Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Trupa e Baletit të Qytetit të New Yorkut, një histori e pashembullt botërore

by

Edhe një shqiptar në  Trupën e Baletit të Nju Jorkut , dhe shkollën amerikane të baletit – për herë të parë në historinë e tij,  një djalë shqiptar – ose, një kërcimtar i talentuar i “zbuluar” deri tani nga media shqiptare./

Nga BEQIR SINA, New York/

NEW YORK CITY : Baleti i Qytetit të New Yorkut, është një nga kompanitë më kryesore të vallëzimit – baletit në botë , me një regjistër të valltarëve spektakolare dhe me një repertor të pashembullt . Kompania është themeluar në vitin 1948 nga George Balanchine dhe Lincoln Kirstein , dhe shpejt u bë e njohur botërisht, për stilin e tij, atletikë dhe bashkëkohor . Jerome Robbins, u bashkua me New York City Ballet në vitin 1949 dhe së bashku me Balanchine , ndihmoi për të ndërtuar repertorin befasues, të vendosur në mënyrë brilante rreth kompanisë më të njohur në botë të Trupës së Baletit të Qytetit të Nju Jorkut.

Baleti i qytetit të New Yorkut, ka sallën e vet në Lincoln Center, e cila ka qenë gjithmonë baza e baletit amerikan ku kërcimtarë të rinj kan pasë mundësin për të u trajnuar dhe u shkolluar nën drejtimin e mjeshtrave më të mëdhenj të baletit. Në historikun e këtij baleti, thuhet se : “Kur ai u takua George Balanchine në Londër në vitin 1933 , Kirstein e dinte se ai kishte gjetur personin e duhur për ëndrrën e tij . Balanchin udhëtoi për në Amerikë me ftesën e Kirstein -, dhe në vitin 1934 të dy burrat hapën Shkollën e parë të  Baletit Amerikanë , ku Balanchine më vonë ka trajnuar valltarë – mejshtra të baletit në një stil të ri dhe teknikë të re, që përputhet me idenë e tij për një të lloj të baletit të klasicizmit .
Në vitin 1946 Kirstein dhe Balanchine formuan në Nju Jork, Shoqërin e Baletit, dhe prezantuan kompaninë e tyre të re në qendër të qytetit, duke formuar Dhomën e Muzikës dhe Dramës në Nju Jork . Pasi ata ishin duke parë një performancë të Shoqërisë së Baletit , atëhere, me kryetarin e komitetit të financave në City Center, kan ftuar Balanchin dhe Kirstein për t’u bashkuar kompaninë e tyre zyrtarisht që shfaqjet të jepeshin në qendrën e artit . Më 11 tetor, 1948, Trupa e Baletit të qytetit të New Yorkut, ka lindur me një shfaqje, që ka qenë titulluar “Concerto Barocco Balanchine”  e Orfeut , dhe simfoninë  “C”.
Balanchine, shërbeu si Master i Baletit në Trupën e Baletit të qytetit të New Yorkut, qysh nga fillimi i tij deri në vdekjen e tij , në vitin 1983 . Me një koreografi nga vepra të panumërta dhe duke krijuar një kompani më valltarë të njohur për “pastërtinë” e tyre lineare , mprehtësinë e “sulmit” , dhe shpejtësinë dhe e përgjithshëmja me plot muzikalitet . Në vitin 1949 , Jerome Robbins, u bashkua me Kompaninë si drejtor i asociuar dhe , me Balanchine , ata krijojnë një repertor të larmishm, që u rrit në çdo sezon . Në vitin 1964 NYCB u zhvendos në shtëpinë e saj të tanishme në “David H. Koch” Teatrin e famshëm Qendra Linkoln – (ish Teatrii i Shtetit në New York ) , ku aktualisht është në skenë për 21 javë të vitit .
Pas vdekjes Balanchine -së , në vitin 1983 , Jerome Robbins dhe Peter Martins, u emëruan Masters dhe Shef të baletit  , dhe, që nga viti 1990 z. Martins, ka marrë përsipër përgjegjësinë e vetme për drejtimin artistik të Kompanisë . Ashtu si Balanchine , z. Martins beson se eksplorimi koreografikë, është ajo që mban të gjallë kompaninë dhe formën e artit vetë , dhe NYCB vazhdon të paraqesë, si çdo herë punë të re si një pjesë e vazhdueshëm të stinëve të saj të performancës . Kjo trupë është gjerësisht e njohur për kontributet e tij të qëndrueshm në kërcime . NYCB, është i angazhuar për promovimin e përsosmërisë krijuese dhe është duke edukuar një brez të ri me kërcimtarë dhe koreografë .

Eshtë, mjaft interesantë fakti, që pjesë e kësaj Trupe Baleti , dhe shkollës amerikane të baletit për herë të parë në historinë e tij, është edhe një djalë shqiptarë – Ose, një kërcimtar i talentuar i “pangacmuar” deri tani nga media shqiptare.

Ai është Spartak Hoxha, i cili, është anëtar i trupës së Baletit të qytetit të New Yorkut. Ai ka lindur në Tiranë dhe ka filluar trajnimin e tij, si vallëtar në moshën nëntë vjeçare në Shkollën Teknike të Baletit në qytetin e Nju Jorkut, para se të ketë studiuar në Shkollën e Baletit Amerikan (SAB), shkollën zyrtar të Baletit në New York City në vitin 2002. Në gusht të vitit 2010, talenti shqiptarë Hoxha u bë një nxënës me rezultate të shkëlqyera në NYCB dhe gusht të viti 2011, pra tre vjet më parë ai u bashkua me Kompaninë më të madhe të baletiti në Shtetet e Bashkuara, si anëtar i trupës së baletit të qytetit të Nju Jorkut.    Gazeta më e madhe amerikane New Yorkt Times, ka shkruar për një profermancë të talentit shqiptarë, Spartak Hoxha tre vjetë më parë se ;” Shfaqja u dallua për cilësitë e shpejtësisë dhe të energjisë që NYCB është bërë pjesë integrale të stilit të tij të veçantë, që janë më kryesoret në “Valse,”, Dhe udhëheqësit e kësaj trupe Claire Kretzschmar dhe Peter Walker, ofruan publikut njujorkez një spektakël të magjeps të roleve qendrore. Me vallëtar të till si çifti Spartak Hoxha, me Bianca Bulle, ata kan treguarveten se jan të paparë në artikulimin e tyre të plotë për çdo lëvizje – jo vetëm teknike, por edhe të shpejtësin e vallëzimit, por edhekan një demonstrim të veçantë për çdo lëvizje në skenën e baletit.”

 

Diplomacia e “bukur” e Alma Ajazit

by

Nga Flora Nikolla/- Dashuria për televizionin lindi tek Alma Ajazi kur ishte  8 vjeç, por karrierën si modele e nisi në moshën 15 vjeçare. Fotografi i njohur në Amerikë, Emin Kadi, me origjinë shqiptare ishte i pari që fiksoi imazhin e saj. Çmimi Miss Albania ‘99 USA dhe çmimi “shoqëruesja e parë në Miss Shqipëria 2000”, organizuar nga Petri Bozo, shërbyen si dritare për t’u angazhuar më shumë në botën e modës, por në të njëjtën kohë edhe për të formuar imazhin e saj tek publiku. Pjesëmarrëse në sfilatën Paris Fashion Week në vitin 2011, në sfilatën në Champs Elysée për stilisten Tiffany McCall Couture, Alma Ajazi ka qënë edhe imazhi i markës së flokëve Aveda në Miçigan, modele për markën Tiffany McCall apo për markën e bizhuterisë Siidilabor në Francë… Ka pasur fatin të bashkëpunojë me njerëz të talentuar si me piktoren Adriana Puleshi në Tiranë, me stilisten Ana Gross në Paris, me stilisten Anila Zajmi, fotografët e njohur në Francë si Jean Marc Benzaquen, Flavia Raddavero, Jean Paul Lubliner, Gauthier Joseph, etj.

Kanë kaluar 15 vite kur ajo hyri në botën e modës dhe të gjithë këtë angazhim synon të promovojë në një formë tjetër këtë vit kur ajo mbush 30 vjeç. Tregon se së bashku me kompaninë “Rezart Jasa event” në Paris, do të organizojë në kryeqytetin e Francës, në fund të muajit maj, një ekspozitë me rreth 30 fotografi nga disa prej momenteve më të spikatura të angazhimit të saj si modele dhe të gjitha të ardhurat nga ky aktivitet do të dhurohen për bamirësi në ndonjë shoqatë në Shqipëri.

Përveçse një modele e njohur,  Alma Ajazi ka përfunduar studimet për Shkenca Politike, Marrëdhënie Ndërkombëtare në Amerikë dhe është e para studente shqiptare e diplomuar në shkollën American Graduate School of International Relations and Diplomacy në Paris, me rezultate të shkëlqyera. Shpreson që këtë vit të realizojë ëndrrën për të kontribuar në dilplomacinë shqiptare në Paris, ku jeton prej vitesh, pasi sikurse shprehet sakrificat dhe shkollimin ia ka dedikuar pikërisht kësaj fushe. “Diplomacia shqiptare ka nevojë për një rilindje”, shprehet Alma Ajazi për ATSH-në.

Jeni larguar nga Shqipëria në Amerikë kur ishit fëmijë. Si e kujtoni ditën kur u ndatë me të afërmit, shokët dhe shoqet e fëmijërisë?

Sado që jam larguar e vogël nga Shqipëria, 14 shkurti i vitit 1995 është një ditë që nuk mund të harrohet lehtë. Kam derdhur shumë lotë…! Ishte emocionuese kur u rrethuam nga të afërm dhe komshinj, të cilët u mblodhën në shtëpinë tonë për të na përcjellë, duke na dhuruar plot dashuri. Pjesëmarrja e madhe e njerëzve të krijonte përshtypjen se ishte një dasmë…!

Po nga fëmijëria cilat janë ato kujtime që nuk mund t’i harroni?

Kjo pyetje më sjell ndërmend librin “Më kujtohet”, i autorit Ylli Demneri. Kur lexova këtë libër ndjeva një ngrohtësi shpirtërore pasi munda të gjeja veten në faqet e tij. Kam shumë kujtime…! Më kujtohet qiriri i ndezur dhe duart e mamasë sime që punonte grep, një punë e dytë për të siguruar disa para për mua dhe motrën time, Sonila. Unë e kuptoja shumë mirë lodhjen e saj, por ajo nuk e shprehte. Më kujtohen kodrat e Kombinatit, ku shkoja me shoqet e pallatit me kova uji në duar, pasi ai mungonte në shtëpitë tona. Më kujtohet kur të njohur më pyesnin se ku ishte im atë dhe unë u përgjigjesha me shërbim, pasi familja ime nuk tregonte se ai kishte hyrë në ambasadë. Më kujtohet apartamenti im në katin e tretë, përballë shkollës “Myslim Keta”, ku lozja litar dhe peta me shoqet. Më kujtohet dita e parë e shkollës, xhamat e thyer të dritareve në klasë dhe plasmasi qe vendosnim për t’u mbrojtur nga era e ftohtë që pushtonte klasën, por që nuk e mposhte kuriozitetin tim për të mësuar. Më kujtohet kur së bashku me shokët dhe shoqet e klasës mblidhnim lekë për t’i blerë mësueses kujdestare, Ernës, dhuratë për 7 Marsin. Më kujtohet kur drejtoresha e shkollës më gjuajti me një shpullë të fortë, sepse përdora tualetin e mësueseve, dhe jo atë të nxënësve! Më kujtohet kur babai u kthye në Shqipëri me dhurata dhe sa e lumtur isha. Më kujtohet një kukull barbi me një fustan blu që e mbaja në kuti nga frika se e prishja. Me kujtohen pushimet në Sarandë, dallgët që më mësuan notin, shtëpia e gjyshes sime e rrethuar me vreshtë, fiq dhe frangofiq. Më kujtohet kur mbërrija në lagjen amerikane në Sarandë dhe sa zbrisja nga autobuzi vrapoja duke bërtitur nga gëzimi:  Nënaaaa erdhaaaa… Si përfundim kam pasur një fëmijëri e prekur nga forca e vështirësisë, por edhe nga aroma e dashurisë. Mendoj se vështirësitë ndikojnë pozitivisht në formimin e karakterit. Ato vite i kujtoj me plot nostalgji dhe mall.

Pas mbrëmjes Gala që Albanian Excellence organizoi në TKOB me shqiptarët e suksesshëm në botë, në 100 vjetorin e Pavarësisë

Jeni një modele e njohur, gjë për të cilën flet dhe pjesëmarrja juaj në një sërë sfilatash. Si nisi karriera juaj si modele?

Dashuria për televizionin lindi tek unë kur isha 8 vjeç, por karriera si modele filloi në moshën 15 vjeçare. Fotografi i njohur në Amerikë, Emin Kadi, me origjinë shqiptare, ishte i pari që fiksoi imazhin tim. Çmimi Miss Albania ‘99 USA dhe shoqëruesja e parë në Miss Shqipëria 2000, organizuar nga Petri Bozo, shërbyen si dritare për t’u angazhuar edhe më shumë në botën e artit, por në të njëjtën kohë edhe për të formuar imazhin tim për publikun. Kam pasur fatin të bashkëpunoj me njerëz të talentuar dhe dinjitoz në këtë fushë. Mund të përmend këtu prezantimin si modele për piktoren Adriana Puleshi në Tiranë, në sfilatën për markën e flokëve Aveda në Miçigan, Paris Fashion Week në vitin 2011, në sfilatën në Champs Elysée për stilisten Tiffany McCall Couture, modele për markën Tiffany McCall, kam qënë modelja e parë për stilisten Ana Gross në Paris, modele për markën e rrobave Babelle në Paris, për markën e bizhuterisë Siidilabor në Francë, për stlisten shqiptare Anila Zajmi Katanolli në Paris viti 2012, për reklamën e Chicbook Paris, etj. Kam bashkëpunuar me fotografë të njohur në Paris si Jean Marc Benzaquen, Flavia Raddavero, Jean Paul Lubliner, Gauthier Joseph si dhe fotografin Emin Kadi në Amerikë. Mund të përmend dhe pjesëmarrjen në jurinë Miss Albania në Kanada në vitin 2003, rolin e prezantueses në koncertet e shqiptarëve në Amerikë, ndër të cilët veçoj koncertin e këngëtares Irma Libohova në Miçigan.

Përveçse një modele e njohur ju keni përfunduar studimet për Shkenca Politike, Marrëdhënie Ndërkombëtare në Amerikë dhe jeni e para studente shqiptare që jeni diplomuar në shkollën American Graduate School of International Relations and Diplomacy në Paris, me rezultate të shkëlqyera. Pse zgjodhët këto degë?

Vendimi për të zgjedhur këtë degë ka disa arsye. Gjithmonë më ka tërhequr historia dhe drejtësia, por momenti kur vendosa të studioja shkenca politike lidhet me ngjarjet në Kosovë. Isha 15 vjeç dhe ndiqja lajmet në CNN për luftën në Kosovë. Imazhet që përcilleshin, shtëpi të djegura dhe vuajtjet e shqiptarëve të Kosovës, më emocionuan dhe kuptova se duhej t’i dedikohesha të drejtave të njeriut. Ishte ky moment kur i shkruajta një letër Presidentit amerikan, Bill Clinton, dhe ku i lutesha qeverisë amerikane që të ndërhynte në mënyrë diplomatike për të zgjidhur çështjen e Kosovës. Megjithëse nuk mora përgjigje u ndjeva mirë sepse si një qytetare e thjeshtë mora një iniciativë. Një arsye që ka ndikuar në vendimin për të studiuar shkenca politike është edhe origjina nga Çamëria e nënës sime. Historia e Çamërisë është e deformuar dhe mendoj një nga padrejtësitë më të mëdha që i është bërë kombit tonë. Më kujtohen historitë e dhimbshme që më tregonte gjyshja ime, plot vuajtje dhe plagë, që patën ndikim tim tek mua. Së fundi nuk mund të lë pa përmendur dhe sakrificat e babait tim i cili, në qershor të vitit 1990, braktisi Shqipërinë dhe hyri në ambasadën egjiptiane për t’u vendosur më pas me vështirësi në Miçigan. Duke u rritur në Miçigan dhe duke u arsimuar në shkollat amerikane, kuptova qartë esencën e demokracisë, lirisë, drejtësisë, rregullit, ligjit, që të gjitha së bashku më shtynë që t’i përkushtohesha shkencave politike dhe diplomacisë.

Aktualisht jetoni në Paris… A keni arritur të angazhoheni me diplomacinë në kryeqytetin francez dhe si ndihet Alma në jetën pariziene?

Pas diplomimit në fakultetin Oakland University, në degën shkenca politike, dhe një viti punë në zyrën e imigracionit Pastor and Associates në Miçigan vendosa të kthehesha sërish në universitet për një diplomë të dytë. Ishte këshilla e profesorit tim të politikës që të zgjidhja shkollën American Graduate School of International Relations and Diplomacy në Paris, pasi kryeqytetit francez konsiderohet si zemra e diplomacisë. Kur përfundova studimet në Paris vendosa të qëndroj këtu. Përsa i përket angazhimit mund të përmend praktikën 3 mujore në ambasadën shqiptare në Paris, pranë ambasadorit Ylljet Aliçka. Ishte një praktikë intensive, ku kuptova sesa e rëndësishme dhe delikate është puna në një seli diplomatike. E konsideroj veten me fat pasi mora pjesë në shumë konferenca  politike. Do të veçoja edhe rolin tim si përkthyese në konferencën e parë për raportin e Dick Marty që u mbajt në Paris, në dhjetor të vitit 2010. Isha përkthyese për grupin përfaqësues diplomatik nga Kosova. Përfundimi i studimeve ishte hapi i parë, tani jam duke ecur në dallgët e realitetit. Aktualisht punoj në kompaninë franceze Lenovo dhe gjithashtu jap mësim privatisht në gjuhën angleze. Përherë më ka tërhequr Franca, gjithsesi mendoj se çdo shtet ka kulturën dhe traditat e tij. Gjithmonë jam ambientuar dhe jam angazhuar si një qytetare në këto tradita, pa harruar rrënjët e mia. Emigrimi ka qënë një rrugë mësimi, e ndërthurrur me gëzime, mërzitje dhe sfida. Zemra më e lënduar në këtë botë është zemra e një emigranti!

Ju gjithashtu jeni fituese e çmimeve Who is Who Americas Top Highschool Students National Deans List, Optimist International Award, çmimit “Arshi Pipa” për literaturë në Miçigan, për të drejtat e njeriut të Morris Dees, Southern Poverty Law Center në Amerikë. Çdo të thonë këto çmime për ju dhe cilin prej tyre do të veçonit?

Mes këtyre çmimeve do të veçoja Who is Who Americas Top Highschool Students, një çmim që e fitojnë 15 përqind e studentëve më të mirë të Amerikës. Sigurisht që jam prekur nga këto çmime që në një farë mënyrë janë edhe vlerësim për dedikimin tim ndaj shkollës. Kur shokët dhe shoqet e mia dilnin në fundjavë, unë mbyllesha në shtëpi dhe mësoja për të arritur rezultatet më të mira. Gjithsesi, mendoj se njeriu nuk gjykohet nga sa çmime ka fituar, sa diploma ka marrë, por sa i ka shërbyer njerëzimit dhe si është sjell me të tjerët. Kultura, komunikimi, edukata, dashuria, humanizmi e zbukuron njeriun.

Jeni autore e disa shkrimeve dhe poezive për çështjen çame, të publikuara në mediume të ndryshme dhe në faqen www.lajmishqip.com, ndër të cilat “Përdhunimi i Filatit”, “Puthja vallëzim”, “Lulja e thyer e një kombi”. Cili ka qënë motivi që ju ka frymëzuar për të prekur një temë delikate siç është çështja çame?

Gjyshja ime që jeton në Sarandë ka lindur në Filat. Kur isha e vogël më tregonte shumë histori për genocidin në Çamëri ndaj dhe ndiej se kam një detyrim për të gjitha gjyshet çame. Përmes këtyre shkrimeve kërkoj të bëj të njohur genocidin, përdhunimet, krimet brutale, padrejtësitë që u orkestruan ndaj popullsisë çame në Filat, Gumenicë, Paramethi, Parga, Margellicë. Asnjë komb dhe asnjë shoqëri nuk meriton këto akte brutale.

Çfarë e lidh bukurinë me diplomacinë?

Nëse diplomacia do të udhëhiqej nga njerëz kompetentë, të drejtë, dinjitozë, të ndërgjegjshëm, humanë, punëtorë që zotërojnë vizion për të ardhmen, atëherë do të lulëzonte bukuria në diplomaci. Për mua këtu qëndron bukuria në diplomaci!

Si e kaloni kohën e lirë në Paris?

Parisi është një qytet i mrekullueshëm që të jep frymëzim, ngrohtësi shpirtërore dhe mundësitë për të kaluar kohën e lirë janë të shumta. Atë pak kohë të lirë që më mbetet pas punës në firmën ku punoj, angazhimit tim si mësuese anglishte, apo ndonjë projekti artistik që mund të më ofrohet, personalisht preferoj ta kaloj me një shëtitje në mbrëmje anës Lumit Seine, me ndonjë piknik me shoqërinë poshtë një statuje në Jardin dhe Luksemburg, apo me vizita në muzeumet pafund. Sigurisht, një pjesë të kohës së lirë ia kushtoj dhe komunikimit përmes skype me familjen në Amerikë dhe Shqipëri. Kam mall!

Çfarë do të donit të ndryshonit nga jeta sociale, ekonomike e politike në Shqipëri?

Shqipëria është përballur me shumë fenomene që kanë njollosur historinë e saj si gjatë periudhës së komunizmit dhe pas tij. Ka ardhur koha që Shqipëria të ecë në rrugën e drejtë, sado që vendi ka hedhur hapa përpara drejt demokracisë. Duhet të jemi realistë dhe të kuptojmë se Shqipëria duhet të punojë shumë për një të ardhme të shëndoshë dhe një demokraci të fortë. Shqipëria i ka të gjitha potencialet për t’u zhvilluar, por që kërkon shumë punë, dëshirë, kompromis dhe humanizëm nga partitë politike.

Ç’mendoni për iniciativën e Albanian Excellence?

Një iniciativë dinjitoze që merr përsipër të rrëfejë sakrificat dhe sukseset e shqiptarëve në emigrim. Në këtë rrugë, ku mbizotërojnë stuhitë dhe sfidat, shqiptarët kanë luftuar me dinjitet dhe ambicie. Në media dhe filmat e huaj nuk mungojnë rastet ku shqiptarët diskutohen për një imazh negativ. Është pikërisht  iniciativa e Albanian Excellence që merr përsipër të paqyrojë  imazhin e shqiptarëve dinjitozë dhe plot suksese në vendet ku jetojnë, historitë e të cilëve jam e sigurt se do të admirohen nga cilido që do të lexoj faqet e këtij libri, madje edhe do të frymëzohet.

 

“Dorëzimi i armëve” i Kel Marubit, në 500 fotot më të mira të botës

by

Nga Harilla Koçi/.- Në galerinë e jashtëzakonshme të veprave të Kel Marubit përfshihet edhe fotografia “Kapiteni Mark Raka dhe Bajraktari i Shalës”, realizuar në vitin 1922. Pak e njohur në Shqipëri kjo foto e rrallë që fikson plot 11 personazhe është pjesë e 500 fotove më të mira të botës.

E modifikuar me titullin “Dorëzimi i armëve” nga studiuesi Qerim Vrioni, Kel Marubi ka fiksuar në këtë foto një moment të rëndësishëm të Shqipërisë së 90 viteve më parë, atë të kalimit nga koha e bajraktarëve dhe kapedanëve në të respektimit të institucioneve dhe ndërtimit të shtetit.
“Fotografia e Kel Marubit është tashmë pjesë e albumit The Photo Book, Londër 2000, publikuar nga shtëpia botuese prestigjioze “Phaidon”. Në këtë album, janë riprodhuar 500 foto të zgjedhura nga 59 vende të ndryshme të botës dhe që janë realizuar gjatë 150 viteve të historisë së artit fotografik”, tregon për ATSH-në studiuesi vlonjat Vrioni, me banim në Shtetet e Bashkuara të Amerikës.

Referuar shënimeve që shoqërojnë foton e Kel Marubit, Vrioni thotë se autorët ndërmjet të tjerash shkruajnë se “në foto nuk kuptohet qartë se çfarë ndodh…” (The Photo Book- LONDON, 2000-fq 302).
Të njëjtin përfundim për këtë foto, sipas studiuesit shqiptar të fotografisë, jep edhe albumi “Albania. Volto dei Balcani, scritti di luce dei fotografi Marubi, Torino, 1996(3)”, ku krahas disa mangësive të tjera për subjektin e fotos jepen disa hamendësime, të gjitha të pezullta dhe në kundërshtim me njëra-tjetrën.
Në këtë mënyrë, përpara studiuesit shqiptar të fotografisë, Qerim Vrioni, dilte një detyrim i madh, që lidhej me studimin analitik të fotos, e cila për të huajt ishte një vlerë e çmuar e trashëgimisë shqiptare. Kësisoj, ai i hyri punës për të saktësuar gjithçka që ka të bëjë me përmbajtjen e fotos, për të evidentuar të gjitha vlerat e saj, përmes një procesi që nis nga argumenti vizual në atë dokumentar.
Sot, ne kemi të qartë atë që disponon dhe përcjell fotografia “Kapiteni Marka Raka dhe Bajraktari i Shalës”, saktësuar dhe modifikuar në emërtim, “Dorëzimi i armëve….”, nga studiuesi Qerim Vrioni. Janë të qarta dhe të identifikuara të gjitha personazhet e kësaj fotografie, të cilët vijnë nga ajo periudhë e largët e vitit 1922, si produkt i punës së jashtëzakonshme studimore të Qerim Vrionit.

-Interpretimi, përmes një analize me arkivat-

Për të arritur këtu, Qerim Vrionit, iu desh të hynte në arkiva, të studionte e të përgjithësonte, të bënte analiza e krahasime, të interpretonte e të fokusohej tek çdo element që në pamje të parë dukej si pa rëndësi. Janë rreth 28 objekte dokumentare, studime e përgjithësime të autorëve shqiptarë e të huaj, që u shfrytëzuan për të dimensionuar të plotë fotografinë, që zë një vend dinjitoz mes 500 simotrave të saj më të mira të kohrave, por që fatkeqësisht ne shqiptarët nuk e njohim mirë. Përmes një procesi studimor shumëplanësh, Vrioni hyn në atmosferën e kohës.
Elementin që lidhet me datën e realizimit të fotografisë, ai e shfrytëzon fare mirë për ta përdorur si një argument bazë në procesin e eksplorimit, si një çelës të zbërthimit të saj. “Çelësi i zbërthimit të subjektit të kësaj fotografie është viti 1922, kur ajo u realizua. Në këtë vit, në bazë të një ligji të miratuar nga Këshilli Kombëtar (Parlamenti i asaj kohe), popullsia civile detyrohej t’i dorëzonte armët shtetit, pra është bërë çarmatimi i atyre që nuk duhej t’i kishin ato”, shkruan Vrioni, për të cilin tashmë ka një bazë orientimi për të arritur objektivin.
Në rrjedhën e ngjarjeve ku ishte përfshirë Shqipëria e atyre viteve, perspektiva e saj vihej përballlë shumë pikëpyetjeve. A duhej të futej në rrjedhën e zhvillimit, duke patur si model profilin perëndimor, apo duhej të mbahej dhe të mbetej peng i realiteteve të të shkuarës së afërt dhe të largët. Shqipëria ishte ende e brishtë. Mbizotëronte një situatë e paqëndrueshme me plot probleme në fushën e rendit e të qetësisë, çka shtronte domosdoshmërinë e një vendimmarrjeje të qartë që të garantonte të ardhmen e vendit dhe të qytetarëve. Një ndër këto ishte edhe miratimi i ligjit për çarmatimin e popullsisë civile, e cila rezultonte e armatosur për shumë faktorë dhe arsye, që lidheshin me mentalitetin dhe ngjarjet historike nëpër të cilat kishte kaluar vendi. Më e fundit, ishte Lufta Botërore. Në 5 prill të vitit 1921 ishin zhvilluar zgjedhjet për Këshillin Kombëtar (Parlamenti i asaj kohe), me 75 deputetë. Më pak se një vit më pas, në 6 shkurt të vitit 1922, miratohet ligji për çarmatimin e popullsisë. Klasa politike e kohës e vlerësoi këtë si një akt të domosdoshëm në rrugën drejt progresit, i cili do të niste të zbatohej shumë shpejt, pavarësisht se Këshilli Kombëtar, për shkak të paqëndrueshmërisë politike, do të shpërndahej për atë legjislaturë vetëm 3 javë më pas.
Këtë ngjarje madhore do të fiksonte Marubi i famshëm me aparatin e vet, duke zgjedhur, sipas Vrionit, një nga krahinat më në zë në historinë e vendit, atë të Shalës në Shkodër. Gjatë atij procesi, do të mblidheshin 34140 armë të cilat, duke iu referuar numrit të popullsisë, përbënin një potencial të jashtëzakonshëm. Në këtë këndvështrim, për studiuesin shqiptar të fotografisë, Qerim Vrioni, kjo vepër e Marubit vjen jo vetëm me vlerat e veta artistike, por po aq e ndoshta më shumë edhe për ato historike e dokumentare, me mesazhe të fuqishme që mbeten mjaft aktuale edhe sot në një dimension shumëplanësh.

-Fotografia “Dorëzimi i armëve”, konceptuale-

Fotografia “Dorëzimi i armëve….”, është konceptuale, çka do të thotë se autori e kishte fare të qartë atë që do të bënte; thotë Vrioni. Prandaj ai nuk nxiton. I vendos personazhet e veta sipas projektidesë së konceptuar në mendjen dhe fantazinë e tij, kërkon që gjithçka të jetë e përkryer, asgjë të mos jetë e tepërt dhe aq më tepër të shkojë në rrjedhën e kundërt të asaj që ka në mendjen e vet. Marubi, si artist shumëplanësh, kujdeset që vepra e tij të përmbajë të gjitha elementet, ku edhe mënyra e qëndrimit dhe veprimit të secilit personazh përfaqëson jo thjesht një gjendje të momentit, por një psikologji, një mentalitet, një pikëpyetje, një besim, apo mosbesim. Çdokush prej personazheve ka një rol të caktuar në këtë foto dhe të gjithë bashkë i shërbejnë një qëllimi. Prandaj dhe Vrioni ndalet në secilin prej tyre, analizon çdo qëndrim, çdo gjest që flet shumë, çdo moment që nevojitet për të arritur objektivin. Pushka e kthyer mbrapsht (kështu realizohej dorëzimi i saj, sipas Vrionit), që zbret gradualisht nga dora ende e palëshuar mirë e Bajraktarit të Shalës (Lush Prelës), tek të dy duart e kapiten Mark Rakës… Ky është momenti i duhur, për fiksimin e të cilit nevojiten aftësi profesionale, përqëndrim e vullnet. Jo çdokush mund ta realizojë atë. Në këtë çast ndalet studiuesi Qerim Vrioni, për të bërë një analizë të detajuar dhe për të nxjerrë përfundime. “Fotografimi i malësorit e aq më tepër bajraktar duke dorëzuar armën nuk duhet të ketë qenë më i lehtë se dorëzimi faktik i saj”, shkruan Vrioni, sipas të cilit po fiksohej heqja e “gjymtyrës së pestë” të shqiptarit, gjë që do të shoqërohej doemos me dhimbje si çdo operacion.

Prandaj, sipas studiuesit, për të bindur malësorin plak që të fotografohej Marubit i ka shërbyer emri shumë i mirë si atdhetar, fotograf e njeri i ndershëm si dhe aftësitë e tij komunikuese dhe respekti që gëzonte në Shkodër dhe në krahinat e saj.
Në këtë kontekst, ngarkesa dhe sjellja psikologjike në çastin e fotografimit, nga ana e çdo personazhi, përbën një plan të veçantë për studiuesin Vrioni, në nxjerrjen e përfundimeve dhe pikësimin e objektivit të tij përfundimtar.
Për të, fotografia “Kapiteni Mark Raka dhe Bajraktari i Shalës” nuk është e atypëratyshme. Fotografi e ka kuadruar mire e bukur gjithçka do të fiksonte në pllakë xhami, çka bën që në foton e stampuar ka fare pak sipërfaqe parazitare.
“Ajo është e studiuar dhe e kompozuar si një çast skene në teatër ku zhvillohet një dramë. Po ashtu na kujton edhe bocetet e piktorëve të filmave kinematografikë, që përmbledh në një pamje të vetme dramacitetin e një akti të tërë, duke shpalosur kështu aftësitë e mjeshtrit fotograf si një regjizor dhe skenograf”, vlerëson studiuesi i fotos së Marubit. Sipas tij, qendra e rëndesës problemore e fotos përfshin treshen që përbëhet nga civili me kostum të zi që lexon dhe dorëzon letrën e Qeverisë, bajraktarit të Shalës që merr letrën dhe dorëzon armën dhe kapiten Mark Raka, i cili po merr me të dy duart pushken. Të tre këta personazhe janë vendosur në një marrëdhënie jo vetëm artistike, por edhe institucionale.
Bajraktari merr vlera të veçanta në këtë moment teksa shtrihet simbolikisht në dy plane veprimi dhe psikologjikë. Me një dorë ai merr letrën zyrtare që i dorëzohet nga përfaqësuesi i shtetit, ndërkohë që me tjetrën dorëzon armën. Plaku reflekton një dyzim, gjithsesi të justfikueshëm, që ka të bëjë me të shkuarën e që përfaqësohet nga pushka që ai dorëzon dhe të ardhmen që i garantohet nga qeveria, ku ai ka besim, prandaj edhe pranon të kryejë atë veprim.
Ndërkohë, sikurse shpjegon Vrioni, malësori vërtet po dorëzon pushkën e krahut, siç parashikon ligji, por në brez ai ka një nagant çka e bën atë po aq dinjitoz. Ndërkohë në raport me kapiten Mark Rakën e ulur ai ka edhe një epërsi, ndonëse të përkohshme, një element ky gjithsesi i justfikueshëm duke iu referuar kontekstit të kohës, mentalitetit dhe psikologjisë.
-Analiza e fotografisë, si një piramidë idesh dhe përgjithësimesh-

Merita e madhe e Qerim Vrionit në këtë analizë-studimore nuk qëndron thjesht dhe vetëm tek zbërthimi i fotografisë së Marubit në çdo element të saj, por në konstruktimin dhe ngritjen e një piramide të konsoliduar idesh dhe përgjithësimesh. Ai ka hyrë në psikologjinë e Marubit, në perceptimin e tij për produktin që përgatitej të realizonte. Sepse qëllimi i tij nuk ishte thjesht të editonte një fotografi, qoftë edhe duke fiksuar një moment mjaft të rëndësishëm në udhëkryqin e zhvillimeve në Shqipërinë e fillimeve të shekullit XX. Kjo vepër e tij duhej t’i qëndronte kohës, të lexohej dhe të përcillte mesazhe, të kishte vlera edhe në brezat e ardhshëm. Por, për të bërë këtë nevojitej perfeksioni, perfeksion lëvizjeje, idesh e qëndrimesh, perfeksion artistik e psikologjik. Për Vrionin, këto elemente janë ndërthurrur në një kompozim të përkryer ku ka rëndësi çdo detaj, qoftë edhe ajo e një mënge të bardhë të vendosur në dorën që mban pushkën që dorëzohet, si një simbolikë e dorëzimit pas një beteje ku fiton e ardhmja, apo në mënyrën sesi janë fiksuar dhe në çfarë raportesh qëndrojnë dy personazhet në dy akset e kundërta të fotos, në këmbë dhe plot dinjitet. Shqiptari po i dorëzon armën shtetit. Ky është një çast solemn që duhet respektuar. “Fotografia të mban gjatë të fiksuar para saj. Ka një qetësi solemne, po ashtu edhe përzemërsi që duket edhe nga afërsia fizike e personave si dhe nga duart e hedhura mbi supet e njëri- tjetrit”, shprehet Vrioni, duke reflektuar edhe vetë atë optimizëm që ai percepton dhe zbërthen tek autori që e ka ngërthyer atë 90 vjet më parë, teksa qëndronte përballë 11 personazheve të tij, duke i bërë ata të pavdekshëm përmes objektivit në një çast solemn.
Në funksion të kësaj është edhe teknika e fotografimit. Sipas Vrionit, Marubi e ka realizuar fotografinë në një mjedis me dritë natyrore të shpërndarë që u bie personazheve nga krahu i djathtë. Ajo nuk krijon hije të forta dhe të theksuara, por është e mjaftueshme për të ndriçuar fytyrat e pothuajse të gjithë pjesmarrësve në mënyrë të atillë që të pasqyrojë qëndrimin e tyre ndjesor për atë që po ndodh. “Fokusimi i pamjes, diafragma e aparatit dhe koha e ekspozimit janë ndërthurrur nga mjeshtri fotograf në kufijtë e persosmërisë duke na dhënë një foto mjaft të pastër teknikisht”, shprehet ai ndërsa e vijon më tej argumentin duke cituar se kjo shihet edhe në një riprodhim me përmasa 2 x 4.5 metra që ndodhet në një nga hollet e Ministrisë së Kulturës, e cila ka një qartësi të konsiderueshme sidomos po të kemi parasysh se negativi në pllakë xhami është bërë mbi 80 vite më parë.
Më tej studiuesi zbret tek ai element që paraqet një interes të veçantë. Cilët janë këto personazhe që janë fiksuar nga Marubi në një nga fotot më të realizuara anëembanë globit në më shumë se 150 vjet të historisë së fotografisë.

-Kush janë personazhet?-

Dy personazhet kryesore të fotografisë janë kapiteni Mark Raka, oficeri i fiksuar ulur në qendër të fotos, teksa merr armën, dhe kryetari i fisit të Shalës ose barajktari i Shalës, i cili në vitin 1922 ishte Lush Prela, plaku me veshje malësori që dorëzon armën, pinjoll i një familjeje me emër dhe me kontribute në lëvizjen atdhetare në veri të vendit, nipi i Mark Lules, përfaqësues i Shalës së Dukagjinit në Lidhjen Shqiptare të Prizrenit, i shquar në luftrat për pavarësinë e vendit ….
Prela u vra nga shërbimet sekrete serbe në tokat shqiptare në Malin e Zi, në vjeshtën e vitit 1925, bashkë me dy djemtë e tij. Kapiteni Mark Raka, i formuar si ushtarak në Austri dhe Itali, pjesëmarrës në Revolucion Demokratik të Qershorit, u eleminua nga qarqet shoviniste antishqiptare në kryeqytetin e Malit të Zi, në vitin 1926. Më 1993 Kuvendi i Shqipërisë e dekoroi (pas vdekjes) me “Urdhërin për veprimtarinë patriotike“ të klasit të parë. Në foto përfshihen edhe personazhe të tjerë, Gaspër Pali, Serafin Mazreku, i martuar me motrën e Luigj Gurakuqit dhe baba i Anton Mazrekut, Mul Deliu, Gjysh Deda, Gaspër Mosi, Kol Çamuku.
Të gjithë këta personazhe, që kanë jetuar në realitetin e Shqipërisë së asaj kohe, të njohur në Shkodër dhe në krahinën e Shalës, por edhe më gjerë, përbëjnë skenën e fotos së Marubit “Dorëzimi i Armëve”, e zbërthyer nga studiuesi Qerim Vrioni.

 

“Bukuroshja e Durrësit”

by

Nga Gezim Kabashi/- “Bukuroshja e Durrësit”, mozaiku më i hershëm i zbuluar ndonjëherë në Shqipëri, është bërë i njohur në të gjithë botën shkencore 55 vjet më parë. Këmbëngulja e arkeologut të shquar, Vangjel Toçi, rinxorri në dritë pikërisht në vitin 1959, një nga monumentet më të rëndësishëm të trashëgimisë sonë kulturore gjatë antikitetit, monument që aktualisht ndodhet në hyrje të Muzeut Historik Kombëtar në Tiranë.Bashkëpunëtori i vjetër shkencor, Vangjel Toçi, ndoqi me kujdes të dhënat e shkruara nga dy arkeologë austriakë në fillim të shekullit të XX, lidhur me praninë e mozaikut në një nga lagjet qendrore të Durrësit.Për herë të parë ky mozaik, që i përket shekullit të IV-III para erës sonë, u zbulua rastësisht gjatë punimeve të ushtrisë austriake për hapjen e një transheje fortifikuese në vitin 1916. Oficeri austriak, Camillo Prashnicher, i cili ishte edhe një arkeolog i shquar, u kujdes që shtresa e mozaikut të ruhej. Prashnicher është i pari që botoi fotografinë e mozaikut në librin e tij arkeologjik për Shqipërinë duke e quajtur atë një kryevepër të artit figurative.

Më pas mozaiku u mbulua dhe humbi për 33 vjet

Për fat të mirë, falë këmbënguljes dhe aftësisë së tij profesionale, në vitin 1959 arkeologu durrsak Vangjel Toçi e rizbuloi mozaikun 2300-vjeçar. Bashkëkohësit kujtojnë bisedat e gjata të arkeologut me të moshuarit e qytetit si dhe të dhënat e nxjerra prej tij nga libri i botuar në vitin 1920 nga arkeologët Shober dhe Prashniker.

Mozaiku ndodhej në thellësinë 3.80 metra në themelet e një shtëpie dykatëshe, vetëm 150 metra pas godinës së teatrit “Aleksandër Moisiu” të qytetit. Rizbulimi i mozaikut ngjalli interesin e shumë shkenctarëve të huaj, të cilët megjithë kufizimet e periudhës komuniste kërkuan ta shihnin nga afër veprën e lashtësisë.
Mozaiku ka formë eliptike me diametrin e madh 5.1 metra dhe ze një sipërfaqe afro 9 metër katrorë. Në qendër të tij është figura e një gruaje të re dhe të bukur mes një peizashi plot kërcej lulesh, gonxhesh dhe petalesh. Është mbiquajtur  “Bukuroshja e Durrësit”, një emër metaforik në nderim të grave të qytetit të lashtë, por edhe të mjeshtrave ilirë që e krijuan atë. Në lashtësi, ky mozaik ka zbukuruar për një kohë të gjatë një banjë luksoze private të qytetit antik.
Teknika e përdorur për krijimin e tij është me gurë zalli natyrorë, me ngjyra të ndryshme, të ngjitura me njëra- tjetrën me mjeshtëri shumë të madhe.
Në vitin 1982 mozaiku u zhvendos nga Durrësi dhe u instalua në sallën kryesore të antikitetit, në hyrje të Muzeut Historik Kombëtar në Tiranë. Ende nuk ka një mendim të përcaktuar shkencor se kujt i përket figura qendrore e mozaikut, por sidoqoftë ai vazhdon të njihet thjesht si “Bukuroshja e Durrësit”, duke i dhënë qytetit të lashtë një privilegj më shumë përballë turistëve vendas dhe të huaj.(ATSH)

 

 

KALAJA NË PORTOPALERMO DHE FORTIFIKIMET Në SHEKUJT XVIII-XIX

by

Nuset e Himarjoteve me ngritën me kujdes…

Nga Gëzim Llojdia*/

1.

FORTIFIKIMET Në SHEKUJT XVIII-XIX/

Periudha e pashallëqeve të mëdha shqiptare.Naser Gashi shkruan:Por midis gjithë sundimtarëve të pashallëqeve, u dallua për ngritje fortifikimesh Ali pashë Tepelena, i cili nga fundi i sundimit të tij, mundi të krijojë një shtet thuajse të pavarur, me kryeqendër Janinën. Në kufijtë tanështetërorë ndodhet vetëm një pjesë e kalave të ndërtuara apo tërindërtuara prej tij, si Tepelena, Gjirokastra, Shën-Triadha,Mahallaja, Porto-Palermo, etj. Qëllimi i Ali Pashës në ndërtimin e një rrjeti të tërë fortifikimesh në territorin e sunduar prej tij ishte jovetëm zhdukja e anarkisë feudale dhe sundimi i plotë i vendit, por edhekrijimi i një shteti të pavarur shqiptar, ku të përfshihej edheShqipëria Veriore. Midis ndërtimeve të tjera Aliu u vuri rëndësi tëveçantë fortifikimeve dhe nxitoi të ndërtonte një sistem të tërëkështjellash dhe kullash të veçuara, pasi parashikonte një konflikt tëarmatosur me Turqinë. Prandaj kështjellat e tij janë ngritur në pika tërëndësishme strategjike, pranë rrugëve nga mund të kalonte ushtriaturke si dhe në qytetet dhe portet kryesore. Për më tepër, Ali pashëTepelena filloi të krijonte një rajon tepër të fortifikuar në krahinën malore të Sulit, të cilën do ta kishte në rast nevoje si vend të rezistencës së fundit, për të pasur mundësi të grumbullonte dheriorganizonte forcat kundër ushtrisë turke superiore në numër.Në ndërtimit e tij ushtarake Aliu përdori një numër të madh arkitektëshdhe inxhinierësh të huaj francezë dhe italiane, por në krye tëpunimeve, nga viti 1800 deri rreth 1812, qëndronte Petro Korçari (4) , një mjeshtër shqiptar, të cilin konsulli i përgjithshëm i Francës në Shqipëri, Fransua Pukëvili, e quan «Voban» (5) tëtij. Vetë Aliu ndërhynte shumë në punimet dhe nuk kishte besim nëarkitektët e huaj. Ai përdori për ndërtimin e kështjellave mjeshtra ngakrahina e Korçës, Përmetit, Gjirokastrës, Janinës dhe Dibrës.Veç kalave që ndërtoi Ali Pasha, jashtë territorit të sotëm të Shqipërisë, si në Janinë, Prevezë, Artë, Sul, etj., ai ndërtoi shumë fortifikimeedhe brenda këtij territori, si në Tepelenë, Gjirokastër, Shën-Triadhë,Butrint, Mahalla, Libohovë, Shën-Vasi, Porto-Palermo, Bërat.Pjesa më e madhe e këtyre fortifikimeve ruhet në gjendje të mirë apo tëmjaftueshme për t´u studiuar. Ndërtimet ushtarake të Ali Pashësdallohen nga teknika e ndërtimit me gurë të latuar me kujdes, dhe kur lejonte terreni, nga format e rregullta gjeometrike, në të cilat mbizotëronte drejtkëndëshi, nga kullat dhe muret e ulëta e me faqe të pjerrëta në anën jashtme, frëngjitë e mëdha për topa me hapje nga jashtë si dhe nga disa elemente dekorative, si kornizat prej guri, qëkonturojnë zakonisht pjesën e sipërme të kurtinave dhe kullave, me lartësi të barabartë. Jo të gjitha kalatë e Ali Pashës janë të një rëndësie dhe u është kushtuar i njëjti kujdes. Sipas qëllimit dherrethanave, në të cilat ato u ndërtuan, kombinohet utiliteti,qëndrueshmëria dhe  madhështia. Vendlindjen e tij, Tepelenën,  Aliu donte ta bënte një rezidencë të dytë të tij pas Janinës që të mos binte më poshtë nga ajo nga shkëlqimi dhe madhështia. Por para se të ndërtonte kalanë në këtë qytet, Aliu synoi të nënshtronte një herë krahinën e Gjirokastrës, Delvinës dhe Himarës e sidomos të kishte një dalje në det në këtë zonë, ku si vendin më të përshtatshëm gjeti Butrintin. Kështu, rreth vitit 1797, ai ndërtoi një kështjellë të vogël në fshatin Mahalla të Delvinës, mbi nië kodër të ulët, nga ku zotërohej një pjesë e luginës së lumit Pavlla. Kjo ishte një kështjellë e dobët, muret e saj kishin një gjerësi prej vetëm 0,75 m dhe lartësi 3,50 m. Me planimetri në trajtën e një trapezi, ajo ka katër kulla drejtkëndëshe në qoshet dhe dy hyrje, nga të cilat hyrjakryesore përshkon murin verior, ndërsa tjetra, më e vogël, murin jugor.

2.

Në ballin e portikut të kështjellës së Ali Pashait,në Porto Palermo,në jug të gdhendura gjenden në një stil,ndoshta në atë  bizantin, vargjet nga mënyra e të kënduarit duken që janë të bejtexhinjve të oborrit:”Ktheni ploret o detarë…afrohuni pa frikë,inati  i erës dhe dallgët janë frikë…Ky është varianti i parë që unë gjeta dhe ne fund do t’u paraqesë variantin e dytë  të mësuesit Janko Pali nga Qeparoi. Çfarë do të kuptojë ky rapsod oborri i Ali Pashait me fjalët,ktheni ploret o detarë…,Flitet për anijet detare, që të ankorohen aty buzë vendit ku prehej pashai. Një ditë do të kthehem tek ju i ka thënë edhe  Pukevil  ,i cili ka shkruar për këtë takim dhe ka përmendur vitin 1806,kohë këtë cilin Ali Pasha e mirëpriti në kalanë pesë këndesh e projektuar nga një inxhinier bashkëkombës i Pukevilit, po francez. Afrohuni pa frikë besoj shqyrton,aty për ku je nisur,po të them në gjuhën vendase  ”Mirëardhësh ! Në një sterre,dallgët të krijojnë ndenjën e madhe të frikës,zhurma e tyre,shkrumbëzimi,përplasjet,lartësia e tyre e matur në disa ballë,dhe kësisoj inati i erës,nuk mund të përballohen përveçse tu thuash hapu ,janë goditje që ndryshojnë format e shkëmbinjve .Ktheni ploret o detar… në qiellin e kthjelltë nëpër natë,nuk ka ndonjë formulë të fshehtë mikpritje,për të kthyer anijet në gjirin e kështjellës ku qëndronte pashai plak i menduar,që ishte  e rebeluar me perandorin.

Frynë jug erë e fortë, që ndihet më tepër në jug ,por sidomos në këtë pjesë jugore. Kalaja është në vendin më të bukur,një ishull deti e rrethon më tre pjesët me ujë,ndërsa përkarshi është rruga që mbrinj deri atje. Duken muret e kalasë, frëngjitë e vogla të mbuluara me rrasa guri. Murre,portik, frëngji .Kalaja është mirëmbajtur mirë. Brenda ka dhoma,puset  e ujit. Dhoma të errtë si biruca. Korridore dhe mjedise të tjera. Punuar me gurë. Një ndër specialistët e monumenteve të kulturës në rrethin e Vlorë, N .B shprehet se ka një ide interesante. Duke parë se në ishullin e Janinës, është krijuar një muze për Ali Pashën,përse ndoshta në të ardhmen mund të projektohet dhe të ndërtohet një muze për Ali  Pashën.  Aty mund të përmblidhen të gjitha të dhënat si dhe dokumentet,reliktet dhe foto për sundimtarin Ali Pasha. Duhet thënë se pas Skënderbeut,është Ali Pasha ,sundimtari që sundoi jugun e vendit duke e taposur pushtimin osman. Duke bashkëvepruar më bektashinjtë për një aleancë të vetme të dy palët kishin një kundërshtar,shteti i Ali Pashës është i njohur duke ekzistuar ,ku Ali ishte sundimtari një lloj kryeministri shqiptar .Dhe është e kuptueshme koha e tij,por është pak e njohur si kohë e qëndrimit te ekzistencës së shtetit shqiptar karshi  osmanllinjëve . Në muzeun e Ali Pashës mund të vendosen dokumente origjinale që gjenden në shtetin turk,por edhe në ishullorin e Janinës .A duhet menduar sa për fillim duhet thënë se është një ide e mirë për ti hapur udhë realizimit të më vonshëm. Kjo edhe nga fakti sepse sivjet kalaja në Porto Palermo pati vizitorë të shumë,turistë tëhuaj që interesoheshin për Ali Pashën dhe kalanë e tij,kohën e sundimit,rreth dy shekuj më parë. Kalaja e Ali Pashës mbart një tregim të moçëm. Ali pashai e ndërtoi këtë kala për gruan e tij Vasiliqinë. Thuhet se thesari i saj është zhytur në katakombet e saj dhe pas mërgimit të pashit dhe gruas së tij ,thesari nuk u gjet,duke treguar se legjenda ishte më tepër një sajim popullor.

3.

Kështjella në jug, e Ali Pashës mësuar me gjuhën e fjalëve të patregueshme,ku të shfaqet  Vasiliqia ,që e parandien ardhjen e orëve te territ,në dyert e saj nga shenjat pluskuese i solli koha. Ti hënëz e plotë,në flokë!O pishës e ndezur në muzg!Sa shikime janë ngurosur përmbi ty:” Ç’pret moj e gjorë,Aliu s’është më i gjallë…

Kjo kala me shkruante një ish i burgosur aty ka shërbyer si burg,  shkruan aty vite te rinise në këtë kala që  me qepaku sot mund te kthehet ne muze edhe për turistet por edhe një kthine e saj te tregoje vuajtjet e atyre djemve te nenave që provuan birucat .

4.

Pasuritë kulturore, historike dhe artistike prezente

Ne territorin e Bashkise Himarë objektet kryesore te cilat përbejnë pasuri kulturore, historike dhe artistike janë: Ne Gadishullin e Karaburunit: guroria romane Gramata, kisha e Shen Adreas.

Ne Dhërmi: Manastiri i  Panajase (Shën Mërisë), Manastiri i Shën Thodhorit, kisha e Shën Stefanit, Shpella e Pirateve, shpella e Parashqevise, kisha e Shën. Nikolles, lagjia e vjetër e fshatit Dhërmi me shtëpitë e ndërtuara me arkitekturën karakteristike, Kulla e fisit Vretos dhe Kulla e fisit Kumi etj. Ne fshatin Iliaz: manastiri i  Stavridhit. Ne fshatin Vuno: shtëpitë me arkitekturën karakteristike te zonës. Ne fshatin e vjetër Himarë: Kalaja e Himarës është një fortifikim qe i përket shekullit te 3-te para erës sonë dhe vazhdon ne periudhën e mesjetës. , Kisha e Akipeshkopise, kisha e Kasiopise, kisha e Shen Pandon, kisha e Athalit, lagja e vjetër me shtëpitë me arkitekture karakteristike.

Ne qytetin Himare:Shpella e Omerit e cila i ka dhënë dhe emrin qytetit (Spile), kisha e Shën. Marinës. Në Panormi: Kalaja e Porto-Palermosdhe Kisha e Vasilikes (gruas se Ali Pashës). Kjo kala thërritet ndryshe edhe Kalaja Pashe Tepelenës, ndodhet ne afërsi te Himarë, ne gjirin me te njëjtin emër. Kjo kala u projektua nga një inxhinier francez ne formën e një pesëkëndëshi. Porta e hyrjes ndodhet nga ana e lindjes. Muret janë te trashe 1.6m. Ne shënimet e tij konsulli francez Pukevil shënon se me 1806 ali Pashe Tepelena, i rezervoi atij nje pritje ne kalanë e Kastrise, Himarë. Sipas studiuesve te quajtur te bregdetit Janko Palit, ne ballin e portës te kësaj kalaje jene te gdhendura me germa greke ne stilin bizantin.  Ne Qeparo: fshati  i vjetër Qeparo me shtëpitë e ndërtuara me arkitekturën karakteristike, shtëpia e Ali Pashes, Manastiri I Shen. Dhimitritit, Kembanaria e kishës se fshatit Qeparo, Kalaja e Vjetër etj.

5.

Thuhet se në Himarë kalonte trakti i Egnatias jugore, që përshkonte Aulonën, Llogora, Himarë, Finiq. Himara e ka plazhin në Spile më të mirin. Ajo,që mund të tërheq kureshtar është shpella e Odisesë në Spile. Si i shpëtoi Ciklopit varur në leshin e deleve. Në Porto Palermo,kështjella e Ali Pashait ka formë pesëkëndëshe. Muret janë të trashë 1.6 m .Në ballinë gjenden vargje poetësh,gdhendur me stilin bizantin. Ndërtuar poetika e tyre me kaq ëmbëlsi me detin:

Mbishkrimi i dyte na e ka dërguar nga USA Pertaq Pali ibiri i Janko Palit

Mbishkrim ne deren e forteses se Palermos te ngritur me 1806
nga ALI PASHA, Vezir i Janines.
Stripste tis pllores afova thallasopori kseni
S’tin thallasa tu Panormu, thimos vjeni !
Q’eme pu tora vlepete s’ton urano san astro
Ime tis niqis tropeo astrapovollo Kastro !
Nifadhes Himarjotises m’ektisane me zillo
Afillo pros tus afillus qe pros tus fillus fillo !
M’ezilepse o Faethondas m’ihe nakari o Pirros
ALIS o protos me krati Tepelenjotis iros !
Afendis plireksusios s’tis Ipiros ta meri
Qe stratighoa Asirios me ta spathi s’to heri !
Pende mirjadhes stratevma Krata s’ton orismo tu
Afovos penda q’atromos anandja s’ton enthrotu !
S’ta Janin’ ahapavete t’atromito londari
Tis Athinas to jenima q’anathrema tu Ari !

Ngritur në kopje në vend me 1932 nga Arsimtar Janko Pali

Ktheni plloret o detare,hyni ne liman rehat
Këtu ne Panormen deti s’trembet erës me inat
Edhe mua qe shikoni lart ne qiell qe çaj rete
Jam e fitores trofe fortes’ qe shkrep rrufete !
Nuset e Himarjoteve me ngritën me kujdes
Armike për armiqtë, për miq mike me bese !
Me pati zili Fatheondi dhe Pirro me pat nakar
I Tepelenës me sundoi heroi Aliu i par
I plotfuqishem është sot ne ç’mban Epiri vende
Dhe gjeneral Asirian me shpat’ e me mende !
Pese dekada mijëra ka n’urdher ushtare
Pa frike e pa u tutur u bën armiqve balle
Tani Janine prehet luani pa frike
Nga Athinaja lindur , që Marsi vetë ka rritë !
Përkthyer dhe përshtatur ne shqip nga arsimtar Janko Pali në vitin 1932 (shkruar me makine shkrimi mare nga origjinali i vitit 1932 dhe ne dy ½ flete, formati ) .Qeparo me 29. XI. 1979.

Autori që ka përkthyer këtë pllakë  është eurditi Janko Ll. Pali,njohës i mirë i disa gjuhëve të huaja mes tyre gjuhës së rrallë të esperantos , lindi në 20 korrik 1898 në fshatin Çoban Ishah, të Izmirit (në Anadoll), vdiq më 12 shtator 1994. Janko LL Pali, emër i dashur e i njohur i Bregdetit Jon, i përket plejadës së nderuar të figurave të shquara të kulturës, politikës dhe atdhedashurisë shqiptare.

*Msc.Anëtar i Akademisë Evropiane të Arteve