Fondacioni Çamëria “Hasan Tahsini”/

Ditën e hënë, më 2 qershor, Fondacioni Çamëria “Hasan Tahsini” organizoi, në ambientet e Hotel Tirana Internacional, promovimin e veprës së fundit të profesor Shaban Muratit: “Antitabu si Katarsis i Mentalitetit Shqiptar”.

Ambasador Shaban Murati, para se të ndahej nga jeta, përfundoi së shkruari këtë vepër, e cila vjen pas dy antitabuve të tjera.

Profesori i shquar Shaban Murati ishte, padyshim, një personalitet poliedrik, diplomat me aftësi të rralla, humanist, historian, gazetar e polemist, me kulturë solide në fushën juridike dhe atë të së Drejtës Ndërkombëtare, njohës i mirë i letërsisë, eseist, madje dhe profesor në estetikë, tha moderatorja Sildi Koqini në hyrje të aktivitetit. Me një karrierë të gjatë në diplomaci, Shaban Murati i ka këshilluar shqiptarët dhe ka motivuar diplomacinë e re shqiptare të mësojnë nga përvoja e popujve të tjerë, si dhe nga përvoja kombëtare, të mendojnë me kokën e vet, të dinë se kriteri kryesor është kombi, të mos bëjnë asgjë që bie në kundërshtim me interesat e kombit.

Drejtuesi i Fondacionit, Alket Veliu, e hapi aktivitetin me një fjalë emocionuese për nder të ambasador Muratit. Ai theksoi se ky promovim ishte më shumë se një aktivitet kulturor – ishte një homazh për një zë të kthjellët të diplomacisë shqiptare, një mendje e lirë dhe e paepur që, deri në ditët e fundit të jetës së tij, mbeti e angazhuar në mbrojtjen e interesave kombëtare dhe të së vërtetës.

Z. Veliu e përshkroi Shaban Muratin jo vetëm si diplomat dhe publicist, por si një personalitet me përvojë të jashtëzakonshme diplomatike dhe me një ndjeshmëri të thellë intelektuale. Ai ndau me të pranishmit fatin dhe privilegjin e të qenit mik dhe bashkëpunëtor i ambasadorit në vitet e fundit të jetës së tij, si dhe nderin që Fondacioni Çamëria “Hasan Tahsini” pati duke e pasur z. Murati si anëtar të bordit drejtues dhe një udhërrëfyes të çmuar.

Alket Veliu theksoi se kontributi i ambasador Muratit për çështjen çame ka qenë i pazëvendësueshëm: jo vetëm një zë i guximshëm për drejtësinë historike, por edhe një strateg që ndërtoi një platformë diplomatike konkrete për zgjidhjen e saj.

Në “Antitabu 2”, Murati parashtroi një udhërrëfyes të qartë dhe të argumentuar, duke kërkuar që shteti shqiptar të ndërtojë një platformë të qëndrueshme dhe zyrtare për ta bërë çështjen çame pjesë të pandashme të tryezave diplomatike me Greqinë. Ai dënoi heshtjen zyrtare dhe kërkoi që kjo çështje të mos mbetet më jashtë dosjes kombëtare.

Në fund, drejtuesi i fondacionit theksoi se kujtimi për ambasador Shaban Muratin duhet të shndërrohet në angazhim të përbashkët: që ideja dhe vizioni i tij për një Shqipëri dinjitoze, për një diplomaci të kthjellët dhe me bosht kombëtar, të mos mbeten thjesht në raftet e kujtesës, por të udhëheqin brezat e rinj dhe ata që mbartin përgjegjësinë për të folur në emër të Shqipërisë.

Gjatë aktivitetit morën fjalën një sërë personalitetesh të fushës së diplomacisë, gazetarisë, akademisë dhe aktivizmit qytetar – figura që e kanë njohur nga afër Ambasadorin Shaban Murati, që e kanë ndjekur me vëmendje veprën e tij, dhe që ndanë me publikun reflektime të thella mbi trashëgiminë që ai lë pas.

Shkrimtarja Hiqmete Daja, redaktorja e librit, solli për të pranishmit një përshkrim të hollësishëm të procesit të përgatitjes së veprës “Antitabu si katarsis i mentalitetit shqiptar”, duke e cilësuar atë si një pasqyrë të një autori që nuk kërkon të lëvdohet, por të nxisë mendimin kritik dhe reformimin e vetëdijes kombëtare. Ajo theksoi stilin polemik por të argumentuar të Muratit, si dhe rëndësinë e kësaj vepre për të sfiduar narrativat e lodhura dhe të paefektshme të mendësisë politike shqiptare.

Gazetari Arben Iliazi tha se Shaban Murati ka një rol të jashtëzakonshëm për daljen nga keqkuptimi i i apokalipsit revolucionar dhe shndërrimin e madh antropologjik të shoqërisë shqiptare drejt një shoqërie moderne evropiane. Veprat e tij, Trashëgimia që la, janë një pasuri e vyer kombëtare.

Një tjetër mik i afërt i ambasadorit, prof. dr. Ksenofon Krisafi, foli për figurën e tij shumëdimensionale dhe vizionin që e karakterizonte në çdo fushë të veprimtarisë publike.

Pano Hallko, studiues i njohur, ndau me të pranishmit vlerësimin e tij për kontributin e vyer të Ambasador Muratit në fushën e diplomacisë. Ai theksoi se pjesa më e madhe e analizave të tij janë përqendruar te problematikat, sfidat dhe misioni aktual i diplomacisë shqiptare, duke vendosur në qendër të reflektimit kërkimin për një identitet shtetëror dhe kombëtar të diplomacisë së sotme.

Prof. Elvis Hoxha vlerësoi theksin që Murati i ka dhënë ruajtjes dhe reformimit të kodit të kombësisë, si një bazë për zhvillimin e vetëdijes kombëtare.

Pjesë e veçantë e aktivitetit ishin edhe përshëndetjet e dy miqve të ambasadorit nga Durrësi: z. Agron Çalliku dhe z. Abdulla Deliallisi, të cilët ndanë vlerësime të përzemërta për mikun e tyre të paharruar.

Në fund të aktivitetit, me emocion dhe mirënjohje, fjalën e mori Erl Murati, djali i autorit, i cili ndau me publikun disa reflektime personale mbi figurën e të atit. Ai foli për idealizmin e thellë që e shtynte ambasadorin të shkruante deri në ditët e fundit të jetës, për përkushtimin ndaj së vërtetës dhe për dashurinë ndaj Shqipërisë. Mes emocioneve, ai falënderoi organizatorët për respektin e treguar dhe për faktin që vepra e të atit po mbetet gjallë përmes lexuesve dhe institucioneve që e çmojnë mendimin e pavarur.

Në këtë mbrëmje përkujtimore dhe promovuese u prezantua dhe u rikonfirmua vlera e një zëri të rrallë kombëtar, që me guxim, argument dhe dinjitet, la pas një trashëgimi të çmuar për Shqipërinë dhe për brezat që do të vijnë.

Vepra “Antitabu si Katarsis i Mentalitetit Shqiptar” është tashmë në duart e lexuesve – një ftesë për të menduar ndryshe, për të kërkuar më shumë nga vetja dhe për të mbrojtur me zë të qartë interesin kombëtar.

Rafaela Prifti/

The acclaimed Albanian film director Bujar Alimani decided to go with the stage adaptation of White Nights on a whim though he could well be riding the recent wave of readers’ interest on social media, of all places, for Dostojevksi’s 1848 novelleta. Is Bujar Alimani onto something here?

Through “White Nights”, Alimani is connecting with his own love for theater. He calls “his second stage production” counting his graduation performance of “Rose” by hebrew writer Martin Sherman at the National Theater in Tirana 2009.

The intense few weeks of rehearsals with the cast consisting of two seasoned Albanian actors Yllka Lota (Ana in the play, Nastenka in the story) and Herion Mustafaraj (Narrator/”Dreamer”) included numerous challenges from the translation adaptation to utilizing the stage space, lights and sound, printing posters and more.

Admittedly, the classics are timeless, yet there is a peculiarity about White Nights, that’s appealing to the generation of Tictoc and Instagram users, eager to explore the themes of loneliness and un-relinquished love in the story set in Russia’s St. Petersburg over 170 years ago. The over an hour play is now on the Sunday Program repertoire at the Producers Club.

The show premiered on May 10th. Last night it was its sixth and best performance yet.

“A motivated team of talents like Albulena Beqiri’s Scenography, Production Manager Damian Pervizi, Executive Producer Bob Demce, Producer Alfred Tolja, Assistant Costumography Dea Spiro Mustafaraj, Sound/Lights Tan Kazazi, Ilir Dhamo, is essential to the show’s success.

The cast and crew feel encouraged by the community’s wishes to take the performance on the road to Boston, Toronto etc.,” says Bujar.

The protagonist, at the end of show, poses the question whether a brief moment of happiness is enough to last a lifetime. It is an open invitation to find your connection with “White Nights”.

Photo Credit Erion Halilaj, White Nights sixth show, 2025,

Bujar Alimani, Drita Pelingu in Rose, Albania’s National Theater, 2009

Klara Buda/

Themeluesit e vërtetë të Autoqefalisë Ortodokse Shqiptare.

Katedralja Ngjallja e Krishtit në Tiranë, një nga kishat më të mëdha ortodokse në Ballkan, përfaqëson jo vetëm një qendër shpirtërore për besimtarët ortodoksë shqiptarë, por edhe një simbol të ringjalljes së besimit pas dekadave të persekutimit komunist. Kjo katedrale, e përuruar më 24 qershor 2012, ka shërbyer si një pikë referimi për ripërtëritjen e Kishës Autoqefale Ortodokse të Shqipërisë nën Kryepeshkop Anastasios Janullatos, i cili ndërroi jetë më 25 janar 2025 dhe u varros aty pas një ceremonie madhështore më 30 janar 2025. Në këtë kontekst, ideja e zhvendosjes së eshtrave të Imzot Kristofor Kisi dhe Imzot Jorotheu në Katedralen e Madhe Ortodokse merr një rëndësi të jashtëzakonshme historike, shpirtërore dhe kulturore, pasi këta dy figura themeluese të Autoqefalisë Ortodokse Shqiptare vendosën gurët e parë të një kishe të pavarur kombëtare. Ata janë themeluesit e vërtetë të Autoqefalisë Ortodokse Shqiptare dhe së bashku me Theophan Nolit ia kushtuan asaj gjithë jetën e tyre.

Imzot Kristofor Kisi: Një figurë kyçe e Autoqefalisë – Imzot Kristofor Kisi (1881–1958), i lindur në lagjen Kala të Beratit, shërbeu si Kryepeshkop i Kishës Autoqefale Ortodokse të Shqipërisë nga viti 1937 deri në 1948. Ai luajti një rol vendimtar në konsolidimin e autoqefalisë, e cila u njoh zyrtarisht nga Patriarkana e Kostandinopojës më 12 prill 1937. Si pasardhës i Visarion Xhuvanit, Kisi punoi për të forcuar strukturën e kishës shqiptare, duke zgjeruar juridiksionin e saj dhe duke promovuar përdorimin e gjuhës shqipe në liturgji. Përkundër sfidave të Luftës së Dytë Botërore dhe persekutimit komunist, ai qëndroi një figurë e palëkundur në mbrojtje të identitetit ortodoks shqiptar. Fatkeqësisht, jeta e tij përfundoi në rrethana tragjike më 17 qershor 1958, kur u gjet i helmuar në Kishën e Shën Prokopit në Tiranë, një ngjarje që mbetet e mbuluar nga misteri dhe dyshimet për përfshirjen e regjimit komunist.

Imzot Jorotheu: Bashkëthemelues i Autoqefalisë – Imzot Jorotheu, i cili shërbeu si Eksark i dërguar nga Patriarkana e Kostandinopojës, ishte një tjetër figurë qendrore në përpjekjet për autoqefalinë e Kishës Ortodokse Shqiptare. Më 21 nëntor 1923, së bashku me Kristofor Kisi, ai shuguroi Fan Nolin në gradën episkopale në Kishën e Shën Gjergjit në Korçë, një moment kyç për krijimin e një hierarkie kishtare shqiptare. Kontributi i tij në organizimin e kishës dhe forcimin e saj si institucion kombëtar mbetet një trashëgimi e çmuar, që i dha zë identitetit ortodoks shqiptar në një periudhë kur nacionalizmi dhe pavarësia fetare ishin të ndërlidhura ngushtë.

Varrosja e Imzot Kristofor Kisi dhe Imzot Jorotheu në Katedralen e Madhe Ortodokse të Tiranës do të kishte një domethënie të thellë për disa arsye:

Nderimi i Themeluesve të Autoqefalisë: Kisi dhe Jorotheu ishin arkitektët e një kishe të pavarur shqiptare, e cila u çlirua nga ndikimet e huaja dhe u bë një simbol i identitetit kombëtar. Varrosja e tyre në katedrale do të shërbente si një akt nderimi për rolin e tyre në themelimin e Autoqefalisë Ortodokse Shqiptare, duke i vendosur ata përkrah figurave të tjera të shquara si Anastasios Janullatos, i cili ringjalli kishën pas komunizmit.

Ruajtja e Kujtesës Historike: Katedralja Ngjallja e Krishtit është një monument i ringjalljes shpirtërore dhe kombëtare të Shqipërisë. Vendosja e eshtrave të Kisi dhe Jorotheu aty do të siguronte që brezat e ardhshëm të kujtojnë dhe respektojnë sakrificat e këtyre figurave për pavarësinë fetare të vendit. Kjo do të forconte lidhjen midis historisë dhe të tashmes së Kishës Ortodokse Shqiptare.

Simbol i Unitetit dhe Vazhdimësisë: Katedralja, si qendra shpirtërore e ortodoksisë shqiptare, përfaqëson unitetin e komunitetit ortodoks. Varrosja e themeluesve të autoqefalisë në këtë hapësirë të shenjtë do të simbolizonte vazhdimësinë e misionit të tyre, duke lidhur periudhën e hershme të autoqefalisë me ringjalljen e saj pas komunizmit nën udhëheqjen e Janullatos.

Një Akt Drejtësie Historike: Kristofor Kisi, në veçanti, vuajti persekutim dhe vdiq në rrethana të dyshimta gjatë regjimit komunist. Zhvendosja e eshtrave të tij në katedrale do të shërbente si një akt drejtësie historike, duke e nderuar atë si një martir të besimit dhe të kauzës shqiptare, pas viteve të harresës dhe shtypjes.

Sfida dhe Reflektim për Fan Nolin – Ideja e zhvendosjes së eshtrave të Fan Nolit, një tjetër figurë qendrore e autoqefalisë, në Katedralen e Madhe Ortodokse ngjall një debat të rëndësishëm. Noli, i cili shërbeu si peshkop dhe kryeministër, kontribuoi për Shqipërinë nga diaspora, veçanërisht në Shtetet e Bashkuara. Disa mund të argumentojnë se eshtrat e tij duhet të qëndrojnë aty ku ai kaloi një pjesë të madhe të jetës dhe ku dha kontributin e tij të jashtëzakonshëm për çështjen shqiptare. Të tjerë mund të shohin kthimin e tij në Atdhe si një plotësim të misionit të tij për një kishë dhe komb të pavarur. Ky diskutim kërkon një analizë të thellë të argumenteve pro dhe kundër, duke respektuar trashëgiminë e tij të ndërlikuar dhe globale.

Zhvendosja e eshtrave të Imzot Kristofor Kisi dhe Imzot Jorotheu në Katedralen Ngjallja e Krishtit në Tiranë do të ishte një akt me rëndësi të madhe shpirtërore, historike dhe kombëtare. Kjo do të nderonte themeluesit e Autoqefalisë Ortodokse Shqiptare, do të forconte kujtesën kolektive të shqiptarëve dhe do të simbolizonte vazhdimësinë e besimit ortodoks në Shqipëri. Në një kohë kur Kisha Ortodokse Shqiptare po kalon një tranzicion pas ndarjes nga jeta të Anastasios Janullatos, ky veprim mund të shërbejë si një pikë bashkimi për besimtarët dhe një kujtesë e fuqishme e sakrificave të bëra për pavarësinë fetare dhe kombëtare të Shqipërisë.

Foto: Nga e djathta në të majtë, ipeshkvët Kristofor dhe Jerotheo i dhanë shugurimin ipeshkvor Theofan Nolit në kishën e Shën Gjergjit në Korçë, më 4 dhjetor 1923.

Firmos peticionin këtu: https://chng.it/WhLVPXksCh

New York, 1 qershor 2025 – Në Kensico Dam Plaza, Valhalla, New York, Qendra Kulturore Nënë Tereza e Famullisë Zoja e Shkodrës dhe zyra e Parqeve të Qarkut Westchester organizuan festën e përvitshme të nderimit të traditës e trashëgimisë kulturore e shpirtërore shqiptare në Amerikë. Me pjesëmarrjen e shqiptarëve nga disa shtete të Amerikës, artistëve e grupeve kulturore, shoqatave e organizatave patriotike, aktiviteti mbresëlënës patriotik, kulturor, sportiv, social, komunitar e atdhetar shënoi një sukses të madh jo vetëm të bashkimit të shqiptarëve por edhe të shpalosjes së vlerave tona më të shtrenjta kombëtare në mërgatë. Nën kujdesin e veçantë të Dom Pjeter Popaj famullitarit të Kishës Katolike Shqiptare “Zoja e Shkodrës”, dhe organizatorit Fran Çotaj, festivali i traditës e trashëgimisë shqiptare në Amerikë vjen vit pas viti si një sukses shqiptar, si një traditë, pasuri dhe trashëgimi identitetare kombëtare që ruhet në mënyrë të shkëlqyer prej shqiptarëve të Amerikës.

Këtë vit festa e Traditës Shqiptare u shoqërua me përformanca nga artistët: Indrit Mlika, Ermina Bushi-Lleshaj, DJ Geni Hotaj, Grupi Rozafati, Shoqeria Kulturoro Artistike Kelmendi, Ansambli Folklorik Autokoton Rugova dhe Qendra Kulturore Shiptare Amerikane Struga të cilët gëzuan dhe argëtuan pa masë të gjithë të pranishmit.

Me pjesëmarrje gjithnjë e më masive të bashkatdhetarëve tanë, aktiviteti atdhetar gëshetoi në vetvete kulturë, traditë, sport, muzikë, piknik, këngë e valle shqiptare të shoqëruara me guzhinë tradicionale shqiptare duke emocionuar të gjithë pjesëmarrësit e sidomos fëmijët shqiptarë të lindur në Amerikë. Kjo festë nderon jo vetëm Kishën Katolike Shqiptare Zoja e Shkodrës si institucion fetar e kombëtar lider por në mënyrë të veçantë çdo familje shqiptare që ruan identitetin, historinë, traditën, kulturën dhe gjuhën shqipe në mërgatën e Shteteve të Bashkuara të Amerikës.

Në të gjitha ditët e fundjavëve të muajit maj, ku pemët janë mbushur me lëng jete të gjelbër dhe dita më ditë shohim shpërthimin e bulëzimet e gjetheve që tashmë pemët janë shndërruar në kurora të lulëzimit mbretërojnë në ngjyrat e tokës, në njërën nga sallat e Producer Club Theatër në New York City, u shfaq për artdashësit “Net të Bardha” të Feodor Dostojevski, me produksion skenik nga Bujar Alimani.

“Net të Bardha”, një roman i shkurtër sentimental, është një nga krijimet më të hershme të Dostojevskit, ku paraprin temat dhe shqetësimet që karakterizojnë romanet e tij më të pjekur, duke u konsoliduar si një nga mjeshtrit më të mëdhenj të letërsisë psikologjike dhe humaniste. Kjo vepër është sjellë në gjuhën shqipe nga shumë përkthyes, po më ka bërë përshtypje midis tyre është Luan Myftyu edhe Islam Spahiu të dënuar politik, ku përkthimi i kësaj vepre u shndërrrua në akuzë, krahas akuzave të tjera për t’i dënuar politikisht ata. “Net të Bardha” mbetet një dëshmi prekëse e aftësisë njerëzore pë të dashur dhe ëndërruar edhe në mes të vetmisë më të thellë.

Autori është një nga shkrimtarët më të njohur në Rusinë Cariste duke krijuar vepra që eksplorojnë psikologjinë njerëzore në konteksin social, politik, ekonomik dhe shpirtëror që përjetoi vendi gjatë gjysmës së dytë të shekullit 19-të. Ai konsiderohet si një nga gjenitë më të mëdhenj letrarë të perëndimit. Niçe, një nga filozofët më të mëdhenj të kohës e lavdëroi duke deklaruar : – “Dostojevski, i vetmi psikolog me që ra fjala, nga i cili më është dashur të mësoj diçka. Ai është një nga goditjet më të bukura të fatit të jetës sime.” Nuk ka dyshim se stili i tij tregimtar dhe morali i tregimeve të tij janë të përjetshëm dhe se është nevojshme ta lexojmë atë për ta kuptuar shoqërinë në të cilën ka jetuar. Romani përbëhet nga katër kapituj dhe një epilog (4 netë dhe një mëngjes). Titulli – Netët e bardha i referohet një fenomeni natyror që zakonisht ndodh në Rusi gjatë solsticit të verës, kjo, në zonat me gjerësi të madhe. Në të, perëndimet e diellit janë vonë dhe lindjet e diellit ndodhin më herët. Për rrjedhojë, muzgu nuk është kurrë plotësisht i errët.

Ngjarja përdoret nga Dostojevski si mjedisore ashtu edhe metaforike. Leon Daudet- shprehet për Dostojevskin: – “Nuk është gabim të thuhet që është një mbret, i një esence dhe cilësie të tillë që, te modernët, vetëm Shekspiri mund të krahasohet me të. Mundet që pas Shekspirit dhe Eskilit ai që njeriu që ka zbritur më thellë, më ashpërsisht në honin e zemrave të trupave… Pra, rinia e sotme duhet të ketë parasysh jo vetëm atë që është e përjetshme:- ndjenjat rinore, cilado qofshin ato janë të natyrshme, e natyra ka ligjet e saj që nuk vdesin,por përtërihen pafundësisht, janë aktuale. “Net të Bardha”, roman sentimental (nga kujtimet e një ëndërruesi)- “Qielli ish aq i yjëzuar aq i ndritur sa, duke e parë, pa dashur pyesim veten :-a është e mundur që nën një qiell kaq të bukur të ketë njerëz të këqij?…….. një brengë. M’u duk papritmas se po më braktisnin të gjithë, se të gjithë po më largoheshin…… A është e mundur të jetë mëkat të ndiesh një mëshirë vëllazërore për ju?… Unë jam një ëndërrues.”

Si shumë histori të tija, edhe kjo është treguar nga një norator pa emër. Noratori është një burrë i ri, që interpretohet mrekullisht nga aktori i njohur Erjon Mustafaraj, një burrë që vuan nga vetmia. Është historia e një të riu që lufton kundër gjallërisë së tij rinore dhe që bie në vuajtjet e dashurisë. Ai bie në dashuri me një vajzë të re Ana (Nastjenka), interpretuar me zhdërvjelltësi nga Yllka Lola; por dashuria ngelet e pakthyer, pasi ajo ka një të dashur, që i mungon, dhe me të bashkohet së fundmi. Loja e aktorëve, mjeshtëria deri në detaje më të imta për dhënien e fabulës nga produksioni, Bujar Alimani, manaxheri i produksionit Damian Pervizi, ndriçimi, zëri dhe efektet e saj prej Tan Kazasi, Ilir Dhamo; muzika nga violinisti Arenc Leka, si skenat me detajet specifike sjell te spektatori gjithë historinë e protagonistes sonë Ana. Skenografia Albulena Beqiri, sidomos mbyllja e dramës leximi i letrës që i ka shkruar ëndërrimtarit të saj është një gjetje që transmeton te spektatori i pranishëm gjithë botën reale dhe atë shpirtërore me luhatjet dhe kontradiktat ndjesore.

Sjellja në skenë e kesaj vepre klasike eshtë ashtu si shprehet vete B. Alimani :-“Të merresh me art është sa zgjedhje po kaq dhe luks. Nuk e kanë fatin ta bëjnë të gjithë thelbësisht, sepse nuk është e lehtë. Të vendosësh të notosh në ujëra të thella është akoma më e vështirë. Të bësh film është një gjë e lartë. Por të bësh teatër është një akt suprem…..Teatri është një tempull ku këmbejmë në heshtje mendimet, ku përfitojmë ide e dalim më të mirë sesa kur hymë në sallë.. “Net të Bardha” është një shfaqje teatrale ku do mund të jepej në çdo sallë të botës për nivelin e ofertës estetike që ofrohet në çdo element artistik”.

Violeta Mirakaj
New York, Maj 2025