Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Toponimia e Darsisë

by

Nga Muarrem Sharka/
Për etimologjinë e toponimit Darsi-a
Të shprehesh për etimologjinë e emrit të një krahine pa vërejtur më pare se ç’toponime të tjera mbulohen në atë terren, puna bëhet më e vështirë. E shohim me vend dhe dobiprurëse, që zgjerimi i fushës së kërkimit,duke u mbështetur në dritën e mikrotoponimeve, hidronomisë,emrat e rrugëve, të vendbanimeve, arave,kodrave etj. na ndihmon më shumë për të dhënë një mendim të drejtë në etimologjinë e toponimeve.
Në lidhje me toponimet E. Çabej sqaron se: Ka dhe emra, sidomos toponime, me kuptim të paditur,si Lura, Dajti, Erzeni, Darsia ,Vjosa ,Labëria, Çamëria e plot të tjera. Në vijë të përgjithshme mund të thuhet se emrat sa më të reja të jenë ,aq më të qarta paraqiten për nga ana e domethënies dhe e burimit të tyre;sa më të moçme të jenë,aq më të paqarta e më të errëta janë.
Duke i pare të veçuar, këto toponime që numëron Çabej ,natyrshëm që paraqesin vështirësi në qartësimin e origjinës së tyre. Mendoj se do ishte me vend që të bëjmë një ndarje, konkretisht kur përmendim Erzeni apo Vjosa, zgjidhja është e kufizuar vetëm rreth një toponimi, ndërsa në rastin e Lurës ,Darsisë,Labërisë, Çamërisë etj që janë emra krahinash,problemi duhet pare ndryshe.
Të kihet parasysh se toponimet në përgjithësi, janë parë të veçuar, duke i krahasuar me fjalë të gjuhëve të tjera, janë pare në lidhje me ndryshime të karakterit fonetik e gramatikor, duke lënë mënjanë një vështrim të tyre në bashkësi, e në marrëdhënie midis tyre.
Konkretisht ,rrugën e hapur nga gjuhëtari ynë i shquar E. Çabej, në lidhje me etimologjinë e emrit Darsi , mund ta mbështesim më tej, nëse e shohim atë bashkë me toponime të tjera.
Sipas Çabejit: Një nga parimet që duhet të ketë parasysh etimologu,dhe që për gjuhën shqipe e ka theksuar dhe sqaruar Norbert Jokli në disa raste është ky,që në shpjegimin historik të një fjale, para se ta krahasojmë atë me fjalë të gjuhëve të tjera,të vështrojmë njëherë se mos lidhet përbrenda gjuhës me ndonjë fjalë a me fjalë të tjera… Atëherë dhe interpretimi etimologjik i saj s’ka se si të mos jetë më i mire, duke qenë më real dhe i mbështetur mbi një bazë të shëndosh.
Po për të pare një toponim në një marrëdhënie më të gjerë, nevojitet lënda. Këtu qëndron dhe problemi, se për një mendim të drejtë dhe një qasje bindëse, në rastin tone,toponimit Darsi , nevojitet vargu i gjatë i toponimeve të gjithë zonës .
Etimologjia nga Çabej se Dars, nga një Dardhës,Dardhs me zhdukje të spirantit në një grup tri konsonatesh. E më tej: Aty pas gjase ,si një zgjerim kolektiv më –i ,emri i krahinës Darsi-a në Shqipëri të Mesme, në qoftë se ka dale nga një Dardhsi; për kuptimin kolektiv të sufiksit –I Xhuvani-Çabej 47.
Megjithatë toponimia e një krahine jo domosdoshmërish lidhet ne mënyre te drejtpërdrejtë me emrin e saj. Hulumtimi i toponimeve ne një territori me te gjere mund te japë një pamje me te plotë. Mund të shohim konfiguracionin e toponimeve dhe brenda një njësie,pra brenda territorit të një krahine,megjithëse kjo rruge jo gjithmonë është gjithpërfshirëse dhe ndriçon si duhet dritëhije në çështje që janë unike ne rastin e tyre,pra që nuk mund të përgjithësohen.
Në mbështetje të variantit të dhënë nga Prof.E.Cabej mbi etimologjinë e toponimit Darsia ,mund të themi që kjo fjale përveçse jeton dhe si mikrotoponim, ka në dukje dhe një tendence drejt dendronomisë (emërtime nga drurët),e cila shfaqet në të gjithë zonën, në emra vendbanimesh,lagjesh,malesh(në fakt kodrash),grykash etj.
Është e udhës të përmendim këtu emra fshatrash si Dushk,Shegas, Mollas,Murriz,ndoshta dhe Xibrrake,Manasufaj e Gramsh;emra lagjesh si Dardhas (Gjyshaj),”lagja e poshme”e “lagja e cipme”qe thirren ndryshe dhe Dardha e Kuqe”e”Dardha e Zeze”,(Matjan),”Lagja e Qarrit”(Karbunarë e Vogël);emra malesh e kodrash si “Mali i Dardhas”(Gjyshaj),”Kodra e ferrës”(Matjan),”Sopi i Qarrit”(Çelhakaj),”Sopi i Drizës”(Karbunarë e Vogël); një varg i gjate toponimesh e mikrotoponimesh si “Gryka e Blinave”,”Fusha e Frashnit”,”Gryka e Fikut”(Gramsh),”Gryka e Hisllit”,”Ullijtë e Gjatës”,”Ullijt e Shumtë”,”Shkoza e Zeze”,”Thonat e shpeshta” (Çelhakaj), “Mollas”, ”Gryka e larushkut” “Shkoza e matjanëve”, “Shkoza e gështenjës”, “Shpati i dardhës zezë”, “Gryka e blinit”, “Shpati i lithatës”(Matjan), “Linorja”, “Fiku i Paleut”, “Bathorja”, “Baça e Çaponëve”, (Vashaj), “Qarri veç”, “Meli i Sinapit”(Shegas), “Dardha e zezë”, “Gryka e dërdhockës”, “Shpati i mollës” “Blinishta”,”Shkoza”, (Garunjas), “Dardha lbores”, “Qafa e lbores”, “shkëmbi i lbores” (lbore, emër dardhe, ndoshta dardhë elbore,që piqet në një kohë me elbin), (Hajdaraj), “Shkoza e Gjinalit” (por dhe gjinarit), “Shkoza e Sharkës”, “Frashnët”, “Tranafilas”, “Dardha e Bardhë”, “Qarrishta”, “Vau i Vidhit”, “Gorica vgjethit”, “Dardha e mokut”, (shqiptohet edhe dardamoku),”Dardha shytë”, (Ballagat); e kështu me radhë një varg i gjatë toponimesh të kësaj natyre, të cilat nuk po i rendisim të gjitha këtu. Prania e një konfiguracioni të tillë toponimesh dhe mikrotoponimesh, mbështetur në emra bimësh e drurësh, nuk është se justifikon plotësisht mundësinë e emërtimit të zonës Darsi-a, nga “Dardhë”, “Vend dardhash”, por duke parë logjikën fonetike të ndjekur nga prof E. Çabej, si dhe shfaqjen në masë të toponimeve dhe të mikrotoponimeve, aq sa mund ta quajmë një fenomen, mendoj se kjo etimologji duhet pranuar si e tillë.
Mund të sjellim raste të ngjashme,ku emri i një bime shërben për të emërtuar një vend,pra ka kaluar në funksionin e një mikrotoponimi:dardhas,mollas,përcëllimas(nga një lloj bime e quajtur përce),tranafilas,lqinjas,shegas,shpardhas(lloj bime e quajtur shpardhë);dhe më tej fjalë që lidhen me karakteristikat e terrenit apo veçori të tjera si:rremas,shalcas guras,burgjas,vështallas,shemas,kuqas,fushas,toshas etj.
Në planin tjetër,për ta parë më gjerë këtë ecuri fonetike,duke e krahasuar me fjalë të tjera që ligjërojnë këtë dukuri,na duhet të shohim raste të ngjashme. Problemi që e kufizon këtë etimologji,është se forma të tilla të ngjashme,të një shumësi në –i (thanas,thanas-i;dushk,dushkës-i etj.)mungojnë ose janë shumë të rralla. Një rast që mund ta marrim si të tillë(gjithmonë nëse kjo etimologji qëndron) lidhet me toponimin “Gryka e Verrisë”,”Verria”,ku verr ,lloj plepi i bardhë,në shumës verr-i~verri~verria. Këtë fjalë e shqyrton Çabej në librin “Në botën e arbëreshëve të Italisë”,verr,verrë,verri,(lloj plepi,plep i bardhë).
Jo për të anashkaluar çështjen e mësipërme,por është e njohur ndër gjuhëtarë marrëdhënia mes teorive dhe fakteve gjuhësore,dhe shihet më e suksesshme rruga nga faktet gjuhësore,nga studimi i tyre në tërësi e në mënyrë shteruese,dhe duke kaluar nga përshkrimi filologjik në interpretimin historik të tyre,arrihet në përgjithësime teorike më të shëndosha sesa kur rrihet udha e përkundërt,kur zbritet nga disa teori në faktet gjuhësore.
Për më tej duhet shtuar që përveç toponimit të zonës,Darsia,kjo fjalë na del dhe si mikrotoponim në formën Darsias,ke Darsias,Arat e Darsias (në fshatin Gjuzaj).Prania e një mikrotoponimi me përbërje fonetike të njëjtë,brenda territorit të zonës,na shtyn të mendojmë që edhe nëse nuk është ky mikrotoponim burimi i emrit të kësaj krahine,duket i pamohueshëm fakti që funksioni emërtuesi tij lidhet me një tendencë a veçori që vepron në të gjithë zonën në fjalë.
Në funksionin e toponimit, kjo fjalë shfaqet dhe në vise të tjera. Të tilla kemi: Dardha, fshat në rrethin e Korçës,në anën jugore të malit të Moravës;Dardha,fshat në rrethin e Librazhdit,që përmendet në regjistrat osmanë të vitit 1467 me emrin “Dardan”;po ashtu Dardha, fshat në rrethin e Pukës ,në rrëzë të malit të Korabit,i përmendur si vendbanim që në shekullin e XV;Darsi, fhat në rrethin e Matit, përmendet që në shekullin e XV në trajtën Dardas dhe në pjesën perëndimore në kufi me Xibrin, ndodhet kalaja ilire e shek. të IV p.e.r; Darzeza, fshat në rrethin e Gramshit ,në bregun e majtë të Devollit,njihet me këtë emër që në fund të shekullit të XVII,më parë quhej Dardhë e zezë;njëkohësisht Darsia, zonë kodrinore midis fushës së Myzeqesë në perëndim e në jug, dhe pllajën e Dumresë në lindje.
Duke rimarrë dhe njëherë atë që thamë më lartë,tendencën e toponimeve të zonës drejt një fenomeni që mund ta quajmë dendronomi, pra emërtimi i vendeve nisur nga emrat e bimëve; praninë e një mikrotoponimi darsias,që shkon në të njëjtën rrugë me emrin e zonës,toponimin verri-a,parë në këndvështrimin tonë si një shumës i verr(plep i bardhë):verri; toponimi Darsi, Darsia, me një shpërngulje të theksit(aksentit)inicial,në theksin parafundor, mendoj se i jep një mbështetje etimologjisë së gjuhëtarit tonë të madh E. Çabej ,dhe pse jo, pa “në qoftë se”.
Duke e parë këtë problem më gjerë, pra dhe në rastin e krahinave të tjera të përmendura më lartë ose jo,besoj se një fakt është i qartë ,që studimi sistematik i toponimeve në Shqipëri do të sillte dritë dhe fakte të reja,në ndihmë të një gjykimi objektiv mbi origjinën e toponimeve në trojet shqiptare. Nuk mund të lëmë pa përmendur këtu gjuhëtarin tonë të madh E.Çabej, i cili duke shqyrtuar qëndrimet e studiuesve të huaj,del në përfundimin se shumë deduksione të tyre,e në veçanti argumenti i G.Vajgandit për mbizotërimin e toponimeve sllave në trojet shqiptare, do të jetë e nevojshme të rishikohen, po të kemi përpara një listë të toponimeve e mikrotoponimeve nga gjithë territori ku jetojnë shqiptarët. Duke shmangur metodat selektive në mbështetje të qëndrimeve të ndërtuara mbi baza teorike,dhe gjykimeve nisur nga harta, mund të jemi më të plotë e të drejtë,kur nisemi nga mozaiku i plotë i vend emërtimeve, pa shmangur asnjë prej tyre.Nëse ne nuk do të kemi një studim tërësor të lëndës toponimike, kuptohet natyrshëm që debatet në këtë lëmë do të jenë të pambështetura dhe në kufijtë subjektivitetit.

This November Albanian Film Week brings you a world of art and culture

by

By: Ermira Babamusta/
New York City is known for its nicknames “Big Apple”, “City that Never Sleeps” and “ Center of Universe ”. In the middle of it all, Albanian Film Week, a wonderful cultural event and the first festival of its kind for the Albanian film industry in America .
Organizer Mrika Krasniqi (Nil Productions) started Albanian Film Week in 2012 with the goal of showcasing the best of Albanian cinema to New York . AFW presents the city with a diversity of Albanian cinematic creation from around the world to raise the profile of its talents, culture and film industry. The AFW Artistic Board and team includes: Mrika Krasniqi ( New York ), Robert Budina ( Albania ), Ilir Kabashi (Kosova), Vlora Qosja ( California ), Ben Fejza ( Macedonia ), Bajram Shala (Kosova) and Egzon Bunjaku (Kosova).
“Our mission is to transform the way people see Albanian culture through film. Our vision is to promote cultural understanding and encourage artistic development and growth,” said Mrika Krasniqi, director of Albanian Film Week, filmmaker and screenwriter. Each year AFW presents Red Carpet screenings of feature, short and documentary films, followed by Q&A, workshops, reception with artists and organizers, VIP afterparty and Award Night Gala.
Albanian Film Week is the first Albanian film festival in United States , established in 2012 and it takes place in New York in November. AFW plays a major role in introducing Albanian film to American audiences. Films in the first year included 100 films to commemorate the centennial of the independence of Albania .
The program of the AFW shows about 30 films per year, including feature, short and documentary films. The finalists are selected from works of Albanian filmmakers from around the world. Beginning in 2013, AFW expanded its program to include presentations of AFW Albanian Classics (Programi Bardh e Zi), to show restored films and Albanian classics.
Albanian Film Week program features domestic, international and USA premiers. The 2013 lineup included works from Albania , Kosovo , Macedonia , London , USA and Canada . The festival was graced with special guests, including award-winning filmmakers and artists to debuting film directors, producers and actors. Award-winning director Robert Budina introduced his film “Agon” ( Albania ’s Academy Award 2014 selection) at the Opening Ceremony held at the prestigious SVA Theatre, followed by a Q-and-A session after the screening.
“It was a memorable experience to screen Agon at AFW last year in New York . I appreciate the warm reception the movie had, as well as the open debate with positive and constructive criticism that followed afterwards. I was very pleased to receive the invitation from Mrika Krasniqi to join the Artistic Board and I gladly accepted. It shows the great interest of Albanians in America in the film industry of Albania . The AFW committee wants to review and recognize those films that meet the criteria and show excellence, great storytelling and interesting work,” said director, producer, writer Robert Budina.
AFW vision includes serving as a catalyst for community building and inspiring community engagement through thought-provoking films and open forum discussions with invited guests. The debate focuses on Albanian cinematography, its influence in the world and the future of the film industry.
“Albanian Film Week is one of the most important festivals for the Albanian community. It serves as a bridge in building new networks among Albanians around the world and the global film community. As a producer in Macedonia I am privileged to be a member of the AFW Artistic Board. I think this year we will have a very interesting competition that will showcase the high quality and standards of Albanian filmmakers,” said producer Arben Fejzullai, member of the Artistic Board of Albanian Film Week.
AFW screens most of its films at Producers Club Theatres, owned by two Albanian brothers, Alfred and Ernest Tollja. PC Theatres is a “five theatre, two studio complex with a bar and lounge right in the heart of NYC’s Theatre District, just steps away from Times Square ” (www.producersclub.com). Other venues in past events have included Tribeca Cinemas, Bronxnet Studios in Lehman College and SVA Theatres. The popular AFW screening events have been an outstanding success, attracting the interest of local and foreign media, sponsors and the filmmaking community.
To submit your movie, filmmakers can visit www.albanianfilmweek.net to apply by August 30, 2014 or www.facebook.com/albanianfilmweek2014 for further information. Sponsors can contact AFW director Mrika Krasniqi at albanianfilmweek@gmail.com or by phone: + (1) 347.237.7882 ( USA ) or + 377. 44 347 318 (EU).
On the final night of the festival AFW will announce the finalists by giving away 10 prizes: best feature film, best short film, best documentary film, best actor, best actress, best music, best camera, best screenplay, production award and public award. Last year, special guest Ambassador Bekim Sejdiu presented the awards at the Awards Night Gala held at PC Theatres in New York . “Right to Love”, directed by Paul Kurti and written by Amina Zhaman won Best Feature Film Award. Actress Pavlina Mani won Lifetime achievement Award. Other winners included: “Last Confession” directed by Ibrahim Deari, winner of Best Short Film and “The Price of Being a Woman” directed by Ilir Kabashi, winner of Best Documentary.

E harruara, Rezana Ilire !

by

Nga Fahri XHARRA/
Për të kuptuar të huajt ,fqinjët , gllabëruesit dhe të pangopurit , atëherë duhet që ne së pari ose që ne përfundimisht ta përshëndesim historinë tonë që ka filluar të na shohë me një sy më të mire. E ky shikim i sinçertë nuk përsëritet shpesh. Bile , së paku ne e kemi kuptuar që kjo vjen rrallë e shumë rrallë. Rrallë, dhe me të vërtetë shumë rrallë!
O moj Shqipni, e mjera Shqipni
kush te ka qitë me krye në hi?
Ti ke pas kenë një zonjë e rande
burrat e dheut te thirshin nanë……edhe ne të gjithë ,që ishim rreth teje , të mendonim që je një zonjë e rëndë. dhe prej teje prisnim shumë, por…. kurrë nuk na e spjegove Rezanën.
Cila apo çka ishte Rezana ?
Historiani romak Titus Livius , ne e pat lënë një shkrim , ku thoshte që romakët pasi që mundën Mbretin Ilir Gentin , aty rreth vitit 168 prK në Shkodër e ndanë mbretërinë Ilire në tri pjesë . Pjesa e parë ishte territori të cilin e kontrollonte dukur Teuta ( rënja e saj 229-228 prK) , rrethe Durrësit , Apolonisë e deri në Lezhë. Pjesa e dytë ishte deri Ulqini, Rizona dhe Daorsi. Pjesa e tretë , Liviusi thoshte ishte deri tek “të gjithë Labeatët”
Historianët sllav , mendojnë dhe pyeten se athua çka mendonte Liviusi me “ të gjithë Labeatët “.
Ke pasë shumë t’mira e begati
me vajza t’bukra, me djem t’ri
Gja e vend shumë, ara e bashtina
me armë të bardha e pushkë ltina
me burra trima, me gra të dlira
ti ndër gjithe shoqet ke kene ma e mira. .. po Rezona, ishte e jona , dhe ti me gjumin tënd e përtëhuajsove . Neve na duhet që të përcjellim shkrimet sllave , për të ditur se çka paska pasë mëshehur kjo toka e jonë
Po Rezona ( sot Risan , Mali i Zi) ishte vendqëndrimi i Teutës së Madhe , ishte vend i Labeatëve, të cilët ishin të rrethuar nga vetvetja me Taulantë. Pirustë,Dokleatë dhe Sikulatë.
Po sot, Shqipni, pa m’thuej si je?
Po sikur lisi i rrxuem perdhe
Shkon bota sipri, me kambë të shklet
e një fjalë të ambël askush s’ta flet … je hutuar shumë , nuk e ke atë krenari që e kishe, nuk e ke guximin së paku të thuash po këndej pari isha unë ! Rezona ( Risani) shkruajnë gazetat malaziase, është një margaritar arkeologjik dhe se po hulumtohet shumë nga arkeologët malizias dhe ata polka në projektin : “ Risinumi – kryeqendra e mbretërshës Teuta “(“Risinium – prijestonica kraljice Teute”.) , Se, ajo që është duke u gjetur rreth Risanes (Rezones , Rrezones) flet për një kohë të forcës së madhe politike dhe ekonomike të saj.
Si mal me borë, si fushë me lule
ke pas ken veshun, sot je me cule
e s’të kan mbetun as emn, as besë
vet’ i ke prishun për faqe t’zezë … po si jo ? po ta shpojnë qiellin objekte fetare , të cilave nuk iu kanë pa “hajrin “ as ata që po na i ndërtojnë .
Po e përsëris : ke pas ken veshun, sot je me cule , ; sot je me kule dhe shamija , dhe në garën e madhe se kush po ndërton kisha më të mëdha dhe xhamija më të larta..
Qani ju trima bashkë me ne
Se ra Shqipnia me faqe n’dhe
E s’i ka mbetun as bukë as mish
as zjarm në votër as dritë as pishë
as gjak në faqe as nder ndër shokë
por asht rrëxue e bamun trokë ….. kishte të drejt Pashko Vasa , dhe fjalët e tija janë edhe sot të vlerëshme ; mos më tregoni se çka sheh njeriu në ekranet e vogla të Shqipërisë . Ajo është një botë e rrejshme , të cilën vetëm shkrimtarje Brunilda Zlami e spjegon në romanin e saj të fundit. Lexojen dhe binduni !
Akademia e Shkencave e Beogradit i dërgoi në fillim të shek. XX shkenctarët J. Cvijiq dhe A. Joviqeviq në Guci, ku ndejtën nga tre vjet, me qëllim që t’ia ndrronin “shkencërisht” historinë dhe gjeografinë kësaj krahine. P.sh. Cvijiqi, Alpet Shqiptare i ripagëzon me “Prokletije” (Bjeshkët e Namuna). Bjeshkën e Borit në “Radovan”, Bardhoshin në “Bjelic”, Majën e Pejës në “Peqokeq”, Liqenin e Shtarës në “Jezercë”, Rokopecin në “Brada”, Gucinë në “Gusinje” (sipas guskave) e kështu me rradhë. Ose, Plava, sipas tij, vjen nga ngjyra e liqenit “plavo “- i kaltërt, edhe pse e dinte mirë se ishte ky emri i Perandorit Romak – PLAVIUS, me origjinë Ilire që e ngriti këtë vendbanim me emrin e vet. Shqipëri ku je?
“U bëmë gazi botës: në Kosovë kemi një njerëz që luftojnë historinë shqiptare më keq, apo mu ashtu si i konvenon Serbisë. Në Shqipëri martesa bëhen me serb. Në Europë nuk njihen pjesëtarë të një kombi të jenë aq të çoroditur, aq sociopat, aq pa sedër sa ta vështrojnë historinë nacionale me syza të pushtuesit, e as lidhje martesash me ata që përgaditnin gjenocidin…Në këtë kaos mendor nuk kemi qenë kurrë.( nga Lis Bukuroca)..
Intelektuali i vertetë duhet të jetë roje i shendetit mendor, shpirtëror dhe qytetar te shoqërisë! (Agron Bala). Pra shëndeti mëndor dhe shpirtëror edhe qytetarë i shoqërisë janë intelektualët e vërtetë që janë roje të mbarëvajtjes së shëndetëshme të asaj shoqërijeje.
O moj Shqipni, e mjera Shqipni
kush te ka qitë me krye në hi? ….. Kur disa shkonin aq larg saqë e pëshkruanin gjuhën shqipe si një “bashkim të tmerrshëm të së thjeshtës me çrregullsinë” dhe se një gjuhë e tillë në përgjithësi nuk ekziston ,del Fan Noli, që në një memorandum dërguar Komisionit Hetimor, shprehet se gjuha shqipe “është shembulli i vetëm i gjallë i gjuhëve origjinale të Evropës Juglindore, që janë folur që para Homerit. “Ajo është, sipas tij, pa dyshim gjuhë ariane, krejtësisht e ndryshme nga gjuha greke apo gjuhët slave”
Qysh prej Tivarit deri n’Prevezë
gjithkund lshon dielli vapë edhe rrezë
asht toka jone, prind na e kan lane
kush mos na e prekë “ token” ‘tanë….. Nacionalizmi i një kombi shprehet ne dy mënyra:
– duke e ngritur moralin dhe kujdesin ndaj identitetit te tyre;
– edhe mënyra e dytë duke u angazhuar në arritjen e qëllimeve për vetqeverisje – Pavarësi…(Gellner, E., 1983, Nations and Nationalism, Oxford: Blackwell.)
Në rastin e Shqipërisë dhe të Kosovës, çdo lëvizje për nacionalizëm është vetëm se ngritja e asaj ndjenje e cila me “kujdesin” e elementeve të caktuar lufton me të madhe për zbehjen e tij. Nëse nuk kemi nacionalizëm shqiptar e i cili po shihet me sy të keq nga vetë shqiptarët atëherë do të na mundin – izmat tjerë. Mu atëherë fillon katrahura kombëtare.
Nacionalizmi shqiptar është kur “nderimi dhe respektimi i përkasin veprës nacionaliste, si një ndihmesë me shumë vlerë në njohjen e qytetërimit shqiptar dhe rolin e faktorit shqiptar në periudhën e zhvillimeve globalizuese në mjedisin ballkanik, për mbijetesën e shqiptarizmit në mes të nacionalizmave agresivë e kriminalë serb dhe grek dhe nacionalizmit agresiv turk.(N. Loka)” . Po, ne duhet të jemi nacionaliste sepse jemi të rrethuar nga kombet nacionaliste me qëllime hitleriane, me qëllime pansllaviste dhe megalogreke. Europa nuk i frigohet nacionalizmit tonë, sepse ai nacionalizëm gjithëmonë ka qenë “duke e ngritur moralin dhe kujdesin ndaj identitetit te tyre (Nations and Nationalism, Oxford: Blackwell.). Thjesht e thënë të mbijetojmë.

Arkeologjia nënujore- si u zhvillua projekti i emërtuar sipas barkave tipike ilire

by

Nga Gëzim Llojdia/Vlore/
1.Projekti Liburna i emërtuar sipas të barkave tipike ilire me një kohëzgjatje prej tre vjetësh fushatat e viteve 2007-2010 përvec hulumtimit arkeologjik ,që nga përpunimi i fillestar i bregdetit shqiptar dhe hetimin e disa vendeve të veçanta me interes arkeologjik, ishte zbatimi i aktiviteteve të ndryshme për qëllim trajnimin e një grupi arkeologësh nënujore,për mbrojtjen dhe zgjerimin e zhytur, thotë Giuliano Volpe në matërialin shkencor . “Toka e Eagles “, pavarësisht rëndësisë së jashtëzakonshme të brigjeve të saj, portet dhe limanet e pasur me të kaluarën e lashtë nga e cila nuk ka pasur një përvojë në zhvillimin e sidomos në dekada të hulumtimeve arkeologjike nënujore të krahasueshmeme atë të vendeve të tjera të Mesdheut perëndimor, ngase gjatë viteve të regjimit komunist ishte në fakt e ndaluar, ndërsa pas rënies së tij, dhe gjatë trazirave të mëdha që përfshinë njhnin vendin në vitet nëntëdhjetë, ku nisi edhe një gjëndje dramatike dhe alarmante rreth aktiviteteve të grabitjeve të arkeologjisë nënujore.
2.-Në fillim të kërkimit tone, shkruan Giuliano Volpe, nuk kishte asnjë tregues të rrënojave vendeve të lashtësisë së nenujshme me përjashtim të materialeve të caktuara në veçanti amforat,rezultat i gjetjeve të izoluar, të ruhet në muze të ndryshme shqiptare ,si dhe për hetime sistematik në mbrojtjen e kësaj trashëgimie të rëndësishme arkeologjike ende thuajse tërësisht të pashkelur me rregullat specifike dhe arkeologjia nënujore, si dhe një organ nuk është planifikuar ende si Policia e specializuara që, në mungesë të mjeteve njohëse të bazuara në dëshmi, nga një anë e aktivitetit të peshkimit dhe të aktivitetit të ndërtimit, nga ana tjetër si rritje të kërcënimit, që vjen nga zhytës klandestinë dhe zhytësit sportive, sidomos të huajt, shpejt mund të dëmtojnë këtë burim jetik për njohuritë historike dhe gjithashtu për zhvillim kulturor dhe socio-ekonomike të vendit. Një vend që është edhe në rindërtimin e infrastrukturës të saj jo vetëm materiale por edhe identiteti i tyre kulturor, pas viteve të mbylljes dhe një fazë të shpejtë blerja e modeleve të huaj në traditën e saj: Në këtë proces të kërkimit arkeologjik,duke shmangur format e kulturore neo-kolonializmit,mund dhe duhet të kontribuojë në forcimin e një “kujtim social ‘i brishtë.
3.-Giuliano Volpe ,shkruan më tej në referimin shkencor: në fazën e parë të projektit disa zona të mëdha Porto Palermo, b) Gjirit të Vlorës dhe kepi i Karaburunit, veçanërisht Orikumit, një qytet i rëndësishëm, portë i lashtë, i njohur për përleshjet që përfshinë flotët e kundërta,të Cezarit dhe Pompeut gjatë luftës civile.
Në vitin 2010 faza e parë përfundoi me hulumtim të shkurtër në Gjirin e Durrësit (të cilat nuk janë ilustruar në këtë dokument), një nga portet kryesore të lashtë të Shqipërisë dhe të Adriatikut.
Gjiri i Porto Palermos ,një gji natyror i vendosur në territorin e Borshit, rreth 40 km nga Saranda paraqet në shumë mënyra personazhet ideale për të filluar një projekt të kërkimeve arkeologjike nënujore.Kjo është në fakt, një pikë e natyrshme dalje dhe strehë për anijet.Ngrehina është e strehuar nga një rrip toke e cila ka një krah të shtrirë në det, ndërsa në qoftë është e mbyllur me një kep të vogël në brendësi të gjirit,në shtrirje qendrore të bregdetit në mes të dy kepëve,qëndron një ishull i vogël i zgjedhur nga Pashai (1741-1822), anëtari i një klani të fuqishme familjar të Tepelenës, për ndërtimin e kështjellës së tij, në fillim të shekullit të nëntëmbëdhjetë,ndoshta e ndërtuar mbi strukturat të moshës byzantine.
Përmendja në burimet kryesore hartografike të shekullit të XVI-XVII dëshmon rolin strategjik të gjiut, një vend i thirrjes për anijet ushtarake dhe komerciale, (1589) dhe në vizatimet e një sërë udhëtarësh Ë. lauremberg (1590-1658) Panormus B, në jug të Grammata kanë kryer për herë të parë hartën symbol të zonës , e shoqëruar nga një përfaqësim i hollësishëm,i bregdetit dhe gjiut të dyfishtë, që e karakterizojnë atë me pushtimin e Vlorës nga Venedikasit gjatë shekullit të XVII.
Misioni diplomatik në vitet ‘800 në krahë të Pashat të Janinës, e përshkruan gjirin e Porto-Palermo dhe kalanë e quajtur pak më shumë se një oborr ferme me muret, me një shtëpi, një kishë dhe armë, referenca interesante për kultivimin me pamje nga ana jugore e portit: grurë, vreshtat dhe kopetë e deleve trajtohen direkt nga garnizoni nga dhjetë ushtarëve, që e ruajnë fort. Leake 1835,i referohet një kulti të zonës raporti i të cilit është i rëndësishme në një lagje bregdetare tashmë të shënuar nga prania e shenjtë, siç u tregua pa mëdyshje shenjtërorja dedikuar Dioscuri e Grammata.
Pamje e gjirit të Porto Palermos
Në të gjithë territorin përreth (Butrinti, Sazan, Apollonia …)është i lidhur me një regjistrim të madhe, që lëviz nëpër të cilat është i konfiguruar si një “dokument udhëtimi ‘i vërtetë, që përshkruan Rajonin jugor të Kaonia, rrethuar nga malet Acroceraunians, e cila ka si qytetin e saj kryesor, Cimera. Dokumenti shqyrton fshatrat në zonë, në mesin e tyre “Porto Panormo,Palermo , “port i konsiderueshëm ” të aftë për dhjetë apo dymbëdhjetë galera,rreth dymbëdhjetë milje larg nga dyzet shenjtët(Saranda), dhe nga Butrint. “Në mes të burimeve të hershme të shekullit të nëntëmbëdhjetë Pouqueville (1770-1838) e përshkruan,me hollësi të madhe, një gji me bukuri të jashtëzakonshme, rrethuar nga kodra shkëmbore dhe të zënë kryesisht nga barinjtë,në veçanti, janë vëzhgimet e portit dhe erërat e forta që e “mundin” gjiun.
Gjiri ose porti i Palermos është rreth pesë kilometra në qark, që ka një hapje një çerek milje në gjerësi mes pikave shkëmbore ku deti rreh me dhunë. Prandaj fuqia në gji sigurohen edhe kundër një sulmi. Thellësia e ujit ndryshon në 15-20 pashë thellësi,por në një vend pranë kullës Aly, kemi gjetur atë shtatëdhjetë e pesë pashë thellësi.Toka është e thënë të jetë shkëmbore në përgjithësi, por si gjiri i pasur me peshk stacionare si
edhe nga llojet migratore.Ky informacion është ndoshta i gabuar. Në të gjitha anët është rrethuar me male të larta, me raste të rënda të erës, por në disa pjesë anijet mund të jenë të sigurta. Kulla qëndron fort në pikën jugore në hyrje, lidhur me kontinentin .Ajo përbëhet nga një shesh me kulla,të paturit e një armë, e asnjë shërbimi ose për të komanduar hyrje apo për të mbrojtur anijet në spirancë. Pranë tij janë disa magazina, një shtëpi, dhe një kishë. Në tërësi,Gjiri ose porti i Palermos në kohët e lashta dhe madje edhe për momentin, të shprehura si duhet Panormos sepse në një pjesë të saj ose të një tjetër, anijet mund të sigurohen. Konfigurimit aktual duket se korrespondojnë edhe me atë që është i arritshëm nga përshkrimi, por sidomos dëshmia e Strabonit, i cili parashikon për herë të parë një përfaqësim të njohur të gjirit dhe bregdetit,ku sipas gjeografit, portit më të madh Panormos, të vendosura në mes të maleve të Ceranum, ishte vendosur në rrugën që të çonë në Gjirin e Ambracisë dhe Korinthit, për një distancë prej 1.300 stade, dhe ishte i lidhur me Orikos,gjendet në detin Jon, në jug të qytetit të Himarës .Port i Orikos i vendosur në Gjirin e Vlorës, masivi Acroceraunio, jo shumë larg në vijë të drejtë, por i lidhur me vendin vetëm nga pasimi i ngushtë malor I Llogarasë 1000 metra mbi nivelin e detit. Ndërsa e pozicionuar një fazë ku Orikos mund të thellonte zonën e saj të ndikimit rajonal të Panormos, dhe qyteti i Himares. Por ajo ka më shumë të ngjarë se gjeografi përdor të njëjtin term (Panormos, fjalë për fjalë “për liman të sigurtë”)për të përcaktuar, në dy momente të ndryshme të punës së tij, një nga fushat e portit të Gjirit të Vlorë, në bregdetin juglindor të kepit të Karaburunit, me rëndësi të drejtpërdrejtë për Orikos dhe Porto Palermo. Në çdo rast burimi do të dëshmojnë rëndësinë e Panormos, e cila lejojnë për të arritur më lehtë Korkyrën dhe destinacione në jug-lindje, duke shmangur acroceraunio ndërsa porti i Orikos ka garantuar rrugën e veriut.Siç është raportuar nga burimet gjeografike dhe letrare është reflektuar në peisazhin aktual me bukuri të jashtëzakonshme,shkelur vetëm nga ndërtimi, në gjirin e veriut, në vitet gjashtëdhjetë të shekullit të kaluar, një bazë ushtarake të pajisur me një tunel të thellë ,një gji që ofron të paktën tri fusha të sigurt, të zgjedhur varësisht nga lloji i erës:
a) zona menjëherë në veri të ishullit, i cili ofroi strehë nga era nga jugu.
b) zona në gji,ku janë të vendosura objektet e portit ushtarake.
c) zona jugore, e mbrojtur mirë nga era nga jugu,
3.-15 eksplorime instrumental u kryen në vitin 2009, shkruan Giuliano Volpe, ka çuar në zbulimin e gjetjeve të shumta qeramike, kryesisht kontejnerëve të transportit,relevante për më shumë rrënojave ose shkarkimeve të imbarcazioni. Amforat janë ndër më të vjetrat të dokumentuar në dy kopje të Korintit (IV-III c), ndërsa në mesin e prodhimeve tardo repubblicane u gjet një italic, greqisht numrat e fundit (III-II para Krishtit) dhe të konsiderueshme të formave Lamboglia 220, një grupi pesë mostrave përkatëse me llojin e dytë gjendet brenda në këmbë,në largësi të njëri-tjetrit, në një thellësi prej -26-32m, mund të sugjerojnë praninë e një aksidenti, pjesa më e madhe e ngarkesës është ndoshta zhvendosur në thellësitë më të mëdha. Marrëdhëniet intensive tregtare me zona e Egjeut janë të dëshmuar nga një ekzemplar i vonuar Rhodian amforë (zona 9) dhe një i Kretës1 (zona 2-3), enë e fazave të fundit e fillestare faza e prodhimit i atribuohet shekullit të katërt Pr. Krishtit,në familjen e amforave te verës,prodhuar në mes të shekullit të dytë dhe fillimi i shekullit III-IV pas Krishtit . Në antikitetin e vonë fragmente të shumta të amforat LRA LRA 1 dhe 2 (V-VI pas Krishtit), duke përfshirë edhe një kopje të nënshkruar cocturam metrologjik gdhendur ,dhe më vonë Agora 273 m, 328 m dhe lloji Agora Samos cisternë (V-VII pas Krishtit), konfirmojnë hapja e kësaj zone, në mënyrë të ngjashme me atë që është e krahasueshme me faqet e tjera të Adriatikut, të kontakteve me Egjeun, Azin dhe Detin e Zi, në fytyrën më modeste për produktet afrikane.Pas Krishtit dëshmohet nga LRA ose amforë globulare 2 similis, , për të konfirmuar një tregti të fragmentuar, të mesme dhe rreze të shkurtër, u përqëndrua në tregtinë ndër-rajonale dhe të bankës perëndimore të Adriatikut, i referohet në zbulimin e disa tipeve të amforave të Otrantos dhe II22.Porti i Porto Palermo mund të siguronte strehim apo leje ankorim të përkohshëm gjatë rrugëve të kabotazhit, si dhe nga material , është konfirmuar nga dy tensionet e vjetra spiranca romake të tipit të caktuar, një prej të cilave është lënë në fund, bllokur midis shkëmbinj, ndoshta shkaku i braktisjes në këtë gji në kohët e lashta, dhe tjetri me një kuti drejtkëndëshe pa pin me dy armë të rrumbullakosura dhe në pjesën e lakuar Grupi arkeologjik për këtë arsye dëshmon frekuentimin e Porto Palermo në rrjedhën e një mijë vjet të historisë së kërkimi.Për këtë sektor Pouqueville vë në dukje një thellësi mesatare mes 10 m dhe 36 m, por në një vend afër kullës Aly, kemi gjetur aty shtatëdhjetë e pesë pashë thellësi “korrespondon rreth 137 metra. cf. Pouqueville 1820.19 kontejnerët e transportit janë duke u studiuar .Ka shumë fragmente të qeramikës mensë të përbashkët dhe qilar dhe kavanoza për gatim ushqimi të antikitetit të vonë, mesjetare dhe moderne, që i takon,në të gjitha gjasat, orendi të përdorura nga ekipet gjatë rrjedhës së jetës së përditshme në bord.
20 copë prania e amforat Lamboglia 2 është kaq e përhapur. 21 gjetjet e fundit të amforave romake të vonë në shtrirje, në det, në jug të Porto Palermos.22 amfora të prodhuara në furrat e Otrantos në qarkullimin e të cilëve ka qenë gjithmonë e konsideruar të kufizuara, janë identifikuar gjithashtu gjatë zbulimit të kepit të Karaburunit, veçanërisht në gj.Misioni arkeologjik nënujor gjatë kohës që drejtoja parqet arkeologjike të Vlorës, organizoi disa herë zhytje në gjirin e Vlorës si dhe në lagunën e Orikut.Të gjitha gjetjet arkeologjike të kësaj zone ,misioni i depozitoi në muzeun arkeologjik të qytetit historik.

Skenderbeu dhe frymëzimi hyjnor i Rembrandit në penën e studiuesve italianë

by

Nga Gëzim Llojdia/
1.Këto shënime të shkurtëra të Vincenza Musardo Talò për librin: Skëderbeg një hero modern”, të autorit Gennaro Francione, editor C. D’Agostino, Roma 2003, shkruan:Në rrethin e studimeve të mia për Shqipërinë lashtë dhe Giorgio Castriota Skenderbeu, unë gjithmonë e pëlqej zërin e atyre, që kanë qenë në gjendje të kuptojnë pamjen komplekse dhe e jashtëzakonshme të një njeriu që e ka bërë vendin dhe idealet e fesë e shpatës së tij dhe e zemrës së tij ,por unë nuk e kisha studiuar ende këtë vëllim të shquar të nënshkruar nga Gennaro Francione, “gjyqtarit-shkrimtar,” të cilit tashmë i njohur sigurisht nuk ka nevojë për hyrje.
2.
Më tej Vincenza Musardo Talò thotë:Ndërkohë, titulli i librit më duket interesante shpjegohet – me intuitë të hollë dhe të mprehtë – dy pasardhësit e drejtpërdrejtë të Castriotëve , dhe Giulio Alessandro Castriota Skenderbeu së Shqipërisë, e cila, që në hyrje të tyre, reflektojnë në “modernitetin” e tyre fisnik . Modernizmi që është e ligjshme për të paktën tre karakteristika thelbësore: “Vizioni i saj unifikuar të shtetit, si rezultat i kalimit para kohe të partikularizmit feudal, ekstreme dhe duke fituar luftën e tij për ruajtjen e vetëvendosjes dhe sovranitetit territorial “dhe më në fund, figura me shkëlqim të asaj teoremë të paqes vëllazërore midis popujve dhe qytetërimeve, siç është përcaktuar nga fjalët në kohen e vdekjes së Skenderbeu, kur thotë me tonin e një profeti: “Ne nuk do të arrijmë dot një paqe të drejtë ku myslimanët, të krishterët dhe pasuesit e çdo riti tjetër të heqë dorë nga përdorimi i dhunës, për të zgjidhur çdo mosmarrëveshje në fund? “.
3.
Në analizën e librit Vincenza Musardo Talò shkruan: Për atë që ka të bëjë me sistemin strukturor të vëllimit të Gennaro Francione, kjo mbështetet në një dizajn të ngurtë dhe të zhytur në mendime, për fat të mirë mbështetur nga doviziose dhe arkivit të suksesshëm zbulimi. Flukset e transmetuar pothuajse si komplot të një romani, të ndarë në tre seksione:
– E para, Skenderbeu.Tregime të përmbledhura për shqiponjën, përfshijnë tetë kapituj.
– E dyta ofron një ekspozitë të suksesshëm të katër kapitujve.
– E treta, shkalla e Skënderbeut, është një dramë pëlhurë surreal të stilit urban është ndërthurje shumë e pasur e ngjarjeve dhe karaktere.
Dhe, së pari, unë do të ndalem në pjesën e tretë të punës së Francione, ndër të tjera, vlerësuar si dramaturg, jo vetëm në tokën kombëtare.
4.
Duke u bazuar në të dhënat e Ëikipedia,autori i këtij shkrimi thotë: Drama e tij, e shkalla e Scannerebecco hapet me një prolog, ku fuqia krijuese e autorit hedh lexuesin në një cështje interesante dhe emblematike e figurave vokale që jetojnë apo kanë vdekur, të cilët lëvizin në vende shqetësuese të një varrezë të lashtë, në kohë magjike dhe misterioze të natës, e cila zbehet në ditën e shenjtë të Candlemas. Më pas, u duke e mbështetur këtu, është pamja e Skënderbeut, i cili vjen nga kohët të tjera. Heroi tregon fantazmë dhe i zbehtë, por krenar dhe mbretëror duke, pritur-përjetim të ngjarjeve, dhe rindërton epiken legjendare të shqiptarëve, kur ai ishte ende gjallë.
5.
Vincenza Musardo Talò hidhet tek analiza e librit.Ngjarjet, të gjitha me mjeshtëri dhe të rindërtuar bukur, të cilat rrotullohen duke u pasur dymbëdhjetë skena pasuese duke kulminuar në atmosferë me ajër të rralluar të një epilogu, në gjendje për të lëvizur lexuesi mes realitetit dhe vizionit, ndërsa në shpinë të Skënderbeut në fushën e të vdekurve, heronj në parajsë.”Mite të paraardhësve, ritualet, etnike, ingranazhet e luftës, gjaqe,dashuria, himne dhe këngë patriotike, këto janë karaktere të dramës. Kjo mund të duket e çuditshme për shumicën e njerëzve, nëse keni lexuar një libër, duke filluar me pjesën e fundit në vend të kësaj kjo më bind mua se kjo është rruga, që qasjet më të mira dhe prezanton lexuesin me dijeninë e njeriut hero dhe të kuptuarit e figurës mitike të udhëheqësit, princit-shqiptarë. Pas kthimit, më në fund, në pjesën e parë të librit, në tetë kapituj të gjerë, me një përdorim mendjemprehtë të dokumenteve dhe citateve, dhe ngjarjet e jashtëzakonshme, që panë marrjen e historisë së Castriotëve , kur ai është marrë peng nga gjykata turke, ishte ende një fëmijë, deri ditën e vdekjes së tij.
Asgjë nuk është e fshehur: dashuri e sinqertë, që Sulltani tregoi për të burgosur e rinj dhe premtues, inteligjencën e tij akute dhe vlerën e kulturës së saj (George( Gjergj fliste pesë gjuhë), i cili së bashku me ekspertizën ushtarake, i dha atij emrin e Scander- bej (Prince Allesandro), me një aluzion të qartë të mbretit të lashtë maqedonas. Dhe përsëri, në rrëshqitje te faktet në lidhje me vendimin e guximshëm për Nishin, duke e lënë komandën e ushtrisë së Gjysmëhënës dhe të shkoj për të liruar Krujen e tij,duke bërë lidhje diplomatike në Lezhë, Shqipëri që shpërthyen në partikularizmin feudal dhe për herë të parë të bashkuar, tërë princat feudale të vendit, të shqiponjave, jo se gjenerali ishte i dashuri, i heshtur për popullin e tij të përulur, një turmë prej pastorëve të vështirë, kur ai vendosi për të shtuar në përkrenare e tij, jo Stema e prejardhjen e tij aristokratike, por paraqitja e një dhie, si të gjithë të tjerët pashë midis kullotat e gjelbëra të shkëmbinjëve të pjerrtë të Matit.
6.
Për shqiptarët njihen faktet dhe luftimet që ndërmori Skenderbeu.Por faqet më të forta janë ato që gjurmë beteje, shumë heroike që poshtërojnë krenarinë e Muratit dhe pastaj të birit të tij Mehemed II, e që epike legjendare, e cila tani e ka stolisur personin e Skënderbeut, thotë me tutje autori i këtij shkrimi.
Dhe pastaj, përsëri, autori ndjek fatlum me një dorë të sigurt dhe të ndërlikuar rrjetin e marrëdhënieve, që Skënderbeu ishte në gjendje për të endur me mbretine Aragonese, Alfonso V dhe djali i tij Ferdinand, me papët e Romës, Venedikut, Milanos dhe vende të të tjera të mëdha të Ballkanit. Një rrje,t që solli përfitime reciproke dhe e bëri Shqipërinë në atë kohë i vetmi shtet, i aftë për të siguruar një rezistencë graniti për turqit, të cilëve taktikat e luftës dhe një ushtri më të madhe se (dhe në numër të njerëzve dhe të pajisjeve të ushtrisë) kurrë nuk arriti të mposhtë shqiptarët ose për të arritur brigjet e Adriatikut, për të sulmuar Perëndimin e krishterë. Gjithashtu në këtë pjesë të parë të punës së Francione, do të doja të theksoj se lexuesi është njohur me fisnikërit e shumë që jetonin në Shqipërin e shekullit të pesëmbëdhjetë, apo kapedan, familjet aristokrate, shpesh në luftë me njëri-tjetrin dhe se pas bërjes së Lidhjes së Lezhës, më në fund u kthye në paqe, e aleate fide të Skënderbeut dhe u bashkuan së bashku me kontratat e martesës, e cila i përforcojë marrëveshjet. I njëjtë Castriotë merr për grua një bijë të pasur dhe të fuqishëm të Aranitit, Donikën e bukur, me të cilën ai kishte djalin e tij të vetëm, Gjonin.
7.
Duke lexuar këtë pjesë, Shqipëria duket më afër dhe historinë e saj më të pasur dhe më interesante, thekson autori. Dhe kështu, në fytyrën epike,të Skënderbeut pothuajse të vetmuar, ata i drejtohen emrat e burrave dhe grave të tjera që kanë ndihmuar për të promovuar historinë e lavdishme të Shqipërisë në atë kohë.Pjesa e dytë e punës, megjithatë, gjejmë gjurmë fenomenin e dhimbshëm të trans, një fenomen në të cilën Arberia lindjes – marrëdhënia e humbura dhe atdheun e shqiptarëve në mërgim,që u arratisën nga Shqipëria pas rënies së Krujës (1478). Këto faqe janë intensive, që hedhin dritë mbi origjinën dhe konsolidimin e mitit të Skënderbeut, i cili u bë një simbol me banorët e shumë shtëpive shqiptare të Mbretërisë së Napolit.
Himnet e Heroi, valle e Skënderbeut, një ritual ndjellëse i pasur etnik (të tilla si Vallje apo rituale e të vdekurve të kthyerve) dhe vetëm ndonjëherë të shihni në qendër figurën e princit shqiptar, ndërkohë riafirmojnë – në zemër të popullit të këtij kantoni të ri të Shqipërisë, në anën tjetër të Adriatikut – kujtesës këmbëngulës dhe dashurisë për kulturën .E megjithatë, të duket pothuajse e re për ne faqet Ëest, ku Francione përshkruan Kanunin e ngurtë, kodin për të jetuar me rregullat e shenjta, në të cilat, vlerësohet mbi të gjitha: nderi, besa, fjala, ‘mikpritja dhe familja, për çdo epirot, duket të jetë me vlerë më shumë se vetë jeta.
Shkrimi, nga regjistrat e shprehjes nga më të ndryshme, ajo është gjithmonë e sheshtë dhe e qetë, ende në gjendje të ofrojnë momente të përfshirjes intime në përrallë, duke çuar lexuesit në shumë fushëbeteja, të cilat vijnë të gjalla si me magji të britmës së lirisë dhe të Skënderbeut,ku turqit janë të lëkundur në sytë e shpatës së tij të ngritur lartë.Dhe pastaj, këtu dhe atje, pikëpamjet e reja të Shqipërisë mesjetare që vuajnë, skica të pabotuara të gjykatës të rafinuar, të sulltanëve, të Adrianopojës dhe humanistes e mbretërve të Aragonit, miqtë e Shqipërisë. Ndërkohë, në sfond të transmetimit, në një afresk të kujdesshme historik, është mishëruar shenje të një kulturë të lashtë, të cilat ne e dimë që të jetë shqiptare, bijë e qytetërimit të ndritshëm ilirë.
8.
Duke e përfunduar këtë shkrim të vitit 2005, të cilën autori e ka shoqëruar me punime pikture të heroit tonë kombëtar nga Guiseppe Pichierri për botimin e këtij libri,autori thekson, ia vlen që të uroj dhe për këtë shkak autorin për trajtimin e guximshme dhe dhuratë të çmuar të një subjekti pak të njohur për ne perëndimorët, ndërkohë, sot, me aq shumë shpresë, “Toka e Shqiponjave troket në derën e Bashkimit Evropian. “Në analizën e fundit, nuk shkon pa u përmendur format të bukura redaktuese të vëllimit, në të cilin është mbuluar e stolisur me një portret të rrallë dhe të vlefshme të Heroit të Shqipërisë, i atribuohet edhe për frymëzimin hyjnor të Rembrandt ,por vjedhur pa fat në vitin 1992.