Kulture – Page 538 – Dielli

“NJË KOMB, NJË GJUHË, NJË KULTURË”

November 11, 2012 by dgreca

Në prag të 100-vjetorit të Pavarësisë- Libri është përgatitur: Dr. Ibrahim Gashi/

Nga Prof. MURAT GECAJ/

Dje në mesditë, në sallën “Alakd Buda”, të Akademisë së Shkencave të Republikës së Shqipërisë, u oranizua përurimi i veprës së re të Institutit të Integrimit të Kulturës Shqiptare, me qendër në Tiranë, “Një Komb, një Gjuhë, një Kulturë”. Ajo ishte përgatitur nga i ndjeri dr. Ibrahim Gashi dhe u botua në SHB “Vest Print”-Tiranë, me drejtues Eduard Vathin. Kishin ardhur akademikë e profesorë, “Mësues të Popullit” e “Mësues të merituar”, punonjës të arsimit, kulturës e shkencës, nga trojet shqiptare të Ballkanit e diaspora dhe mndia e shkruar e ajo elektronike e tjerë.

Pas Hamnit Kombëtar, drejtuesi i programit të veprimtarisë, Qani Sulku, ia dha fjalën e rastit, në këtë tibim, drejtorit të IIKSH, Rezart Gashi. Ndër të tjera, ai u ndal një mjaft veprimtari të këtij institucioni vullnetar, si brenda vendit dhe në trojet shqiptare të Ballkanit e në diasporë. Veprimtari kulmore e këtij Instituti ishte Konferenca e Parë Mbarëkombëtare, me temë “Studimi i mundësive të përafrimit, deri në njësim, të programeve e teksteve mësimore, në të gjitha shkollat e trojeve amtare e në diasporë”, mbajtur në Tiranë, në shtator 2011. Temat e 30 refereuesve në atë tubim, i redaktoi dhe i përgatiti për botim Dr. Ibrahim Gashi, kryetar i Komisionit Qendror të IIKSH e i Bordit të tij, i cili fatkeqësish tu nda nga jeta më 9 maj 2012. Në vazhdimësi, punuan një grup kolegësh dhe u arrit që këto ditë vepra të dalë në qarkullim, në prag të 100-vjetorit të Shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë. Më tej, në emër të Akademisë së Shkencave të RSH përshëndeti prof.dr. Emin Riza, i cili theksoi punën e thelluar kërkimore, studimore e botuese në fushën e shkencës, nga dr. Ibrahim Gashi dhe e vlerësoi këtë vepër një arritje të re kolektive për trajtimin e çështjheve të ndyrshme, sidomos për gjuhën, tekstet e traditat kombëtare. Duke e përshëndetur punën e secilit, ai i lexoi edhe emrat e gjithë bashkatutorëve. Për vlerat e shumanshme të kësaj vepre foli edhe prof.dr. Hulusi Hako. Ai nënvizoi se kjo vepër lidhet organikisht me punën e palodhur, frymëzuese e organizuese të të ndjerit Dr. I.Gashi, duke u bërë kështu tani e tutje atë, pronë dhe mjet të mbrothësisë sonë mbarëkombëtare, duke plotësuar kështu edhe një dëshirë të madhe e amanet të tij.

Në emër të kyesisë së Shoqatës së Arsimtarëve të Shqipërisë përshëndeti znj. Yllka Beçi, e cila tha se Dr. Ibrahim Gashi ishte arsimtar dhe veprimtar shembullor, studiues e botues i palodhur edhe në ndihmë të shkollave shqipe, me tekste e botime të tjera. Ai u dallua në punën dhe veprimtaritë e disa institucioneve e shoqatave, si të SHASH e Shoqatës “Tirana”, në Institutin Shqiptar të Mendimit e Qytetërimit Islam (AIITC) e tjerë.

Po kështu, kryetari i Shoqatës atdhetare-kulturore “Tirana”, z.Arben Tafaj, nënvizoi veprimtarinë e palodhur shoqërore të dr. Ibrahim Gashit, shprehur kjo gjë dukshëm me ndjenjat fisnike e atdhetare. Për këtë arsye, duke e vlerësuar lart tërë punën dhe përkushimin e tij, ai i dorëzoi familjes titullin “Mirënjohja tiranase”, shoqëruar me motivacionin përkatës.

Prof.dr. Emil Lafe, në fjalën e tij, u ndal në punën e përkushtuar të dr.I.Gashit në dejtimin e Komisionit Qendror e të Bordit të IIKSH. Po kshtu, nënvizoi disa nga vlerat kryesore të kësaj vepre të re, duke cituar dhe emrat e 30 autorëve të saj, të cilët janë profesorë e doktorë shkencash, studiues e shkrimtarë dhe peronalitetetjerë të letrave, jo vetëm nga Shqipëria e trojet shqiptare të Ballkanit, por dhe nga diaspora. Në vazhdim foli M.Gecaj, i cili solli kujtime nga takimet e bashkëpunimi me autorin e përmbledhjes, përmendi mjaft vepra të tij të botuara ose të lëna dorëshkrim dhe pastaj tha: “E falënderoj nga zemra birin e Dr.Ibrahim Gashit, Rezartin, drejtor i Institutit të Integrimit të Kulturës Shqiptare, që ngulmoi dhe u kujdes pandërprerje, që ky libër ta shihte dritën e botimit, duke patur edhe ndihmën e kolegëve! Kështu, tani ne jemi disi më të qetë, se me këtë vepër nderojmë, kujtojmë dhe vlerësojme sadopak punën e përkushtuar, atdhatare e profesionale, të këtij kolegu e mikut tonë, të dashur e të paharruar”.

Me interes u ndoq përshëndetja e dr. Nail Dragës, studiues dhe botues i njohur në Ulqin të Malit të Zi. Ndër të tjera, ai kujtoi edhe udhëtimin e një grupi të IIKSH, me dr. I. Gashin atje, në vitin e kaluar,si dhe Konferencën, që u mbajt në shtator 2011 në Tiranë, me pjesëmarrje të veprimtarëve nga të gjitha trojet shqiptare të Ballkanit e diaspora. Më tej, për nevojën e bashkëpunimit dhe me diasporën shqiptare në Turqi foli shkrimtari i ri, Ahmet Okçun. Ai premtoi se, në periudhën vazhduese do t’i përkushtohet këtij qëllimi, në përbërje të IIKSH. Kujtime nga jeta në arsim e dr. I. Gashit solli studiuesi i njohur Uran Butka. Ai nënvizoi edhe disa nga vlerat atdhetare, arsimore, kulturore e shkencore të kësaj vepre të re. E frymëzuar ishte fjala e mësuesit dhe poetit Namik Selmani, i cili në këtë vepër ka ndihmesën e çmuar për trajtimin e çështjes së pazgjidhur të Çamërisë.

Në vijim u laxua një mesazh mjaft i ngrohtë, dëruar posaçërisht për këtë tubim, nga z. Sadik Elshnai, kryetar i Shoqatës atdhetare e kulturore “Bijtë e Shqipes”, në Filadelfia të SHBA. Në pamundësi ardhjeje, në këtë veprimtari të IIKSH, i kishin dërguar përshendetjet dhe mesazhet e tyre, disa persona të veçantë, si: Sokol Demaku: Qendra Atdhetare-Kulturore Shqiptare “Migjeni” (Suedi); Shefqet Hoxha, “Mësues i Popullit” dhe Isa Halilaj, “Mësues i merituar” (Tiranë); Prof. Skënder Skënderi dhe prof. Gani Pllana (Prishtinë); Viron Kona: shkrimtar e publicist, në Ministrinë e Arsimit dhe Shkencës (Tiranë); Halil Haxhosaj: arsimtar dhe poet i njohur (Gjakovë); prof. Musa Kraja: rektor i Akademisë Pedagogjike (Tiranë); Hysë Hasa dhe Vlashi Fili: shkrimtarë (Amerikë) dhe të tjerë.

Po kështu, emocione të forta shkaktoi te të pranishmit leximi nga Enkelejda Gashi i mesazhit, që u kishin drejtuar pjesëmarrësve në këtë përurim dy bijat e dr. Ibrahim Gashit, Ardiana e Entela, emigrante në Amerikë. Ndër të tjera, ato nënvizonin cilësitë e mrekullueshme të babait të tyre, bashkëshort e prind shembullor, si dhe studiues i palodhure pasionant për çështjen kombëtare shqiptare. Për këtë gjë, foli me mallëngjim edhe bashkëshortja e bashëapunëtorja e tij, arsimtarja e metodistja, Liliana Gashi. Gjithashtu, ajo i falëndroi nga zemra të gjithë bashkautorët e veprës në fjalë dhe pjesëmarrësit në këtë përurim.

Gjatë veprimtarisë, familjes Gashi iu dhuruan libra nga autorë të ndryshëm, si dhe një grup famijësh u dhanë atyre buqeta me lule të freskëta. Pastaj, të gjithë së bashku, morën pjesë në koktejin e organizuar nga familjarët e dr. Ibrahim Gashit, i cili do të mbetet përherë në kujtesë edhe me këtë vepër të re kolektive të IIKSH, të cilën ai e ideoi, e redaktoi dhe e bëri gati për botim.

Tiranë, 11 nëntor 2012

MIT’HAT FRASHЁRI “RIKTHEHET” NЁ NJU JORK PЁR 100 VJETORIN E PAVARЁSISЁ

November 11, 2012 by dgreca

Nga Ilir Hysa, Ph.D./

Nё kuadrin e Javёs sё Filmit Shqiptar qё po mbahet nё Nju Jork dhe jubileut tё 100 vjetorit tё Pavarёsisё sё Shqipёrisё, tё Shtunёn mё 10 Nёntor 2012 nё Producers Club Theatres (358 W 44th St, New York, New York 10036), nё “shtёpinё” bujare tё vёllezёrve patriotё nga Lura piktoreske Alfred dhe Ernest Tollja, u shfaq dokumentari “Mit’hat Frashёri”. Ja si i ftonte bashkёatdhetarёt e tij pёr pjesёmarrje nё kёtё aktivitet, nёpёrmjet faqes sё tij nё Facebook, biznesmeni i suksesshёm dhe atdhetari Alfred Tollja:

“Historia e kombit shqiptar ka njohur shumё figura qё kanё luftuar e sakrifikuar pёr kombin, por tё rrallё janё ata qё kanё sakrifikuar pasurinё, familjen e deri edhe jetёn, jo pёr pushtet e para por pёr Shqipёri, e i tillё ishte Mithat Frashёri. Njё figurё qё shqiptarinё e kishte nё ҫdo hap tё jetёs sё tij, qё nga lufta ballkanike e kuvendi i pavarёsisё deri kur dha frymёn nga helmi komunist pak metra larg nga kёtu. Ёshtё njё detyrim i joni si shqiptarё nderimi e respekti pёr kёtё figurё tё ndritur tё shqiptarisё. Falenderime edhe zotit Lamaj pёr punёn e lavdёrueshme nё realizimin e kёtij dokumentari.”

Pra, dokumentari ёshtё realizuar nga ish-studenti i “Universitetit” tё Spaҫit, nacionalisti dhe veprimtari vlonjat, zoti Pёllumb Lamaj. Zoti Lamaj ka pasqyruar me ndjenjё tё thellё nё kёtё dokumentar jo vetёm figurёn prej kollosi tё Mit’hat Frashёrit, por edhe rrjedhёn kronologjike tё ngjarjeve tё mёdha historike nё tё cilat, pa pёrjashtim, konstatohet pjesёmarrja dhe ёshtё lёnё vula e patriotit, djalit tё Frashёrit tё Pёrmetit, birit tё Abdylit dhe nipit tё Naimit e Samiut, Mit’hat Frashёrit. Testamenti i Mit’hat Frashёrit pёr ti lënё shtetit shqiptar pasurinë e tij, të tundshme dhe të patundshme me qëllim krijimin e një instituti albanologjik në Tiranё, i cili do të merrej me studime në fushën e historisë së Shqipërisë, ёshtё dёshmia mё e qartё e njё zemre e cila rrihte pareshtur pёr atdhe. Ajo ёshtё dёshmi e njё zemre qё jo vetёm mori pjesё me zell dhe pёrkushtim nё ҫdo ngjarje madhore tё atёhershme tё Shqipёrisё, por edhe dёshmi e njё zemre qё shqetёsohej pёr fatin e mёmёdheut pas ndarjes sё tij nga jeta.

Botimi i gazetës “Liria” në Selanik, pjesëmarrja dhe zgjedhja Kryetar në Kongresin e Manastirit, zgjedhja Ministër i Botores në Qeverinë e Ismail Qemalit, detyra e Ministrit Fuqiplotë të Republikës së Shqipërisë në Athinë, botimi i revistës “Diturija” dhe themelimi i librarisë “Lumo Skëndo”, themelimi i Partisë së Ballit Kombëtar, botimi i “Kalendari Kombiar”, dhe biografia kushtuar Naim Frashërit janë vetëm disa nga kontributet politike, atdhetare dhe letrare të njërit nga firmëtarët e pavarësisë, birit të Abdyl Frashërit, nipit të Samiut e Naimit, birit të Janinës shqiptare.

Pёrveҫ fakteve historike tё paraqitura nё rrjedhё kronologjike, dokumentari pёrmban edhe zёrin origjinal tё Mit’hat Frashёrit duke folur nga radioja e shёrbimit British Broadcasting Corporation (BBC) nё 26 Gusht 1949 rreth jehonёs qё shoqёroi krijimin e Komitetit Shqipnija e Lirё. Ai flet aty se si rruga pa krye ku e kish futur Shqipёrinё komunizmi, po rriste dita-ditёs ndёrgjegjёsimin dhe revoltёn popullore.

Aktiviteti u ndoq me shumё interes nga tё pranishmit. Ata duartrokitёn gjatё mbylljen e filmit sikur donin tё pёrҫonin mesazhin se balta qё hodhi diktatura komuniste mbi Mithat Frashёrin dhe lёnia nё harresё e tij gjatё tranzicionit 22 vjeҫar nuk justifikohen nё asnjё mёnyrё. Nё biseda me njёri-tjetrin, pas shfaqjes sё dokumentarit, disa prej pjesmarrёsve vunё nё dukje nevojёn imediate pёr t’iu transmetuar brezave tё rinj historinё e vёrtetё, tё pahelmatisur nga propaganda e kuqe sllavo-komuniste. Ata falenderuan zotin Lamaj pёr kёtё realizim me kaq vlera dhe vazhduan bisedat rreth nevojёs pёr njё rivlerёsim tё historisё qё iu mёsohet brezit tё ri. Zoti Lamaj falenderoi tё pranishmit pёr pjesёmarrjen dhe theksoi se ka ardhur koha qё shqiptarёve t’iu tregohet historia e vёrtetё. Ka ardhur koha qё ata tё cilёt diktatura i etiketoi padrejtёsisht si armiq dhe tradhёtarё tё marrin pёruljen dhe nderimin tonё mё tё thellё pёr shёrbimin qё i kanё bёrё kombit. Ka ardhur koha, tha ai, qё heronjtё tё quhen heronj dhe tradhёtarёt tё quhen tradhёtarё. Zoti Lamaj ёshtё autor edhe i dokumentarёve tё tjerё si “Spaç-Simboli i Qёndresёs Antikomuniste” dhe “Gёrhot”. Pёr tё interesuarit, dokumentarёt e zotit Lamaj mund tё gjenden nё internet (Youtube). Dokumentari “Mit’hat Frashёri” ёshtё i ndarё nё 4 pjesё dhe mund tё gjendet nё adresёn http://www.youtube.com/watch?v=SY9ENozyQeo.

Nё pёrmbyllje, duhet thёnё se duke nderuar Mit’hat Frashёrin ne nderojmё veten. Nё tё kundёrt, heshtja tregon se jemi njё shoqёri e zhveshur nga vlerat universale tё cilat bazohen nё bindjen se ata qё shkrijnё jetёn pёr atdheun meritojnё nderim dhe mbeten heronj nё memorjen kolektive tё shoqёrisё. E thёnё ndryshe, ne rrezikojmё tё quhemi njё shoqёri mosmirёnjohёse, madje ende mё keq, tёrёsisht e zvetёnuar dhe hipokrite. E kush tjetёr qё qёndroi nё krah tё Ismail Qemalit nё shpalljen e pavarёsisё, mё shumё se Mit’hat Frashёri, meriton respekt nё kёtё 100 vjetor tё Pavarёsisё?

Manhattan, New York – 10 Nёntor 2012

JAVA E FILMIT SHQIPTAR NE NEW YORK

November 8, 2012 by dgreca

Java e Filmit shqiptar ne New York po organizohet me rastin e 100 vjetorit te Pavaresise se SHQIPERISE/

NEW YORK CITY : Në kuadrin e aktiviteve kulturore artistike të 100 – vjetorit të Pavarësisë së Shqipërisë, më datën 5 nentor 2012, ora 07.00, të mbrëmjes në kompleksin e njohur të kinemave Tribeca në qytetin e New Yorkut, u çelë “Java e Filmit Shqiptar”. Një aktivitet ky i organizuar prej komunitetit të arstistëve, producentëve, kienastëve dhe aktorve shqiptarë në SHBA, i cili i është dedikuar 28 nëntor 1912 – përvjetorit të 100- të, të Shqipërisë së Pavarur.
Në koordinim me Konsullatën e Përgjithëshme të Kosovës në New York, dy organizatorët kryesorë këtij evenimenti janë regjizoria nga Kosova Mrika Krasniqi, dhe aktori i njohur i komunitetit Ariot Myrtaj – me sponosrizimin(donatorë) e disa biznesmeneve dhe firmave shqiptare, të cilat kan bërë të mundur që për një javë rresht nga data 5 nëntorë deri në datën 11 nëntorë, të shfaqin 100 filma në tre kinemat e qytetit të New York-ut: Tribeca Cinemas, atë me pronar shqiptar Producers Club ( të Alfred dhe Ernest Tollja) dhe salla e Tetarit në Lehman College – Bronxnet .

Arena e këtyre shfaqjeve për herë të parë në historinë e shqiptarëve në këtë qytet është bërë edhe Kompleksi i kinemave nga më të njohurit në qytetin e New Yorkut – SHBA dhe në botë, i shquar për organizmin e festivaleve ndërkombëtare të filmit, Tribeca Cinemas, me festivalin i saj të filimit ndërkombëtar “Tribeca Film Festival in New York City”, i cili të hënën hapi dyert, jo për “Tribeca Film Festival in New York City”, por për shqiptarët dhe “foli shqip”, edhe Kinemja më prestigjoze në qytetin e New Yorkut, duke uruar mirëseardhjen edhe në shqip.

Tribeca Cinemas në tabelën elektronike në hyrje të kinemasë ku u zhvillua ceremonia e çeljes së Javës të Filimit Shqiptarë në New York – jo vetëm mysafrirëve e artëdashësve shqiptar por edhe atyre amerikan në anglisht dhe shqip ua urojë ditën e pavarësisë me një tabelë të madhe elektronike me shikim nga bulevardi ku shkruhej ” Happy 100th Birthday Albania – Urime- Urime – Urime”.
Kjo ngjarje, shkruan në Tweeter – aktori Ariot Myrtaj do të u japë kineastëve shqiptarë dhe artistëve të saj një shans i madh për të paraqitur punën e tyre në qytetin e Nju Jorkut, në një audiencë shumë të madhe dhe ndërkombëtare.
Java e Filmit Shqiptar në Nju Jork – “100 filma për 100 vjetor” në ceremoninë e hapjes është përshëndetur edhe nga Ambasadori Bekim Sejdiut , Konsull i Përgjithshëm i Kosovës në New York.

Ambasadori Sejdiu përveç tjerash theksoi se :” Kjo javë e filmit shqiptar organizohet në një vit të rëndesishëm për shqiptarët , përkatsisht muajin që shënon 100 vjetorin e themelimit të shtetit shqiptar. Përmes promovimit të kulturës tonë, në këtë rast duke shfaq filma nga Kosova, Shqipëria dhe viset tjera ku jetojnë shqiptarët në Ballkan, duke shfaqë kështu para publikut këtu në Amerikë vlerat tona shoqërore dhe fuqinë shpirtëreore të kombit tonë.”

Më pasë Ambasdori Sjediu vuri në pah se megjithse ne jemi komb i vogël, por kemi dhënë artist të mëdhenj, që nga Aleksander Moisiu, Bekim Fehmiu, Sandër Prosi, e deri tek Bellushet , Liza Dushku, Blerim Destani, Stan Dragoti, Arta Dobroshi e shum të tjerë, kemi me se çfarë të mburremi dhe të krenohemi

Pra, tha ai ne kemi me çfar të prezentohemi dhe në këtë 100 vjetor këtu në SHBA, dhe duhet ta bëjmë sa me shum që të jetë e mundur këtë prezantim të filmatografisë shqiptare në SHBA dhe në botë, andaj edhe ne si Konsullatë e Republikës së Kosovës në qytetin e New Yorkut, kemi kontribuar në organizimin e këtij aktiviteti kulturorë dhe jemi të përkushtuar që edhe në të ardhmen t’i japim mbështetje maksimale jetës kulturore e artistike të këtij komuniteti të diasporës tonë në SHBA, si dhe në promovimin e kulturës tonë në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, në këtë vend mik të madh të shqiptarëve dhe të Kosoves .

Në fund të përshëndetjes së tij në ceremoninë e hapjes së Javës e Filmit Shqiptar në Nju Jork – “100 filma për 100 vjetor”, Ambasadori Bekim Sejdiu – Konsull i Përgjithshëm i Kosovës në New York, ka theksuar se :” Këtë mund t’a bëjmë më mirë nëse e bëjmë së bashku dhe Java e Filmit që po e fillojmë sonte është dëshmia më mirë e kësaj në prag të kremtimit të 28 Nëntorit 1912 – 100 Vjetorit të Shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë, dhe për këtë tha ai falenderoj oranizatorët për punën e bërë, si dhe falenderoj të gjithë ata(donatorët) që e kan mbeshtëtur këtë aktivitet.”(Kortezi Beqir Sina)

VLORA HISTORIKE NË EKSPOZITËN ME 400 FOTOGRAFIT TE PIRO STEFËS

November 8, 2012 by dgreca

NGA GËZIM LLOJDIA/ Arkitekti i njohur nga Vlora Piro Stefa i quan 400 gjurmë historike 400 fotografit të vendosur në ekspozitën Vlora -100 vjet pavarësi”të ekspozuara në hollin e teatrit Petro Marko Vlorë. Kanë qenë punimet e mbledhur ndër vitet që ai ka kaluar në punën e arkitektit si dhe një rrugëtim disa vjeçar jashtë vendit në kërkim të thesareve historike shqiptare .Të gjitha gjurmët dhe dëshmitë që kja kanë ruajtur breznit dhe janë gjurmuar koleksionuar nga arkitekti Stefa tregojnë historinë e qytetit të flamurit në një rrugëtim të gjatë historik nga kohët me mjegull për tu finalizuar në ditët që përmbajnë 100 vite kohë nga pavarësia e vitit 1912. E veçantë e eksponateve të arkitektit Stefa është se ekspozita është ndarë veçanërisht sipa kohëve historike që ka përshkuar qyteti. “Lundërtarë e udhëtarë”, është një hartë e vitit 1521, ku shfaqet qyteti, Kanina si qendër e fortifikuar me kalanë e Vlorës ndërtuar në 1534 nga Sulltan Sulejmani i Madhërishëm. Fotografit e paraqitura në këtë ekspozitë në Portin e Vlorës, shkolla së parë shqipe në gra rruga Vlorë-Skelë. Atë që arkitektika sjell me imazhe të fikësuara në celluloid ne po mundohemi ta sjellim shkurtimisht:Historia moderne e bulevardit Vlorë-Skelë, nis në vitin 1906, kohë kur qyteti që shtrihej në pjesën e vjetër të saj, deri tek Xhamia e sotme e Muradies, lidhej me Skelën përmes një gjurme, që nuk kishte asgjë të përbashkët me një rrugë. Paria vlonjate e kohës vendosi që kjo rrugë të ndërtohej e shtruar me kalldrëm.Gjatë periudhës deri në fund të viteve 1940-të të shekullit të kaluar, rruga ishte e paasfaltuar dhe qarkullimi në të ishte jashtë standardeve. Pas vitit 1920, ajo përshkohej nga një linjë hekurudhore(dekovil), që ishte mjeti kryesor i transportit për qytetin e Vlorës, të atyre viteve. Rruga e ngushtë me kalldrëm përshkohej nga karrocat e pakta, si dhe nga linja e dekovilit që shkonte deri në Skelë dhe në port. Në të dy krahët e rrugës, ndërtimet pothuajse mungonin. Kjo situatë vazhdoi deri në fillim të viteve 1950-të, kur investimet për zgjerimin e qytetit, nisën të shtriheshin edhe në këtë pjesë, ku u ndërtua fabrika e Orizit dhe gradualisht, mjaft godina banimi 2-3-4 katërshe, që nisën të krijonin profilin e një rruge moderne. Shumë fotografi nga kohet e para të qytetit janë interesante.Duke qenë në zanatin e arkitektit Piro Stefa veçanërisht është ndalur tek arkitektura e qytetit ajo e hershme dhe sotmja. pamje e Vlorës e vitit 1916 marrë nga ajri mbetet impresionuese. Unë jam pjesë e asaj gjenerate, shprehet arkitekti Piro Stefa, që kam kontribuar në ndërtimin e qytetit të ri, për të rritur kualitetin e jetesës së komunitetit dhe në këtë pikë nuk duhen mohuar sukseset. Vlora sot tregon jo vetëm fuqinë ekonomike, fuqinë turistike, që respekton aq sa mundet këtë tranzicion të stërzgjatur, por nga ana tjetër, ka bërë pak për të respektuar traditën e vjetër historike, moshën e qytetit. E vërteta është se këtë dukuri, Vlora e ekspozon më pak se qytetet e tjera. Shkodra është një shembull, që ka bërë hapa pozitivë për të rivlerësuar të shkuarën. Duke folur për koleksionet pasura të këtij arkitekti pasionant ai është shprehur: Unë kam një koleksion të pasur me gravura të vjetra, harta të vjetra mesjetare, që në të shumtën e rasteve janë bërë nga gjeografë venecianë, por edhe të Perandorisë Osmane. Ka kronika të shumta për Vlorën e Kaninën, ku shkruhet gjerë e gjatë, studiues të jashtëzakonshëm me potencial ndërkombëtar, sikurse është Eqrem Bej Vlora, që ka shkruar jo vetëm me një saktësi shkencore, por edhe me një dashuri të madhe për këto treva. Harta më e vjetër që unë disponoj, është ajo e vitit 1521 e Reispirit. Që të gërmosh dhe arrish të gjesh diçka, kërkon impenjim dhe shumë kohë, sigurisht kërkohen edhe shpenzime. Pra nuk është e thjeshtë, por nëse dikush interesohet, materialet për Shqipërinë, për Vlorën, gjenden në arkivat e shteteve rrotull si në Itali, Greqi, ish-Jugosllavi, por edhe në vende të tjera. Është një koleksion i tërë i kartolinave të vjetra, që janë që nga viti 1900 deri më 1990, ku numërohen disa qindra kartolina. Në to konstaton të fiksuar realitetin vlonjat, mënyra se si kanë jetuar, traditat, zejet, qyteti. Si ka evoluar qyteti, zejtaria, jeta qytetare. Elementë shumë të rëndësishëm, që janë konsensualë për qytetin, janë rruga Vlorë-Skelë, Sheshi i Flamurit, bregu i detit etj. Nga ana tjetër, duhet të kuptojmë edhe një gjë, që gjatë shekullit 20-të, që shtrihet në kohë edhe ky koleksion, që është solid, nga më të pasurit, ku janë disa qindra, një pasuri shumë e madhe, që shtrihen në 100 vjet dhe aty konstaton me lehtë ndryshimet që janë bërë.

GJENERALI NË KURTH

November 8, 2012 by dgreca

Tregim nga ngjarje e dokumentuar/
Nga Vullnet MATO/
Gjeneral Telini nxori nga xhepi i xhaketës ushtarake një grusht monedha argjendi dhe i vërviti mbi kokat e turmës së fëmijëve kureshtar të grumbulluar rreth tij. Ata u turrën si pulat e uritura mbi kokrrat e misrit, duke shtyrë njeri – tjetrin me sharje fjalësh të rëndomta, kush të rrëmbente më shumë.
– Senjor, Ambrucio, më thoni në ç’gjuhë flasin?- pyeti sakaq gjeneral Telini përkthyesin e tij, një italian që zotëronte mirë tre gjuhë ballkanike.
-Flasin shqip, zoti gjeneral, – iu përgjigj përkthyesi.
-Okej, ky fshat këtu është tokë shqiptare, shënojeni në hartë!- urdhëroi sekretarin e tij, kapitenin Frenk de Limperani dhe ndihmësin major Bonacini, bashkë me tre komisionarët e tjerë.
-Jo, në asnjë mënyrë, – kërceu nënkoloneli grek, Boçaris duke tundur përveç dorës edhe barkun voluminoz nga brofja përpjetë, – Ky është fshat grek prej shekujsh, ja, dëgjoni atje tej si brohorasin burrat e fshatit! “Zito Eladha!”…
-Atëherë, si është e mundur, bijtë e tyre ta flasin shqip gjuhën e nënës?- iu kthye gjeneral Telini, duke nënqeshur me qesëndi.
Nënkoloneli Boçaris shfry u bulçitë me zemërim.
– Dëgjoni këtu gjeneral, Telini, ju jeni shumë i mençur dhe po aq trim, sa aty në Korçë, krejt i vetëm i flakët përjashta pesëdhjetë andartët grekë që u futën brenda ndërtesës ku punonte komisioni. Edhe këtu gjithashtu po i shpërfillni thirrjet e gjithë këtyre burrave fshatarë që brohorasin për Greqinë e lashtë… Por duhet të dini, se dinakëria jonë ka qenë e do të jetë gjithmonë, shumë herë më e fuqishme se trimëria juaj dhe e gjithë shqiptarëve që po merrni në mbrojtje…
Gjenerali e kundroi nënkolonelin ma habi dhe njëherësh me përçmim, për atë presion kërcënues të hapur që bëri.
– Ju, nënkolonel Boçaris, mund ëndërroni të bëni gjithçka, nga dinakëritë e njohura greke, qysh nga Kali i Trojës. Por unë ndodhem këtu i caktuar nga Lidhja e Kombeve, si kryetar i komisionit ndërkombëtar, të vendos drejtësi në kufijtë e Ballkanit. Jo të gatuaj lakra turli për të ngrënë burrat që brohorasin të paguar për interesat tuaja nacionaliste.
Sakaq prefekti Follorinës, avokat Modhi, heshti i zënë ngusht, kurse majori shqiptar Bajram Fevziu dhe prefekti i Gjirokastrës Dhimitër Berati, luhatën kryet në shenjë miratimi duke, bërë shënimet përkatëse në hartat e pastra.
Të gjithë ata ushtarakë të lartë të komisionit, ngjanin si turmë liliputësh, përpara gjeneralit shtatlartë dhe burrë me autoritet superior, në veprimet e tij të drejta e të paanshme. Por dhe me pamjen e fytyrës, prej dyzetepesëvjeçari me mustaqe të shkurtra dhe me vetulla të trasha mbi sytë largpamës me vërtitje vrojtuese.
Pas përcaktimit të vijes kufitare në territorin Peshkëpi dhe Radat, të Leskovikut, ku grekët rrëzuan njërën nga piramidat e sapongritura, komisioni vijoi në kodrat që zgjateshin nga Rrëza e Zezë deri në Libohovë. Dhe pas afro një muaji saktësimesh territoriale buzë kufirit lindor, automjetet e tyre dolën në Kakavi, ku ata ndjeheshin tepër të lodhur.
Dielli i gushtit kishte nxehur së tepërmi të gjithë tokën kufitare. Por në mbrëmje, pasi zbriti nga xhipi i tij, gjeneral Telini ndjeu se ishte më tepër i nxehur e i djersitur nga pengesat dhe sharrënajat pa fund të palës greke, sidomos të vetë nënkolonelit Boçaris që kishte dalë në armiqësi të hapur me të.
– Senjor Gjeneral, ju sot jeni mjaft i rraskapitur dhe duhet patjetër të flini shpejt për t’u qetësuar! – e këshilloi mjeku i ekipit italian, major Kortini.
Gjenerali e kundroi një grimë ngultas pastaj i tha duke miratuar me kokë:
-Po, senjor dottore, keni të drejtë, duhet të pushojmë, se nesër
segmenti i territorit shqiptar të Çamërisë ka për të na marrë shpirtin me pretendimet patologjike të grekut Boçaris, që nuk na la një ditë të punojmë të qetë.
Ata u drejtuan për t’u akomoduar në hotelin kryesor të Janinës, duke ngjitur shkallët krejt të hepuar nga lodhja.
Nënkoloneli Boçaris kishte nuhatur qysh herët se Gjenerali, me observime gjuhësore dhe me provat e gjithanshme që përdorte, do ta linte patjetër brenda kufirit shqiptar Çamërinë veriore, përpjetë rrjedhës së lumit Kalama, ku pothuajse të gjithë flisnin shqip qysh nga lashtësia. Ai lajmëroi urgjent qarqet qeveritare bashkë me krerët e Komitetit të “Vorio-Epirit”, të cilët gjatë gjithë natës u mblodhën në Janinë për të diskutuar situatën. Në debatet e ndezura, fanatikët gjaknxehtë, u ndalën te dilema, nëse duhej lënë të ikte Çamëria, që shtrihej deri te gjiri i Prevezës, apo t’i linin shtetit shqiptar Korfuzin me ujdhesat jonike…
Afër mëngjesit nënkolonel Boçaris i ra tavolinën me një grusht tejet nervoz.
-As njëra, as tjetra, do ta zgjidh vetë, – u tha ai përfundimisht, i ngazëllyer nga ideja e fiksuar në trurin e tij.
Në mëngjesin e 27 gushtit u njoftua lëvizja e autokolonës së komisionit kufitar drejt Kakavisë, ku do të fillohej nga puna. Renditja e përcaktuar u pëlqye nga të gjithë. I pari do të ecte automjeti i përfaqësisë greke, i dyti “shevroleti” shqiptar dhe i treti “xhipi” i gjeneral Telinit, për ta pasur kësisoj udhëtimin të siguruar nga udhërrëfyesit e truallit ku kishin bujtur.
Pasi pinë dhe kafen e mëngjesit në hollin e hotelit luksoz, të çlodhur tashmë nga nata, ata u nisën të gjithë njëherësh drejt Kakavisë. Dukej sikur kilometrat përpiheshin shpejt nga rrotat e ftohura gjatë natës. Vetëm kur ndodhi në afërsi të vendbanimit Delvinaq, që automjeti i palës greke “u prish” dhe u ndal në cep të rrugës për të ndrequr defektin. Atëherë doli në krye të kolonës, grupi përfaqësisë shqiptare.
Majorit Bajram Fevziu i trokiti në mendje një fije dyshimi. Megjithatë, si njohës i asaj rruge, ai filloi ecjen vendosmërisht i ndjekur nga xhipi i gjeneral Telinit. Por, kur kishin mbetur edhe tetë kilometra për të arritur Kakavijën, pikërisht pasi “shevroleti” i shqiptarit Fevziu kaloi një kthesë të fortë shkëmbore, ndodhi e papritura. Nga një lartësi e madhe, “sharrtarët” grekë rrëzuan një kope trungjesh ahu, me të cilët bllokuan krejt xhadenë.
I pari doli për të hapur rrugën shoferi Farneti dhe përkthyesi Ambrucio. Por befas “sharrtarët” lëshuan nga lart një breshëri të tmerrshme zjarri, që i rrëzoi të dy përtokë pa frymë. Breshëria e zjarrit vazhdoi pa ndërprerje mbi kabinën metalike të xhipin që filloi të bëhej shoshë nga plumbat dum-dum. Ende pa arritur të hidhte hapin e parë jashtë derës, u përmbys i vdekur major Bonacini dhe pas tij doktori Kortini.
-Ah, kurthi yt i poshtër, o i mallkuari Boçaris! – mërmëriti me vete Gjeneral Telini, duke dalë nga dera e prapme me revolverin e tij në dorë. Ai lëshoi një varg plumbash drejt vrasësve, në dukje sharrëtarë që kishin uniforma ushtarake pa kapele. Për pak sekonda breshëria nga lart u duk sikur heshti. Por pasi arma e tij e vetme, i volli të gjithë plumbat, pa shkuar pesëdhjetë metra më tej, u shtri pa frymë edhe vetë gjenerali trim Telini. Pastaj “sharrtarët” zbritën tinëz si hajdutë dhe shkrehën disa plumba të tjerë, për të prishur kokat e të vrarëve. Kur panë se viktimat nuk njiheshin më kush ishin, ata u zhdukën në thellësi të pyllit.
Kishin kaluar pak minuta, derisa arriti në “Trojën e përgjakur” Agamemnoni dinak Boçaris, duke nënqeshur lehtas dhe duke pëshpëritur me vete: “Të thashë o gjenerali latin, dinakëria greke është shumë herë më e fuqishme se trimëria juaj dhe e këtyre qeleshebardhëve që po kthehen tani mbrapsht të shohin gjëmën”
Tragjedia e paparë dhe e paimagjinuar, i bëri komisionarët shqiptarë të përkulin kryet me dhimbje mbi të vrarët e komisionit italian, dhe mbi gjeneralin martir, që humbi aty jetën për drejtësi.Major Fevziu, duke shtrënguar dhëmbët në heshtjen e vet mortore, kundroi për disa çaste grekun Boçaris që mundohej me lëvizje alarmuese të kota, për të mposhtur ngazëllimin që i hovte përbrenda dhe mendoi me trishtim, se kjo ishte edhe vetë gjëma e kufirit shqiptar, të përdhosur në shekuj nga fqinjët e pabesë.
Pas lajmërimeve të vonuara, për shkak të prishjes së linjave telefonike, alarmi i madh i kësaj tragjedie të llahtarshme ballkanike, arriti pasdite deri te kryeministri italian. Qeveria italiane, tepër e tronditur nga ky provokacion i rëndë, shpalli një ultimatum të rreptë prej shtatë pikash. Të zbuloheshin menjëherë fajtorët dhe të dënoheshin me vdekje. Përveç nderimeve shtetërore që duhet t’i bëheshin gjeneralit, Greqia ta paguante kokën e Enriko Telinit me një dëmshpërblim prej pesëdhjetë milionë franga ari.
Por çuditërisht, qeveria greke e bëri veshin krejt të shurdhër dhe heshti në mënyrë mospërfillëse, si në të gjitha rastet e incidenteve kufitare.
Atëherë, për të detyruar zbatimin e menjëhershëm të atij ultimatumi, në mëngjesin e po asaj dite, pas një bombardimi të furishëm nga ajri, një skuadrilje anijesh luftarake italiane që patrullonte përgjatë Kanalit të Otrontos, pushtoi menjëherë Korfuzin dhe ujdhesat përqark tij.
Vetëm këto veprime të rrepta luftarake, e shkundën nga vendi qeverinë tinëzare greke, e cila lëshoi deklaratën e turpshme: “Ajo egërsi e tmerrshme ndaj Telinit, pa dyshim, u takon shqiptarëve!”
Mirpo praktika e tyre tradicionale “hidh gurin e fshih dorën” nuk piu ujë në këtë rast të kobshëm. Sepse për të zbuluar fajtorët e vërtetë, Konferenca e Ambasadorëve, që u mblodh urgjentisht, dërgoi me aeroplan të posaçëm, një komision me në krye kolonelin japonez Shiboja.
Hetuesit ndërkombëtar arritën në vendngjarje, te kthesa e Zhepës ku ende dalloheshin njollat e gjakut të gjeneralit, duke pasur ndërmend të kryenin vrojtime të gjata e të hollësishme. Por kryehetuesi japonez Shiboja, pasi u mendua një grimë, vendosi të bëjë një provë të tipit “Telini” Ai nxori nga këllëfi revolverin e tij dhe shtiu tri herë në ajër. Befas dolën nga pylli ushtarët e njësisë greke të vendosur prej vitesh aty afër dhe rrethuan komisionin, duke mos pasur dijeni për ardhjen e tij.
– Stop! Hetimi mbaroi! – thirri japonezi i zgjuar, – vrasësit u zbuluan! Kur tri të shtënat e dobëta të revolverit, u dëgjuan prej tyre menjëherë, nuk është e mundur kurrsesi, gjithë ato breshëri pushkësh që vranë gjeneralin të mos arrinin në veshët e gjithë këtyre ushtarëve kufitarë të instaluar këtu ndanë pyllit!…
Pas këtij veprimi dhe kontrollit të ushtarëve nga ana e asfalisë greke, prefekti i ri i Gjirokastrës Kolë Tromara që asistoi aty, zbuloi edhe provën tjetër, orën prej floriri të Gjeneral Telinit, të njohur nga të gjithë në dorën e njërit prej ushtarëve grekë.
Atëherë qeveria Greke pranoi plotësisht fajësinë e krimit dhe përmbushi detyrimet deri në një. Duke pushkatuar edhe 24 ushtarët e paguar nga Komiteti i Vorioepirit, që u paraqitën pa kapele si sharrëtarë, për të vrarë komisionin kufitar italian. Kësisoj u mbulua me humus pylli edhe dinakërinë e të pabesit Boçaris.
Megjithatë, gjaku i gjeneralin legjendar Enriko Telini, vizoi të gjithë gjatësinë e vijës së kuqe kufitare, të shtyrë padrejtësisht shumë thellë brenda tokës shqiptare, duke lënë Çamërinë të përgjakej nga dora e zervistëve grekë, me krimet dhe dëbimet njerëzore që pasuan në vitet e ardhshëm.