Luan Rama/

Të kujtosh fëmijërinë, kohën e largët që herë-herë të farfurit nëpër ëndërr e që papritur të bëhet aq e afërt, menjëherë ngazëllehesh si fëmijë. Shumë shkrimtarë, në libra apo shkrime të tyre i janë kthyer fëmijërisë. Koleta gjeti aty burimin dhe frymëzimin e romaneve të parë ku veten e quajti Klodinë. Balzak thoshte: “A nuk e keni vënë re që, në fëmijëri apo në fillimet e jetës sociale, padashur, ne krijojmë një model me duart tona?”. Çaplini shtonte se “Të gjithë fëmijët kanë diçka nga gjenialiteti, por do të duhet që ajo të shfaqet.” Nga ana e tij, shkrimtari italian për fëmijê shkruante: ““Sa peshon loti i një fëmije? Varet: loti i një fëmije tekanjoz është më i lehtë se era, ndërsa ajo e një fëmije të uritur është më i rëndë se gjithë toka.”Ç’ndodh vallë ne sytë e një fëmije kur sheh botën dhe fillon të kuptojë fenomenin njerëzor, ngjyrën e kaltër qellore, hënën që shkon? Ç’ndodh vallë me të kur fëmijëria e tij bredh në një atmosferë ku pikëtakohen ngjarjet kryesore të vendit të tij, mitingjet, kortezhet e udhëheqësve të huaj, turmat entusiazte, brohorrimat, fishekzjarret, të cilat padyshim i kupton më vonë? “Fëmija i bulevardit Stalin” jam unë, me botën time të kujtimeve që s’janë shuar, kujtime të ngjizura që në imazhet e para që mund të mbahen mend, fytyrat e prindërve që s’janë më, gëzimet e trishtet fëminore. Shumë imazhe padyshim janë shuar në mjegullën e kohës por disa kanë mbetur, kokëforta, me dritën e një kohe që nuk është më, me rrugicat, shokët, ikjet e para për të zbuluar një botë tjetër përtej atij bulevardi dhe sheshi të qytetit ku vërtitej fati i atij vendi. E megjithatë ishte diçka e veçantë të rriteshe në sheshin e kryeqytetit, në bulevardin që fillonte me monumentin e stërmadh të Stalinit të vendosur mbi një bazament të lartë. Bulevardi përfundonte tutje në cep te qytetit, në atë pjerrinë ku ishin një grumbull shtëpish të ulta tiranase, mbuluar me tjegullat e kuqe, gjithnjë në heshtjen dhe paqen e tyre. Pikërisht në atë bulevard ngrihej simboli i një ideologjie që do të përcaktohente jetën dhe ardhmërinë e Shqipërisë, fatin e vet, ku për 40 vjet, ai fat nuk do të ndryshonte dhe imazhi i Stalinit do të ishte gjithnjë i pranishëm.Personazhet e ndryshme të asaj lagjeje ku jetova fëmijërinë ishin të jashtëzakonshëm, po edhe shumë interesantë. Ishin njerëz të ardhur nga të gjitha krahinat, me fate nga më të ndryshmet dhe me profesione çfarëdolloj, çka përbënin një Shqipëri në miniaturë: përkrahës të pushtetit dhe kundërshtarë të tij. Ishte një mikrokozmos njerëzor ku gjeje nga të gjitha llojet e tipat, po edhe histori e ngjarje që, si të thuash, përmblidhnin një histori kombëtare me heronj dhe armiq, shqiptarë dhe të huaj të mbetur nga lufta, me fitimtarë dhe të mundur, me njerëz të moralshëm dhe me vese, pra, gjithçka përmban jeta dhe drama njerëzore.Një bashkëpunim i këndshëm për çka dua të falenderoj në veçanti botuesen Enxhi Hudhri. Po kështu dhe dy miqtë e mi, Artur Muharremin për ballinën e këtij libri si dhe Sejdin Cekani për redaktimin. Një udhëtin në botën e një fëmije udhëve të asaj Tirane që nuk ekziston më.

Prof. Dr. Musa Ahmeti

Centar for Albanian Studies – Budapest 

Even today the Albanian Middle Ages is one of the dark periods which still needs to be researched in order to review or rewrite the history of the Albanian people. Many reasons have affected the creation of such a condition, but the main one is the lack of written manuscripts, documents, and original sources which are housed not only in Albanian archives and libraries, but also, and mainly, in European ones.

It is now widely known that during the Middle Ages, Albania was an “arena” of different wars. Foreign rulers came and went, one after another, destroying local civilized values ​​and looting the economic and cultural resources. Although these statements might sound quite accusative, I will argue them with various documentary sources, which, even if not saved in Albania, are fortunately preserved in other European archives and libraries. 

From the eleventh to fourteenth century alone, within about 300 years, about 32 different invaders came and left the Albanian lands, among them the Normans of Sicily, the Hohenstaufen, the Germans, the French Anjou, the Neapolitans, then Aragon’s Gonzalez, the Spanish empire, the Nicene and Byzantine empires, Bulgarian, the Serbian and the Ottoman empires, and the Venetian Republic.

A chronological presentation of all these regional wars in the Middle Ages looks roughly as follows: Seventh century (609), Avaro-Slavs populated the Balkans. The main Slavic tribes that took root in the Balkan Peninsula were the Croats and the Serbs. A significant event occurred in 732, when the Albanian bishoprics passed to dependence on Rome, leaving the rule of Constantinople. In the ninth century, the themes of Durres, Nikopol, Thessaloniki, and Dalmatia were established. From 852 to 879, the Albanian lands were under the rule of the Bulgarian king, Boris (Mihail), while the lands of the Albanians in Kosovo were occupied by another Bulgarian king, Simeon, from 894 to 927. In the early eleventh century, the theme of Skopje was established. The most important event in the Church, which left deep scars in the history of the Albanian people, was the division of the Catholic and Orthodox churches (1054), when Albanian lands were divided into two parts, namely, northern Albania belonging to the Rome-based Catholic Church, and south Albania belonging to the Orthodox Church with the patriarch in Constantinople. The Normans carried out a devastating raid on the Albanians in the years 1081 to 1084. The first Crusade in 1095 also passed through the Albanian lands, leaving destructive tracks behind. The Normans invaded Albania again in the years 1107-1108 and a third time in 1149.The Albanian territories were attractive for the Normans, so they occupied Albania for the fourth time, led by Guillermo I, in 1185. The crusaders of the Fourth Crusade also passed through Albania in 1204. The king of Sicily, Manfred Hohenstaufen, invaded in the years 1257-1258.

Throughout all these occupation campaigns, Albanians were often forced to migrate to other places which offered them security. It often happened that they also migrated to the power centers in order to integrate into the occupiers’ administrations and prosper under their authority. In both cases, their own cultural values were certainly taken into the new situation. This study will concentrate on medieval manuscripts that migrated from Albania to Italian and other European towns and are now housed in their respective archives and libraries.

Statuta et Ordinationes Capituli Ecclesiae Cathedralis Drivastensis

Statuta et ordinationes capituli ecclesiae cathedralis Drivastensis (Statutes and Constitutions of the Cathedral Chapter of Drishti) is one of the most important manuscripts of medieval Albania. Luckily it has survived as a complete manuscript with the name of its author, notary Simon Dromasys, and the exact date of creation. This statute is the only existent cathedral statute from the Adriatic coast and it is no wonder that it comes from the city of Drishti, which was a medieval town of strong Catholic character and high civic consciousness. These cathedral statutes were at the same time also town statutes, therefore they played a tremendous role in the history of Christianity in terms of specifying an ideal combination of secular life with religious one.  

Among the Great Council, which had the exclusive authority to admit ordinary citizens to the ranks of the nobility, the cathedral had a great impact on increasing the number of nobles because canonical choices by high religious institutions would turn ordinary people into nobles. This was one of the main reasons why the Albanian territories had more power to decide who would become clergy, and serve in important religious roles throughout Dalmatia, where they were automatically accepted into the top ranks of the local nobility.

According to a note made ​​public recently, the library of the Cathedral Chapter of Drishti was one of the largest libraries in the Balkans and the manuscript of the Statuta was taken from this library by Maria, daughter of Peter Angelus, when she had to leave Drishti at the end of the fifteenth century due to the Ottoman conquest of Drishti. This manuscript remained for a long time in the Venetian Republic and in the seventeenth century Petrus Angelus, vicar of Brias in the Veneto province, took it to his residence. At the end of the eighteenth century, Flav Komnenus Angeli sold this manuscript among many others, incunabulae, rare books, and his house to a Venetian merchant. From that time to the 1920s it is impossible to track the route of the manuscript 

The fifteenth-century manuscript is now housed in Copenhagen, in the Danish Royal Library (Det Kongelige Library, Håndskriftsafdelingen, København). Its existence, unknown to scholars since 1925, was rediscovered in 2005. Fragmented information about the existence of this manuscript and indications about its current location were retrieved by from notes of the Croatian medievalist Milan Šufflay. According to these notes, the manuscript of the “Statutes of the Cathedral Chapter of Drisht” were mentioned for the first time in catalog no. 438 of the German antiquarian Carl Wilhelm Hiersemann from Leipzig in June, 1915, fascicle 43, number 250. The manuscript is described briefly, but with the full title: Statuta et ordinationes capituli Ecclesiae Cathedralis Drivastensis. Since the manuscript was not sold, Hiersemann inserted the same notes from 1915 in the 1920 in catalogue no. 477, fasc. 7, under number 33.

Research in different libraries has shown that the manuscript of Statuta et ordinationes capituli ecclesiae Cathedralis Drivastensis was known among scholars, manuscript and rare book collections from1833. Information about the existence of this manuscript was made public by the collector Thomas Thorpe from references by Guilford, Naylor, Shaw, Mason, Allard, Monteil, and other collectors and today is to known as MSS Thorpe, 1833. The manuscript was transliterated, translated, and edited according to the critical criteria of modern publications by the Danish scholar Gunnar Svane, who unfortunately did not present a precise description and was not sensitive enough to errors in transcription. 

Research in many sale catalogs before 1915 for Sir Thomas Phillipps revealed an entry that Sothebys called Bibliotheca Phillippica: “the catalog of a further part of … manuscripts and later autograph letters of Thomas Phillipps (London, 1913), for a four-day sale (19-23 May 1913) on page 168 for the manuscript 826 (sold on May 22, 1913).” It continues: “Illyria: Statuta Pauli Angeli Archiepiscopi Dyrrhachiensis et Illyrice [sic] Regionis Judicis et Comissarii, original manuscript dating back to the fifteenth century in vellum with miniature and initial of Paul Angelus in the bishop’s coat. Folio. XV century.”

The Bodleian Library of Oxford holds a photocopy of the comments of this catalog in which the annotator gave the names of buyers and also the numbers of manuscripts in the original printed catalog of the library of Sir Thomas Phillipps. In this case, the buyer was Hiersemann and the price was 4 pounds 15 shillings. In Phillipps’ original catalog this manuscript was number 7308. There is also a modern reprint of this catalog: A. N. L. Munby, ed., The Phillipps Manuscripts: Cataloguse librorum manuscriptorum in Bibliotheca D. Thomae Phillipps, Bt. Impressum typis medio-montanis 1837-1871 (London, 1968). The entry for this manuscript in this catalog (p. 111) states: “Pauli Angeli Statuta sm f. V. s. XV [i.e., the little folio, vellum, saeculi XV], 1468.” Thus, it appears in this manuscript group under the title: “MSS Thorpe, 1833. From Guilford, Naylor, Shaw, Mason, Allard, Monteil, and Other Collections” (p. 107). In other words, the manuscript was bought by broker Thomas Thorpe in 1833, and came from one of those collections, the name of which cannot be identified with certainty. One thing is sure, that the manuscript did not come from the collection of Lord Guilford because the manuscripts from his collection are marked with “G” in the catalog. The phrase “… and other Collections” leaves room for continued research in the catalogs of other collectors to collect information about other early related Albanian manuscripts that are still unknown. Thomas Phillipps’ collection was colossal and large parts of the collection continued to be sold by his heirs long after his death. 

Milan Šufflay was not only the first one who drew the attention of the scientific world to the existence, value, and importance of the manuscript, but also the first to identify its location at that time, until 1920. Šufflay shared this information with Ivan Bojčinić in 1916, and was also trying to find a buyer able to buy the valuable manuscript itself. Šufflay approached the Croatian ban, Rauh, to buy it for the university library in Zagreb, but the purchase was not realized. He tried again through Thalloczy to make the Viennese Academy or Budapest buy it, but without success. While Šufflay was insisting that the manuscript be bought by any means (he also addressed the Serbian Academy of Sciences in Belgrade for help), suddenly, in 1920, he was informed that an anonymous buyer had bought the manuscript for the enormous amount of 2,000 marks, the highest price listed by the German antiquarian. This was unfortunate because he had hoped to publish this source, which he recognized as having exceptional value for understanding medieval Albanian cities.

In 1924, through the scholar Henrik Barić, Šufflay managed to ascertain the name of the buyer, a Dane, Sir Thomas Phillipps. He and his colleagues, Victor Novak and Henrik Barić, asked the Danish scholar Holger Pedersenin to mediate with Phillipps to obtain a photograph copy of the entire manuscript. Finally, in 1925, a copy of the manuscript, which was not yet complete, reached Šufflay, who, along with Viktor Novak, immediately started work and prepared the manuscript for publication, even with all the disadvantages. Their work was published in Biblioteka Arhiva za Arbanasku starinu, jezik i etnologiju in Belgrade in 1927. Although published, it remained virtually unknown and untapped by scholars and historians, Albanians and foreigners, for various reasons. In 1972, it was published in an abbreviated form in Albanian with multiple interventions in the magazine: Gjurmime Albanologjike, seria e shkencave historike [Albanological Traces, the Series of Historical Sciences] in Prishtina. 

To correct and complete the history of the arrival of the manuscript Statuta et ordinationes capituli ecclesiae Cathedralis Drivastensis in Det Kongelige Bibliotek, Håndskriftsafdelingen, København (the Danish Royal Library), we had the generous assistance of two great Albanologists Dr. Noel Malcolm and Dr. Robert Elsie. Through the latter, Malcolm sent us valuable information about the history of the movement of the manuscript. From his research in British libraries, Malcolm came to the conclusion that the claim that the manuscript was sold by Hiersemann to the “Danish” Thomas Phillipps was wrong, since Mr. Thomas Phillipps (1792-1872) was not Danish, but a famous English manuscript and books collector.

Codex ASHB 1167 of Laurenziana – Florence 

In the constellation of outstanding Albanian humanists of the fifteenth and sixteenth centuries, Archbishop Paulus Angelus is the most prominent. Not only did his family play an important role in the Middle Ages in Albania, but he also did himself, especially in the period of Skanderbeg. He had close ties with leading noble Albanian families and managed to organize important events during his lifetime. The Ashburnham Codex is famous among Albanians because it included the first sentence written in Albanian, namely, the baptism formula.

In 1915 the Romanian historian Nikolae Jorga was the first to draw the attention of scholars to this codex. He discovered the manuscript of Paulus Angelus, Ashb. 1167, in which the baptismal formula appears and published it in his work Notes et extratis pour servir a l’Histoire des Croisades au XV^e Siècle. Since 1915, when N. Jorga first made ​​public the news of the discovery of the Codex of Paulus Angeli in the Biblioteca Laurenziana of Florence, many scholars have written and debated about it. His information is found in texts of literary history, the history of the Albanian people, specialized monographs, special editions of the Linguistic Institute of Academy in Tirana and Prishtina, bibliography, studies, and articles both purely scholarly and popular nonfiction. 

The Firenze Codex, Ashb 1167, as it is called, is a Miscellanae of nineteen manuscripts which differ in their content, form, and time of creation. These various manuscripts, concentrated on the town of Drishti and also frequently tied to the Angelus family, hint at a broad use of the codex for political purposes or something similar. The high social position that the Angelus family achieved in Italy in the Early Modern period could have been grounded on these manuscripts, transported overseas. The titles of these manuscripts never been published before. 

1. f. 2^r-9^r Paulus Angelus, miseratione divina, archiepiscopus Durachiensis et Illiricae regionis
2. f. 9^v-11^r Casi reservati 
3. f. 11^r-13^r Ex aureo antiquitatum libro archivi civitatis Durachiensis 
4. f. 13^r-v Insuper additio facta mandato reverendissimi et illustrissimi Sanctae Romanae Ecclesiae cardinalis archiepiscopique Dyrachiensis domini, domini Pauli Angeli anno Incarnationis Dominicae 1463., XV. Kalendas Ianuarii, Pontificatus vero Sanctissimi domini nostri domini Pii divina providentia papae secundi, anno eius sexto, videlicet… 
5. f. 13^v-19^r Decretum sanctissimi domini nostri domini Pii divina providentia Papae II. Emanatum ad instantiam reverendissimi ac illustrissimi Sanctae Romanae Ecclesiae Cardinalis ac Dyrachiensis archiepiscopi domini domini Pauli Angeli, et contra sectam Mahumetanam ac in favorem invictissimi regis Albaniae domini Scanderbeggi, ejusdem illustrissimi domini Pauli consobrini et prout patet per infrascriptam bullam, videlicet 
6. f. 19^v-20^r Cupientes igitur ut littere predicte plenariam (!) consequantur effectum discretioni vestre per apostolica scripta mandamus quatinus vos vel plures aut unus vestrum per vos vel alium seu alios litteras predictas 
7. f. 20^v Reperitur in Archivio Urbis Dryadensis hodie vero Drivastensis 
8. f. 21^r-22^r Privilegium seu confirmatio privilegiorum dominorum comitum civitatis Drivasti 
9. f. 22^v-25^r Conventiones et pacta facta cum domino Francisco Quirino a nobilibus Drivastensibus se sibi nomine illustrissimi dominii Venetiarum subicientibus 
10. f. 25^r-27^v Conventiones et pacta facta inter illustrissimum ac potentem ducem dominum Georgium Topiam, domini Durachii, et dominum Saracenum Dandulum nomine illustrissimi Venetiarum dominii de castro Dirachii 
11. f. 27^v– 29v De generationibus illustrium filiorum Isacii patricii senatorisque Romani et vari(et)atis fortunae eiusque cognominis 
12. f. 29^v-31^v Praeterea prefati illustres domini Pauli ad presens archiepiscopi Dirachiensis ac magnifici Comitis Drivastensis domin Petri fratres 
13. f. 31^v-32^r Insuper sciendum est quod anno salutis nostre millesimo CVI 
14. f. 32^r-v Baiulo et capitaneo Durachii 
15. f. 32^v-33^v Consilium cum Collegio die VIIII-o Junii 1461. Reverendo in Christo patri domino Paulo, Dei et Apostolice Sedis gratia archiepiscopo Durachiensi , amico dilecto
16. f. 33^v-34^v Fides operationum quas fecit reverendissimus ac illustrissimus Sanctae Romanae Ecclesiae Cardinalis dominis Paulus Angelus, archiepiscopus Dirachiensis, in favorem christiane religionis ac illustrissimi dominii Venetiarum suis propriis sumptibus
17.  f. 34^v-35^v Promissiones ab excellentissimo Consilio X. Facte magnifico domino Alexio Hispano de ducatis 400 annuatim sibi ac heredibus suis dandis de provisione 
18. f. 35^v Die XXVII Junii 1484 in Consilio Decem captum fuit quod omnes promissiones facte in acquisitione civitatum Provinciae Albaniae observentur in omnibus etc. 
19. f. 36^r-37^r Sanctissimo in Christo patri et domino domino Coelestino III, Dei gratia ac sacrosanctae Romanae ecclesiae Summo Pontifici. Isacius Angelus Constantinopolitanus imperator ac caesar semper augustus promptam cum omni subiectione reverentiam etc. 

The Statutes of Shkodra

The Statutes of Shkodra, one of the best preserved corpora of medieval laws in Eastern Europe, confirms the strong legal basis of medieval Albanian towns. Although they date from the fifteenth century, these statutes were unknown to Albanian medievalists until 1997, when Lucia Nadin discovered them in Museo Correr in Venice. According to the date at the end of the manuscript, the writing ended in 1469, when the last amendment was inserted. The first codification, however, seems to have started from the beginning of the fourteenth century. The author of this last amendment also added the place where the manuscript was preserved, the Archive of the Tenth. That also shows the importance attached to this manuscript: Ex originali antiquo quod est in archivio excelsi consilii X alme civitatis Venetiarum exemplatum per me Marinum Dulcichium quondam domini dischi quondam domini Wladislai de verbo ad verbum prout iacet in ipso antique.

Even though no other historical data are known that would tell how this manuscript ended up in Venice, it is no wonder to find it there. Shkodra was part of Venetian Albania at least from 1396 to 1479, when the Ottomans destroyed it and many other Albanian towns. Many Albanians fled to the Venetian Republic and also to other Italian towns, taking with them what they could, including intellectual property. The person who took these statutes with him was probably from one of the noble families who enjoyed a good reception in the Venetian Republic, which seems to be supported by its being housed in the archive of the Tenth.

Other Albanian manuscripts in Italy and their “flight” from Albania

Unpublished manuscripts are of great importance as primary sources in order to glimpse not only events of the Middle Ages, but also to the mentality of document creation, especially if those documents are related to each other either by having a joint author, or addressing an event or personality of that time. One attitude is to become suspicious about the truthfulness of their contents and treat these documents as worthless forgeries. Some specialists, scholars, and historians, however, consider these sources of great historical value that enriches the history of medieval mentalities. The Drishti Angelus manuscripts are among the manuscripts about which scholars continue to argue pro and con. 

The manuscripts of the Drishti Angelus family are numerous in Italian state and private libraries and elsewhere. Some of them are published, but most have only been discovered and are not yet published. Unpublished manuscripts of the Angelus noble family of Drishti are held in Venice, Florence, the Vatican City, Copenhagen, and Shkoder. A common element of four of them, namely, the ones from the Vatican City, Florence, and Venice is that they are written by the same hand, namely, a scribe in the first decades of the sixteenth century. Some of the Angelus manuscripts were also published, especially in the course of the sixteenth century, but since the Anglus family was already established in Italy, it is impossible to state whether these manuscripts were taken out of Albania or whether they were created while their authors were in Italy.

The majority of the manuscripts that had to flee Albania did so in 1477, when the Angelus family was at risk in Drishti and escaped from the Ottomans to Venice. Since the Angelus family had close links with the Venetian Republic, they managed to have a successful flight and took away almost everything that could be removed. The manuscript of the “Statutes of Drishti” was certainly an important document to be valued and its legal significance applied not only to the Church but also to the reputation of the family itself. With this manuscript, the Angelus family could prove the continuity of their nobility, their position, and the properties in Drisht that they had enjoyed for centuries. 

The fate of Codex ASHB 1167 was similar. After spending a few years in the Venetian Republic, Petrus Angelus gave it as a dowry gift to his daughter, Maria, upon her marriage into the noble Florentine De Medici family. The codex was kept as family property until the end of the sixteenth century and then, along with other manuscripts and rare books, became part of the famous Biblioteca Medici, where Nikola Jorga, the Romanian scholar, found it in 1916. The Statutes of Shkodra had a similar history. When it arrived in the Venetian Republic, the manuscript was valued so highly that it was kept in the library of the Senate. Through these manuscripts Albanian noble families managed to position themselves in the elites of societies where they sought to be incorporated.

Shani Pnishi

Para dy vitesh Inis Jorgo që jeton në Toronto të Kanadasë  botoi prozën biografike për nënën e saj të titulluar “Rushen Golemi, ky testament shpirti”. Zonja Golemi njihet si kirurgia grua e parë e diplomuar në Shqipëri, e cila në fillim të viteve të pluralizmit në Shqipëri, u inkuadrua edhe në politikë.Për gazetën “Dielli” biseduam kryesisht për librin e saj për nënën, për letërsinë si pasioni jetësor i saj dhe natyrisht për nënën e saj, Rushen Golemi, një figurë shembull i një intelektualeje shqiptare.

Po e fillojmë me nënën tuaj, znj. Rushen Golemi, kirurgen e parë grua shqiptare, për të cilën në 85- vjetorin e lindjes së saj, ju keni botuar librin “Rushen Golemi, ky testament shpirti”.…

Mendova të shkruaj për një grua të cilën pata fat ta kisha prind, ajo të ishte nëna ime! E kam ndjekur në çdo moment të jetës së saj dhe ndërsa çdo gjë kur isha fëmijë më dukej fare normale, me kalimin e viteve kuptova se përmasat shpirtërore të saj jo rrallë tejkalonin të zakonshmen. E për gjërat që lenë mbresë, patjetër duhet shkruar! Flitet për një person që mbartte pasion brenda vetes e kjo të bën që dëshirën ta kthesh në zotësi, punën në kënaqësi, bën që të lësh produkt në gjithshka kryen sepse ke vënë shpirt,  ke investuar mençuri! Flitet për një zonjë nga e cila buronte natyralisht një mençuri e spikatur, urtësi në mendim, një kurajo që të intrigonte, një elegancë e brendshme e të menduarit, një hijeshi e rrallë fizike shtuar këtu edukimin që ajo morri nga dy prindërit e saj kërkues e sakrifikues të cilët i mësuan asaj se  gjërat e bukura në jetë mund ti kthesh në realitet jo menjehërë, jo pa mund e jo pa u djersitur fort!

Si profesioniste, kolegët e saj e kanë cilësuar prej kohësh Rushen Golemin si një kirurge të spikatur ndaj në kushtet sidomos kur prindi largohet fizikisht prej teje, ti ke më tepër nevojë që gjërat pozitive të tij t’i evidentosh,  thuash me zë të lartë, krenohesh e ndërkohë lexuesi përse jo?…të mësojë diçka, të tërhiqet nga ajo çka po i rrëfen, të kuptojë sa gjerë mund të shtrihet shpirti njerëzor, përmasat që mund të tejkalojë ai ndaj nëse histori të tilla qëmtohen, kuptohen, apo tërheqin vemendjen, ato padiskutimisht nuk duhet të lihen disi anonime, por të inspirojnë e bëhen pronë e lexuesit. E unë e pata të mundur këtë jo vetëm sepse kisha në dorë një lëndë fantastike jetësore, por edhe për faktin sepse shkruaj e përtej këtyre, edhe sepse ja kisha premtuar jo vetem vetes, por edhe mamit dikur se një ditë do e shkruaja jetën e saj.

Isha e bindur se personazhi që isha duke përshkruar, patjetër do të linte mbresë në publikun lexues. Unë e di sa shumë kjo mjeke kirurge ka marrë gjithë jetën e saj dashurinë e qytetarëve, pacientëve të saj. Sa shumë ata e deshën, sa bukur parreshtur ja shprehën asaj respektin, sa populli e aprovoi dhe mbështeti Rushen Golemin kur atë e thërriti koha dhe e bëri pjesë të politikës shqiptare. E kjo nuk ndodhi rastësisht! Aspak! Kjo ndodhi sepse ajo dinte të donte, të mendonte, të ishte kurajoze, ajo dinte të pranonte edhe gabime. Sepse ato janë njerëzore e pranimi i tyre, tregon emancipim! Ajo dinte të të përfqësonte! Ndaj edhe u ula të shkruaj për të. Më ka bërë përshtypje fëmijëria e saj e cila u thye jo pak. Rinia në vazhdim kur edhe pse ishte nxënëse me rezultate të shkëlqyera nuk kishte aspak siguri për të ardhmen…apo fakti se si ajo krijoi një emër të bukur si mjeke…në shoqëri , se si ishte një nënë aq e kujdesëshme e një bashkëshorte e respektuar ..Këtu dua të përmend sa shumë im atë ja përkrahu ëndrrën, si ai kurrë nuk e pengoi që ajo t’i ikte familjes gjatë, sa shumë ai ja përshëndeti tërë jetën atë çka ajo bënte për pacientin. Pra kemi një personazh multi-dimensional e libri im këtë ka rrëfyer: kush ishte familja e saj, cilat qenë influencat e bukura gjatë jetës së saj, shembujt që zgjodhi të ndjekë, apo e pati ajo të lehtë konkurrencën me sfidat e jetës..

Si e ka pritur lexuesi shqiptar botimin e kësaj proze biografike?

Ky libër qëndron mes romanit “fiction” e “non-fiction” pasi ndërsa bazohet besnikërisht në fakte reale, materiali është shkruar në formën e një rrëfimi. Kritika në Tiranë e ka konsideruar mjaft mirë librin dhe i falenderoj ndërsa theksoj: lënda e parë e këtij libri ishte atje, ajo “thërriste” dhe pa frikë e them se është shkruar nga vetë nëna ime Rushen Golemi. Unë si bija e saj por edhe si shkruese, kisha detyrën ta rrëfeja jetën e saj sepse ajo la pas një trashëgimi morale të bukur e inspiruese që vlen jo vetëm për ne fëmijët e saj, por që duhet lexuar nga publiku. Ndësa marr komente të ngrohta nga lexuesi, më ka bërë përshtypje se ka jo pak kërkesa që libri të kthehet në një film. Kjo pastaj, nuk është në dorën time…

Zonja Rushen është personazh kryesor edhe në librin “Yjet e Mjekësisë Shqiptare” të Dr. Fedhon Meksit. Ç’mund të na thoni për këtë?

Libri i kardiologut të shquar Dr. Fedhon Meksit, më ka emocionuar thellësisht! Përveç vlerësimit të tij për dr Rushenin, fotoja e saj (në kopertinë) mes mjekëvë të shquar shqiptarë burra, me çoi pas në vite e më erdhi në sy lidhja e saj e papërshkruar me pacienët, sfida e heshtur përherë me arritje të cilat ajo i konsideronte normale. Ndjesia e një përmase shpirti që të bën përshtypje! Nëna ime do jetë aty, mes burrave të ndritur të mjeksisë shqiptare duke i thenë kujddo sa e mundur e sa e bukur është kur ti di ti imponohesh çdo kohe, kur ti din të arrish!

Pas shpalljes së pluralizmit në Shqipëri, zonja Golemi u përfshi edhe në politikë. Çfarë sfidash e përcollën nënën tuaj si politikane?

(Pjesë nga libri) “ Po zëvëndësoheshin sistemet politike gjë që as ishte menduar se mund të ndodhtte. Në vitet 90′, terreni social mund te quhej “i rrëshqitshëm”. Në muret e pallateve shkruhej me një shkrim plot mllef që shprehte frikën e humbjes:” Demokratët të çohen në litar”! Sigurimi i Shtetit kur nuhati se emri i Rushen Golemit po lakohej në skakierën e lëvizjes së re blu , nuk e kurseu por kërkoi ta godiste në pikën e saj të dobët: tek i biri. Trokitën ata në portën e apartamentit tonë një mbëmje shkurti kur sapo ishte rrëzuar busti i diktatorit në sheshin e madh të Tiranës. Kam qënë dëshmitare e atyre momenteve aq gri kur në çast jeta mund të të përmbysej, kur mund të ta trishtonin shpirtin ashtu pa kuptuar-përjetë! Ende më kujtohen telefontata plot presione, fyrje dhe pasjellje, (ndaj mamës por edhe ne familjarëve të saj) ku ndjehej sa shumë ai “dikush” nuk e dëshironte përfshirjen e Rushen Golemit në politikë. Sepse ata e dinin: Ajo dinte të krijonte  produkt: ajo fitonte elektorat!

Dhe ajo foli përpara turmave e nuk nxiti mllefe. E shoqëroja në të gjitha mitingjet e asaj kohe e përpiqesha t’ja dallonja fytyrën në podiumet e thjeshta me ato mbulesat e rrudhosura blu ku fshihej aq shumë shpresë! Por turma e egzaltuar që  tashmë i kishte dy gishtat lart, nuk më lejonte. E kam dëgjuar si ju imponua me qetësi njerëzve që ta dëgjonin kur ju tha se:”ata më në fund duhet të shpresonin, se demokracia nuk ishte diçka që po ju falej por duhej fituar përmes zbatimit të ligjit.” Nuk u lodh shumë të fitonte elektorat nëna ime!  Ajo e kishte të fituar atë me profesionalizmin dhe Njeriun që kishte patur gjithmonë brenda vetes. Tani thjesht, kishte ardhur momenti që të ishte pranë tyre në një tjetër mënyrë si përfaqësuese e tyre!  Dhe ajo u përpoq shumë që ata ta meritonin deputeten e tyre por edhe ajo ti meritonte!  Nuk ishte politikane nëna ime por Rushen Golemi bëri shkëlqyer e më së miri atë që më së shumti politikanët harrojnë ta bëjnë: Njeriun e Plotë! Ajo doli në tribunën e Kuvendit të Shqiptarëve e ju foli atyre fare sinqerisht! Shpesh nuk kishte letër! Plot dinjitet. Ju foli dhe i bindi. I bindi sepse ju drejtohej plot llogjikë, pa fyer e duke menduar që tashmë gjithshka ata meritonin ishte të jetonin nën një erë te re që do i drejtonte drejt Evropës. Kjo ishte edhe ëndëra e mamës time! Që shqiptari të mos denigrohej rrugëve të botës. Rushen Golemi ju foli qartë se shqiptarët sduhet të ishin më të ndarë nën trysni absurde lufte klasash, nën diferencime mediokre. Ajo përherë shprehej se shqiptarët janë të mrekullueshëm…sistemi absurd krijoi çarje e deformime. Ajo ishte e bindur se meritokracia duhet të dominonte dhe pakti i vetëm që Nëna ime e respektuar bëri gjatë gjithë jetës së saj, ishte pakti më të Vërtetën!

Kur qytetarët i drejtoheshin në rrugë për ta përshëndetur me frazën: “zonja deputete” unë ende e kam në vesh ndërsa ajo ju përgjigjej: “…deputete më bëri koha.  Ajo që unë kam dashur të jem, është mjekja , mjekja juaj ndaj më bukur për mua do ishte të më thërrisni:”doktoreshë!” Ajo ndenji pranë elektoratit të saj. Nuk ju premtoi duke i lënë në harresë. Bëri çmos që ti përfaqësonte aq sa mundej për atë kohë të viteve 90′. Kur kthehej nga zona e saj elektorale në shtëpi, e kam dëgjuar t’ju fliste  fëmijëve tanë për fëmijët atje në Fushë Krujë apo Mamurras se edhe ata, ishin po aq të zgjuar sa fëmijët e qytetit, po aq të bukur e me po ato ëndra por me shumë më pak , ama me shumë më pak mundësira…. Shpesh lotonte për pamundësinë e tyre…!!!! Rushen Golemi i donte njerëzit e kjo ja bënte gjithshka, shumë, shumë  të lehtë… sepse nëse ven në punë shpirtin… është e padiskutueshme se ti, i përket që të gjithëve! “

Ndërkohë, keni botuar edhe dy libra me poezi…

Jam autore e dy vëllimeve me poezi: “Tinguj Shpirti” dhe “Ajzberg” e ky roman është krijimi im i tretë sigurisht më i rëndësishmi për mua për nga vlera shpirtërore si dhe impakti i tij në publik. Kam ndërkohë gati për botim edhe një libër me tregime. Edhe prindërit e shijonin shumë faktin që unë shkruaja e kjo më gëzon! Të shkruarit siç është përgjegjësi, është edhe privilegj sepse ti e kalon kohën në mënyrën intelektuale më të bukur duke i marrë në fund asaj si produkt: librin!

Identiteti, është një pikë e fortë e krijimtarisë suaj letrare, por edhe pikë referuese jetësore. A mund të na flisni për mozaikun identitar që ju përcjell?

Rrugët që ne zgjedhim apo vendimet që ndërmarrim në jetë përcaktohen nga vlerat që kemi. Këto zgjedhje tregojnë se edhe kush ekzaktësisht jemi, ku ekzakt përkasim në pentagramin social,  çfarë vlerash përshëndesim në jetë! Unin e seicilit pikërisht këto e përbëjnë: kujtimet, eksperiencat lidhjet me ata që vendos, me ata të përngjashmit e tu! Ndaj edhe identiteti im letrar sigurisht bazohet në keto vlera. Poezia ime përshkruan jo pa shkak, ndjesi që kanë të bëjnë me shpirtin. Nëse më lexoni do kuptoni sa shumë e dua vendin tim; sa rëndësi ka që përballë të kem njerëz të vërtetë, çfarë unë konsideroj dashuri, si e ndjej humbjen e dikujt që dua, raportin me shpresën, zhgënimin, natyrën, forcën për të rezistuar e konservuar shpirtin, identiten tim. Shkalla e përfaqësimit në poezinë time mendoj se ka qënë e pëlqyeshme sepse lexuesi im i përket moshave të ndryshme e ky fakt, më gëzon! I falenderoj që të gjithë!

Edhe koncepti i mallit shfaqet shumë në poezinë tuaj, ndërsa duke jetuar larg atdheut thoni se jeni mësuar me mallin…

Pas kaq vitesh emigracion, malli për vendin kthehet në një ndjesi shoqëruese. Shpesh mendoj se malli është si gjaku nëpër trup për këdo që ka lënë vendin e tij.Ai është sindromë e të ikurve, çmimi që kushdo paguan pasi lë aq bosh sytë e prindërve….

Jeta të çon aty ku nuk e kishe menduar e malli bëhet një ekuilibrues i çuditshëm: të shpon shpirtin por edhe pa të nuk bën dot … Me ato fillime, mua edhe qielli këtu në Kanada më dukej ndryshe…Qielli shqiptar për mua është plot yje…Por mendoj se mbas kaq vitesh e për faktin se largësia ka ndryshuar koncept, s’duhet absolutisht të mbetemi robër të mallit edhe pse  dihet se një ekran celulari, s’mund të të japë kurrë as aromën e brengdetit të Adritikut e as rehatinë shpirtërore të familjes të madhe atje. Malli pengon adaptimin dhe integrimin, por po aq ai është një luks i shpritërave të ndjeshëm!

I përkas brezit të parë të emigruar dhe malli do të ishte edhe sfida ndaj në një nga poezitë e mia me titull: “Transaksioni i ikjes” unë shkruaj: ”sa herë NE e humbëm betejën me mallin” sepse edhe pse kanë kaluar 20 vjet që kur jam larguar nga Shqipëria, unë sytë i kam vetëm nga Lindja e diellit, atje ku gjendet ai vendi im i vogël por aq i rëndësishëm për mua!

Keni promovuar librin me poezi në një ambient shumë të mrekullueshëm në Toronto. A pritet ta promovoni edhe librin për mamanë?

Masat kundër pandemisë e kanë vonuar këtë promovim por patjetër libri im do t’i paraqitet edhe publikut shqiptar në Toronto/Kanada.  Këtu jeton një publik art-dashës, tepër i kulturuar  që din të respektojë bukur krijimin. Ja vlen ta ndaj kënaqësinë time me miqtë në Toronto. Edhe ambasada shqiptare në Ottawa, e personalisht ambasori z. Ermal Muca, është një mbështetës serioz i krijimtarisë time. I falenderoj sëbashku me komunitetin shqiptar në Kanada e jo vetëm, për mbështetjen absolute ndaj shkrimeve të mia!

Keni vizituar atdheun pikërisht në kohën e pandemisë. Si mund ta përshkruani rrugën në të cilën keni kaluar individualisht dhe familjarisht atë periudhë atje?

U ndodha në Shqipëri gjatë mbylljes prej pandemisë, e nuk qe çudi që një ditë u gjenda seriozisht e sëmurë me kovid në spitalin e Durrësit (ato kohë isha spostuar të jetoja në bregdet). Nuk ishte aspak e lehtë ndaj falenderimi im për familjarët e sidomos për mjekët e infermieret atje, nuk mjafton! Vetëm kur ti je pranë bluzave të bardha, kupton përgjegjësinë serioze të këtij profesioni. Në ditët në spital, vazhdimisht mendoja se përveç mirënjohjes tonë, sa shumë seriozitet kërkon trajtimi i duhur financiar i mjekëve dhe infermierëve nga instancat shtetërore. Sepse në fakt , ata janë heronjtë e çdo kohe !
Ky moment aspak i lehtë për mua, rastisi me situatën kur m’u desh t’i gjindem pranë babait tim të moshuar.
Që kur jam larguar nga Shqipëria, përherë më ka munduar ideja sesi unë do të mundesha tju isha pranë prindërve kur ata të moshoheshin.. Dhe momenti kishte mbërritur!
Kalova çaste të ngrohta me tim atë e më dukej sikur fati m’a kishte dëgjuar dëshirën! Shpesh harroja edhe djemtë e mi në Kanadanë e largët. Ishte momenti i tim eti e nuk u mendova dy herë! Donja që babai mos të ndjente vetmi! I flisja e i kujtoja ngjarje që kishim kaluar të dy e në një letër shpesh i shkruaja fjalë zemre: “Rri i qetë sepse mua më ke pranë. Jemi bashkë e ti e din se sa të dua!” – e ai pasi më lexonte, në këmbim më jepte atë buzëqeshjen që tërë jetën na e kishte dhuruar. Ajo buzëqeshje përzihej me vitet e tij mbi supe…Sa shumë dëshironja që ai të ndjehej i qetë, në paqe me veten e këtë nuk do kisha arritur ta përmbushja kurrë, pa mbështetjen shumëanëshe të motrës time, edhe pse ajo jeton jashtë Shqipërisë. Të tre ne fëmijët e tij, u munduam t’i kthenim prindërve investimin e madh që ata kishin bërë për ne! 
Çdo mëngjes kur pinim të dy kafenë, i përsërisja se të gjithë e donim shumë!  Mendoj se më e mira gë që duhet ti ofrohet sidomos moshës së thellë, është dashuria! Dhe cikli i jetës bëri të vetën e im atë u largua qetësisht nga ne një pasdite Marsi, me mua e bashkëshortin tim pranë shtratit të tij.
Kanë kaluar muaj dhe sa herë e kujtoj, emocionohem jo pak, por brenda meje mbizotëron qetësia që nuk e lashë vetëm në ditët e tij të fundit…  Nëse njeriu ka nje ndjenjë që ja lumturon thellë shpirtin, është kujdesi për prindin !
Malli e boshllëku rreth teje, rikonfigurohen kur ti i humb prindët! Mungesa e tyre i dha tjetër dimension dashurive, pendesave, maturisë apo edhe kënaqësivë të vogla të cilat kur i kemi, nuk i vlerërojmë edhe aq…Gjatë jetës time kam njohur plot njerëz por të dy ATA prindërit e mi të respektuar, do të jenë përherë busulla ime shpirtërore si më i miri shembull i të qenurit Njeri!

Nga Keze Kozeta Zylo/

Shkolla Shqipe “Alba Life” Ambasador i Kombit festoi me madhështi dhe dashurinë më të madhe 14 Vjetorin e Pavarësisë së Kosovës në çdo lagje të Nju Jorkut dhe në Online.  

Është bërë traditë që shkollat Shqipe “Alba Life” kudo ku janë e mirëpresin me përkushtimin më të madh për të festuar këtë ditë të shenjtë. 

Festimi i Pavarësisë së Kosovës filloi me Shkollën Shqipe “Alba Life” në Staten Island dhe mbylli siparin me shkollën në Bronx.  Ndonëse në shkollat publike amerikane janë pushimet e pranverës, nxënësit, mësuesit dhe prindërit nuk u penguan aspak për ta festuar së bashku.  

Të gjitha mësueset në të gjitha klasat e shkollave, asistentet, koordinatorët që bëhen gati 20 si numur me gjithë themeluesit ishin së bashku dhe përgatitën programe shumë serioze.  

Është e pamundur të sjellë gjithë aktivitetet dhe programet që u dhanë, për shkak të numrit të madh, por unë po sjell me krenari se sa bukur dhe çfarë ndikimi dhe frymëzimi të madh kanë këto aktivitete në zemrat e nxënësve.

Në aktivitetin madhështor ne Bronx nderuan me praninë e tyre dhe përshëndetën, Ambasadori Frymëzim Isufaj, Konsull i Përgjithshëm i Republikës së Kosovës në Manhattan, z.Mark Gjonaj “Nderi i Kombit” ish Këshilltar në Bashkinë e Nju Jorkut dhe Ansambleist.

Ata vlerësuan me krenari dhe me fjalë miradie punën e Shkollës Shqipe “Alba Life” dhe frymëzuan që kjo punë të vazhdojë sa të ketë shqipar mbi dhѐ. 

Z.Mark Gjonaj ftoi të pranishmit për të mbajtur një minutë heshtje si homazh për të rënët në luftë në Ukrainë gjatë pushtimit të Rusisë urdhëruar nga Vladimir Putini.   

Programi i pasur artistik u moderua nga artistja e mirënjohur Valbona Peraj nën kujdesin e të gjitha mësueseve pranë klasave të tyre.  Skena ndrinte nga flamujt kombëtar dhe të shtetit të Kosovës dekoruar nga dy vajzat e talentuara Marigona dhe Doruntina Veselaj. 

Recitimet nga shkrimtarë të njohur për Kosovën, Pavarësinë, Atdheun, Flamurin, vallja e Kosovës dhe kuq e zi, kënga për Adem Jasharin nën tingujt e pianos ishin shumë mbresëlënëse dhe motivuese.

Pas programit artistik themeluesi dhe drejtori i shkollave Shqipe “Alba Life” z.Qemal Zylo në emër të bordit vlerësoi me pllakë mirënjohjeje z.Blerim Gjocaj.  Ai u vlerësua si ish luftëtar i UÇK-së dhe koordinator pranë kësaj shkolle. Pllaka u dorëzua në prani të z.Mark Gjonaj, Ambasadorit Isufaj dhe vëllait të tij z.Qerim Gjocaj që nderoi me pjesëmarrjen e tij, një tjetër luftëtar trim i UÇK-së që i ka dhënë dorën Luftës.

Z.Blerim Gjocaj e pranoi me mirënjohje dhe tha se ky vlerësim me jep frymëzim për të mos u ndalur kurrrë, kundër asimilimit të Gjuhës Shqipe.

Mbas aktivitetit shkuam në protestë me Diasporën Shqiptaro Amerikane kundër mosmiratimit të vendosjes së emrit të madh të Fan Nolit një rruge në Bronx.  Ne këtë protestë përshëndetën dhe nxënësit e Shkollës Shqipe “Alba Life” në Bronx me këngën: “Xhamadani vija-vija”.  

Ata janë rritur në shkollë me Fan Nolin dhe vargjet lapidar të tij si: “Mbahu nëno mos ki frike se ke djemtë në Amerikë” janë të ngjizura në shpirtin e tyre.

Mbas kësaj të shtune me plot aktivitete drekuam së bashku me mësuesit, koordinatorët dhe stafin e TV “Alba Life” ku kaluam disa orë të këndshme pas një punë të madhe dhe përgatitjeve të tyre me shumë profesionalizëm dhe dashuri.

TV “Alba Life” me stafin e saj Elton Xhaferri, Valon Gërbeshi dhe Buajar Sadikaj filmuan aktivitetin dhe do së shpejti do ta transmetojmë në kanalet televizive.

26 Shkurt, 2022

Bronx, New York

(Vizitë në atelien e artistit Arben Lazri)

Violeta Mirakaj

New York

Shkurt 2022 

Në një ditë shkurti të ftohtë, gjithë lagështi të shkaktuar nga bora e bardhë, vizitova atelien e Arben Lazrit. Bashkebisedimi në makinë me Benin më jipte një tablo të plotë të rrugëtimit të tij në fushën e artit si dhe të punës së tij duke nisur nga bangat e shkollës së mesme  artistike “Prenk Jakova” Shkodër, pastaj në Institutin e arteve në Tiranë. Heshtja e Aretës, bashkëshortes duket sikur e plotëson më tej dhe e aprovon çdo gjë që thuhet, duket sikur  e përforcon mendimin “Nuk ka rëndësi se nga vijmë , ëndrrat janë të vlefshme” për të projektuar  rrugëtimin e nisur dhe plotësimin këtu në New York.                                                   Këtu në New York, peisazhi i qytetit është i realizuar në stilin kubist, një metropol  me grataçelat e larta ku në dritaret derdhet drita  e ditës dhe e diellit, dhe natën ndriçimi marramendës të krijon një larmishmëri dritash, jep një pikturë gjigande mbizotëruese. Edhe se më mirë se kudo, dhe se gabimisht dimrin e kanë krahasuar me zhveshjen, tharjen, zbrazëtimin, zymtësinë, këtu  të duket se Dimri në të vërtet është  vetë jeta që flen nën dhe. Ai i ngjan një tuneli që ka lënë pas dritën dhe përpara ka përsëri dritën.                                                                                                             Asgjë nuk arrihet pa mundim. Arben Lazri nuk ka nevojë për të amplifikuar prezantimin e tij. Ai ështe pjesë e brezit të viteve ’90, brezit që e kaloi rininë në bordurën e e Bulevardit duke shpresuar për një jetë tjetër. Është pjesë e djemëve dhe vajzave që ndryshimet e këtyre viteve i hodhën nëpër botë me shpresën për një jetë më të mirë. Fillimet e emigrimit e gjejnë  matanë bregut të Adriatikut, në Itali. Roma si dhe disa qytete të tjera të Italisë i ofroi një realitet të përditshëm të cilën e gjen vetëm në muze. Kudo ka skulptura, afreske, një barok të mrekullueshëm që përditë të edukojnë  dhe të pasurojnë me një ndjenjë estetike të hollë dhe falë talentit dhe shkollimit të tij në vendlindje, e shoqërojnë me një respekt të thellë ndaj një arti  që mbetet një nga pikat më të qëndrueshme në historinë botërore. Rrugëtimi i tij vazhdon matanë oqeanit, vjen në Amerkë të fillojë dhe një herë nga e para, por me një bagazh përvoje . Na le të kuptojmë dhe se vështirësitë me të cilat ndeshet çdo emigrant, qoftë dhe këtu në Amerikë, streset e shumta që nuk ndalin, pa përmendur punën e palodhshme me orar të zgjatur, na tregon se – “Guximi nuk del kurrë jashtë mode”                                                Në Janar të 2005 lind Armadela Corp. “Artwork dekorative”. Puna artistike është në zemër të ekzistencës së Armadela. Themeluesi i saj, Arben Lazrin është vlerësuar si artisti më i mirë në universitet ku u diplomua, me kreativitetin dhe përvojën e tij në nivele të reja nga Italia, dhe syrit vëzhgues e eksplorues me etjen për të parë arritjet botërore, si “Njeriu i shiut ” – Firence, Itali. “Zvogëlohet dhe Ngjitet”- Bondi, Australi. “Forcë e Natyrës”- Tajlandë dhe SHBA “Fantazma e zezë”- Klaipeda, Lituani. “Të dalësh nga vetja”- Pensilvani, SHBA. “Dora e kujdesit”- Glarus, Zvicer. “Mihai Eminescu”- Onesti, Rumani e shumë të tjera. Mesazhet e tyre shume efikase, që gjithkush mund ta përceptojë e të marrë mesazhe në varësi të këndvështrimit të saj; krijon një reputacion të merituar. Armadela si një nga kompanitë më të mira të dizajnit në qytetin e New Yorkut, ai vazhdon të krijojë piktura të mahnitshme, skulptura dhe art mur që janë në dispozicion për blerje dhe ekspozitë. Teknikat spektakolare të Armadela të çojnë në një udhëtim të imagjinatës së jashtëzakonshme,në vende të pjerrëta vetëm nga ata që kanë guxuar të sfidojnë gravitetin ose kufizimet e tokës.                                                                                              Murin nuk e shikoj thjeshtë si mur, vazhdon bashkëbisedën në ateljen e vet Arbeni; për mua është më shumë se një mjet në të cilën shpalos idenë, është si tingulli për muzikantin, kompozitorin apo fjala jo thjeshtë si një mjet komunikimi po me ngjyresën letrare dhe ndërthurjen e saj na transmenton emocionin, mesazhin na jep kënaqësinë e konteksit. Pra e tillë është dora magjike e Armadela, duke valëzuar mbi sipërfaqet mjaft të zakonshme  të mureve të tua, duke i transformuar ato në botë përtej konceptimit tuaj, duke e çuar në ngjyra të mrekullueshme, texturës dhe ambient që do të emocionojnë dhe të angazhohen të gjithë ata që e shohin atë.  Ja ky është muri  për mua, kështu unë e shikoj thotë mjeshtri artist. Golden Down, dritat e veriut, thellësitë e oqeanit, të gjitha janë kapur dhe të endura me mjeshtëri në tapestries e artistikes së përkryer që do të hyjë sipërfaqet e murit  për shumë vite që do të vijnë.                                                Ky është zeje moderne e Armandela, e lindur nga teknikat e lashta, e cila sjell trashëgiminë e pasur të kulturës evropiane, të frymëzuar nga arti i ndërtesave të gjykatave të Versajës, nga vilat dhe pallatet e Italisë dhe muret e thjeshta të një shtëpie Mykonos… Në muret Armadela jetojnë si edhe  versionet e reja të një artizanati tradicional dhe kjo e bën atë të suksesshëm dhe të kërkuar nga gjithë arkitektët më në zë të botës.                                              Puna artistike unike në llojin e saj, përdorimi i pllakave ose gurit, veshje metalike me bronz të vërtetë, bakër ose metale të tjera të aplikuara në panele…. dhe puna vazhdon duke krijuar uniken në llojin e saj.  Është bukur të shohësh botën , sidomos botën e artistëve 

Violeta Mirakaj                                                                                                                                                                                               New York                                                                                                                                                                                                               Shkurt 2022