Kulture – Page 310 – Dielli

Monografi që plotëson zbrazëtirat e historisë

August 4, 2014 by dgreca

Argjend Hasani dhe Xhevat Berisha, SPAHIAJT E LLASHTICËS, monografi, Prishtinë, 2014/
Shkruan: Prof. dr. Nusret Pllana/
Përkufizimi/
Argjend Hasani dhe Xhevat Berisha, dy autorë të rinj, bëjnë përpjekje të plotësojnë mangësitë e kujtesës sonë kombëtare, e cila pasi nuk është shkruar, ka mbetur më shumë kujtesë folklorike. Mirëpo, edhe këto rrafshe të kujtesës, autorët i kanë vënë në shërbim të fakteve historike, duke përmbushur kështu një kërkesë elementare metodologjike të shkencës së historisë, se pa studimin e fakteve dhe të burimeve historike, nuk hartohet një vepër që mëton të jetë e nivelit të monografisë.
Autorët, jo vetëm e kanë përmbushur këtë kërkesë, por ia kanë arritur që të krijojnë një kronikë të mirëfilltë të ngjarjeve që kanë qenë vendimtare, jo vetëm në jetën e familjes, të fisit, të fshatit, por edhe të kësaj pjese të popullit shqiptar që jeton shekuj e shekuj në Kosovë, që nga pushtimet e lashtësisë, përmes atyre të Mesjetës, sidomos riokupimi i kësaj pjese të tokave shqiptare nga viti 1913 e deri në Luftën e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, kur përfundimisht fitohet liria.
Hyrje
Vepra Spahiajt e Llashticës është ndërtuar në tetë kapituj. Në secilin prej tyre janë trajtuar çështje, të cilat plotësojnë konceptin e përgjithshëm të autorëve, që ka të bëjë me afrimin e të dhënave historike, arkeologjike, onomastike, të gojëdhënave, por duke mos lënë anash as kujtesën popullore të brezave të ndryshëm të kësaj familje të madhe, të cilët rrjedhën e ngjarjeve të caktuara historike e shpjegojnë sipas mbamendjes.
Prandaj, autorët duke folur për një lagje, për një familje, e cila varësisht nga rrethanat kohore dhe ngjarjet historike, herë rritet dhe shpërndahet nëpër Kosovë, por edhe jashtë saj, herë zvogëlohet, si pasojë e plojës, dhunës dhe shkatërrimeve që kanë sjellë, sidomos Lufta e Parë dhe Lufta e Dytë Botërore.
Në të njëjtën kohë kanë folur edhe për një fshat të tërë, për një krahinë të tërë, për një pjesë të tokave shqiptare, që nga koha e pushtimeve e këndej, ngase, marrë në përgjithësi, i njëjti fat që ka ndjekur familjen Spahiaj, ishte edhe pjesë e fatit të kësaj pjese të popullit shqiptar.
Duke përcjellë me vëmendje organizimin e lëndës që kanë trajtuar autorët në monografinë Spahiajt e Llashticës, lexuesit i bëhet e qartë, jo vetëm një periudhë e caktuar historike, apo ngjarjet e asaj periudhe, por edhe lashtësia e ekzistencës së një pjese të popullit shqiptar të kësaj ane, qoftë përmes zbulimeve të ndryshme arkeologjike, qoftë përmes gojëdhënës popullore, qoftë përmes kujtesës së njerëzve.

Llashtica dhe Spahiajt pjesë e një populli me gjeografi të copëtuar
Autorët e monografisë Spahiajt e Llashticës, në kapitullin e parë kanë trajtuar, në vija të përgjithshme lashtësinë e ekzistencës së këtij vendbanimi, duke u mbështetur edhe në zbulimet arkeologjike që janë realizuar në një periudhë të caktuar të zhvillimit të mendimit shkencor në Kosovën e pushtuar. Kishte vite, për të mos thënë dhjetëvejtësh, kur në Kosovë, herë falë këmbënguljes së individëve, herë falë këmbënguljes së ndonjë institucioni, por edhe kalkulimeve politike që bënte pushtuesi ynë, të jenë kryer veprimtari kulturore e shkencore, edhe me karakter hulumtues. Këtë e dëshmojnë edhe Tumat ilire të zbuluar në Llashticë, gjë që dëshmon, në radhë të parë, për lashtësinë e ekzistencës së këtij lokaliteti, pastaj për përkatësinë historike të banorëve të këtij vendbanimi dhe, së fundit, për ngjarjet historike nëpër të cilat kishte kaluar, edhe populli i kësaj ane të lashtë, thuajse ngjashëm me fatin e gjithë popullit shqiptar.
Janë me interes të dhënat për lashtësinë e emërvendit Llashticë dhe gjithë formimin e tij gjuhësor, deri te emri i sotëm. Por, një rëndësi të veçantë për lexuesin kanë të dhënat historike që sjellin autorët, qoftë për lashtësinë e tij, qoftë për kohën e gjatë të kohës nën pushtimin e të huajve, kohë e cila fillon me vitin 29 para epokës së re, kur si gjithë territori i Dardanisë së lashtë, andaj edhe kjo anë bijnë nën pushtimin e perandorisë Romake. Sa duket, në mungesë të shkollës kombëtare për një periudhë të gjatë kohore, por edhe për mungesë të dijes së historisë kombëtare, periudhat e pushtimit të këtillë, deri te ato të viteve 1912, kur krijohet shteti shqiptar, të cilin pastaj e copëtojnë fqinjët tanë, edhe me pëlqimin e Fuqive të Mëdha të Evropës, pushtim që zgjat afro një shekull, kur kjo pjesë e tokave shqiptare çlirohet më 1999, pas luftës tri vjeçare të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës. Autorët sjellin fakte rrëqethëse për hakmarrjen e pushtuesit serb, gjatë gjithë kohës së pushtimit, ndaj banorëve të kësaj ane, sidomos duke theksuar dhunën dhe shkatërrimin që i bëhet fshatit dhe banorëve të tij, në mars të vitit 1999, kur masakrohen më shumë se 25 civilë, duke filluar nga fëmijët e deri të pleqtë.
Në kapitullin e dytë dhe të tretë, autorët e monografisë Spahiajt e Llashticës janë ndalur gjerësisht duke analizuar të gjithë faktorët që kanë ndikuar në jetën e kësaj lagjeje, në mënyrën e gjëllimit të tyre, por edhe rritjen e kësaj familje të madhe. Në jetën tonë historike, ka periudha shumë të rëndësishme, kur familjet e mëdha kanë luajtur rol shumë të rëndësishëm, jo vetëm në qëndresën kundër pushtuesit, por edhe në mëvetësinë e qeverisjes që kanë bërë. Prandaj, ato edhe janë ndjekur dhe janë persekutuar, sa herë që pushtuesi ka gjetur rastin. Kjo gjendje ishte pjesë edhe e jetës së familjes së Spahiajve të cilët sot i gjen kudo, jo vetëm nëpër Kosovë, por thuajse në të gjitha kontinentet, deri në Australinë e largët.
Një analizë të ngjeshur autorët u kanë bërë ngjarjeve që lidhen me familjen e Spahiajve, sidomos gjatë dhe pas Luftës së Dytë Botërore, duke sjellë të dhëna dhe fakte, qoftë për rezistencën dhe luftërat e tyre, qoftë edhe për dhunën dhe masakrat që ka ushtruar armiku mbi ta. Angazhimi i llashticasëve të familjes Spahiaj, në secilën ngjarje historike, kur rrezikohej atdheu dhe pjesë të tij, ishte një shembull i veçantë i dashurisë për atdhe dhe për liri. Autorët sjellin një shembull konkret të gatishmërisë së anëtarëve të kësaj familje të madhe, kur numërojnë pjesëmarrjen e tyre në luftimet në Preshevë më 1944. Qoftë edhe vetëm nga ky fakt, del bindshëm bindja e autorëve se si banorët e Llashticës, ashtu edhe të kësaj familje përherë kanë qenë të gatshëm të sakrifikohen për liri.
Po ashtu, rezistenca e tyre si dhe qëndrimi përherë me armë në dorë kundër pushtuesit të vendit, andaj edhe të Llashticës, ka bërë që armiku i vendit të hakmerrej mbi popullatën e kësaj ane, e sidomos mbi banorët e familjes së Spahiajve. Është e njohur në histori, masakra e Llashticës, ose ashtu si i thotë populli, Patarja e Llashticës, ku janë masakruar anëtarët më të zotët të familjes Spahiaj.
Autorët, përveç që kanë sjellë të dhëna të shumta për të gjitha peripecitë jetësore të banorëve të familjes Spahiaj, ata në të njëjtën kohë janë marrë edhe me të gjitha veprimet antikombëtare të pushtuesit, duke sjellë fakte dhe të dhëna interesante, thuajse për të gjitha ngjarjet dhe për pjesëmarrjen e anëtarëve të familjes Spahiaj në ato ngjarje. Ka të dhëna interesante për operacionin monstruoz të organeve të punëve të brendshme të pushtuesit, si një hallkë tmerri në zinxhirin e madh të pushtimit, që njihet si Aksioni i armëve, ose thënë ndryshe çarmatosja e shqiptarëve, në mënyrë që të dobësohej dhe të pamundësohej rezistenca e popullit, andaj edhe e banorëve të Llashticës dhe të familjes Spahiaj. Dhuna dhe terrori vazhdojnë edhe në forma të tjera, siç ishte grumbullimi i tepricave, që ishte një nga arsyet madhore të pushtuesit për gjunjëzimin e popullit shqiptar, kudo që ishte ai në pjesët e pushtuara të tokave shqiptare. Nëpër të gjitha këto periudha dhe ngjarje, pjesëmarrja e anëtarëve të familjes Spahiaj ishte e madhe. Por, edhe dhuna dhe hakmarrja e pushtuesit, po ashtu ishte e madhe dhe e përgjakshme.

Figura të njohura të Spahiajve në shërbim të atdheut

Në kapitujt në vazhdim të monografisë së tyre, autorët kanë marrë në shqyrtim ndihmesën e anëtarëve të kësaj familje dhënë çështjes së çlirimit të atdheut. Në të gjitha periudhat historike, por sidomos gjatë Luftës së Dytë Botërore e këndej, pra që kur fillon ndjekja politike e të gjithë atyre shqiptarëve që nuk kishin pranuar pushtimin, Spahiajt dallohen për qëndrimin e tyre në shërbim të çështjes së atdheut. Ata, si dhe të gjithë shqiptarët e kësaj pjese të tokave të pushtuara shqiptare, e kishin mësuar nga atdhetari i madh, Ramiz Cernica, kur në Kuvendin e Prizrenit, më 1945, kishte thënë: Me Shqipërinë, po, me Serbinë, jo! Autorët janë kujdesur që në mënyrë kronologjike të paraqesin të gjithë ata atdhetarë të Spahiajve, të cilët në një mënyrë apo në një tjetër, duke qenë kundërshtarë të pushteteve pushtuese kishin përfunduar nëpër burgje, ishin përzënë nga vendi, ishin torturuar dhe në fund ishin zhdukur fizikisht. Nëse shihet me kujdes gjithë rruga jetësore e disa brezave të familjarëve të Spahiajve, atëherë hetohet qartë se nëpër të njëjtën rrugë jetësore kishte kaluar populli shqiptar i këtyre pjesëve të pushtuara të atdheut, sepse pushtuesi kishte hartuar programe të veçanta për zhdukjen e tyre. Në këtë pjesë të monografisë Spahiajt e Llashticës, janë trajtuar dhe janë shqyrtuar ngjarje dhe personalitete të jetës sonë historike, duke filluar që nga Lufta e Dytë Botërore e deri në ditët tona, ose thënë më saktë deri në Luftën e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, me të cilën erdhi liria e shumë pritur e kësaj pjese të atdheut. Aty është folur edhe për personalitete të familjes Spahiaj, të cilët në një periudhë kohore, apo në një tjetër, në një ngjarje të rëndësishme historike, apo në një tjetër, jo vetëm kishin dhënë ndihmesën e tyre për lirinë e kësaj pjese të tokave shqiptare, por kishin sakrifikuar edhe jetën. Një pjesë e këtyre figurave atdhetare janë përcjellë me të dhëna jetësore, gjë që ia shton dukshëm rëndësinë monografisë, qofte edhe vetëm për faktin se ka pak të dhëna për jetën e atdhetarëve, të cilët janë likuiduar, ose janë zhdukur, ose janë internuar në periudha të ndryshme të luftës së tyre kundër pushtuesit.
Në këtë rrjedhë, autorët kanë folur edhe për pjesëtarë të familjes Spahijaj që janë vrarë, që kanë rënë në fushën e nderit, sidomos në Luftën e Dytë Botërore. Por, kanë folur edhe për ngjarje dhe pjesëmarrës në to të brezave të mëvonshëm të kësaj familje, të cilët me sakrificën e tyre janë bërë pjesë e historisë sonë më të re, siç është, fjala vjen, rënia e Arianit Berishës, në vitin 1999, në fund të Luftës së Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës. Prandaj, mund të thuhet se mbarështimi i lëndës së kësaj monografie ka ndjekur një ecuri normale në trajtimin dhe shqyrtimin e ngjarjeve më të rëndësishme historike, si dhe pjesëmarrjen e familjes së madhe Spahiaj në ato ngjarje, gjë që dëshmon për idealin e tyre dhe për dashurinë e madhe për lirinë e atdheut.
Duke u marrë me veprimtarinë atdhetare të anëtarëve të familjes Spahiaj, autorët janë ndalur edhe te ndonjë figurë atdhetare, e cila me veprimtarinë e bërë ka dëshmuar se nuk përkulen para asnjë vështirësie dhe rreziku. Ndër këto figura duhen përmendur, sidomos ajo e Ilaz Berishës, mësuesi i parë në gjirin e kësaj familje, si dhe Jakup Llashticën, Fehmi Sylejmanin e të tjerë, të cilët jo vetëm me veprimtarinë e tyre, por edhe me qëndresën e tyre dëshmuan dashurinë e madhe për liri dhe gatishmërinë që të sakrifikohen për heqjen e pushtuesit nga kjo pjesë e atdheut.
Një dukuri interesante që autorët e kanë trajtuar në kapitullin e gjashtë dhe të shtatë, po edhe në kapitullin e tetë, ka të bëjë me dukurinë e mërgimit të pjesëtarëve të kësaj familje të madhe. Kjo dukuri, është njëra nga plagët e mëdha të atdheut të shqiptarëve, që në jetën e tyre ka ardhur si pasojë e pushtimeve të gjata dhe si pasojë e copëtimit të gjeografisë së tyre kombëtare.
Nëse përcillet me vëmendje, qoftë edhe vetëm vendet ku ata janë vendosur dhe kanë krijuar familje e kanë vazhduar jetën, atëherë mund të thuhet se pjesë të mëdha të familjes Spahiaj jetojnë në mërgatë, sidomos në Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe në Kanada. Në kapitujt që po trajtojmë, jepen të dhëna interesante edhe për përpjekjet e të rinjve të kësaj familje që të bëjnë dije, duke hulumtuar kudo që ka mundësi, kushte për ngritjen e tyre profesionale.
Në kapitullin e shtatë, fjala vjen, autorët janë marrë kryesisht me ndihmesën e madhe që ka dhënë familja Spahiaj në arsim, në kulturë, në humanizëm njerëzor, në biznes, si dhe në fusha të tjera të jetës. Humanizmi i tyre ka ardhur në shprehje qoftë duke ndihmuar me mjete financiare, qoftë duke ju bërë krahë nismave për mirëvajtjen e arsimit dhe të veprimtarive kulturore në anën e tyre, por edhe atje ku kanë krijuar familje të reja, jashtë Llashticës, apo jashtë Kosovës.

Përfundim

Monografia Spahiajt e Llashticës plotëson një zbrazëtirë, siç është thënë edhe në fillim, në fushën e të dhënave, sidomos të dhënave historike, pastaj të të dhënave në jetën kulturore, qoftë për jetën e anëtarëve të kësaj familje, qoftë për tërë fisin, kudo që jeton ai, qoftë edhe për anën ku ata kanë luftuar, kanë vepruar dhe kanë jetuar.
Autorët kanë pasur kujdes që të dhënat t’i mbështesin në burime dhe fakte historike, por edhe të mbledhin të dhëna nga kujtesa popullore e banorëve të kësaj familje dhe më gjerë. Duke u mbështetur në burime të këtilla, të argumentuara, edhe përmes zbulimesh arkeologjike, si dhe përmes të dhënave historike, për ngjarje të ndryshme dhe për pjesëmarrjen e anëtarëve të familjes Spahiaj në to, dëshmohet, njësoj si edhe pjesa tjetër e popullit shqiptar, në viset e pushtuara të tokave shqiptare, edhe ata kanë pasur fatin e rëndë historik, siç zakonisht e kanë të gjithë popujt e pushtuar. Në këtë mënyrë, ata duke mos u pajtuar me pushtimin, kanë për të vetin idealin e sakrificës për lirinë e atdheut. Kjo është bërthama e çështjeve të trajtuara në monografinë Spahiajt e Llashticës.
Mirëpo, historia, siç di ndonjëherë të jetë edhe njerkë për jetën e popujve, përveç të tjerash, ka bërë përpjekje të humb gjurmët e këtyre njerëzve që kanë dhënë çdo gjë për vendin.
Prandaj, merita themelore e autorëve të monografisë Spahiajt e Llashticës, nga kapitulli i parë e deri në kapitullin e tetë të saj, qëndron në faktin se ata, njerëzit pra të kësaj familje, që dikur janë mbajtur mend vetëm në rrethin familjar, tashti, me këtë vepër, përmes të dhënash dhe faktesh historike, i bëhen të njohur opinionit shqiptar dhe më gjerë, gjë që edhe është kërkesë themelore e një vepre të këtillë.
Njohja me historinë tënde, do të thotë ruajtje e kujtesës, e kjo do të thotë, të bëhesh pjesë e popujve historikë, të cilët nuk harrojnë se nëpër cilat rrugë të historisë kanë kaluar për ta mbajtur gjallë jetën, siç dhe nuk harrojnë se pa sakrifica të mëdha nuk vjen liria e atdheut.

Prishtinë, korrik, 2014

SHBA: Nju Jorku, bëhet gati të festojë me veshjet e nusërisë

August 4, 2014 by dgreca

5000 çifte të veshur në të bardha presin shtatorin në spektaklin :” Diner e En Blanc – Tryezat e Bardha” në Bryant Pak në zemër të Nju Jorkut/
Nga BEQIR SINA, New York/
BRYANT PARK NYC: Ndërsa, je duke shetitur në metropolin e botës – qytetin më të bukur të botës Nju Jork, të bie rasti të shikosh të gjitha racat e botës, veshjet dhe bukurit me një mori njerëzish që lëvizin në drejtime të ndryshme si bletët në koshere.
Nju Jorku – përsëri të jep rastin për të relaksuar , aty ku njujorkezët të ndjehen më të lehtë që në veshje, shetitje, vizitat e pa fund, apo relaksimi nëpër parqet e qytetit, e cila është në të njëjtën kohë dhe një nga momentet më të bukur sportiv . Këtu thuhet se të bie rasti të shikosh të gjitha veshjet e modës të botës së modës – frymëzuar nga sesioni i gjenë në Nju Jork – Qytet, ky që të dallon për nga qytetet e tjera të botës, mbasi në rrugët e tij plot jetë, për çdo ditë 1 deri në dy milion turistë, të huaj lëvizin si kur të jenë në ndonjë nga sfilatat e mondës më të njohur të botës.
Eshtë shumë e vështirë të bëshë dallime në këtë qytet, se cila rrugë apo shesh i Nju Jorkut, ka më shumë, turistë të huaj – vizitorë ose kalimtar, por në këtë shënim timin më mori vemendjen këtë sezon “zemra e qytetit”, ose si thirret ndryshe nga njujorkezët Midtown, dhe përfshin sheshet Times Square, Rockefeller Center, dhe Bryant Park – parkun natyror në zemër të qytetit – ku njoftohet se më 20 shtator, të këtij viti do të zhvillohet edicioni i 4-të i asaj që thirret:” Diner e En Blanc – Tryezat e Bardha”.
Ndërsa, në park qysh tani kan nisë përgatitjet. Një poster, i madh tregon se se ngjarja e katërt vjetor e cila zhvillohet për çdo vjet në Europë – nën kujdesin e një varg restorantesh të kompanisë së njohur En Blanc, nga Franca, ka zbritur kohët e fundit( 3 vjetët e fundit), edhe në metropolin e botës qytetin mit Nju Jorkun.
Një ngjarje kulturore dhe argëtuese, kjo, që thuhet se do të sjellë këtë vit më shumë se 5.000 çifte – që do të ulen së bashku në tryezat me plot ushqim dhe shampanjë – të veshur sipas traditës së dasmave në të bardhë nga koka deri te këmbët, vajzat me fustane nuserie dhe djemtë me kostumet e martesës të baradha. Kjo është një ngjarja, e ashtuquajtur si një “spektakël” komercial “misterioz dhe i rafinuar,” i pronarëve të këtyre restorantëve, e cila ak zanafillën e saj në Parisë – Francë, dhe është mbajtur në të njëjtat “kondita” ku çiftet – mysafirët të ulur në tryezat me plot ushqim dhe shampanjë – duhet të jenë të veshur në të bardhë nga velloja deri tek këpucët”, duke rivilitazuar emrin e një lokali të famshëm për dasama i ashtuquajtur “e Bardha – En Blanc” Mbas Francës, vendorigjina e këtyre restoranteve , En Blanc – E Bardha, ose “treni” i këtyre festimeve të çifteve të veshura me të bardha – mori udhën duke kaluar nëpër 22 qytete në të pesë kontinentet e rruzullit. Organizuar me bujë nga mediat sociale dhe axhencitë e modës nëpër botë, erdhi edhe, këtu në New York, dhe u konsiderua si ngjarje më e madhe kulturore e vitit në këtë qytet – kur u mbajtë për herë të parë në Amerikë, 3 vjet m?7 parë –
Ngjarje, kjo e cila tërhoqi për herë të parë rreth 1,200 çifte – nga mbarë SHBA dhe u mbajtë për herë të parë në Qendrën Botërore Financiare – Mirëpo, pas kësaj rradhe nga që kërkesat kan ardhur duke u rritur – kjo ngjarje ka gjasa të bëjë së bashku më shumë se 5.000 çifte, që janë regjistruar në listën e pritjes, thonë organizatorët, dhe dhjetra mijër të tjerë që do të ndjekin spektaklin En Blanc – E Bardha, i cili shoqërohet me koncerte natyrore me muzikë. Media njujorkeze ka shkruar kjo ngjarje është pak si një aventurë për Restorantet – e zgjedhura për dasma, për të tërhequr kaq shumë njerëz në një moment kaq të caktuar me shumë njerëz në një vend në natyrë dhe që të jenë të gjithë të veshur tërësisht në të bardhë dhe të pajisur me tavolina, karrige, tavolinë linens, porcelani, kristal, argjendi dhe një darkë të pasur me ushqimet dhe verën e preferuar.
Por, ajo që e përcakton këtë ngjarje pavarësisht nga konformitetit e të panumërta dhe “spontane”, është se si mund të mblidhen kaq shumë njerëz si mysafirë të ulur në tryezat me plot ushqim të veshur në të bardhë nga koka deri te këmbët – nën simblolin e restorantit, duke e bërë këtë të famshëm në të gjithë botën.
“En Blanc, është një nga restorantet më elegante, dhe sigurisht më evropianë në botë, si dhe fakti se askush nuk e dinte se çfarë po ndodhte, se do të mbahej ky spektakël madhështorë, edhe në Nju Jork – metropolin e botës pra vetëm se e bën atë të jetë një nga më të veçantët në botë,” ka deklaruar bashkë-organizatori i këtij spektakli në Nju Jork Gilles Amsallem. Ai shtoi, “pjesa më e vështirë për të bërë një ngjarje si kjo në New York City, është ajo e pijeve – këtu kemi hasur në probleme me mysafirët tanë, në shijen e tyre”.
Disa çifte vitet e kaluara kan patur edhe shkelje të regullave për këtë spektakël – mbasi, disa gurpe mysafirësh nuk kan pritur për të blerë verën e En Blanc, e cila është një nga verat më të mira franceze.”
Ndërsa, disa të tjerë vitet e kaluara në Nju Jork kishin sjellë ndonjë ushqimin shtesë me vete, pije të ndryshme të alkoolit, në ndërkohë që sipas rregullave të mëparshme ato duhej të blihen në përputhje me rregulloret e të gjithëve-që ka përcaktuar më parë En Blanc, e cila donte që pijet alkoolike të paktën duhet të jenë të nevojshme për të blerë vetëm nga En Blanc-o nga që ato janë në koncesionet e licencuar të shtetit.
Andaj këtë vit nuk do të lejohet asnjë lloj pije pa markën En – Blanc ka deklaruar bashkë-organizatori i këtij spektakli në Nju Jork Gilles Amsallem.

Një bazilikë që të çon në lashtësi

August 3, 2014 by dgreca

-2500 turistë, gjatë këtij viti, vizitojnë bazilikën që ndodhet në Kodrën e Tepes në Elbasan/
Nga Miranda sadiku/
– Shumë pranë Ullishtës në lindje të qytetit, në vendin e quajtur ish “Shtëpia e Pritjes” ndodhet një nga bazilikat më të vjetra të këtij qyteti. Arkeologë të ndryshëm që e kanë hulumtuar nga afër bazilikën shprehen se ajo i takon Varrezës së Skampinit, në shekullin IV- V.
E shpallur Monument Kulture kjo bazilikë është një ndër ndërtimet më të vjetra të kultit të krishterë mbas Bazilikës së Akropolit në Butrint.
Kreshnik Belegu, drejtor i Muzeut Etnografik thotë për ATSH se “Bazilika në Kodrën e Tepes, (vendi ku ndodhet bazilika) u gjet me mure që quhen pak mbi tokë, dhe ka të njëjtën pamje thuajse si ajo aktualja. Ajo i përkiste tre fazave ndërtimore duke pësuar edhe ndryshime. Nefet anësore të bazilikës u kthyen në mjedise varri për dinjitarët e komunitetit fetar të Skampinit.
Ka qenë viti 518-të kur bazilika pësoi rrënim si pasojë e tërmeteve dhe nuk rindërtohet më. Në këtë kohë Scampini kishte katedralen e Shën Pjetrit ( që përmendet vetëm në dokumenta) dhe në këtë kohë lejohej varrimi brenda kalasë.
-Tre fazat ndërtimore të bazilikës-
Sipas Belegut “varfëria e ndërtimit e daton këtë bazilikë në mesin e shekullit të IV kur Skampini nuk e kishte fituar akoma mirë fizionominë qytetare.Faza e parë e ndërtimit paraqet një bazilikë me tre mjedise të formuara nga dy kolona. Muret, mbi të cilën mbështetet janë ndërtuar në gurë dhe breza tre katër rradhësh tulla.
Ka qenë viti 518-të kur bazilika pësoi rrënim si pasojë e tërmeteve dhe nuk rindërtohet më. Në këtë kohë Scampini kishte katedralen e Shën Pjetrit ( që përmendet vetëm në dokumenta) dhe në këtë kohë lejohej varrimi brenda kalasë.
-Tre fazat ndërtimore të bazilikës-
Sipas Belegut “varfëria e ndërtimit e daton këtë bazilikë në mesin e shekullit të IV kur Skampini nuk e kishte fituar akoma mirë fizionominë qytetare.Faza e parë e ndërtimit paraqet një bazilikë me tre mjedise të formuara nga dy kolona. Muret, mbi të cilën mbështetet janë ndërtuar në gurë dhe breza tre katër rradhësh tulla.
Lartësia e plotë e murit ka qenë 5.5 metra”. Kjo fazë, sipas Belegut ishte një ndërtim i varfër shtruar me dhe të ngjeshur.
Në fazën e dytë, në bazilikë u bënë një sërë transformimesh, për t’ia përshtatur më mirë përdorimit si kishë varrezash, funksion që mund të ketë pasur që në fillim.
Në këtë kohë murosen arkadat ndërmjet nefeve, duke krijuar një sallë qëndrore, e cila shtrohet me mozaik dhe krijohet ndarja e rregullt të ambjentit të altarit nga naosi me një ikonostas të gurtë.
Ky ndryshim, në organizmin funksional e arkitektutral të kishës, lidhet me futjen brenda saj në nefin verior, të dy varreve me qemer tullash.
Kapitelet kountike të stilizuara, tregojnë se rindërtimi i tretë datohet në shekullin e
V-të të erës sonë. Më vonë monumentit i është bërë një ndryshim në anën perëndimore. Sipas Belegut, ky ndryshim është bërë në shekullin e VI-të të erës sonë, dhe përkon i njëjtë me atë të një rindërtimi në kalanë e Elbasanit.

– Mozaiku i Bazilikës –
“Dyshemeja e bazilikës në këtë kohë ndahet nga rrugë me pllaka guri shtuf në katër panele mozaiku, dy nga dy, simetrike kryesisht me motive bimore e gjeometrike.
Dy panelet afër hyrjes janë më të mëdha. Ato kanë një bordurë me gërshet, brenda së cilës gjenden rrathë dhe rombe me ngjyra të ndryshme. Në pjesën e sipërme në drejtim të qendrës së sallës ka një dekor me gjethe vesh rrushi. Dy panelet e tjera më të vogla janë me motive gjeometrike.
Mozaikët janë ndërtuar me kubikë mermeri të bardhë, gëlqerorë, ngjyrë vjollcë, të bardhë e të zëzë dhe tullash të kuqe.
Ato shquhen për nivel të mirë ekzekutimi. Kolonat e ikonostasit janë prej mermeri gri, të prura nga një vend tjetër. Në pllakat e ikonostasit me përmasa 102×92 centimetra, janë gdhendur luanë, kaprollë, shpendë të ndryshëm, krahas ornamenteve bimore” përfundon Belegu.
-2500 turistë vizitojnë bazilikën gjatë këtij viti-
Ish “Shtëpia e Prtijes” ku në kohën e diktaturës rezervohej për përfaqësues të bllokut si dhe për udhëheqjen, tashmë thuajse nuk egziston më. Ajo ka mbetur thjesht si një godinë e amortizuar, pa pasur kujdesin e askujt. Kjo ka shkaktuar edhe amotrtizimin e rrugës për të shkuar deri në Kodër të Tepes, edhe pse pronari i një lokali ngritur kohët e fundit shumë pranë bazilikës herë pas herë ka investuar për shtrimin me asfalt të saj.
Kanë qenë të shumtë në numër turistët të cilët kanë ardhur kryesisht gjatë stinës së verës, dhe i kam drejtuar drejt Bazilikës”, vijon Kreshnik Belegu.
“Ne me fondet e muzeut kemi bërë të mundurmbulimin dhe mbrojtjen e mozaikut nga shirat dhe dherat në këtë vend të mbuluar me ullinj. Por edhe këtu fotografitë dhe interesi i turistëve ka qenë i madh. Nëse do të kishte edhe më shumë investime për mbulimin e të gjithë bazilikës, jam i bindur se do të bëhej e mundur ruajtja sa më mirë e saj”.
Varret e bazilikës janë mbushur me ujë në këtë stinë dimri.Herë pas here vetë bashkia, dërgon atje në prag të verës punëtorë të ndërrmarjes së rrugëve të cilët bëjnë të mundur pastrimin e mozaikut si dhe heqjen e dherave dhe gurëve.ATSH/

Reuters: Shqipëria, vendi tërheqës i Mesdheut

August 3, 2014 by dgreca

Në vitin 1984, kur Shqipëria ishte një shtet i izoluar komunist dhe në të njëjtën gjendje të mykur si Koreja e sotme e Veriut, një “Mercedes” ku ndodhej një zyrtar gjerman vizitoi Shqipërinë dhe u nis drejt majës së Llogarasë, me pamje nga gjiri i bregdetit të thyer Jonian të Shqipërisë.
Duke dalë nga makina e tij, Franz Josef Strauss, atëherë drejtues i Bavarisë dhe një prej zyrtarëve perëndimorë të rrallë që shkelte brenda Shqipërisë së Enver Hoxhës, ishte i goditur befas nga ajo që pa. “Kalifornia e Virgjër,” – vërejti ai.
Tri dekada më vonë, Gjiri i Porto Palermos, kështjella dhe ujërat e saj të thellë blu janë një nga tërheqjet kryesore turistike të vendit, të botuar në gazeta dhe në listat e para të faqeve të internetit në Europë, për ta vizituar atë, pa hezitim. Pasi u vendosën anije ushtarake dhe nëndetëse, Porto Palermo ishte e mbyllur për publikun nën regjimin e Hoxhës. Ajo u hap nja dy vjet pas rënies së komunizmit në vitin 1991 dhe Shqipëria filloi udhëtimin e saj të kapitalizmit.
Në ditët e sotme, gjiri merr sharm edhe prej izolimit, i vendosur vetëm nën një rrugë me dy korsi gjatë bregdetit dhe i fton të huajt të mësojnë sesi ai ishte i ndaluar dikur. Gjermanë, çekë dhe turistë hungarezë dalin dhe bëjnë banjë edhe lakuriq.
“Askush nuk i shqetëson ata, për asgjë,”- tha një kujdestar i gjirit, Klearko Koçi. Zona është e pasur me histori, mite dhe legjenda, dhe shtrohet në pjesën e një vijë bregdetare që zhduket në lartësitë që rriten, por ende e paprekur nga ato të tjerat. Vetëm poshtë rrugës, një shkëmb i vogël arrin tek një ishull shkëmbor i rrumbullakët, në mes të dy kepeve të përqafuar nga ujërat blu në të dyja anët. Në ishull ulet në kështjellë dhe besohet nga disa të jetë ndërtuar nga sunduesi osmano-shqiptar Ali Pasha në fillim të shekullit të 19-të, rrethuar me pemë dhe shkurre të ngjyrave të gjalla, të kundërta me blunë e thellë. – “Pamje më e mirë është ballkoni ku nusja e re e Aliut e përdorte për të kreh flokët e saj,” – thotë Koçi.
“Detarë! Lundroni anijet brenda gjirit ku nuk ka erë. U ndërtua nga gratë e Himarës të jetë e butë me miqtë dhe e ashpër me armiqtë. Unë i përkas Zotit të detit dhe tokës, Ali Pasha,”- deklaronte në një pllakë, që dikur qëndronte në portën e saj.
Informuar nga legjenda lokale dhe këngët, Koçi thotë se Pasha ndërtoi kështjellën mbi rrënojat e manastirit të Shën Nikollës. Studiuesit e huaj, megjithatë, thonë se struktura ishte fillimisht një fortesë veneciane përdorur për të mbrojtur rrugët tregtare.
Luani i Shën Markut të vërtetë, paraqitur në një pllakë nuk gjendet më, sepse është vjedhur në vitin 1997, kur Shqipëria u zhyt në anarki me rënien e skemave piramidale dhe vendi u bë i njohur si një “Perëndim i Egër” i Ballkanit. Por tani është anëtar i NATO-s dhe një kandidat për anëtarësim në Bashkimin Evropian.
Në anën e ishullit, shtrati i detit mbart shenjat e peshkimit me eksploziv ku mblidhen midhje. E ndërtuar prej guri, kalaja lejon dritë përmes dritareve të vogla. Pasi kalojnë derën kryesore, vizitorët gjejnë rrugën e tyre në krye të saj, ose në ballkon nëpërmjet arkadës nga një sallë kryesore. Drejtimi nga Italia janë një shenjë e okupimit të saj gjatë Luftës së Dytë Botërore.
Turisti anglez Danny Foster, duke e vizituar me familjen e tij, kërkoi të shihte se kush luftoi dhe pse, në një vend të tillë të qetë. – “Është udhëtim mbrapa në kohë,” – tha ai. – “Kurrë nuk kam prekur pikëpamje të tilla të bukura. Shumë tërheqëse.”
Në 1803, Ali Pasha ia ofroi kështjellën dhe portin British Royal Navy. Një dijetar britanik ka shkruar se ajo kishte deri në pesë topa atë kohë. Në një rrip të ngushtë toke që lidh kështjellën, dallohen kazermat e ushtrisë ende mbajnë parulla me bojë të kuqe të periudhës komuniste – “Rroftë miqësia shqiptaro-kineze” dhe “Rroftë Partia Komuniste e Kinës dhe shokut Mao Ce Dun”,- lexohen ende në muret e këtyre ndërtesave.
Pemë lisi në majën e një mali duken prapa gjirit. Pemë agave janë importuar nga Kina dhe janë mbjellë me sa duket për të shkurajuar erën me fundet e tyre të trasha. Hoxha ishte tejet i shqetësuar për mundësinë e një pushtimi të huaj.
Për fat të keq, Porto Palermo ka ende për të fituar kujdesin që meriton që të nxjerrë në pah thesaret e saj përtej tregimeve të pasionuara të një kujdestari të magjepsur nga gurët e tij, pemët dhe lulet. Zamir Dedej, kreu i një Organizate jo Qeveritare shqiptare, punon me World Wildlife për të mbrojtur zonën, kështu që ofron një të ardhme të qëndrueshme në turizëm. Ata vërejnë se nevojitet një operacion i dytë i rritjes së peshkut në gji, si një gjë të neveritshme sepse sekrecionet e tyre të ndotin atë. Auron Tare, kreu i një agjencie të sapo krijuar bregdetare, tha se Kalaja dhe një tunel nëntokësor kilometra i gjatë, ndërtuar në kohën e komunizmit, do të sigurojë tërheqjet kryesore të turistëve. “Qeveria shqiptare ka plane për të tërhequr turistë të shumtë deri gjirin e Porto Palermos, veçanërisht ata që vijnë me anije, jahte, apo për kënaqësi, të cilët vinin më parë deri këtu rrotull, por nuk ndalet,” tha Tare për Reuters. Qeveria ka mobilizuar ushtrinë dhe vullnetarë për të pastruar mbeturinat nga rrugët dhe plazhet. Në një plazh jugor këtë javë, një grup turistësh britanikë pastruar plazhin, ashtu si vendasit, për të kthyer bregdetit edhe më tërheqës se herë të tjera. Në Porto Palermo, pushuesi holandez, Agnes Kuijl, tha se familja e saj kishte ardhur duke udhëtuar në shtëpinë e tyre përmes Greqisë dhe kishte gjetur në dy vendet një eksperiencë të madhe. Të huaj të shumtë kanë me automjete që përdoren edhe si shtëpi dhe kanë ngritur kampe në Porto Palermo. Pushuesit përshtaten mirë me moton e re që Shqipëria ka përdorur për të promovuar veten në botë: “Shqipëria është e lirë”,- thotë Kuijl, teksa kjo moto lexohet në rrugët e bregdetit shqiptar.

SHKODRANIA AKTORE E PARË E TURQISË

August 3, 2014 by dgreca

Shkruar nga KOLEC TRABOINI/
Në kohën kur zhvillohej lufta në Kosovë, në shtëpinë time në Boston, ndiqja gjithçka që botohej në shtypin amerikan për shqiptarët. Duke lexuar një gazetë të vogël që dilte për artistët në Hollivud, ndesha në intervistën e Eliza Dushkut, e lindur kjo në Boston në vitin 1980, që atëherë ishte vetëm 19 vjeçare dhe krejt e panjohur në Shqipëri. Ajo i kishte thënë gazetares amerikane se jam e trishtuar për vuajtjet e shqiptarëve të Kosovës edhe me shkakun se prejardhja ime është prej atij vendi. Pasi kërkova nëpër numura telefonash e shtëpitë e shqiptarëve në Boston rashë në gjurmët e babait të saj Filip Dushkut me origjinë nga Korça, madje krejt saktë me shtëpi të gjyshërve në rrugën Fan Noli. Përgatita një shkrim të cilin dërgova në revistën “Klan” me titull “Eliza shqiptare e Hollivudit”. Me këtë botim publiku shqiptar mësoi për herë të parë për aktoren me origjine shqiptare. Tashmë ky fakt është i njohur, i vjetër, ai shkrim mbase është harruar krejt , por gjithsësi është një prej kujtimeve të mia të bukura në gazetari sepse lidhet edhe me profesionin tim si kineast. Krejt rastësisht, 15 vjet më pas zbulimit të Eliza Dushkut, rashë në gjurmët e një aktorje tjetër, e cila ndryshe prej Eliza Filip Dushkut, kjo aktore e panjohur kishte lindur në Shkodër. Tani le të shohim kush është kjo aktore me emër të madh në Turqi por që nuk njihet as në Shqipëri dhe mjerisht është harruar krejt edhe në vendlindjen e saj në Shkodër.

Një shkodrane me emrin Halide

Në familjen shkodrane të një ushtaraku më 16 korrik të vitit 1906 lindi një vajzë të cilës i vunë emrin Halide. Ishte një fëmijë i bukur, i shkathët e lojcak që u bë gëzimi jo vetëm i shtëpisë, i prindërve te vet por edhe i komshinjve. Një vogëlushe që sillte kudo gëzim dhe e donin të gjithë. Po ai gëzim fëminor i shkodranes së vogël do të ndërpritej me një tragjedi që për moshën që kishte nuk e kuptonte se gjithçka do të kthehej në rrjedhën e jetës së saj, për të ikur përgjithmonë larg vendlindjes. Në vitin 1909 vritet babai i saj. Nuk dimë në çfarë rrethanash por të dhënat thonë se ishtë vrarë në krye të detyrës dhe konsiderohej nga shteti osman si dëshmor. Halideja do jetonte edhe mjaft kohë në Shkodër derisa gjyshi i saj vëndosi të lërë Shkodrën e të shkonte në Stamboll me ndihmen e një koloneli të ushtrisë me emrin Salih. Nëna e vogëlushës duhet të ketë mbetur në Shkodër por në të dhënat biografike nuk thuhet se si ndodhi që vajza u shkëput nga nëna e saj. Halidës së vogël i mungonin shumë gjëra në Stamboll, së pari i mungonin prindërit, i mungonin fëmijët me të cilët loste e gëzohej. Kjo nuk po ndodhte në Stamboll e fëmijëria e saj sikur kishte humbur. Në Stamboll kishte më shumë njerëz nëpër rrugë, por nuk kishte të njohur, nuk gëzonte ato përkëdheli që ua bëjnë jetën më të bukur dhe i rrisin fëmijët. Por pa shkuar gjatë shkodranës së vogël që rrinte e vetmuar në një qytet të madh i vdes edhe gjyshi për ta lënë krejt të vetëm. Tashmë ajo nuk kishte më ku të shkonte dhe nuke dinte të ardhmen e saj. Ju sigurua një pension jetese për babain e vrarë. I japin bursë për shkollë dhe rritet në konviktet e shkollës.

Nga Shkodra e Shqipërisë në Shkodrën e Bosforit

Pasi diplomohet në shkollën e mesme ajo u emërua mësuse shkolle në Uskudar . Ja vlen të ndalemi në këtë rajon të Stambollit në ngushticën e Bosforit sepse emri i këtij rajoni me një popullsi afro një milion banorë ka të njëjtin emertim historik siç e ka edhe Shkodra, Scutari. Ky emërtim i këtij rajoni është bërë herët sepse ai është një qytet i lashtë, shumë kohë para se të themelohej Kostandinopojë . Scutari u themelua aty nga shekulli i 7-të para Krishtit, fillimisht me emrin “Qyteti i Artë”. Ky emërtim ka disa të dhëna, por një historian i lashtë grek shkruan se ky qytet e mori emrin Krisopolis/Qytet i Artë sepse perandoria perse kishte atje një thesar të madh të fshehur ose sepse ky qytet lidhej me Agamemnonin dhe të birin Krises. Por sipas një shkrimtar tjetër i shekullit të 18-të qyteti e ka marrë emrin i Artë për shkak të përsosmërisë së portit të saj. Qyteti është përdorur si një port dhe kantier detar dhe kishte një pozicion i rëndësishëm dhe është bërë arenë e luftërave mes grekëve dhe persëve.
Në vitin 324, në këtë qytet u zhvillua beteja më e rëndësishme dhe përfundimtare mes Konstantinit I, perandor i Perëndimit, dhe Licinius, perandorit romak të Lindjes, në të cilën Konstantin e mundi Licinius. Kur Konstandini i njohur për prejardhjen e tij Ilire, krijoj kryeqytetin e perandorisë Bizantine me emrin e tij, Krisopolit i humbi rëndësia e mëparshme dhe u bë periferi megjëthese mbeti i rëndësishëm gjatë gjithë periudhës bizantine, sepse të gjitha rrugët tregtare në Azi fillonin atje, dhe të gjitha njësitë e ushtrisë bizantine që drejtoheshin për në Azi mblidheshin pikërisht atje. Në shekullin e 12-të, qyteti ndryshoi emrin e tij në Skoutarion –Scutari, emër që kishte edhe pallati i perandorit aty pranë. Në 1338 udhëheqësi osman Orhan Gazi mori Skutarin, duke i dhënë mundësi osmanëve të kenë një bazë fare pranë Konstandinopojës.
Sa i përket emërtimin besohet se emri Scutari, siç e kishte edhe Shkodra, do të thotë “lëkurë të papërpunuara”. Është i njohur fakti se edhe Shkodra e Shqipërisë ka qënë një qënder ku mblidheshin lëkurë të kafshëve të pyllit dhe tregtoheshin në Venedik e gjetkë përmes anijeve tregtare që kalonin në Bunën e lundrueshme aso kohe. Të tjerët të cilët e shkuan në atë zonë e kanë quajtur atë edhe Eksüdar ose Escutaire.
Në kohën kur shkoi aty Halide Piskini (është e nevojshme të sqarojmë se nuk dimë nëse në Shkodër ka ende familje me këtë mbiemër ani pse me mbiemrin Prisku ka) , kjo periferi e Stambollit ishte pjesa më karakteristike, me rrugica të shtrëmbra e shtëpitë e vogla prej druri, me dyqane të shumta artizanale. Po këtu ishte dhe vendi i varrezave të mëdha e të moçme të Stambollit, duke përfshirë ato myslimane por edhe hebraike dhe të krishtera.
Në këtë qytet aq te ngjashëm me Shkodrën e vëndlindjes sepse rrethohej dhe ky me ujra, madje në vitin 1910 qarkullonte një kartolinë në Stamboll por edhe në Shqipëri në të cilën qenë bashkuar pamjet e këtyre dy qyteteve me emrin Scutari të cilët dhe në imazh aq shumë ishin të përafërt. Në Scutarin e Bosforit Halide Piskini do të pësonte një tjetër tragjedi. Kur ishte mësuese shkolle kishte rënë në dashuri dhe u martua me një tregtar pambuku. Dhe ishte fare e re në moshë. Po muajt e martesës i kaluan shumë shpejt. Fati tragjik sikur e ndiqte hap pas hapi në jetën e saj plot dhimbje e humbje. Ashtu siç i kishte ndodhur vrasja e babait kur ishte 3 vjeç, vetëm tetë muaj pas martesës së saj dhe kur ndjehej më e lumtur se kurrë i vdes burri. Tashmë ajo e shihte të ardhmen më të zezë se kurrë.

Aktorja e parë e Turqisë

Në vitin 1923 ishte krijuar nga Sadi Fikret një grup teatror i lëvizshëm që aso kohe ishin aq shumë të preferuar. Nuk vinte spektatori në teatër por shkonte teatri shetitës fshat në fshat e qytet në qytet. Shumica e shfaqjeve ishin skeçe e vodevile, kryesisht skena humori. E rekomanduar nga një i afërt, drejtuesi i trupës së teatrit shetitës e pranon për një turne në Izmir. Shfaqjet teatrore në atë kohë nuk kishin aktore femra. Ishim meshkujt që losnin rolet e femrave. Kjo ka ndodhur edhe në Shqipëri deri vonë. Halideja kishte një natyrë pak e zymtë. Ishte pikërisht jeta e saj pa dashurinë prindërore dhe me fatkeqësi në jetë që e bënin të ishte hijerëndë. Dhe krejt ndryshe prej moshës që kishte, roli që i dhanë ishte ai i një halle, e cila kishte si karakteristikë të folurën hundore të forte, tip të cilin ajo e realizoi shumë bukur dhe që do ta vazhdonte për vite të tëra si personazh në situata të panumërta dhe në gjini të ndryshme si në teatër por edhe në emisionet e radios. Mirëpo në vitin 1925 ndodhi që grupi i teatrit lëvizës nuk mundi të vazhdonte veprimtaritë. Meqë ishte e para aktore e skenës e moren pa shume hezitim në Teatrin e Stambollit.
Në vitin 1933 ajo u bë shumë e njohur me rolet e veta në filma dhe një aktore e kërkuar. Madje në kronikat e kohës shkruhej se spektatorët u dyndeshin në të gjitha kinematë e vendit për të parë lojën brilante të Halide Piskin. Kalon një periudhë të vështirë dhe detyrohet të punojë në radio gjithnjë me tipin humoresk që kishte krijuar, me skeçe e humore të cilat i përgatiste vetë. Ajo konsiderohej gjithashtu edhe si një krijuese shumë e mirë e materialeve letrare të skenës.
Në vitin 1944 pasi që kishte punuar në kompani të ndryshme teatrore u kthye sërish në teatrin e Qytetit të Stambollit duke u bërë një nga aktoret kryesore.
Ajo ka një repertor të gjërë si aktore por edhe si shkrimtare filmi si në “Kivircik PASA” (1941),/ “Duvaksiz Gelin” (1942) dhe “Dügün gecesi “(1933). Ne Filmografine per Halide Piskin mund te rradhisim edhe : “Kafes Arkasında” (1930), “Fermanlı Deli Hazretleri” (1930), “Kafatası” (1932), “Yanlışlıklar Komedyası” (1938), “Anna Karenina” (1939) , “Lüküs Hayat” 1950, “Yelpaze” (1955), “Kızımın Başına Gelenler” (1958) , “Bir Kilo Namus” (1959).
Filmi i saj i fundit i Halide Piskin ishte “Çfarë ka ndodhur me vajzën time”, për të cilin ka shkruar edhe skenarin. Ishte një aktore e madhe, e talentuar, e kompletuar si artiste por edhe autore e shume shkrimeve e skenarëve, skeçeve, artistja e parë e varieteteve në Turqi, e konsideruar një talent i madh, i jashtëzakonshëm dhe i papërsëritshëm. Edhe pse pa arsimimin e duhur profesional për skenë, arriti të bëhet aktorja e parë dhe më e njohura në Turqi. Dhe për më tej edhe pse e kish ndjekur fati i keq në jetë, në skenë ajo ngjallte aq shumë humor, aq shumë dritë e besim tek njerëzit të cilët e donin shumë. Siç mbeti e vetmuar në fëmini në Shkodër ashtu i shkoi jeta, gjithsësi një jetë e vrullëshme artistike, pasiononte, me një individualitet të spikatur, kurrë pa u shkëputur nga skena e teatrit apo ekrani i filmit.
U nda nga jeta për shkak të dëmtimin të veshkave në moshen 53 vjeçare, me 1 nëntor 1959 në qytetin e Stambollit. Filmat e saj në Turqi edhe sot e kësaj dite shihen dhe admirohen, aq shumë ka lënë gjurmë në kinematografinë turke artistja e madhe që lindi në qytetin e Shkodrës, Halide Piskin.

Adile Nashit – një tjetër aktore e madhe, mos vallë me origjinë shqiptare

Në kohë pak të mëvonëshme kishte dalë edhe një aktore tjetër e suksesshme e teatrit dhe filmit, Adile Nashit, e cila ka lindur me 17 qershor 1930 ne Stamboll dhe vdekur me 11 dhjetor 1987. Jane dy aktore që kanë punuar thuajse në role që i afroheshin njëra tjetrës por gjithnjë me një individualitet të fortë. Po kishin edhe një fat të përngjashëm në fatkeqësitë e tragjeditë familjare. Por të dyja punonin në fushën e humorit dhe tërë jetën ishin në mes të këtyre dy ndjesive, tragjedisë që përjetuan në jetë e nevojës për të qënë të qeshura para publikut apo dhe ekranit.
Askush nuk e mendonte çfarë fshihej pas të qeshurave të këtyre dy grave aq të admiruara nga spektatorët e teatrit dhe filmit.
Adile Nashiti ishte bijë e një aktori të njohur në Turqi, Ozkan Nashi dhe në të njëjtën kohë edhe vëllai i saj ishte i lidhur me teatrin. Në një foto familjare të Adile Nashit diçitura përshkruese thotë se është mjedisi i shtëpisë së saj, në mur janë varur fotot e djalit të vet 15 vjeçar Ahmet, i vdekur, fotografia e nënës dhe e babait. Duken tre foto,
Por në një nga kornizat gjënden jo një por dy foto. Në njërën foto duket një burrë me veshje qytetare e me fes të zi që është quajtur aso kohe tanuz, ndërsa foto tjetër më e madhe njeriu është veshur me rroba karakteristike popullore krejt si shqiptarët e fillimit të shekullit 20, çfarë të çon në dilemën është apo jo me origjinë shqiptare, madje krejt ngjashëm si në veshjet e zonës Krujës dhe Shqipërisë Lindore.

Në asnjë rast nuk i kemi parë turqit të jenë veshur ta zëmë si krutanët, dibranët, apo malësoret e Veriut dhe të Kosovës. Karakteristikë është edhe qeleshja e bardhë, plisi siç i thonë në Kosovë. Vetë fotografia, ku ndodhen edhe i biri i Adiles është një dëshmi, por ne nuk kemi librin e jetëshkrimit të saj që të mund të gjejmë ndonjë shënim në kujtimet e saj për origjinën e babait e gjyshërve të saj. Edhe varri familjar i aktores Adile Nashi është në Uskudar, Scutari , pra në Shkodrën e Bosforit që gjasat janë të ketë qënë një qytet ku shkonin e banonin me shumicë shqiptarë.
Gjithësesi këto dy aktore, njëra lindur në Shkodër Halide Piskin, tjetra që mban në shtëpi si shënjë identiteti një foto të një personi me veshje shqiptare, Adile Nashi( koha i solli në skenë në një kohë të përafërt, madje shpesh herë edhe në filma të përbashkët, u bënë aktoret më të dashura në Turqi dhe janë krenaria e kinematografise turke e pjesë e historisë së saj.

Kontribut i madh dhe njohje e vogël e vlerave që ka nxjerrë kombi shqiptar për popujt e tjerë.

Është për të ardhur keq që nuk ka veprimtari kulturore të ndërsjellta mes të dikastereve të kulturës, shoqatave artistike që do të ndikonin në krijimin e një klime të tillë që të mësohej më mirë kontributi shqiptar në kulturën e popullit turk, por edhe në të gjithë popujve e tjerë ballkanikë. Kujtojmë se shqiptari Abedin Dino është një figurë e madhe e artit, piktor, kineast, poet, të cilit i kanë kushtuar edhe monumente në Turqi, siç vëllait i tij Ali Dino , konsiderohet karikaturisti i parë më i kompletuar në Greqi dhe ka qënë deputet në parlamentin grek si dhe themelues i shoqatës së parë të karikaturistëve greke. Apo se Eleni Bukura piktorja e parë femër në Greqi është një arvanitase, Niko Egonopulos, një piktor i madh me dimensione panevropiane është arvanitas, pra me gjak shqiptar. A doni tju rithem se dritën e Rilindjes Evropiane e ka përhapur në Rusi një shqiptar nga Arta, nxënës e dishepull i Girolamo Savonarola, rilindësit të madh italian që ka një monument në Firence? Po le të kalojmë në të sotmen, se njëri nga aktorët më të mëdhej të filmit në Turqi Halit Ergenc, që interpreton sulltan Sulejmanin, ështe me prejardhje shqiptare, çfarë e deklaron me krenari në media: “Më duhet të them që të parët e mi nga ana e mamasë sime në periudhën osmane kanë ardhur në Turqi, … mund të them me plot gojën që edhe në damarët e mi ka gjak shqiptari. Unë dua të përshëndes gjithë Shqipërinë. Shpresoj që sa më shpejt të gjëj mundësinë të vizitoj tokën shqiptare dhe të njihem me ju”.
Besoj që është e mjaftueshme të themi se atë që nuk e bën politika në krijimin e një Ballkani Europian për nga dimensionet e kulturës, mirëkuptimit e paqës e bëjnë më së miri arti dhe kultura të cilat krijojnë ura miqësie në mes të gjithë popujve dhe duke i tejkaluar kundërshtitë, moskuptimet, atavizmat e mentalitetet e të shkuarës. Për Ministrinë tonë të Kulturës dhe programet e saj do të kisha një sugjerim, që vërtetë ne dëshërojmë të shkojmë në Europë, kemi pasion për kulturën perëndimore, flasim e përkushtohemi gjërë e gjatë për atë frankofone, japim edhe fonde përkthimesh për këtë tendencë mbi bazë shijesh personale, por duhet të jemi open mind, e të mos bëjmë sikur nuk e dimë që në kulturë e art nuk ka prioritete gjeografika e as busulla të ngrira që tregojnë veç një drejtim, në art e kulturë nuk ka as Jug e as Veri dhe as Lindje e as Perëndim. Gjithesesi, se pari e mbi gjithçka stimulohet arti e kultura kombëtare bashkërenduar kjo me afirmimin e kontributit shqiptar në popujt e tjerë.

gusht 2014