Teatri i Gjakovës vjen në New York.

Mbresa nga libri “ Të fshehta jashtë ekranit” i aktorit dhe regjisorit të njohur, Mevlan Shanaj.

Nga Fuat Memelli

Para disa ditësh më mbërriti nga Tirana libri në fjalë i autorit, Mevlan Shanaj. Këtu në Boston leximi më solli si t’i kisha para syve, aktorë, regjisorë, shkrimtarë, skenaristë e operatorë të shquar. Disa nga “Ikonat e ekranit shqiptar”, siç i cilëson me të drejtë miku im i vyer, Mevlan Shanaj, i pata takuar fizikisht, shumicën në ekran. Biseda shpirtërore mes miqsh të artit, të shkruara me shije të epërme letrare, ndonjë e rrezikshme për regjimin e kaluar, po të gjitha të pastra si ujë burimi.Rrallë ndodh të nënvizoj kaq shumë pjesë mbresëlënëse sa në këtë libër, për dy arsye: së pari jeta e pazakontë e personazheve, së dyti, kualiteti i shkrimit. Më befasuan disa copëza nga jeta e tyre e panjohur mëparë.

KUR ARTISTËT I HAPIN ZEMRËN NJËRI-TJETRIT

Mihal Stefa, ”aktori i madh i roleve të vogla”, autori e pat njohur gjatë xhirimit të filmit artistik “I teti në Bronz”. Kur i shkoi për vizitë, e gjeti të vetmuar në një shtëpi si ahur me Biblën nën jastëk.

Në faqet e librit “takova” Sandër Prosin, aktorin emblemë, herë si Dhaskal Todhri, herë si Ismail Qemali. Dikur me xhirim në një film artistik, Sandri i pati thënë Mevlanit: “Këtej nuk e përdor këmishën e bardhë, e ruaj për Tiranë, nuk kam tjetër.” E pabesueshme , po kështu jetonte aktori legjendë, madje jo vetëm ai, të gjithë artistët kanë bërë jetë të thjeshtë.

Vaçe Zela i thotë Mevlanit vizitor në shtëpi: ”E shikon si më janë bërë duart? Nuk kam lavatriçe, rrobat i laj me dorë.” Dhe kush, këngëtarja e madhe që duhej mbajtur në pëllëmbë të dorës.

ARTISTËT NË OPTIKËN E MEVLANIT

Për 50 artistët e librit, autori nuk ka bërë thjesht CV, por ka skalitur portrete me daltë mjeshtri. Për dikë shkruan më pak, për dikë më shumë, po për të gjithë me të njëjtin stil mjeshtëror, me dashuri e mirënjohje për kontributin e tyre në kulturën shqiptare. Ngaqë ka bashkëpunuar dhe ka mësuar prej tyre, i vlerëson si nxënësi mësuesit, duke u ngritur përmendore prej germash.

Për regjisorin Dhimitër Anagnosti shkruan:” Erdhi e mbeti në majë, e ka vulosur Shqipërinë në çdo vepër.” Sandër Prosin e quan “legjendë e gjallë”, që edhe pas kaq vitesh larguar nga jeta, është midis nesh. Ikjen e parakohshme e quan “humbje kombëtare”. Aktorin korçar Pandi Raidhi, e quan “ copë shkëmbi në skenën dhe ekranin shqiptar, se nuk vjen prej dheu figurë si ai.”

Me dashuri e respekt të veçantë shkruan për regjisorin Viktor Gjika i cili e aktivizoi ende student në filmin “I teti në bronz’. Me filmat “Gjeneral gramafoni”, “Rrugë të bardha”, ”Nëntori i dytë” e tjera, Gjika krijoi imazhin e së shkuarës historike të njeriut patriot, qytetarit fisnik, shqiptarit të pa lëkundur.

“Është shumë pak një statujë në ish Kinostudio, Korçë apo kudo tjetër në Shqipërinë që na i dha përmes ekranit,” – thekson Mevlani.

Me fjalë të gdhendura dalton aktorin e madh Naim Frashëri: ” Të merrje frymë në sallë me të, zmadhohej gjoksi e shpirti, fillonte një drithërimë për të bukurën, të cilën e kishte pronë të vetën. Shqipëria ka humbur gjeniun e aktrimit.”

Ne që nuk e kemi njohur nga afër kantautorin Lukë Kaçaj, çuditemi me talentin e tij të shprehur nga bashkë studenti Zef Çobaj në Universitetin Çajkovski, Moskë:

”Ky artist i madh është shpallur ndër më të mëdhenjtë e shekullit të 20-të.” Vokali tronditës i bëri xhelozë disa kolegë, që e spiunuan për “agjitacion e propagandë”, duke çuar në arrestimin e tij para studentëve të Institutit të Arteve. Kur doli nga burgu vigani që kishte kënduar në disa vende të botës, punoi hamall.

Aktorin legjendë Kadri Roshi me role kryesore te “Dhelpra dhe rrushtë”, “Arturo Ui”, “Hamleti” , “Përballimi”, e vlerëson ”gjeni në interpretim” i dënuan për “riedukim”, një çudi tjetër e asaj kohe.

Kristaq Dhamon e çmon si “burri më i ditur i ekranit shqiptar”, “ dirigjent i regjisë së filmit shqiptar”, mësuesi i kineastëve që erdhën pas tij. Regjisoren Xhanfize Keko e quan “mbretëresha e filmit për fëmijë në konkurrencë me burrat më të zëshëm të ekranit”:” Ti i ke krijuar gruas regjisore monumentin më të bukur, ishe qielli dhe toka e ëndrrave të fëmijëve.” Kësaj regjisoreje i ka kushtuar dokumentarin ‘‘Koha e pelikulës” me skenariste Natasha Lako dhe regjisor Mevlani.

Buqeta, njërën më të bukur e tjetra u ka thurur legjendave Lasgush Poradeci, Pirro Mani, Rikard Ljarja, Pandi Stillu, Saimir Kumbaro, Muharrem Fejzo, Kujtim Çashku, Tinka Kurti, Pjetër Gjoka, Ndrek Luca, Margarita Xhepa, Timo Flloko, Sulejman Pitarka, Vangjush Furxhiun, Yllka Mujon, Rajmonda Bulku, Kastriot Çaushi, çiftin Orgocka, Llazi Sërbo, skenaristëve Teodor Laço, Natasha Lako e Nasi Nera, operatorëve Ilia Tërpini, Pali Kuke e Stefan Gajo, poetit lirik Skënder Rusi, etj.

Po e le me kaq të mos shuaj kureshtjen e lexuesit për këtë libër testament të Mevlan Shanajt.

LIBRI I JETËS SË MEVLANIT

Në faqen e fundit mbrita në përfundim se ky është libri i jetës së Mevlanit. Ndonëse ka botuar edhe të tjerë, veç pesëdhjetë figurave artistësh të shquar, këtu bën analiza për artin e kinemasë, pa iu ndarë aktorit si profesion. Teksa vlerëson befasitë e aktorit, dënon imitimin jetëshkurtër.

Një tjetër arësye e këtij përfundimi tim, janë disa pjesë të fundit të librit kushtuar njerëzve të shtrenjtë të familjes, nënës, vëllezërve, bashkëshortes, fëmijëve.

“E çfarë nuk do të jepja të më rivinte nëna ashtu e varfër dhe e pasur në kujtime!” Pastaj monologon me të: ” Çfarë qumështi më ke dhënë që më kë bërë kaq tolerant, duke mbytur smirën, xhelozinë, hipokrizinë.”

Të vëllain, Petritin, e quan “ mësuesi im i jetës”. (Babi e la tre vjet Mevlanin.) Në letrën me rastin e 72 vjetorit të lindjes, bashkëshortes, poetes dhe skenaristes Natasha Lako ndër të tjera i shkruan: ”Më kë bërë krenar në çdo hap të jetës!”

Libri mbyllet me dedikimin që i kushton fëmijëve, Jonit dhe Erës, njëri më i mirë se tjetri, Joni pedagog për regji filmi në Universitetin e Arteve, Era eksperte për mardhënie ndërkombëtare e cila ka punuar në disa vende të botës.

Albert Vataj/

Këto janë dy tablo ikonike të titanëve të Rilindjes së Artë Italiane. Ata kanë kaq shumë ngjashmëri dhe akoma më shumë elementë dallues mes tyre. Janë të arta, sepse e artë ishte periudha kur ata u ngjizën për të rrokur përjetësinë, për të udhëtuar në mijëvjeçarë me të njëjtin solemnitet dhe madhështi, qyshkur zbritën spariherë në “pasarelat” e kumteve shprehëse estetike. Sfiduan kohën, duke gjunjëzuar në një akt solemn nderimi gjenerata të tëra adhuruesish, të cilët u magjepsën pas tyre dhe u shastisën prej misterit që fshihnin në nënlëkurën inkandeshente të toneve të ngjyrës dhe shpimeve të dritës.

Arti nuk është përfaqësuar nga shenjtorë, anipse ajo që forca e tyre përjetuese e ngriti aq lart shpirtin krijues, duke e pleksur si një shpërthim të vezullimtë ylli në galaksinë e Udhës së Qumështit. Gjithmonë historia njerëzore ka qenë bujarisht e përkëdhelur nga një adhurim i përmasave të tilla, si një formë shpërblese për mrekullinë që ai beson, magjinë së cilës ai i blaton pasion dhe përkushtim, ndjenjë të pastër adhurimi. E kësisojtë është ajo marrëdhënie, që na përfshin kur mëtojmë e mëkohemi prej një shkasi krijues që vjen nga thellësitë e kohës, për të dëshmuar mbi gjithëkohësinë e së tashmes së një komunikimi estetik. E kush më mirë se shpirtja krijuesve e titanëve të artit ka privilegjin të na qaset kësodoresh.

Këto dy tablo janë një befasi, të cilat na përfshijnë duke na yshtur në kureshti, shuarja e të cilave është njëjtësisht me zbërthimin e një ekuacioni. Sepse ata, Leonardo Da Vinçi dhe Rafaelo, nuk ishin thjeshtë piktorë, dhe përkime të tilla në artin e pikturës, nuk janë thjeshtë rastësi, janë ajo mistikë e komunikimit, me të cilin ata i folën kohës së tyre dhe epokave që mbasrendën.

Një shikim i shpejtë nuk e ka të vështirë të gjejë të përbashkëtat e këtyre pikturave. Të veçantat dhe ngjashmëritë e dy kryeveprave të dy gjenive të Rilindjes italiane, Leonardo Da Vinçi dhe Rafaelo, dëshmojnë më shumë se sa fshehin një histori të bashkëkohësve, të dy mjeshtrave, që u pavdeksuan me veprën e tyre dhe hyjnizuan me bekimin e penelit këto zonja fisnike.

Studiuesit qasen t’i lidhin këto dy punë, jo vetëm nga tërësia e elementeve përbërës të pikturave, por edhe nga historia e zanafillës së tyre. Të gjithë dakordësohen se është Rafaelo ai që ka sjellë një Madalena Doni, e cila merr shkas nga Mona Liza e famshme e Leonardo Da Vinçit. Pëshpëritet se Rafaelo e ka parë punën e Leonardos në studion e këtij të fundit, ndërkohë që ajo ishte e papërfunduar.

A kemi të bëjmë me një imitim apo një zgjatim të asaj qasje për të përafruar idetë dhe zëfilljet kompozicionale? Historia e artit është e mbushur me përngjasime, me akuza dhe trille, me teori të larmishme konspiracioni, gjithashtu. Në fund të fundit, secili ka patur vendin e vet në histori dhe qiellin e famës në lavdi.

Duhet të sjellim në vëmendje se shpesh pëlqimet apo dashuritë me shikim të parë të mjeshtrave, konkretizohen në përkime krijuese, pa dashakeqësinë dhe qëllimin e përvetësimit të ideve apo shtytjes në një mundësimi krijues. Rafaelo, i cili “akuzohet” se ka sjellë Madalena Doni referuar Moza Lizës së Da Vinçit është përpjekur të sjell diçka ndryshe nga mjeshtri, por duke ruajtur strukturën kompozicionale, si kundër duke bërë zhvendosje trajtimi dhe ezaurimi, si në sfond, në tonalitet ngjyrash, në veshje të zonjës, në pozicionin e duarve, në përqendrim dhe vështrim.

Secila prej këtyre dy tablove ka diçka ndryshe në atë që do të quajmë ligjërim krijues. Të gjithë elementët në dukje imitues, nga Da Vinçi, te Rafaeli pësojnë ndryshim, i cili është i themeltë në dekodifikimin e shprehive dhe gjesteve. Pavarësisht se Moza Liza është më e famshme se Madalena Doni, ajo nuk është më shprehëse dhe rrjedhimisht në ekzaminimet artistike që të dyja qëndrojnë në një lartësi.

Albanian Byron Society/

When Lord Byron published The Bride of Abydos in 1813, Europe was captivated by the exoticism and mystery of the East. Written shortly after his travels through Albania, Greece, and the Ottoman Empire, the poem reflects Byron’s deep fascination with Oriental landscapes, heroic passions, and forbidden love.

In this work, Byron blends classical themes with Eastern imagery — a poetic world where the call of freedom and the fire of desire merge beneath the moonlit waters of the Bosphorus. The poem’s hero, Selim, and his tragic love for Zuleika, embody not only a personal drama but also a symbolic dialogue between East and West.

Byron’s journey in the Balkans and the Levant shaped his imagination forever. The Albanian mountains, the hospitality of Ali Pasha, and the vivid costumes of the region gave his poetry a new language — sensual, heroic, and free. Through The Bride of Abydos, Byron introduced to Europe an image of the East that was at once romantic and revolutionary, a reflection of his own restless spirit.

—

Nusja e Abidosit – Bajroni dhe magjia e Lindjes

Kur Lord Bajron botoi poemën Nusja e Abidosit në vitin 1813, Evropa u mahnit nga ekzotizmi dhe misteri i Lindjes. E shkruar menjëherë pas udhëtimeve të tij në Shqipëri, Greqi dhe në Perandorinë Osmane, kjo poezi pasqyron magjepsjen e thellë të Bajronit me peizazhet orientale, pasionet heroike dhe dashurinë e ndaluar.

Në këtë vepër, Bajroni ndërthur temat klasike me imazhet e Lindjes — një botë poetike ku thirrja e lirisë dhe zjarri i dëshirës përzihen nën dritën e hënës mbi ujërat e Bosforit. Heroi Selim dhe dashuria e tij tragjike për Zulejkën mishërojnë jo vetëm një dramë njerëzore, por edhe një dialog simbolik mes Lindjes dhe Perëndimit.

Udhëtimi i Bajronit në Ballkan dhe në Levant i dha përmasë të re imagjinatës së tij. Malet shqiptare, mikpritja e Ali Pashës dhe kostumet e gjalla të rajonit i dhanë poezisë së tij një gjuhë të re — ndjesore, heroike dhe e lirë. Përmes Nusja e Abidosit, Bajroni i solli Evropës një imazh të Lindjes romantik e njëkohësisht revolucionar, pasqyrë e shpirtit të tij të shqetësuar dhe të lirë.

Përpiqemi të bëjmë një analizë të vogël. Kthejmë vëmendjen tek një rast i veçantë etnografik, bëhet fjalë për një veshje të rrallë jo vetëm në Shqipëri, por edhe në Ballkan dhe në Botë : Xhubleta e Malësisë së Madhe dhe Kelmendit. Xhubleta, pa dyshim, mbetet çertifikata autentike që provon origjinën pellazgjike të banorëve të Shqipërisë së Epërme. Por, çuditërisht, të dhënat arkeologjike e identifikojnë këtë veshje edhe në territore të tjera të lashta mesdhetare si në Kretë, etj.

Lutfi Alia na tregon se, Xhubleta është veshje me prejardhje të lashtë, çka dëshmohet me ngjashmërinë me veshjen në disa figurina terrakote të gjetura në Bosnje, dikur të banuar nga fiset ilire, si dhe në Kretë dhe vise të tjera të Mesdheut, që i përkasin mijëvjeçarit të dytë para erës sonë. Studiuesit shqiptarë dhe të huaj, njëzëri theksojnë se xhubleta është veshje me origjinë të lashtë katërmijë vjeçare, e ruajtur nga malësoret e Shqipërisë veriore, të malësisë të Kosovës perëndimore dhe të pjesës verilindore të Malit të Zi të banuar nga shqiptarët. Xhubleta vishet nga gratë dhe vajzat e Malësisë së Madhe, Kelmendit, Dukagjinit, Shalës, Shoshit, Nikaj – Mërturit, Pukës, Mirditës, Rugovës dhe nga shqiptarët e Malit e Zi (Plavë, Guci, Hot, Grudë, Tuz, etj).

Ja se çfarë na thotë Spiro Konda për xhubletën:

“…Kreta u banua që nga epoka neolitike prej parahelenëve që ishin vetë pellazgët. Tjetër element pellazgjik në Kretë është fakti se veshja e grave të Kretës së Vjetër është një me atë të grave të Malësisë së Shkodrës.(Enciklopedia e Madhe Greke. Vol. XV, Athinë 1931, f, 171)

Ndërsa Dhimitër Pilika na thotë: “Në Malësinë e Madhe dhe në Kelmend xhubleta e grave ruan edhe sot tiparet e veshjes së Artemisit që hasim tek monedhat ilire” Dëgjoni zotërinj akademikë; ilirët adhuronin Artemisën, një perëndi “greke”, por në fakt ajo është një perëndi pellazge. Pra, në monedhat e tyre ilirët konsakronin origjinën e tyre pellazgjike.

Aleksandër Stipçeviq kur flet për veshjet ilire na thotë: “…Gratë ilire vishnin gjithashtu një tip fustani që ishte i prerë në brez, kështu që pjesa e sipërme ishte e pëlqyer për trupin, ndërsa pjesa e poshtëme ishte e rrudhur dhe kishte formën e kumbonës. Këtë formë robesh e mbajnë hyjneshat lokale (Diana, Nimfat) në monumentet nga epoka romake si dhe gratë valltare, të paraqitura në urnat japode nga Ribiqi (shek V-IV p.e.s), me rrobe të tilla ishte veshur hyjnesha Diana (Artemisa) që është paraqitur në monedhat e mbretit ilir Ballaeus (shek.II p.e.s). Mendohet se kjo formë e robave ilire është ruajtur deri sot tek shqiptarët në Shqipërinë e Veriut dhe në Kosovë (te pjesëtarë të fisit Kelmendi)…I pari për këtë veshje karakteristike (xhubletën) të shqiptarëve të veriut si gjurë të veshjes parahistorike shkroi Franc Nopça (Franz Nopcha).”

Pavarësisht faktit se autori i mësipërm nuk flet, se përse kjo veshje është ruajtur deri në ditët e sotme vetëm tek fisi i Kelmendit në Alpet Shqiptare; si dhe pavarësisht faktit që ai e quan xhubletën një veshje ilire, kundërshton vetveten, kur në të njëjtën kohë, thotë, që ajo është veshje e hyjneshës Diana (Artemisa), dhe e nimfave. Sepse i duhet të shpjegojë se përse këtë veshje e kishte veshur një perëndi që nuk ishte ilire?!!! Ose, e kundërta, përse ilirët vishnin një veshje që nuk ishte e tyre, por e një perëndie ‘greke’?!!! Ndërkohë, që nga ana tjetër, na thotë shumë, kur tregon se një mbret ilir e kishte stampuar këtë veshje në monedhat e tij. Përse?!!! Por edhe faktin tjetër shumë të rëndësishëm, që kjo veshje, duke qënë veshje e një perëndie pellazge, dhe, pa asnjë dyshim, dhe vajzat dhe gratë e Shqipërisë së Epëme, që vishnin veshjen e kësaj perëndie në atë kohë, kanë qënë edhe ato pellazge. Ndërsa në kohët e reja dhe të sotme, duke vazhduar të veshin të njëjtën veshje, ato provojnë në mënyrë të pakundërshtueshme origjinën e tyre pellazgjike.

Studiusit tanë thonë që xhubleta është një veshje e lashtë e malësoreve, por thonë gjithashtu, që ajo është edhe ilire. Nuk kam kundërshtim. Por, në gjetjet arkeologjike në Kretë janë zbuluar veshje të grave kretane, pellazge të njëjta me xhubletën e Malësisë. Nuk mendoj se do të na thonë se edhe kretaset e lashta ishin me origjinë ilire?!!!

Në vërtetim të kësaj na vjen në ndihmë Moikom Zeqo, i cili pohon se, duke shfletuar një koleksion të gazetës “Illyria” të vitit 1935, gjeta një shkrim të rrallë, shkruajtur nga Dr.Shyqyri Demiri, ku midis të tjerash, kur vjen fjala për veshjen e malësoreve tona pohohet:

“Ruejtja e traditavet âsht aq e madhe, sa që Baron Nopsca konstaton pothue identitet në format e kostumevet të gravet t’epokës kulturore të Mykenës me kostumet e sotshme të Malsís së Shkodrës”

Por ka edhe më, përsëri Moikom Zeqo na befason, kur na informon: “Në shekullin XIX, një nga gjenitë më të mëdhenj të arkeologjisë botërore Ser Artur Evans, bëri një udhëtim ne Ballkan si dhe në Shqipëri dhe botoi librin “Letrat ilire”…ai bëri gërmime në Kretë dhe Mikenë dhe zbuloi kulturën e mahnitshme, që ai e mbiquajti kultura kreto-mikenase…Evans zbuloi artin magjik dhe ekzotik të afreskeve, skulpturave, terakotave të Kretës dhe të Mikenës…Evans zbuloi disa terakota femrash me një veshje të çuditshme, me një fustan të rëndë dhe të valëzuar deri në fund të këmbëve, por me gjinj të zbuluar dhe që mbanin gjarpërinj në duar. Pikërisht këto terakota janë dëshmia e vetme ndërlidhëse me xhubletën shqiptare të Veriut, e cila mbijeton deri në ditët e sotme. Shumë dijetarë etnografë kanë theksuar, se kjo ngjashmëri ka karakter unik por megjithatë nuk e shpjegojnë dot se si…Si ka mundësi që xhubleta shqiptare, të bart një kumt kaq të stërlashtë?

Në Muzeun e Njeriut, në Paris kam patur fatin të shoh xhubletën më të vjetër që është deri më sot, gati 3 shekullore. Një xhubletë dy shekullore ndodhet në Lezhë. Xhubletat e tjera, janë të fundit të shekullit XIX, ose fillimit të shekullit XX. Mjafton xhubleta shqiptare, që emri i Shqipërisë, të mbetet përjetësisht në kostumologjinë evropiane.”

A ndodhemi para një misteri? Malësoret tona me veshje ‘greke’!!!! Apo greket e lashta me veshjen shqiptare, apo ilire në daçi!!! Por ka studiues, që veshje të tipit të xhubletës, e kanë vënë re edhe tek veshjet e lashta të grave etruske dhe ato të Sardenjës. Vetvetiu, këtu na shpëtojnë pellazgët, të cilët kanë banuar si në Kretë dhe në Mikenë, si në Argos dhe në Korinth; në Etruri dhe Sardi, po ashtu edhe në Dardani dhe në Iliri.

Andromaqi Gjergji, kjo etnografe e shquar, flet për figura pagane të padeshifruara, madje kozmike në këtë veshje të jashtëzakonshme. Këto simbolika dhe figura të qepura në xhubletë tregojnë se kemi të bëjmë me një veshje hyjnore, të cilën, me siguri, e kanë veshur hyjnitë pellazge, si Artemisa dhe të tjera. Lutfi Aliaj bën një përshkrim interesant të këtyre simbolikave:

“Xhubleta është kryevepra e kostumografisë iliro – arbërore – shqiptare, ështe vepër arti, është histori, është kulturë shekullore, është mit, është sofistikim estetik me zbukurime dhe qendisje floreale dhe gjeometrike me plot mistere të lashta pagane, me simbole antropozoomorfe dhe mistike, është vlerë materiale dhe shoqërore, është punim origjinal shqiptar unikal. Fundi i xhubletës dhe veshjet e tjera plotësuese zbukurohen me motive magjepse me karakter natyror, hyjnor dhe fisnor, të shprehura me figura floreale dhe gjeometrike, me simbole atropozoomorfe dhe magjie, të gjitha të qëndisura me penjë shumëngjyrëshe; madje në zbukurimet integrohet dhe pema e fisit dhe e familjes, një kod misterioz i trashëguar nga lashtësia, i pasqyruar me simbole të ndryshme, ndër të cilët mbizotëron shqiponja.”

Por origjinën pellazgjike të banorëve të Shqipërisë së Epërme e vërtetojnë më së miri disa simbole të përdorura gjërësisht nga të gjithë popujt pellazgjikë të Mesdheut: “Në misterin e xhubletës pasqyrohen një seri simbolesh pagane, që kanë ekzistuar para besimeve monoteiste dhe ndër më të përdorurit janë simbolet e diellit, të hënës, të yjeve, të gjarpërit, të shqiponjës, të dragoit dhe simboli i lashtë magjiko – fetar i svastikës (në gjuhë sanskrite do të thotë fat, lumturi, mirëqenie), ndërsa sipas J. Dechelette svastika karakterizon diellin në lëvizje, andaj quhet dhe dielli svastik.”

Nga të gjitha këto që u thanë më sipër na lind e drejta të shtrojmë edhe një pyetje: A është xhubleta një libër ku janë shkruajtur për mijëra vjet mesazhe të rëndësishme, ndoshta të ardhur edhe nga jashtëtokësorët, mund t’i quajmë edhe hyjni, pasi nga yjet kanë ardhur, në se kanë ardhur? Në vazhdim a kanë qënë Alpet Shqiptare një pikë kontakti me hyjnitë? Më tej, përse kjo veshje ka ekzistuar përreth këtyre alpeve? A mund t’a quajmë xhubletën thjesht një veshje ilire?!!! Po të ishte kështu, përse nuk ndodhet edhe tek fiset e tjera ilire, të paktën, në Ilirinë e Jugut? Por nuk mund ta quash ilire edhe nga mosha e saj, që është mijëravjeçare, mbase edhe dhjetëmijë apo më shumë. Xhubleta pellazge qëndron krenare përkarshi gjithë botës dhe thotë: Mua më kanë veshur vetëm perëndeshat e Dodonës dhe të Olimpit dhe shqiptarkat e Maleve të Alpeve Shqiptare.

Ndonëse ajo është një veshje e vjetër 3000-4000 apo më shumë vjeçare dhe kombi ynë ka ndryshuar disa herë emrat: Pellazgë, Ilirë, Arbër, Shqiptarë; gratë malësore konservatore mbajnë akoma veshjen e tyre pellazge (kjo ndoshta, edhe për inat të disa akademikëve tanë, që nuk e njohin origjinën pellazge të popullit tonë).

Pilika dhe Stipçeviq na thonë se veshjet e shqiptarkave i kanë gjetur të stamposura në monedha, statuja dhe objekte të tjera arkeologjike si veshje të nimfave, Artemisës apo Dianës. Pra si veshje të hyjnive pellazge, si ato të vajzave Dardane; vajzave mirditore; vajzave të Lunxhërisë; si dhe ato arbëreshe. Tani me të drejtë mund të pyetet: Me ç’të drejtë shqiptarkat kanë veshur teshat e hyjnive, dhe jo vetëm një herë, por me mijra dhe miliona herë; jo për një vit, jo për dhjetra apo qindra vjet, por për mijëra vjet. Kush jeni ju?!!! Si guxoni ju të bëni këtë sakrilegj për shekuj e shekuj me rradhë?!!! Por çudia më e madhe dhe më e pabesueshmja është një fakt. Si nuk i ndëshkuan dhe pse nuk i ndëshkuan hyjnitë shqiptarkat?!!! Pse?!!! Sepse shqiptarkat, që në zanafillë të tyre, si pellazgjesha, kishin fituar të drejtën të visheshin njësoj si hyjnitë. Sepse ato si racë kishin ‘mandat’ nga vet kryeperëndia pellazge, Zeusi, i cili këtë popull, pellazgët, i kishte popullin e vet. Prandaj edhe Homeri i quan pellazgët, popull hyjnorë. Pellazgët uleshin në sofër bashkë me hyjnitë, pinin bashkë me hyjnitë, bisedonin në të njëjtën gjuhë me hyjnitë, visheshin njësoj si hyjnitë. Pra ishin të një sëre dhe të një soji me hyjnitë e Dodonës dhe të Olimpit.

Besnik Z. Imeraj

Foto: pinterest.com

(Marrë nga libri Origjina e shqiptarëve në katakombet e historisë botërore)