhësore dhe prindërit në përgjithësi shpesh ndjejnë, se kanë të drejtë të ndikojnë në histori dhe në mënyrën se si mësohet ajo, më tepër se sa ndikojnë në matematikë, dituri apo gjeografi ”¹.

Me zotin ambasador të Austrisë në Tiranë, z. Christian Steiner si dhe me drejtorin e Institutit të Historisë, z. Afrim Krasniqi, jemi takuar pikërisht në veprimtari që kanë në fokus formimin historik të të rinjve, për një shoqëri që njeh kontributet dhe përpjekjet e njerëzve, të personaliteteve historike, shteteve për t’i bërë njerëzit, kombet që të jetojnë jetën e dhënë pa cenuar liritë dhe të drejtat e gjithsecilit. Gjej rastin të falënderoj zotin ambasador të Austrisë në Shqipëri z. Christian Steiner, për rolin që luan në organizimin e kësaj konference, si një vazhdimësi e qëndrimeve konstruktiviste, të shtetit, që përfaqëson, të Austrisë, ndaj problemeve të shqiptarëve, në kuadrin e integrimit europian. Fakti që programi i konferencës parashikoi temën që do të trajtoj mbi “Imazhin e Austro-Hungarisë në tekstet shkollore në Shqipëri, 1991 -2022”, tregon se vizioni ynë është i përbashkët, t’i mësojmë të rinjtë si të jetojnë në paqe; t’i mësojmë të rinjtë se mbrapa një kontributi njerëzor, si dhe ishte ai i Austro-Hungarisë, në pavarësimin e Shqipërisë nuk ka asgjë për t’u paragjykuar.

Shoh se edhe drejtori i Institutit, z. Afrim, është vizionar, e bashkëpunon për të hedhur dritë mbi ngjarjet kyçe të historisë së popullit shqiptar, si dhe është ajo e pavarësimit të Shqipërisë e krijimit të shtetit shqiptar, kontribut, i cili shkon në ndihmën, që duhet t’ju japim të rinjve rreth identitetit të tyre, miqve që i kanë ndihmuar dhe ndihmojnë për të ecur larg së bashku.

Konferencën e shoh si një debat publik lidhur me përgjigjen e pyetjes: për çfarë janë bashkuar apo vrarë të parët tanë, përmes trajtimit të temës sonë “Krijimi i shtetit të pavarur shqiptar dhe roli i Austro-Hungarisë”. Kështu të rinjtë do të kuptojnë kontekstin historik të kohës që jetojnë.

Në vitin 2014, në rolin e specialistes së historisë më është kërkuar nga Ministria e Arsimit një studim me temë “Disa trajtime të ngjarjeve historike në tekstet e historisë” që ishin në përdorim në shkollat shqiptare. Një ndër pikat e konkluzioneve të mia për “Periudhën prej shpalljes së pavarësisë deri më 1939” ishte: “T’i kushtohet më shumë vëmendje rolit të Austro-Hungarisë dhe Italisë në Konferencën e Ambasadorëve, pa mbështetjen e të cilave shteti shqiptar nuk do të ekzistonte sot në Ballkan”.

_____________________

^1. Robert Stradling, “ Teaching 20^th –century European history”, botim i Këshillit të Europës, 2001, shtypur në Gjermani; https://ëëë.sissco.it/doënload/dossiers/estradling.pdf; Albanian Version Përktheu: Fatmiroshe Xhemalaj: https://religiondocbox.com/Atheism_and_Agnosticism/78229699-Albanian-version-mesimdhenia-e-historise-evropiane-e-shekullit-te-20-te.html

METODOLOGJIA E PËRDORUR

Burimet. Për t’i dhënë përgjigje pyetjeve të mësipërme, për auditorin, por edhe për këdo që është i interesuar, në studimin tim kam përdorur:

1. Programet e historisë së atyre klasave ku nxënësit mësojnë për këtë problem, si të arsimit të detyruar 9-vjecar(arsimit të mesëm të ulët (AMU), po ashtu edhe programet e historisë të klasave të arsimit të mesëm të lartë (AML)(shihni faqen https://ascap.edu.al)

2. Tekstet e historisë të klasave ku nxënësit mësojnë mbi rolin e Austro-Hungarisë në pavarësimin e Shqipërisë dhe krijimin e shtetit shqiptar (nga viti 1991-2022).

3. Pyetësor me nxënës të arsimit të mesëm të ulët dhe të arsimit të mesëm të lartë dhe mësuesit e tyre.

4. Literaturë të autorëve shqiptar dhe të huaj në qarkullim.

Metoda. Në këtë studim jam marrë me rolin e Austro-Hungarisë, në pavarësimin e Shqipërisë dhe krijimin e shtetit kombëtar shqiptar, pra jam marrë me problemin dhe zgjidhjen e tij, si ai paraqitet ai në programe, tekste, në imazhin e nxënësve, pa përmendur autor, shtëpi botuese, emra nxënësish, mësuesish, institucionesh shtetërore etj. Duke vënë në qendër problemin, më pas kam “thirrur” në ndihmë të dhënat nga tekste të pas vitit 1991. Edhe këtu për lehtësi studimi kam “thirrur” në ndihmë vetëm ato tekste, që përveç trajtimeve të njëjta, për këtë problem, dallojnë në detaje nga njeri – tjetri.

Të merresh me problemin dhe zgjidhjen e tij është më e rëndësishme se kuptojmë situatat që na paraqiten në shkollë, në drejtim të formimit historik dhe qytetar të nxënësve, për një qasje multiperspektive në jetën tonë, sesa të merremi me autorët, shtëpitë botuese, vet nxënësit mësuesit apo institucionet. Në fakt pyetësorët që kam zhvilluar me 22 nxënës e dy mësues të historisë, në arsimin e detyruar 9 vjeçar dhe atë të mesëm të lartë, janë pasqyra më e saktë e këtij studimi. Imazhi i tyre tregon se çfarë kanë shkruar autorët në tekstet e historisë. Studimi në fakt ngacmon hartuesit e kurrikulave, autorët e shkrimit të teksteve të historisë, që t’i trajtojnë ngjarjet historike në këndvështrimin e qasjes multiperspektive, ku në qendër të vlerësimit të qëndroj, ndikimi, që ngjarja, ka dhënë në mbrojtje të të drejtave themelore të kombeve apo njerëzve të thjeshtë.

Gjithashtu, çdo mësim në tekstet e historisë shkollore, shoqërohet me një aparat pedagogjik, i cili e udhëheq nxënësin dhe mësuesin, në mësimin e thelbit të ngjarjeve historike që trajtohen, në zhvillimin e kompetencave historike dhe qytetare të nxënësve, përmes veprimtarive, projekteve, punës kërkimore etj. Aparati pedagogjik, përpos këtyre, e vendos nxënësin në rolin e autorit, të plotësoj njohuritë e mësimit, të cilat autori përshkak të hapësirës mësimore të dhënë, nuk mund t’i jap. Në këtë studim jam marrë edhe me aparatin pedagogjik, pikërisht, të atyre mësimeve ku trajtohet lidhja e rolit të Austro-Hungarisë me ngjarje të historisë sonë kombëtare, për të kuptuar, sa dhe si, nxënësit marrin njohuri për çështjet e trajtuara, apo të patrajtuara në tekst, përmes kërkesave të tilla, si “Kërkoni informacion” , “Mendoni në mënyrë kritike” , “Ide për t’u diskutuar” etj .

KURRIKULA ZYRTARE E HISTORISË DHE TRAJTIMI I ROLIT TË AUSTRO-HUNGARISË NË PAVARËSIMIN E SHQIPËRISË DHE KRIJIMIN E SHTETIT KOMBËTAR SHQIPTAR.

Duke kaluar nga diktatura komuniste në demokraci, përveç të tjerëve, u shtrua edhe detyra e rëndësishme për reformimin rrënjësor të kurrikulës së historisë. Problem ishte hartimi i teksteve sipas programeve të reja. Mendimi më i konsoliduar ishte që tekstet duhen hartuar nga historianë në bashkëpunim me mësuesit e shkollave, duke i mbajtur larg historiografisë së ideologjisë komuniste. Sa është realizuar kjo detyrë duhet të shohim se ç ‘formim historik e qytetar kanë fëmijët dhe të rinjtë në shkolla.

PROGRAME DHE TEKSTE ALTERNATIVE TË HISTORISË NË PËRDORIM

Në cilën klasë nxënësit mësojnë për rolin e Austro-Hungarisë në pavarësimin dhe krijimin e shtetit shqiptar?

Nxënësit e Arsimit të Mesëm të Ulët, “takohen” me termin “Austro-Hungari”, në klasën e VII, mosha 12 vjeç, program i historisë së botërore të harkut kohor, nga shek. XIV-XIX. ²Konkretisht ata mësojnë mbi këtë term në temën Perandoria austriake në vitet 1840 -1860, çështja Ndryshimet në Perandorinë Austriake – Austro-Hungaria, tekst alternativ, Historia 7, fq. 89, botim i vitit 2016. Këtu nxënësit mësojnë që Austria ishte një shtet i dobët në këtë kohë, prandaj për të kapërcyer krizën perandori i Austrisë, në vitin 1867 nënshkroi marrëveshje me Hungarinë, të cilin e njohu si shtet bashkësundues me Austrinë. Kështu lindi perandoria Austro-Hungareze.

Në tekstin Histori klasa VIII, nxënës të moshës 13 vjeç, program i historisë botërore, të harkut kohor të shek. XX, në temën “Europa në prag të Luftës”, Historia 8, fq. 7, botim i parë, vitit 2017, ribotim 2022) në çështjen “Europa e përçarë nga nacionalizmat dhe ethet e luftës”, shkruhet “Austria përkrahu Bullgarinë si dhe krijimin e një shteti shqiptar, për të penguar Serbinë për të dalë në detin Adriatik dhe të forcohej në dëm të saj”. Ndërsa në rubrikën “Kërkoni informacion” të aparatit pedagogjik po të këtij mësimi, autorët u kërkojnë nxënësve që t’a lidhin mësimin me historinë kombëtare shqiptare nëpërmjet pyetjes: Cili shtet europian interesohej për Shqipërinë? Pse? Duke bërë pyetje të tilla, nxënësit, përmes punës kërkimore individuale apo në grup, zgjerojnë njohuritë për rolin e Austro-Hungarisë në formësimin e shtetit kombëtar shqiptar. Pra, edhe pse kemi të bëjmë me programin e historisë botërore, nxënësit duhet të realizojnë objektivin, për ta lidhur atë me historinë kombëtare aty ku ajo bën sens. Programi i historisë kombëtare, klasa IX, shkalla katër, e trajton rolin e Austro –Hungarisë në tematikën 3 Shqiptarët në Perandorinë Osmane (fundi i shek. XV-fillim i shek. XX) dhe në tematikën 4 Shqipëria dhe shqiptarët në vitet 1912 – 1939 dhe konkretisht në nëntematikën Sfidat e shtetit të pavarur shqiptar viti 1912-1914. ³

^{______________________________}

^2. Programi histori kl VII https://ascap.edu.al/ëp-content/uploads/2018/09/Prog_Histori_Shkalla-3_shtator-2015.pdf

³. https://ascap.edu.al/ëp-content/uploads/2019/07/Histori-IX.pdf

Në tekstin që zbaton këtë program, Historia 9, botim i vitit 2018, ribotim i vitit 2019, fq. 83, mësimi 6, me temë Kuvendi Kombëtar i Vlorës dhe shpallja e Pavarësisë së Shqipërisë, nënçështja Përgatitjet për thirrjen e Kuvendit Kombëtar, shprehet se: roli i Austro- Hungarisë, ishte i madh në vendimin, që mori Ismail Qemali dhe patriotët e tjerë në shpalljen e pavarësisë së Shqipërisë; kërkesa për autonomi, në kontekstin e zhvillimit të ngjarjeve të kohës nuk kishte më kuptim; Ismail Qemali e bëri publik vendimin në intervistat e dhëna për shtypin e huaj dhe në telegramet e dërguara në Vlorë ku dhe vendosi të bënte pavarësimin e Shqipërisë.

Çuditërisht, në mësim jepet kontributi i Austro-Hungarisë për pavarësimin e Shqipërisë, ndërsa në aparatin pedagogjik, nuk specifikohet ndonjë kërkesë për nxënësin lidhur me rolin e Austro-Hungarisë as për informacionin që është dhënë në libër, pale të pretendojmë që të ketë kërkesë për nxënës të nivelit të tretë, që punojnë me punë kërkimore e zgjerojnë njohuritë për këtë ngjarje kyçe të historisë së popullit shqiptar.

Po të lexosh, po në këtë libër, fazat e zhvillimit të veprimtarisë praktike mbi Kuvendin Kombëtar të Vlorës dhe shpalljen e Pavarësisë së Shqipërisë, fq. 87, do të shohësh se përsëri nuk ka ndonjë lidhje, përmes kërkesave, midis vendimeve, që Ismail Qemali me patriotët e tjerë morën, dhe mbështetjes që Austro-Hungaria ju dha atyre në këtë kohë.

Gjithashtu, roli i A-H del në pah edhe në temën Shteti shqiptar në vitet 1912-1914, fq.90. Po në këtë mësim rikonfirmohet mbështetja e Austro-Hungarisë, dhe në faqen 93, mësimin 2, Shqipëria gjatë Luftës së Parë Botërore (1914-1918), përshkruhen politikat Austro-Hungareze në zonën, që autorët e tekstit i quajnë zona pushtimi, politika të cilat mbështesin forcimin e administratës kombëtare të shtetit shqiptar, identitetin shqiptar, zhvillimin ekonomik, zhvillimin e arsimit dhe kulturës. Termi zona pushtimi i bënë nxënësit të jenë konfuzë, pasi nuk arrijnë të bëjnë dallimin e qëndrimeve të Austro-Hungarisë, Italisë, nga njëra-anë, dhe ushtrive të tjera pushtuese të Serbisë, Malit të Zi, Greqisë, nga ana tjetër.

Nëse ai ka mësuar se Austro-Hungaria e ka mbështetur popullin shqiptar, nuk mund të arrijë të kuptojë, nëse ajo po e pushton atë, apo ka ardhur me ushtrinë për të mos lejuar fuqitë e bllokut tjetër, apo ushtritë e vendeve fqinje të pushtojnë Shqipërinë. Këtu kemi konfuzion për nxënësin, të cilët autorët e teksteve shkollore duhet të bëjnë kujdes. Përsëri në faqen 94, thuhet se shqiptarët u përpoqën të shfrytëzonin lehtësirat e krijuara nga pushtuesit italianë, austro-hungarezë dhe francezë!!!

Programi i historisë kombëtare, klasa 11, shkalla pestë, e trajton rolin e Austro –Hungarisë në tematikën 3, Shqiptarët në fundin e shekullit XIV deri në fillimin e shekullit XX dhe në tematikën 4, Sfidat e shtetit të pavarur shqiptar (1912 – 1939)⁴

Në tekstin që zbaton këtë program, Historia 11, botim i vitit 2017, ribotim 2019, 2020, mësimi 12, fq. 92, me temë Kuvendi Kombëtar i Vlorës dhe Shpallja e Pavarësisë së Shqipërisë, është trajtuar drejt konteksti historik i ngjarjes dhe roli i Austro-Hungarisë në mbështetje të kërkesës së shqiptarëve për pavarësimin e Shqipërisë e krijimin e shtetit shqiptar.

______________________

⁴ https://ascap.edu.al/ëp-content/uploads/2019/07/Histori-XI.pdf

Po kështu konfirmohet roli mbështetës i Austro-Hungarisë, edhe në temën Konferenca e Ambasadorëve në Londër (1912-1913), fq. 97-99, si përfaqësuese e opozitës ndaj fuqive të tjera të mëdha, sidomos për tërheqjen e trupave të Malit të Zi nga Shkodra, e cila i mbeti Shqipërisë si rezultat i përpjekjeve të Austro-Hungarisë.

Interesante në këtë mësim është rubrika KËRKONI INFORMACION. Këtu shkruhet kërkoni informacion për projektet e Austro-Hungarisë dhe të Rusisë për çështjen shqiptare, krahasojini dhe formuloni përfundimet tuaja. I diskutoni kërkimet në klasë.

Si dhe e kam përmendur më sipër, kyçi i zgjidhjes së problemeve apo edhe i formimit të drejt historik e qytetar të nxënësve është edhe aparati pedagogjik, i cili shoqëron çdo mësim në tekstet shkollore. Ai i vë nxënësit në punë, me anë të kërkesave të tij, sipas niveleve të tyre. Aparati pedagogjik i “shpëton” autorët nga mangësitë e informacionit, nga keqtrajtimet e ngjarjeve historike, pasi ju hap nxënësve dritare të gjetjes se informacioneve dhe të diskutimit të tyre në klasë. Ai i mëson nxënësit të futen në xhungël dhe të dalin nga ajo me fitore.

Në temën, Shqipëria gjatë Luftës së Parë Botërore, nxënësit mësojnë se si rezultat i presionit të ushtrisë austro-hungareze dhe asaj bullgare, forcat malazeze dhe serbe u detyruan të tërhiqen.

Në një tekst tjetër alternativ, të historisë 11, për nxënësit e arsimit të mesëm të lartë, botim i vitit 2017, fq. 85, në mësimin 12, Kuvendi Kombëtar i Vlorës dhe Shpallja e Pavarësisë së Shqipërisë, shkruhet se Austro-Hungaria ishte e interesuar për krijimin e një shteti të pavarur shqiptar, pasi e shikonte Shqipërinë si një pengesë për shtrirjen e ndikimit sllav dhe si një urë për të dalë në Selanik, ndërsa mësimin 1, fq. 90, Konferenca e Ambasadorëve në Londër dhe Qeveri e Përkohshme e Vlorës, fq. 90, çështja Konferenca e Ambasadorëve në Londër dhe çështja shqiptare, shkruhet:

“Konferenca (e gjashtë Fuqitë e Mëdha) trajtoi edhe çështjen shqiptare: statusin, organizimin, e brendshëm dhe kufijtë e Shqipërisë. Nga fuqitë e Mëdha, Austro-Hungaria dhe Italia mbështetën dukshëm çështjen shqiptare. Më poshtë, te Statusi shkruhet se më 17 dhjetor 1912 Konferenca vendosi të krijohej një Shqipëri autonome, nën sovranitetin e Sulltanit. Humbja e ushtrisë osmane në Shkodër dhe Janinë, bëri që Austro-Hungaria dhe Italia të kërkonin shkëputjen e Shqipërisë nga Perandoria Osmane. Vendimi përfundimtar për statusin e Shqipërisë u mor më 29 korrik 1913. Shqipëria shpallej principatë autonome, sovrane, e trashëgueshme nën garancinë e gjashtë fuqive të mëdha; më poshtë te Kufijtë e shtetit shqiptar shkruhet se diskutimi për kufijtë zgjati nga dhjetori i vitit 1912 deri në gusht të vitit 1913…Debate të zjarrta u bënë midis Austro-Hungarisë dhe Rusisë, veçanërisht për Shkodrën, e cila në fund mbeti brenda Shqipërisë.

Gjithë kjo panoramë transmeton te nxënësit qëndrimin pozitiv e luftarak të Austro Hungarisë në ndihmë të çështjes shqiptare, por nxënësit duan të kuptojnë më thellë rreth natyrës, se kësaj ndihme, që mos ta kalojnë këtë kontribut vetëm me një shprehje se ajo e bëri këtë për interesat e veta. Një tekst i mirë, përpos përshkrimit të situatës duhet ta ngrejë “stekën” drejt reflektimit për vlerësim objektiv të ngjarjeve.

Kjo gjë mund të arrihej fare mirë te aparati pedagogjik, por për fat të keq aparati pedagogjik i këtyre mësimeve nuk u kërkon nxënësve asnjë gjë për rolin e Austro-Hungarisë në çështjen shqiptare. Aparati pedagogjik i këtij teksti, nuk realizon as kërkesën minimale për këtë problem, të pyesë rreth informacionit historik të dhënë në tekst, që autorët e kanë përshkruar si më sipër. Programi zyrtar i historisë kërkon që nxënësit të zhvillojnë kërkimin historik, mendimin kritik, por për problemin që ne kemi në diskutim fatkeqësisht nuk ka asgjë.

TEKSTET E HISTORISË NGA 1991 DERI NË VITIN 2006 DHE MË PAS DERI NË VITIN 2015

1. Tekstet e historisë deri në vitin 2006, botoheshin nga një shtëpi botuese shtetërore, dhe nuk kishte tekste alternative. Pas 1991 deri në vitin 1997 u punua me tekstet ekzistuese, duke fshirë paragrafë që nuk kishin të bënin me historinë vet, por me politizimin e saj.

Teksti i parë, i parë në këndvështrim ndryshe, nga ai marksist leninist, ishte teksti i historisë kombëtare, titulluar Historia e popullit shqiptar, për gjimnazin ose arsimin e mesëm të lartë, botim i vitit 1996, i Shtëpisë Botuese të Librit Shkollor.

Teksti vë në qendër përpjekjet e Rilindjes Kombëtare shqiptare në pavarësimin e Shqipërisë, por thekson, njëkohësisht edhe mbështetjen e Austro –Hungarisë, që i bëri Ismail Qemalit dhe Luigj Gurakuqit etj., kur shkoi në Vjenë. Aty shkruhet: Para se të ktheheshin në Shqipëri, Ismail Qemali dhe Luigj Gurakuqi etj., shkuan në Vjenë, ku patën takime me disa personalitete politike, si me ministrin e Jashtëm të Austro-Hungarisë, me ambasadorët e Anglisë dhe të Italisë etj.

Tre vjet më vonë, në vitin 1999 u botua në Prishtinë, nga Shtëpia Botuese e Librit shkollor, teksti Historia e Popullit Shqiptar, për klasën e dytë të shkollave profesionale shqiptare, i cili, lidhur me rolin e Austro-Hungarisë në pavarësimin e Shqipërisë ishte në një linjë me tekstin, me të njëjtin emër, që u botua në Tiranë, në 1996, ku tregon se Austro-Hungaria kontribuoi në pavarësimin e Shqipërisë e krijimin e shtetit shqiptar( fq. 89). Aparati pedagogjik i tij nuk ngre pyetje për rolin e Austro-Hungarisë, nuk nxit të mësuarin interaktiv, për këtë problem.

2. Edhe në botimet e teksteve të historisë, të arsimit parauniversitar, me reformën e alterteksti, përsëri qëndrimi i autorëve ndaj rolit të Austro-Hungarisë trajtohet në të njëjtën linjë, si më parë, ku fokusi kryesor i jepet luftës së shqiptarëve për pavarësi nga Perandoria Osmane.

Ka tekste që nuk e përmendin fare, por flasin me termin e përgjithshëm Fuqitë e Mëdha… vendosën…, pa e përmendur fare qëndrimin promotor të Austro-Hungarisë.

IMAZHI I NXËNËSVE PËR ROLIN E AUSTRO- HUNGARISË

NË PAVARËSIMIN E SHQIPËRISË DHE KRIJIMIN E SHTETIT KOMBËTAR SHQIPTAR

(Bazuar në përgjigjet e tyre për pyetësorin e kryer më 17 mars 2022)

Metodika e kryerjes së pyetësorëve. Pyetësorin e zhvillova me shkrim, me nxënësit dhe mësuesit e tyre të historisë, në shkollën jopublike “Protagonistët”, të klasës së IX dhe XI, Tiranë. Gjej rastin të falënderoj drejtorin e shkollës, z. Gentjan Dedja, njëkohësisht dhe mësues i historisë, për vizionin që ka për mësimin dhe mësimdhënien e historisë në shkollë duke më dhënë mundësinë të zhvilloja pyetësorin në shkollën e tij.

Pyetësori u zhvillua pikërisht me nxënësit e klasës së IX( arsimi i mesëm i ulët (AMU) dhe, XI (arsimi i mesëm i lartë (AML), pikërisht, sepse, pavarësimi i Shqipërisë dhe krijimi i shtetit shqiptar mësohen më gjerë në programin e historisë kombëtare, i cili zhvillohet në këto klasa.

Nxënësit që u pyetën në AMU ishin gjithsej 11 nxënës dhe mësuesi/mësuesja e tyre. Nxënësit që u pyetën në AML ishin gjithsej 10 nxënës dhe mësuesi/mësuesja e tyre.

Pyetësori u zhvillua për të dyja klasat në datën 17 mars 2002.

Pyetësori me përgjigjet e tyre gjenden në arkivin tim personal.

Nxënësve dhe mësuesve të tyre ju drejtova këto pyetje:

Pyetje për nxënësin e klasës 9/11

1. Cilat shtete i ndihmuan shqiptarët për të shpallur pavarësinë në vitin 1912 dhe përcaktuar kufijtë e tij më 1913?

2. A mendoni se Austro-Hungaria i ka ndihmuar shqiptarët në pavarësimin e Shqipërisë dhe në krijimin e shtetit shqiptar? Çfarë dini konkretisht për këtë problem?

Pyetje për mësuesin e historisë që japin historinë 9/11/12

1. Cili është mendimi juaj, a është trajtuar drejt dhe mjaftueshëm në tekstet e historisë, roli i Austro-Hungarisë në pavarësimin e Shqipërisë dhe krijimin e shtetit shqiptar?

2. Çfarë do të dëshironit të ishte ndryshe?

Konkluzionet e pyetësorit

Si ju përgjigjën mësuesit e historisë pyetjeve?

1. Cili është mendimi juaj, a është trajtuar drejt dhe mjaftueshëm në tekstet e historisë, roli i Austro-Hungarisë në pavarësimin e Shqipërisë dhe krijimin e shtetit shqiptar?

2. Çfarë do të dëshironit të ishte ndryshe?

Mësuesit e historisë shkolla jopublike “Protagonistët”. Ata mendojnë se është trajtuar drejt roli i Austro-Hungarisë, në pavarësimin e shtetit shqiptar, por jo mjaftueshëm. Në tekstet e mëparshme, thonë ata, pasqyrohej përpjekja e Austro-Hungarisë, që Shkodra të mbetej e Shqipërisë, pavarësisht qëndrimit të fuqive të tjera. Në tekstet e tanishme jepet pak informacion, prandaj mendoj ta jap si informacion shtesë, me qëllim që nxënësit të bëjnë dallimin me qëndrimin e fuqive të tjera të kohës.

Do të dëshironim që ngjarjet kyçe të historisë kombëtare shqiptare, “miqtë” dhe “armiqtë” e popullit shqiptar të trajtoheshin në bazën e zbulimeve të reja të studimeve historike. Përpos kësaj janë lënë në harresë, ngjarje si p.sh. ajo e rolit të Austro-Hungarisë, këmbënguljes së saj koherente, që qyteti i Shkodrës të mbetej shtetit shqiptar.

Si ju përgjigjën nxënësit e klasës së IX/XI pyetësorit?

1. Cilat shtete i ndihmuan shqiptarët për të shpallur pavarësinë në vitin 1912 dhe përcaktuar kufijtë e tij më 1913?

2. Mendoni se Austro-Hungaria i ka ndihmuar shqiptarët në pavarësimin e Shqipërisë dhe në krijimin e shtetit shqiptar? Çfarë dini konkretisht për këtë problem?

Unë e kam trajtuar përgjigjen e çdo nxënësi duke shkruar Nxënësi 1, 2, 3 … e me radhë. Nga analiza që i kam bërë çdo përgjigjeje kam nxjerrë këtë këto konkluzione:

1. Të gjithë nxënësit, pyetjes së parë, Cilat shtete i ndihmuan shqiptarët për të shpallur pavarësinë në vitin 1912 dhe përcaktuar kufijtë e tij më 1913? i përgjigjen se ishin Austro-Hungaria dhe Italia. Kjo pyetje që ne e klasifikojmë si pyetje të nxënësve të 5 dhe 6 e bëra me qëllim për të kuptuar se cilat prej fuqive të mëdha të kohës ata do të veçonin.

Kështu që në këtë drejtim ata ju përgjigjën pyetjes të gjithë shumë mirë.

2. Përgjigjet e nxënësve për pyetjen e dytë A mendoni se Austro-Hungaria i ka ndihmuar shqiptarët në pavarësimin e Shqipërisë dhe në krijimin e shtetit shqiptar? Çfarë dini konkretisht për këtë problem?, përpos qëndrimeve të përbashkëta, kishte edhe dallime midis tyre.

a. Qëndrime të përbashkëta( i shpreh si i kanë shprehur nxënësit)

– Austro-Hungaria mbështeti Ismail Qemalin dhe patriotët e tjerë kur shkoi në Vjenë dhe Budapest për të kërkuar mbështetjen e fuqive të tjera të mëdha.

– Austro-Hungaria, bëri bisedime me fuqitë e tjera të mëdha para, gjatë dhe pas Konferencës së Ambasadorëve në Londër për ta shkëputur Shqipërinë nga Perandoria Osmane e krijuar shtetin shqiptar në gjithë hapësirën e banuar nga shqiptarët.

– Austro-Hungaria ishte faktori kyç i shpalljes së pavarësisë.

– Ushtria Austro-Hungareze, gjatë Luftës së Parë Ballkanike, zboi nga trojet shqiptare, ushtritë serbe dhe malazeze.

– Princ Vilhem Vidi, një ushtarak gjerman ishte propozuar nga Austro-Hungaria dhe mori mbështetjen e Fuqive të Mëdha për të qenë mbret i shqiptarëve.

– në zonat, që historianët i quajnë zonat e pushtimit, Austro-Hungarez, italian, francez, gjatë Luftës së Parë Botërore, nxënësit përgjigjen se, në zonën e pushtimit Austro-Hungarez, shqiptarët u ndjenë mirë pasi u lejua të krijohej një administratë me nëpunës shqiptar, u lejuan të hapeshin shkolla shqipe, të ngrihej flamuri kombëtar etj.

b. Qëndrime të veçanta ( i shpreh si i kanë shprehur nxënësit)

– Austro-Hungaria dhe Italia ndihmuan Shqipërinë se ishin të shqetësuara për përhapjen e ndikimit të Rusisë në Europë. Austro-Hungaria, ndihej e rrezikuar nga Rusia dhe patjetër na ndihmoi edhe për shkak të interesave të saj.

– Austro-Hungaria, por nuk e ka bërë për Shqipërinë, por për interesin vetjak.

– Austro-Hungaria synonte territorin e Shqipërisë.

– Austro-Hungaria nuk ka pasur si detyrë kryesore në planin e saj pavarësimin e Shqipërisë, por kishte si qëllim mos zgjerimin e mëtejshëm të Rusisë në Ballkan.

– Austro-Hungaria kishte simpati për popullsinë katolike në trojet shqiptare në veri.

– Tekstet e historisë kanë dështuar për ta theksuar rolin e Austro-Hungarisë në krijimin e Shqipërisë, duke u fokusuar më shumë në çështjen shqiptare siç është Lidhja e Prizrenit…Por thotë- me influencën që po merrte Rusia në Ballkan në shtet si Bullgaria dhe Serbia, Austro-Hungaria donte të forconte pozicionin e saj ndaj filloi rritjen e influencës në territore si Bosnjë, dhe mori kontakte me popullin shqiptar duke i ndihmuar të mbronin identitetin kombëtar dhe të krijonin shtetin e tyre.

Ai shpreh dëshirën se do të donte të kishte më shumë orë mësimore kushtuar çështjes shqiptare të lidhur me Austro-Hungarinë.

– Austro-Hungaria promotorja e pavarësimit të Shqipërisë nga Perandoria Osmane dhe lakmitë e shteteve ballkanike për trojet e banuara nga shqiptarët.

DISA PËRFUNDIME

1. Roli i Austro-Hungarisë për pavarësimin e Shqipërisë dhe krijimin e shtetit kombëtar shqiptar në tekstet në përdorim sot në shkolla përmendet, por jo i argumentuar saktë, në mënyrë që nxënësit, kur të dalin në jetë, të mos flasin me slogane, por të dinë ta argumentojnë.

Edhe në tekstet e para vitit 2016, kjo situatë paraqitet. Këtu po citoj përgjigjen e një nxënësi te pyetësori i cili shprehet Tekstet e historisë kanë dështuar për ta theksuar rolin e Austro-Hungarisë në krijimin e Shqipërisë, duke u fokusuar më shumë në çështjen shqiptare siç është Lidhja e Prizrenit…Me influencën që po merrte Rusia në Ballkan, Austro-Hungaria donte të forconte pozicionin e saj ndaj filloi rritjen e influencës në territore si Bosnjë, dhe mori kontakte me popullin shqiptar duke i ndihmuar të mbronin identitetin kombëtar dhe të krijonin shtetin e tyre.

2. Për fat të keq edhe kur shprehen se Austro-Hungaria e ka mbështetur çështjen shqiptare të pavarësimit, kjo nuk reflektohet në disa tekste edhe në aparatin pedagogjik, me pyetje dhe veprimtari kërkimore për të zhvilluar mendimin kritik të nxënësve e për ti bërë nxënësit t kuptojnë më mirë këtë mbështetje.

3. Nxënësit besojnë se Austro-Hungaria e ka mbështetur pavarësimin e Shqipërisë dhe krijimin e shtetit kombëtar shqiptar, për interesat e veta. Kjo tregon se historiografia jonë ende gjendet larg qasjes multiperspektive të vlerësimit të kontributeve në ngjarje apo proces historik, që sjell impakt në mënyrën se si njerëzit të jetojnë jetën.

PROPOZIME

Duke e ditur se Austro-Hungaria është promotorja e pavarësimit të Shqipërisë nga Perandoria Osmane dhe luftoi kundër lakmive të shteteve ballkanike për copëtimin e trojeve të banuara nga shqiptarët, dëshiroj ti parashtroj zotit ambasador, z. Christian Steiner, nën cilësinë e Ambasadores së Shoqatës Europiane të Mësuesve të Historisë, propozimin e mësuesit të historisë, z. Gentjan Dedja, sot drejtor i shkollës Protagonistët, Tiranë, të vazhdojë punën e të parave të tij, që të ndihmojë të rinjtë shqiptar, që data 8 nëntor, kur Ismail Qemali me Luigj Gurakuqin dhe të tjerë mbërritën në Vjenë, të jetë një datë përkujtimore historike, në nderim të kontributit të Austrisë në pavarësimin e Shqipërisë dhe shtetit shqiptar.

Në fakt kontributi i Austrisë në pavarësimin e Shqipërisë, për mua është një proces, që i ka rrënjët të thella në historinë e dy vendeve. Albanaologët austriakë, kanë dhënë kontribut të çmuar në krijimin e profilit identitar shqiptar.

Kështu, nëse vendoset kjo datë, si datë përkujtimore, ku në qendër qëndron Ismail Qemali dhe Austria, që hodhën themelet e Shqipërisë së pavarur, atëherë, nxënësit në nderim të kësaj dite do të zhvillojnë, në tërë hapësirën e banuar nga shqiptarët, veprimtari të larmishme të tilla si mini konferenca shkencore, ku do të paraqesin punët e tyre kërkimore, ekspozita mbështetur në dokumente historike, do të luajnë lojë roli të imagjinuara, ku vënë në gojë të personazheve qëndrimet e Austro-Hungarisë, në Konferencën e Ambasadorëve në Londër, apo të fuqive të tjera të mëdha, do të ndjekin itinerarin e Ismail Qemalit e patriotëve të tjerë, nga Stambolli në Bukuresht, e më pas në Vjenë e Budapest, e më pas në Durrës e deri në Vlorë, ku u ngrit flamurin.

Nxënësit do të memorizojnë gjithë procesin e pavarësimit të Shqipërisë e do të bëjnë rolin e historianëve duke plotësuar gjithë boshllëqet në njohuri, që tekstet nuk i kanë. Por mbi të gjitha ata do të mësojnë si të vlerësojnë kontributet e miqve në themelet e Shqipërisë së pavarur.