Një ftesë për të gjithë shqiptarët e Amerikës…

Veri Talushllari/

Mbresa nga leximi i librit të Ilir Ikonomit “Fan Noli Apostulli” V1.

Disa vite më parë, një armatë e tërë “kalorësish” të Skënderbeut e grinë dhe sa nuk e vranë në rrjetet sociale një historian austriak, Oliver Shmidt dhe studiuesin e shquar shqiptar, të ndjerin Ardian Klosi, pasi ata folën e shkruan për çmitizimin e Heroit tonë Kombëtar, Gjergj Kastrioti Skënderbeut. Për të paditurit e Fejsbukut dhe Tuitërit çmitizimi tingëllonte si një mëkat, madje tradhëti, thikë pas shpine për Gjergjin tonë të Madh, që në përfytyrimin e tyre kish lindur mbi kalë dhe me shpatën e tij që nuk e ngrinin dot dy burra të fortë, por që ai e përdorte si plaka shtizat, pa u lodhur, duke prerë e grirë koka turqish, madje çante dhe shkëmbenj e male. E si mund të çmitizohej, si mund të përfytyrohej ai Burrë, psh.,një ditë të bukur, duke folur me Gjeneralët e tij, papritur e ndërpret bisedën dhe u thotë: “Më falni o miq po më duhet të shkoj deri aty pak tej se kam pak dhimbje barku.” Mund të përfytyrohet i Madhi Skënderbej në një skenë të tillë?! Në asnjë mënyrë! Ai ishte…ai ishte… ai nuk ishte si të vdekshmit e tjerë!

Dhe ja ku vjen Ilir Ikonomi dhe bën të njëjtin “mëkat” ndaj një legjende tjetër: Theofan Stilian Nolit! Atë që bota shqiptare dhe më tej e njeh si Fan Noli. E e njeh si poet, si përkthyes, si politikan, si diplomat, si historian, si muzikant, si poliglot, și…thoni një fushë të dijes dhe aksionit njerëzor ku Noli nuk ka lënaë gjurmë. Por me të drejtë e mbi të gjitha e njeh si Themeluesin e Kishës Orthodokse Autoqefale Shqiptare. Edhe ai vetë këtë vlerë i jep vetes. Krijimi i Kishës Autoqefale Shqiptare shpëtoi Jugun e Shqipërisë nga pushtimi, aneksimi dhe asimilimi grek. Noli rrëzoi mitin dhe pretendimin e Kishës Greke se çdo orthodoks është grek, dhe në këtë mënyrë u zhvillua dhe u forcua ndjenja dhe identiteti kombëtar shqiptar. Koha i ka dhënë të drejtë. E me gjithë këto vlera e këtë kryevlerë, është e natyrshme ta quash e s’ke si të mos e përfytyrosh Nolin veçse si Legjendë. Ta përfytyrosh një djalosh 24-25 vjeçar që pasi u nis nga Ibrik-Tepeja, (një ngulim luftëtarësh shqiptarë (kolonjarë) në shërbim të Sulltanit që sipas traditës mernin dhe familjet pas vetes,) bëri ca shkolla e ca punë në Athinë, Stamboll a Egjipt, një ditë u gjet në Amerikë, fillimisht në Bafollou (Bufallo, NY,) dhe pastaj në Boston, e duke parë gjendjen e mjeruar të shqiptarëve veshi rrason e priftit dhe menjëherë shqiptarët e ndoqën si Mesian. Ai fliste, nga goja i dilnin vetëm fjalë të mënçura, turma e dëgjonte gojëhapur dhe… gjithçka shkonte si s’ka më mirë.

Ashtu?

Jo tamam! Se legjendat janë një gjë dhe jeta, realiteti, zhvillimi i ngjarjeve janë krejt tjetër gjë. Ja, pikërisht këtë na tregon Ilir ikonomi. Ky është “mëkati” i tij. Se na tregon me kulturë dhe me një shqipe të bukur, të rrjedhshme, por më e rëndësishmja me vërtetësi të mbështetur mbi dokumenta autentikë Nolin tonë,të diturin tonë,të mençurin tonë ashtu si ka qënë, ashtu si ka lindur dhe është rritur, ashtu si është shkolluar e dituruar, ashtu si ka punuar si prift, si krijues letrar, si politikan, si diplomat etj. Falë Ikonomit ne mund ta përfytyrojmë Nolin si djalosh dhe burrë të ri, (Vëllimi i parë flet për të deri në korrik 1920, kur ishte rreth 38 vjeçar), duke lëvizur rrugëve të Bostonit apo auditoreve të Harvardit, duke meshuar apo shkruar, por edhe duke debatuar e shpesh edhe duke u grindur, sharë e mallkuar kundërshtarët apo armiqtë. Në përfytyrimin tonë, por edhe siç e dokumenton bukur edhe ky libër, Noli është një atdhetar I madh, që ka bërë si rrallëkush për Shqipërinë. Por jo më pak atdhetar dhe që ka bëre aq shumë për Atdheun tonë është edhe Plaku i Pavarësisë, Ismail Qemal Vlora. Por e dini ju që endé nuk e keni lexuarar librin “Fan Noli Apostulli” të Ilir Ikonomit se kur u takuan në vitin 1913, Ismail Qemali nuk e pëlqeu aspak Fan Nolin dhe në 6 vitet që pasuan, deri në vdekjen e tij, Noli e luftoi me çdo mjet Plakun e Vlorës? Ja pra, ky është “mëkati”i këtij libri, i tregon ngjarjet siç kanë ndodhur, pa dorashka. Deri para se të lexoja këtë libër, kam pasur një mendim krejt tjetër për motrat Qirjazi, Sevastinë dhe Parashqevinë, gati gati më dukeshin si Roza Anagnosti tek ai filmi i famshëm “Mësonjtorja”. Por Ikonomi na tregon se pa vënë aspak në dyshim kontributin e tyre për kulturën, shkollën the alfabetin shqip, gjatë viteve kur edhën në ShBA ato dhe Kristo Dako ishin jo thjesht kundërshtare dhe penguese të punës së Nolit si prift dhe në Federatën ”Vatra” e gazetën “Dielli”, por ato edhe shpifën dhe e spiunuan te FBI, me akuza të paqëna si spiun i austriakëve etj. Këto janë të vërteta që dhembin, por janë të vërteta amá. Sepse autori çdo hap të Nolit dhe të bashkëpunëtorëve, bashkëluftëtarëve apo kundërshtarëve të tij e ka vërtetuar me dokumenta. Aty ku nuk është i sigurtë apo nuk ka arritur të gjejë dokumenta, Ikonomi nuk spekullon, nuk paragjykon, nuk hamendëson.

Faik Konica. Një tjetër shqiptar i madh, që për rreth 30 vjet në fushën e kulturës, gazetarisë, letrave dhe politikës e diplomacisë ka qënë bashkëudhëtar i Nolit. Kur u takuan dhe u njohën në vitin 1909 ata u bënë miq e shokë të mirë, por duke qënë dy karaktere të ndryshme, me formim e ambicje të ndryshme, shpejt filluan përplasjet. Frut i bashkëpunimit të tyre janë dy veprat madhështore që u mbijetuan kohrave dhe janë aktive edhe sot e kësaj dite, duke bërë aq shumë për çështjen shqiptare, “Vatra” dhe “Dielli”. Por këta dy gurë diamanti të trashëgimisë sonë atdhetare e kulturore, që në fillimet e tyre e kanë kryer misionin e tyre mes vështirësish e përpjekjesh heroike të këtyre dy burrave e krahas tyre edhe të Kristo Floqit, Sotir Pecit,Kostë Çekrezit, Kolë Tromarës, Qerim Panaritit e të të tjerëve, por edhe mesh debatesh, zënkash, sharjesh e mallkimesh të hatashme. E megjithatë vështrimi i tyre ka qënë dhe mbeti nga e mira e Shqipërisë. Dhe fakti që Shqipëria mbijetoi, fakti që edhe Kosova u shkëput nga kthetrat e Serbisë, fakti tjetër që- edhe pse me probleme- ato janë futur në rrjedhën e proceseve të integrimit europian, tregon se vizioni i atyre burrave ka qënë drejt zhvillimit e përparimit të trojeve shqiptare.

Por pikërisht se rrjedha e ngjarjeve e shenjoi fatin e Shqipërisë kah e mira, me gjithë ato ngjarje shpesh kulmore si Kongresi i Manastirit, botimi “Diellit” the krijimi i “Vatrës”, Shpallja e Pavarësisë e deri tek Kongresi i Lushnjës dhe Lufta e Vlorës, e midis tyre Konferenca e Ambasadorëve, lëvizja haxhiqamiliste, ardhja dhe ikja e Princ Vidit, kthimi i Shqipërisë në shesh lufte i ushtrive të shteteve fqinjë dhe fuqive të mëdha të kohës, Traktati i Fshehtë i Londrës, Konference e Paqes the roli shpëtimtar i Presidentit Uillson etj., për të gjitha këto libri i Ilir Ikonomit ”Fan Noli Apostulli” V1, është aq i vlefshëm the interesant. Lexuesi tashmë ka një pamje krejt afër të vërtetës se si është luajtur loja the si kanë luajtur lojtarët. Ku padyshim Noli ynë shkëlqen mbi të tjerët. Ikonomi na e ka bërë këtë të mirë: ta njohim e shohim Nolin ashtu siç ishte. Dhe edhe pse i zbulon pothuajse çdo cep të personalitetit, të hapave në jetë e krijimtari, autori na e bën më njerëzor, më të afërt, më të ngrohtë.

E pra prandaj dhe tani vërtet e admiroj, e nderoj, i përulem, madje e dua dhe më shumë Fan Nolin.

Me 27 nëntor 2024 ndrroi jetë qetësisht pranë familjes humanisti shqiptaro-amerikan Dr.Sami Repishti. Lindi në Shkodër, Shqipëri, 1925. Aty kreu filloren e të mesmen; filloi universitaren, histori modern në Universitetin e Firenze-s. Studenti Sami Repishti, 14 vjeçar, u aktivizue në demonstratat studenteske të 5-7 prillit kundër pushtuesve fashistë. Babai Hafiz Ibrahim Repishti,D.D. Istanbul, vullnetar në rrethimin e Shkodrës (1912-13) Shef i arsimit, 1916, Imam, deputet fanolist republikan, për Shkodrën (1923-24) ra viktimë e terrorit fashist (1942). Qytetar Nderi, 2012, Nana Hava Bushati Repishti, viktimë e tri diktaturave, u dekorue nga Senatorja e N.Y.State N.Fernandez me “Certificate of Accomplishment”. Kaloi vite me dy fëmijë në kampin Tepelenë. 17 vjeçari Zyhdi Repishti u masakrue nga nazistët (’44).
Larg rrymave politike, Repishti qendroi si demokrat dhe intelektual jo-konformist. Me ardhjen e pushtetit diktatorial stalinist, ai u gjet në nji situatë që impononte politikisht dhe moralisht marrjen e nji qëndrimi patriotik. U aktivizue në veprimtari antikomuniste për liri e demokraci liberale perëndimore. U arrestue, 1946. I riu Sami u torturue egërsisht, dhe me 27 nandor 1947, u dënue me 15 vjet burgim të randë e punë të detyrueshme. Me nji vëlla të arratisun, nana e moshueme, motra dhe vëllau i mitun u internuen në Tepelenë. I liruem nga burgu, korrik 1956, punëtor krahu i përbuzun e i përndjekun, Samiu vendosi të arratiset në ish-Jugosllavi, në gusht 1959, tue lanë familjen në nji gjendje shumë të vështirë. U mbajt për 11 muej incommunicado, u dërgue në kampin Gerovo, Kroaci, 1960, dhe u dëbue në Itali, 1961. Emigroi në Amerikë më 9 prill 1962 ku banoi deri në frymën e fundit.

Në Botën e Lirë, refugjati Sami Repishti iu nënshtrue nji arsimimi rigoroz dhe fitoi diplomën B.A.(1964), M.A.(‘69) dhe PhD.(French,’73) nga Universiteti “la Sorbonne” Paris, (bursist), dhe Graduate Center, CUNY. Për 25 vjet ka dhanë mësim në gjimnazet amerikane (Malverne HS); ka sherbye si kryetar i departamentit të gjuhëve të hueja, dhe njikohësisht si pedagog i jashtëm pranë Adelphi Univ. (1973-78),NY. Profesor Repishti ashtë autor kryesisht i dy vëllimeve autobiografike Pika Loti – Tregime burgu(1997), e “Nën hijen e Rozafës – Narrativë e jetueme(2004) dhe 8 vëllime studimesh, si dhe bashkautor i 12 vëllimeve tjera. Ka qenë, dhe mbetet publicist i angazhuem për problemin e “Shqipërisë lindore”. Kosova e lirë, e pavarun, demokratike, e bashkueme dhe europiane ka qenë leitmotivi i jetës tij. I aktivizuem në lamin politik, ai bashkëthemeloi e drejtoi disa organizata shqiptaro-amerikane: Rinia Shqiptare Kosovare në Botën e Lirë, Kosova Relief Fund, USA, Lidhja Qytetare Shqiptare Amerikane (AACL), e Këshilli Kombëtar Shqiptaro-Amerikan (N.A.A.C.) për shumë vite grupimet politike ma efektive në SHBA. Që nga viti 1965, ai ka dëshmue para dy Dhomave të Kongresit Amerikan për problemet kombëtare shqiptare dhe ka mbajtë lidhje të vazhdueshme me kuadrot e Kongresit, Departmentit të Shtetit dhe Shtëpisë së Bardhë.

Panorama (Tiranë) e cilësoi ”…ish i burgosuri Sami Repishti është ndoshta personaliteti më i shquar dhe më i urtë që shqiptarët kanë sot në SHBA…”. Ashtë dekorue nga qeveritë shqiptare, amerikane e kosovare. Prof. Sami Repishti jetoi në Amerikë, bashkë me bashkëshorten e tij, Diana Repishti, arsimtare, djalin Daren, mjek, vajzën Ava, juriste, e pesë nipa e mbesa (Bryan, Julia Nicole, Audrey dhe Alexander).
Dëshira e fundit: Liri, Paqë në Botë dhe Mirëkuptim!

FAMILJA REPISHTI

Namik Selmani*/

Qyteti i Quincit ku e bëmë këtë veprimtari interesante të bukur e të dobishme ndryshe e quajnë “Qyteti i dy presidentëve”. Kushdo që ka ardhur këtu apo dhe ai që vjen për herë të pare, do i ketë rënë rasti që në qendër të Quincit, vetëm pak metra larg Librarisë Publike të këtij qyteti të kenë parë pranë njëri-tjetrit. Ish-Presidentin e dytë të SHBA Xhon Adams dhe zonjën e tij të dy me penda në dorë, që janë simbol i mençurisë shkronjore. Kodi libror që ka ndjekur në shekuj ose më saktë që nga fillimet e para të shtetit amerikan e ka shoqëruar brez pas brezi shoqërinë. Brenda kësaj bote të madhe dhe ne, shqiptarët, kemi pjesën tonë të kulturës shkronjore. Jo vetëm për të mësuar shkrim e këndim, por edhe për të shkruar më vonë historinë folklorin tonë. Më vjen mirë që këto promovim e bëmë në hijen e kryefestës sonë kombëtare të Festës së Flamurit. Kur nisëm projektin e këtij takimi me të palodhurin e çështjes kombëtare me Mentor Maksutaj, mikun e të gjithë vatranëve të Masacusesit, e ndieva se po bënim një punë të mirë, të dobishme. Po bënim pjesë të jetës kulturore të shqiptarëve në trojet tona amtare, po dhe në mërgim.

Takim për librin shqip në Diasporë bëhet në Bostonin e Vatrës të Nolit e Konicës nuk është një rastësi, po një domosdoshmëri që shkon në kufinjtë e misionit, ndaj falenderimi është më se i merituar për këtë degë aq aktive. E kjo bëhet në Nëntorin e Shqiptarëve që, si për rastësi të bukur, këtu, në Amerikë, bashkohet edhe me Thanksgiving një nga festat më popullore në Amerikë.

Bëhet në një përvjetor të vitit 1443 kur, Gjergj Kastrioti Skënderbeu dhe forcat e tij çlirojnë Krujën dhe ngrenë flamurin kuq e zi. Është përvjetori i Festës së Flamurit që këtë vit ka 112 vite që ësntë ngritur e përbën festën më popullore të shqiptarëve në mbarë botën. Në këtë tryezë librash dhe falenderimesh ka pjesë zoti Mark Kozmo ish-kryetari i Shoqatës MASSBESA që prej më se tre vitesh nguli këmbë dhe i krijoi kushtet zonjës Patricia Nugge për të ardhur në Boston. Të vinte dhe për ekspozuar thesarin e veprave më të rralla për Skënderbeun të botuara në gjithë gjuhët e që datojnë që nga viti 1450. Të falenderoja nga zemra fotografin e librit zotin Bujar Veselaj që më traditën familjare e me punët e tij në Amerika është bërë një kronikan i vyer i kujtesës së aktiviteteve të shqiptarëve. Libra të këtoj lloji nuk e kanë vlerën e tyre pa fotografinë që duhet të jetë sa më profesioniste. Mirënjohje për ta palodhurit Flamur Vezaj dhe Albert Maksutaj që kanë ndihmuar për organizimin e aktivitetit. Dua dhe të falenderoj zotin Kladi Haruni për fjalët e mençura e dashamirëse që tha për librin. Edhe zonja Lindita Meçe kishte pjesën e vet të bukur në moderimin e aktivitetit

Po një buqetë falenderimi do ia jepja dhe Elvis Sokolit një djalë i qeshur friendly si do ta thoja anglisht.

Është një rastësi e bukur që Dega e VATRËS na bashkoi dy ish-mësues letërsie që jetën e kanë patur të lidhur me librin. Me këtë rast i uroj shëndet dhe suksese dhe shkrimtarit Arisotel Mici. Një jetë të tërë e kemi lidhur jetën me librin shqip. Që në hapat e parë të kuvendimit me ish-nxënësit tanë kuptuam dhe besuam se çdo libër i ri i ngjan një festë të re. Madje i një feste që nuk vazhdon vetëm një ditë, po për shumë kohë, për shumë breza. Nis kjo festë që në prekjen gati magjike të kopertinës vazhdon te përkëdhelja e mollëzave tona që shfletojnë çdo faqe. Medituam për të. U emocionuam për ta. U mençuruam nga ata. Dëshiruam që këtë emocion e dialog ta përcillnim në familjen tonë, te miqtë tanë.

Nëse do ta shfletonim librin “Një jetë me Skënderbeun” unë po dhe sëbashku kemi ngritur disa Ura njëherësh

Kureshtia për librin e ri, po dhe një lloj misioni që kemi e duhet të kemi për të mbajtur gjallë rrëzëllimin e shqipes. Libri ka në qendër një zonjë, ka librin. Një libër që bashkon Anglinë ku jeton personazhi ynë Patricia Nugge bashkon Shqipërinë me Kosovën, së cilës i përket drejpërdrejt Skënderbeu dhe që e kanë këtë hero simbolin e luftës për liri dhe të bashkimit, bashkon Amerikën ku unë e takova për herë të parë zonjën Patricia dhe u frymëzova për të bërë këtë libër.

… Ishte një ditë e thjeshtë. Një festë për aktivitet e organizuara nga Kisha e Shën Gjergjit ose si jemi mësuar ta quajmë Kisha e Fan Nolit. Edhe në moshën ime, kur shkoj te ai institucion jam një nxënës i vemendshëm kurajoz. Pa ngurruar që të jem pjesë e ato misioni që ka atje fjala. O, sa shenjtëri merr këtu falja dhe bekimi që çdo shqiptar.

…Zonja palltokuqe që pak minuta më vonë e kishte emrin Patricia Nugge vinte nga Londra. Salla ishte mbushur me vetrina të xhamta Brenda së cilëve kishte libra për Skënderbeun Më të rrallë. Më të veçantët. Në disa gjuhë të botës kryesisht të Evropës. Të paguara me paratë e saj në dhjetra vite në ankandet më të shtrenjta. Kujdesej vetë që çdo gjë atë ditë të ishte e përkryer. Me ndihmën e zonjës Neka Doko salla ishte bërë një lloj ekspozite. Atmosferë shqiptare deri në madhështi. E sërish në qendër Ledi Patricia që ishte korrekte gjer në përsosmëri që në fjalën e saj ishte kujdesur që ta shkruante e t’i përgjigjej më vonë çdo pyetjeje.

Atë ditë në Boston po bashkonim dy skënderbejanë të vendeve të ndryshëm Pak të ndarë dhe në kohë.

Po jetonim me frymën noliane që një jetë të tërë ia kushtoi dhe kujtimit për Skënderbeun dhe një zonje angleze që gjithashtu një jetë të tërë ia kishte kushtuar koleksionit të veprave për të, promovimit të tyre në mbarë Evropën dhe botë dhe përcjelljes së lavdisë së historisë.

Një zonjë që e kishte lidhur jetën me librat që në rininë e saj kur punonte në një Bibliotekë Publike të Londrës e që me librat e Skëndebeut do bënte mrekullinë e vërtetë. Ishte një ngjarje e thjeshtë që do të ndryshonte jetën e saj pasionin e saj apo dhe një pjesë të kulturës sonë kombëtare. Një qytetar anglez i i ishte paraqitur në sportelin e bibliotekës ku ajo punonte dhe i kërkoi një libër për Skënderbeun. Me sinqeritetin e një punonjseje më korrekte se korrekte, ajo shkoi te drejtori i saj Trifo Maks. Drejtori ia kishte thënë shkurt jetën dhe lavdinë e Skëndebeut e ajo që të nesërmen nisi që të mblidhte në ankandet më të shtrenjtë të Evropës libra që flisnin për Skëndebeun e që nga libri i parë i botuar më 1510 ajo ka grumbulluar 37 librat më të rrallë e më të vyer për Skëndebeun dhe 500 relike të vjetra për jëtën e tij. I lexoi ato në origjinal e pak kohë më vonë e deri sot ajo është kthyer jo vetëm një arkivuese më e rrallë në botë për këto libra, po është bërë dhe misionare që kudo ku e dërgon këtë koleksion flet dhe për të

Prej vitesh ajo me atë buzëqeshjen e një njeriu të kulturuar human ka një shprehje

-Ju më thirrni dhe unë jam gati që të vij kudo ku ka shqiptarë.

Në një nga intervistat e saj ajo në një farë mënyre ngrihet dhe mbi historianët duke bërë një portret mjaft të sintetizuar për Heroin tonë

“Mirëqënia kurrë nuk e joshi dhe as vështirësitë nuk e thyen. Ai nuk kishte as etje as përfitim e as tangërllëk për t’u kënaqur. Ai nuk kërkoi pushtet për liri Kur i kishte mundësi ai mbante një tryezë gostie për oficerët dhe miqtë e tij, por ai hante një herë në ditë dhe me kursim. Ai nuk flinte kurrë më shumë se 5 orë në ditë dhe në kohë me rreziqe mund të flinte dhe dy orë në ditë.

Shprehur me një fjalë si mbret, si ushtar dhe i krishter nëse ka pasur ndonjëherë një figurë tër përsosu ajo është e Skëndebeut.”

Miqësia që ka me shqiptarët e me këtë vend të bukur ka bërë që ajo të bëhet dhe një zëdhënse e kulturës sonë

| Ah, ato dyert e vjetra, shtëpitë shekullore O zot sa të bukura! Duhet t’i mbani siç janë. Nuk vjen kurrkush për të parë qiellgëvishësa nuk keni ç’të rrëfeni me ta. Ngrijeni këtë çështje në grupe informale, universitete, media…|

Ç’të bëje para saj? E para, të krenoheshe për Skënderbeun që e kishte motivuar këtë zonjë që t’i kushtonte gati një jetë kujtesës së tij

Të skuqeshe së brendshmi se nuk kishe bërë kaq shumë në jetën tënde sa kishte bërë ajo për historinë e vendit tim.

Ashtu si kishte bërë ajo që në ditën e parë të njohjes me ë edhe unë qëmtova shumë për këtë mision që ajo i ka vënë jetës. Çdo shkrim çdo intervistë më sillte një emocion të paparë. Një shtysë që të shkruaja sa më shumë për jehonën e këtij misioni. Tashmë ajo është një Heroinë e vërtetë. Një Heroinë e kombit tonë që prej vitesh i bën nder kulturës sonë. Ndaj për këtë arsye ajo është dekoruar nga Tirana, nga Prishtina. Janë bërë disa dokumentar, shkrime. Personalitete shkrime që tregonin për vizitat e saj në shtete të Evropës pa dyshim dhe në Shqipërie në Kosovë, emisione televizive, intervista të ndryshme, ishin një buqetë shkronjore që ishin të mjaftueshme për një libër për vetë atë. Edhe më i madh mund të ishte ai. Mbase suksesi i librit në mbarë trojet amatare na e shton obligimin që në një kohë të afërt libri të përkthehet në gjihën angleze.

Në këtë mënyrë ne njohim jo vetëm kontributin e nderuar të zonjës Patricia po dërgojmë te miqtë tanë ndërkombëtarë dhe jehonën e veprës së Skënderbeut

Edhe drejtori i dikurshëm i bibliotekës ku punonte Patricia aso kohe ende e re ia kishte thënë asaj se Skënderbeut nuk ishte vetëm Heroi i Shqipërisë, po i mbarë Evropës.

Rrugëtimi i librit

Pas botimit ëndrra dhe dëshira e çdo autori është rrugëtimi i tij. Më vjen mirë që rrugëtimi i librit “Një jetë me Skënderbeun” ose “Një zonjë londineze e “dashuruar me Skënderbeun” ka patur deri tani një rrugëtim të bukur. Mbase është bekimi i bëmave dhe bekimit të Skënderbeut. Mbase është bekimi që mori fjala e shkruar në ngjizjen e saj në Kishën e Shën Gjergjit në Boston në atë mars të vitit 2023. E nisa me Prishtinën. Atje e botova dhe që në ditët e para pata mundësi që bashkë me një libër të përbashkët me një poet që banon në Zvicër ta beja të parin njohje me lexuesin e Kosovës. Disa ditë isha i ftuari i nderit në Shkollën e mesme “Hidajet Lezha” në Lezhë

Me kërkesën këmbëngulëse të Bibliotekës “Gjergj Fishta” në Lezhë u bë një promovim mjaft profesional me autoret e krijuesit e qytetit të Lezhës. U ndoq nga një takim në Mat, i organizuar mjaft mirë nga bashkia e Qytetit të Burrelit Në libër ka dhe një shkrim mjaft të mirë të shkrimtarit dhe studiuesit Hamdi Hysuka.

Dy emisione televizive nga Televizioni Shqiptar për Diasporën dhe nga Televizioni “Rrënjët” i bënë një analizë mjaft të thellë librit dhe patën një ndjekje mjaft të madhe nga shikuesit. Bashkë me promovimin e librit “Vëllazërisht“ të organizuar nga Ambasada e Republikës së Shqipërisë në Athinë u bë dhe njohja e lexuesve shqiptarë në Athinë e këtij libri që u ndoq me interes nga pjesëmarrësit. Aso kohe jetoja me kujtesën e Xhorxh Bajronit të Edit Durhanit, të Eduard Lear që kishin bërë një tjetrër vlerësim kulturës onë kombëtare

Para një muaji libri u promovua në radion “Fol dhe ti”. Besojmë se libri do të promovohet edhe në Uster në Njy Jork në Kanada ku ajo ka bërë një vizitë mjaft të suksesshme para disa vitesh. Është një nder i dyfishtë që i bëhet Skënderbeut po dhe kësaj zonje.

Me mjaft emocion e përjetova takimin me zotin Mehdi Hafizi drejtorin e Muzeut Kombëtar “Gjergj Kastrioti Skënderbeu” në Krujën heroike. Në Krujën Muze. Duke e vendosur librin mes qindra librave të të gjithë kohëve që janë botuar për Skënderbeut nga autorë të mbarë botës, mësova një fakt të bukur.

“Është plotësisht e vërtetë, -më tha ai, -se pas Napoleon Bonapartit, Skënderbeut zë vendin e dytë në botë për librat që i janë kushtuar atij.” Të mos harrojmë se Monumente të Skënderbeut sot ka Tirana, Shkupi Prishtinë, Gjakova, Kruja dhe në mjaft shtete të tjera në mbarë botën. Shpresojmë që libri të mund të përkthehet në anglisht. Miqtë amerikanë dhe anglezë duhet ta dinë këtë histori të re që i bën nder zonjës Patricia po dhe kombit tonë. Uroj që libri të lexohet nga breza të ndryshëm lexuesësh dhe të jetë një kurorë e freskët falenderimi për këtë zonjë fisnike që na bën nder si komb me përkushtimin e saj.

Nga ELENI KARAMITRI/

Peter R. Prifti – Ambasador i Historisë dhe Kulturës Shqiptare në Diasporë ( 24 nëntor 1924 – 17 gusht 2010 ). Peter R. Prifti është një prej personaliteteve më të spikatura të Diasporës Shqiptare në Amerikë dhe një figurë rrallë e përsëritshme intelektuale. Një nga më të shquarit studiues e historianë të kombit shqiptar, i fundmi i kohës Noliane, që promovoi imazhin e një Shqipërie të qytetëruar dhe Europiane. Eshtë dukuria intelektuale që u rrit në mjedisin demokratik amerikan, duke ruajtur frymën shqiptare, dashurinë për kombin, për kulturën, historinë dhe nderimin për Fan Nolin, për Vatrën dhe Diellin, me të cilët bashkëpunoi e kontribuoi tërë jetën me përkushtim.

Anëtar i Akademisë Shqiptaro-Amerikane me qendër në New York, u shqua në fushën e gazetarisë duke përfaqësuar një zë bashkëkohor e profesionist në arte e letërsi. Për të ruajtur të pacënuar imazhin e Shqipërisë, Peter Prifti nuk u ndal me argumentet e tij në artikuj të publikuar në enciklopedi serioze si: Encyclopedia Britannica, Compton’s Encyclopedia, Encyclopedia Americana, Collier’s Encyclopedia, World Book Encyclopedia, etj. Akademiku shqiptaro-amerikan, profesor Peter Prifti është kontribuesi i parë shqiptar në prestigjiozen Encyclopedia Britannica. Ky kontribut jo i zakonshëm, e bën të zëshme këtë figurë në botën intelektuale të diasporës jo vetëm në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, pasi artikujt e publikuar prej tij në këtë revistë janë me shumë vlerë për Historinë e Shqipërisë dhe Letërsinë Shqipe. Në serinë e librave Shkrimtarë Ndërkombëtarë, në botimin Shkrimtarë nga Europa Lindore” (Londër 1991), shënohet: Peter Prifti është një konsulent për shqipen në Departamentin e Linguistikës në Universitetin e Kalifornisë, në San Diego. Ai shkruan rregullisht për tema të ndryshme lidhur me Shqipërinë, kryesisht mbi historinë, literaturën dhe çështjet aktuale.

Patriot në kuptimin e vërtetë të kësaj fjale, Peter Prifti kërkonte që imazhin e mirë të Shqipërisë kudo në botë, ta mbronin vetë shqiptarët. Ai ka meritë se nuk rreshti së mbrojturi fuqishëm integritetin territorial të gjithë shqiptarëve, në rrethet shkencore, politike e diplomatike. Në emër të drejtësisë dhe barazisë njerëzore, nuk u lëkund asnjëherë të mbronte gjithshka që mendonte se ishte korrekte dhe e ndershme. Në veprimtarinë e organizuar nga Federata Panshqiptare Vatra (16-18 nëntor 2010), In Memoriam: Në kujtim të ndarjes nga jeta të Peter Priftit, I Përndershmi At’ Arthur Liolin përcjell mesazhin e tij mbresëlënës për privilegjin që ai personalisht kishte pasur duke ndarë së bashku me Peter Priftin, momente të çmuara si miq e kolegë: Ai ishte një nga më të shquarit studiues dhe historianë për kombin shqiptar dhe popullin e vet. Personaliteti krijues i Peter Priftit, u shkri në një me avokatësinë për mbrojtjen e të drejtave themelore e qytetare humane, si këtu në Amerikë dhe jashtë saj. Mirësjellja e tij e heshtur, mbeti legjendare sidomos në trajtimin e çështjeve apo problemeve të rëndësishme që evokonin pasion. Ai ishte një burim i pashtershëm për ne të gjithë.Tek ai gjeje bashkëpatriotin e plotëbesueshëm, akademikun e shquar dhe personalitetin e respektuar.

Asnjëherë i shtyrë nga vetkënaqësia po kurdoherë i prirur nga patriotizmi, nga krenaria kombëtare, Peter Prifti e tregoi angazhimin e tij aktiv në Komunitetin Shqiptaro-Amerikan edhe në krye të Vatrës dhe si editor i Diellit. Së bashku me emra të njohur si Fan Noli, At Artur Liolin, Gjon Sinishta, Stavre Skendi, Arshi Pipën, Sami Repishti dhe intelektualë të tjerë patriotë, ai shkroi një sërë artikujsh, reçensash dhe intervistash, me qëllim ndërgjegjësimin e opinionit publik amerikan mbi çështjet shqiptare. Veprat e tij janë një hulumtim objektiv historiko-social-politik e kulturor, vijim i studimeve të nisura në Sektorin për Studime Ndërkombëtare në Massachusetts Institute of Technology në Cambridge, një nga më të famshmit e këtij lloji, ku P. Prifti u mor kryesisht me çështjet shqiptare. Studiuesi i njohur, profesor Peter Prifti, ka qënë anëtar i Departamentit të Gjuhësisë në Universitetin e Kalifornisë, San Diego. Veprimtar i shtypit shqiptar në Amerikë, ai ka bashkëpunuar, ka shkruar e botuar në fusha të ndryshme, për demokratizimin e Shqipërisë, për çështjen e Kosovës dhe studime rreth historisë dhe letërsisë shqipe. Kosova zë vend të veçantë në botimet e tij, duke e vazhduar në vijimësi gjatë gjithë jetës këtë kauz, vështruar nga pozitat e demokracisë së vërtetë, sipas modelit Amerikan.

Komentet dhe analizat e Peter Priftit dallohen për forcën e argumentit, vërtetësinë, sinqeritetin dhe kthjellësinë e mendimeve. Në gazetën Dielli të 8 tetorit 1958, ai shkruan editorialin: Dilema e shqiptarëve të Amerikës-Të venë apo të mos venë në Shqipëri ? Është koha kur Washingtoni u ka mundësuar shqiptarëve të Amerikës ardhjen në Shqipëri, por ata ishin të pavendosur. Peter Prifti paraqet dilemat për grupime të veçanta; për ata që kanë familjet atje, për grupimin politik që i druhet shkuarjes për arsye politike, për ata që i druhen sëmundjeve, për ata që i friken ndonjë lufte dhe mund të mbeten matanë, etj. Ai nuk kursehet t’ju flasë hapur shqiptarëve: Kujdes, mos shkoni në Shqipëri me mendësi amerikane dhe mos harroni faktin se Amerika nuk ka përfaqësi diplomatike në Shqipëri. Ju bëni si të doni, por unë po shkoj… Peter Prifti erdhi në Shqipëri, po sigurisht duke lënë pas mendësinë amerikane e duke respektuar mendësinë shqiptare të kohës. Ishte shumë herët për t’iu afruar Shqipërisë dhe shqiptarëve me mendësi amerikane. Duhej pritur me durim koha kur mund të ndodhnin ndryshimet e mëdha.

Pranë Fan Nolit dhe Vatranëve të tjerë me përvojë, që sikurse ai vetë i kishin familjarët në atdhe, Peter Prifti e njihte situatën në Shqipëri dhe mentalitetin e bashkatdhetarëve të tij të rënduar nga propaganda dhe politika e pafre e diktaturës. Brënda diasporës, sidomos në vitet pas 1990-ës, dallohet një mbivendosje e autorëve të mërgatës së re. Profesor Peter Prifti, me humanizmin që e dallonte, u bë mbështetja e kësaj fryme të re në përmbushjen e kërkesave për zhvillim dhe informim lidhur me historiografinë dhe kulturën. Si ekspert në fushën e gjuhësisë, kërkimit dhe studimit, larg gjuhës së rëndomtë e të varfër publicistike, ai përkrahu fenomenet e reja në diasporë për këta emigrantë, që si shumë të tjerë sikurse edhe atë vetë, atdheu i kishte shpallur “kundërshtarë të regjimit”. Peter Prifti dha ndihmë pa asnjë shpërblim, si autor shkrimesh, studiues e përkthyes, për Shoqatën e shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë. Përkrahës dhe anëtar i kësaj shoqate që prej themelimit, ai cilësohet…Deri në fund të jetës, Nderi që nderon të gjithë krijuesit në këtë kontinent dhe më gjerë.”1

Autorët në diasporë, e në veçanti brezi i Peter Priftit, kanë qënë autorë veprash e publicistë, jo rrallë, me profile të disafishta, për shkak të rrethanave në të cilat e kryen veprimtarinë e tyre. Kështu e kërkonte koha dhe vendi ku kishin emigruar. Patriotët dhe shkollarët e emigruar ishin misionarë. Përmës shkrimeve informonin për ngjarjet dhe situatat politike, në mënyrë që Komuniteti shqiptar në Amerikë të qëndronte i bashkuar dhe i informuar edhe pse larg atdheut. Në këtë vështrim, studimet dhe kontributet e Peter Priftit shtrihen në disa fusha. Ai dallon si autor e bashkautor në disa libra të botuar, në shkrime me tematika të ndryshme, në gjuhësi, letërsi, histori, arkeologji e besim fetar, autor portretesh e figurash të shquara, recensione në shqip e anglisht, përkthime e krijime letrare. Në gjithë këtë intensitet shkrimesh e botimesh, ky autor jep shumë pak të dhëna për jetën dhe veprën e tij. Prej modestisë që e karakterizonte, ai ua ka lënë në dorë studiuesve dhe lexuesve të thonë fjalën e tyre për këtë kontribut.

Botimet e librave të Peter Priftit si autor e bashkautor janë në anglisht. E filloi punën e tij akademike më 1969, me studimin monografik: Kosovo in Ferment , ndërsa punonte në Institutin Teknologjit të Masaçusets (MIT). Më pas ai do të radhitej krahas studiuesve anglisht-folës me libra të tjerë të shkencave politike si: Socialist Albania Since 1944: Domestic and Foreign Developments, M.I.T.,1978, Confrontation in Kosova: The Albanian-Serb Struggle: 1969-1999, botim 1999, Remote Albania: The politics of isolation (Shqipëria e largët: Politika e izolimit) 1999 dhe ribotim 2002, Land of Albanians-A crossroads of Pain and Pride (Vendi i shqiptarëve-një kryqëzim i dhimbjes dhe krenarisë) 2002, monografinë Unfinished Portrait of a Country, 2005, (Portret i pambaruar i një vendi) 2005, Albanian Mosaics (Mozaik shqiptar), 2005, i vetmi libër në gjuhën shqipe. Botimet vazhdojnë si bashkautor në Readings in Albanian,1979, Spoken Albanian,1980, Standard Albanian, 1982.

E vërteta është se, ne jemi shqiptarë po nuk e njohim ende sa duhet botën intelektuale shqiptare të përtej kufijve tanë dhe kontributet e saj. Edhe pse ka kohë që kufijtë e Shqipërisë janë hapur, ka ftohtësi në këtë drejtim. Ndodh kështu edhe me diasporën shqiptare të Amerikës, ku izolimi i gjatë në vite, largësia fizike, pa harruar prapagandën, kanë bërë punën e vet, duke i qëndruar larg tezës për njohjen e saj. Vështruar kështu dhe duke gjurmuar aktualitetin, duhet të kujtojmë fjalët e vatranit Konstandin Demo në librin e tij Shqiptarët në Amerikë, imigrantët e parë, (The Albanians in America: The first arrivals)1960, se, Libri i Historisë së Shqiptarëve të Amerikës, vepra heroike e atyre burrave fisnikë, që lanë trashëgim një histori me të cilën mburrremi, po mbetet në dollap dhe rrezikon të myket e të harrohet së shpejti. 2

Veprimtaria shkencore e Peter Priftit thuajse është e panjohur nga bota shqiptare, prandaj veprat e tij duhet të përkthehen shqip, që t’i përkasin trungut amë dhe që të njihet puna dhe vlera patriotike e tij. E kemi për detyrë morale dhe qytetare t’i njohim e t’i nderojmë patriotët dhe shkencëtarët tanë të çdo fushe, për të mbajtur lart dinjitetin kombëtar. Kjo detyrë, shënon shkrimtari Naum Prifti, i përket së pari, Akademisë së Shkencave të Shqipërisë e po ashtu, institucioneve përkatëse. Pas largimit të Peter Priftit nga kjo jetë, i vëllai, shkrimtari Naum Prifti, u kujdes që arkivi i rrallë personal i Peter Priftit, i njërit prej kontribuesve më të njohur të çështjeve shqiptare në ShBA, të depozitohej në Philadelfia, atje ku ai u rrit dhe u edukua, së pari në kolegj e më pas, në Universitetin Pensilvania, ku fitoi gradën Master në Philosofi me studimin që kreu për jetën dhe veprën e filozofit skocez David Hume (Deivid Hjume). Peter Prifti punoi me pasion për veprën filozofike të Hjumit, që mendonte se, njerëzit që shkruajnë për jetën e tyre, janë të kapur nga një ndjenjë e tepëruar e vetëdashjes…Duke mos dashur të radhitej mes këtyre njerëzve, ai la të shkruar një Autobiografi shumë të shkurtër për vete.

Pranues i kësaj teze, vetë Peter Prifti që tërë jetën nuk rreshti së shkruari për jetën dhe veprën e të tjerëve, shkroi aq pak, apo aspak, për veten e vet. Kjo nuk e bëri të lehtë punën studimore për hartimin e monografisë kushtuar figurës së tij, Peter R Prifti në botën e dijetarëve shqiptaro-amerikanë, E.K. 1997 dhe më pas të bibliografisë për të, e cila përfshin shumë zëra dhe volum pa numër faqesh, për të cilat, sistemimi dhe studimi, ishte një histori më vete mundimi e angazhimi serioz, deri në botimin e librit Diaspora Shqiptare në Amerikë-Studime letrare, dëshmi, bibliografi, E.K. 2017.

Në letrën e datës 10 maj 1996, ndër të tjera, profesor P. Prifti më shkruan: Shoh se je entuziasmuar shumë për vizitën që kam në plan të bëj aty këtë vit dhe mendon ta bësh atë një “ngjarje publike”. Në të vërtetë, unë nuk e konceptoj kështu vizitën time në Shqipëri. Ti e di se unë jam njeri “privat” dhe mjaft i tërhequr në publik. Nuk më pëlqen celebrimi i vetvetes. Më mjafton reklama që më bën puna e kryer.

Sikurse për shumë studiues, për të cilët, trashëgimia pasurore përfundon vetëm në libra e letra, edhe Peter Prifti, një jetë të tërë pune e sakrifice intelektuale, e mbylli historinë e jetës duke lënë pas trashëgim një Arkiv shumë të pasur shkrimesh me interes. Janë rreth 200 dosje me dorëshkrime, studime e recensione, artikuj, letra, aty gjendet korrespondenca e tij me personalitete politike, shkencore e kulturore në Amerikë dhe në vende të tjera të botës, shkrime me interes të veçantë për Shqipërinë dhe Kosovën, kujtime dhe shënime udhëtimesh që presin të studiohen.

Përtej ironisë, ka si të ketë të ngjarë e të jetë rastësi, që institucionet kulturore të vendlindjes e lënë në heshtje e në hije këtë personalitet të letrave shqipe, duke njohur modestinë e tij të mosreklamimit ?! Për hir të së vërtetës, heshtja institucionale duhet të thyhet edhe pse universi krijues, jeta dhe kontributi shoqëror e politik, arkivi i pasur i veprave të Peter Priftit, kanë shumë vlerë dhe janë dëshmia më e mirë se vepra e tij është e tillë që, edhe në heshtje, ka forcë e zë të flasë vetë, në çdo kohë e për çdo brez.

Referenca:

Citimet nga: Shqiptarë në Liri-Diaspora Shqiptare në Amerikë (Studime letrare, dëshmi, bibliografi), Eleni Karamitri, botim 2017, fq. 152,165.

Zëra nga Diaspora – studime, portrete, dëshmi, Eleni Karamitri, 2005, fq. 7

Literaturë

https://gazetadielli.com/kujtojme-editorin-e… gusht 2018.

https://gazetadielli.com/profesor-peter-r-prifti…/M. Kafilaj, 23 gusht 2023