Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

PËRCEPTIMI FIGURATIV DHE NDIJIMI ARTISTIK I LIRIKËS POETIKE

by

Kritikë letrare nag Shefqet DIBRANI/

Besnik Camaj: “STREHË DASHNIE”, poezi, Shtëpia Botuese, “OM”, Prishtinë 2018, faqe 112./ISBN 9789951 632 49 2/

“Krejt këtë rrush e krejt këtë verë,/

Ta kisha dhënë,/

Veç me të puthë një herë në gushë,/

T’më kishe lënë”/

Besnik Camaj, është dëshmia e maksimës se “artin e vërtetë e krijon aristokracia”, e cila i posedonte të gjitha mjetet tjera, andaj arti për këtë shtresë nuk ishte më luks se atë e kishin, por ishte nevojë shpirtërore, përkatësisht vlerë artistike që iu mungonte. 

Besnikunuk është aristokrat nga ana materiale, sado që punët i ka shumë mirë, por në arritjet akademike në të cilat ka investuar shumë, mund të kategorizohet ndër ata intelektualë të cilët me përkushtim iu kanë qasur ngritjes intelektuale. Tashmë Ai është ligjërues në shkollimet e larta akademike dhe njëri nga docentet në Universitetin e Shkencave të Aplikuara, në Yverdon – Zvicër. Vite më parë, në komunitetin shqiptarë në Zvicër dhe kudo në Evropë, emri i tij u bë edhe më i njohur sepse iu rikthye me plotë hov organizimit të Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptarë në Zvicër, për të dhënë edhe aty ndihmesën e poetit në fushën e organizimeve kulturore. Edhe sa ishte kryetar i SHKSHZ, sukseset nuk i kanë munguar, as nuk kanë munguar Festivalet dhe aktivitetet letrare, të cilat kryeisht i ka mbuluar nga të hyrat personale, duke bërë shumë për kulturën, librin dhe miqtë poet. 

Pa dyshim, rikthimi tek letërsia, përkatësisht tek poezi, duhet të ishte nevojë shpirtërore, për ta kompletuar veten edhe në planin artistik. Poeti Besnik Camaj, është prezent me botime e veta letrare që nga viti 1999. Nëse gjërat shikohen nga ky prizëm, duket se koha e ngritjes akademike i paska shërbyer si përvojë për t’i aplikuar ato dije edhe në veprat poetike e letrare duke krijuar profilin e tij, ndërsa poezia që shkruan ai të zë vendin e merituar në sfondin e poezisë lirike, me estetikë mirë të organizuar. 

Edhe poezitë e përfshira në librin “STREHË DASHNIE”, janë lirika që kanë nuanca të poezisë erotike, të shkruara me kujdes që këtë zhanër të poezive e bëjnë më të afërt dhe më të pranueshme. Këtë mendim poeti e shprehë në poezinë “NË KËTË BOTË”, në të cilën thotë: “të marrt’/ unë jam rrugë/ e ti strehë/ që veç pikon/ e deh”, faqe 17. Një këndvështrim dhe një qasje sa fisnike po aq meditative, e shkruar me kujdesin filozofik që përjetohen thellë, si lirika të mira: “Eja n’turr/ eja t’mësojmë si rrnohet/ mbi vullkan/ nën hije/ me flakë e tym/ dashnie”, faqe 19.

Larushia e kësaj poezie pasurohet me sfond fjalësh të rralla që i përkasin kryesisht gegërishtes letrare e cila mbulohet me shprehje nga zona e Dukagjinit, por shkrimi si i tillë është me figura stilistike që janë të realizuara estetikisht dhe artistikisht për t’ia pasur zilinë! Gjithsesi Besnik Camaj, na dëshmon se e folmja e zonës është ama e poezisë, ose poetët e kësaj treve janë më me fat pasi lindin mjeshtër të artit poetik, dhe kanë një leksik gjuhësore më të përsosur. Sigurisht janë ngjizur këto vlera të etnosit andaj poeti është i kompletuar për të ligjëruar artistikisht, andaj poezive iu ka dhënë motiv duke ndërtuar metaforën, ai ka aplikuar formën e mendimit meditativ: “E gishtat më janë mpi/ m’kanë ra për thonjsh/ tue i shti n’pej rrugët e moçme”, faqe 21.

Poezinë e këtij libri e dallon elementi erotik dhe ai lirik, që i kushtohen dashurisë njerëzore dhe harmonisë, si parakusht për ndryshim cilësor dhe nuanca letrare të kultivuara me elegancë përplot motive të pikasura me mënyrën artistike e cila përçon mesazhe të këndshme erotike: “Ishim bashkë/ unë/ ti/ dhe terri//as sot/ nuk e di/ cili nga ne të tre/ çmendoi më shumë”, faqe 20. Ky perceptim lirik, është po aq meditativ dhe përmbajtjesore duke e bërë poetin dhe poezinë të dalluar edhe për shprehjet dhe nuancat poetike, të rralla, madje disa edhe të harruara por që rikthen si të ishin kristale me vlerë të cilat i gjejmë në këto vargje, ndër më të realizuarit që janë shkruar e kultivuar.

Përmbledhja poetike “STREHË DASHNIE”, është ndarë në katër cikle që përngjajnë në katër shtylla me emërtime ritmike e mjaftë karakteristike: Brigjeve, Shtigjeve, Majave, Qiejve, të cilat bëjnë librinsi krijim lirik të konceptuar mirë artistikisht. Në anën tjetër na bënë për të besuar se përmbledhja është koncept i paramenduar në njërën anë, kurse në anën tjetër shprehja metaforike është thellësia e aplikimit të teorive shkencore që i ka studiuar, si mundësi e rrallë për ta artikuluar mendimin filozofik mbi të cilin janë krijuar nuanca dhe shprehje të shumta leksikore te cilat e bëjnë edhe metaforën poetike mirë të avancuar.

I

“buzëqeshja jote

mbushë horizontin vargje 

që mbijnë në rrënjë rrushi 

e ngjiten lart” 

dhe po aty:

II

“Krejt kët rrush e krejt kët venë

ta kisha dhanë 

veç me t’puthë nji herë në gushë 

t’më kishe lanë”

Poezia “NË VNESHTË”, faqe 26. 

Një mozaik i tërë si antitezë e dyanshme, përshtypje mirë e kultivuar, me shprehje lirike më të pranueshme.Si koncept poetik na bënë për të kuptuar poezinë me simbolikë hyjnore, me idetë që i ngrit në simbolikë të vargut dhe qëllimit për të artikuluar mendim të fuqishëm lirik e poetik. Mënyra magjepse dhe ritmika e shprehjes është sfondi që përcakton fatin e poezisë e cila tashmë ka marrë udhën e vet drejt suksesit. Ta zëmë përmes poezisë “Ka çaste”, Besnik Camaj ka shtruar një tezë teorike: “Ka çaste/ që nuk ndodhin në jetë/ edhe me dashtë/ ka net që presin n’radhë/ me marrë një biletë/ për detin e Shpirtnisë”,për të theksuar sintezën se: “janë do çaste që shëtitën qiellit/ e kurrë nuk vijnë po s’i ndoqëm”, dhe për ta përmbyllur poezinë me antitezë e cila materializon tezën teorike që parashtrohet në fillim: “ka shumë net që s’vijnë/ dhe ditë që palosen në radhë/ po ka çaste që t’presin frymën/ e nuk e lanë pa ardhë”, faqe 75. 

Thjeshtësia e vargut ka dhënë kuptimin e plot të sentencës e cila më duket se ka arritur në cakun e synuar, për të prekur majat, për të rrokur suksesin. Ky libër i posedon të dyja, edhe sukses edhe arritje njëkohësisht duke e tërhequr vëmendjen e lexuesit dhe të kritikës letrare, synim të cilin sado që e fsheh, e ka edhe Besnik Camaj se është poet, më shumë i lindur se sa i krijuar. Prandaj kaq lirshëm shprehet, pa druajtje dhe po komplekset e kritikës. Thjesht ka gjetur këtë “STREHË DASHNIE” në vetën e tij, në shpirtin e tij, andaj edhe poezitë i shkruan për vete, se edhe ashtu kanë rrjedh nga vetja e tij, gjë që vetëm arti i mirë krijon rrjedhë për të shkuar deri tek lexuesi i rëndomtë dhe tek ai më profesional, në kohën kur poeti i njeh, “dy njerëz/ që varret e veta/ me thonj që prisnin rritën/ i hapën/… / sa ishin gjallë”, poezia “I NJOH”, faqe 50.

Pa dyshim, poeti ka bërë përpjekje për të gjetur forma më specifike të shprehjes poetike e cila paraqet ndjenjën e brendshme, krejt e virgjër dhe mjaftë transparente i prezantohet lexuesit, sidomos atij që ka lidhje shpirtërore më të fuqishme me poezinë e cila si loti “pikon nën strehë/ portret i varun mbi oxhak/ ftu i dukun për merak/ rrudhë që shkrifesh/ mbi dridhmat e kitarës sime/ tue i mbledhë tingujt/ nji-nga-nji”, faqe 40, vargje që pikojnë si kristale.

Në poezinë e Besnik Camajt, ndeshim larushi motivesh të cilat nga poezia lirike alternojnë kah poezia erotike të cilën e krijon me mjaftë pasion dhe në anën tjetër poezive iu jep vlerë përjetuese. 

“të përqafoj dridhshëm 

para këti syshkrimi

se veç ti/ m’i ke ngreh flokët

m’ke lanë pa to

/…/

herët-a-vonë

kam qejf me ba dashni me ty 

le të merr’ n’thu edhe Toka 

ndoshta kthehet në krah t’duhun 

e ia sheh t’mirën tanë bota” 

Poezia “ TASH”, faqe 28. 

Ose tek poezia “JAM NGJIZË”, me një erotikë më të sofistikuar, si harlisje deri në çmendje, motive erotike të shprehura nëpër vargje:

“tash po e vëneroj

të gjithë

m’paskan hangër nga pak 

veç ajo ma s’shumti 

e n’tana anët”

Faqe 29.

Besnik Camaj iu ka kushtuar kujdes marrëdhënieve ndër shoqërore të cilat kur vijnë në këtë kohë erozionesh morale duket si thirrje për të shikuar njëri–tjetrin në sy dhe për ta ndihmuar njëri–tjetrin e nëse ka hapësirë pse të mos bëhet edhe dashuri. Vargje të kësaj natyre gjejmë me bollëk që i kushtohen raporteve shoqërore qofshin ato lirika apo erotika, kudo këndvështrimi i poetit ka qasje pozitive: 

“në mur

 paska ra dielli 

nga gravurat mbi shkamb 

qenkan fshi zanat

/…/

eja i ndërrojmë dy fjalë 

shkundim pluhunin

mbushemi frymë

shkëndijat rindezen kadalë” 

Poezia “NGA PIKTURA”, faqe 37. 

Një amalgamë përjetimesh interesante, ngjizje poetike të lidhura drejtpërdrejt me zhvillimet kundërthënëse edhe brenda vet kulturës, prandaj Besnik Camaj e dëshmon veten humanist lirik, humanist erotik, njeri i vlerave ku ka tërhequr vëmendjen e shoqërisë.

Trajta e gegërishtes që ka përdorur poeti, shkon me afër asaj gegërishtes letrare se sa të të folmeve lokale që flitej dikur. Tashmë edhe kjo e folme është mbizotëruar nga shqipja letrare, andaj ky komunikim gjuhësor u jap lirikave vlerë artistike dhe si përjetime më shpirtërore, më të përjetuara, ndërsa poeti pranohet si lirik të cilit vargu dhe shprehjet poetike i rrjedhin nga përjetimet e brendshëm, nga niveli edukativo arsimor që ua shton vlerën lirikave në njërën anë, kurse në anën tjetër për t’i besuar se shkrimet dhe poezia për poetin, nuk janë shkrime rasti e çasti, por janë frymëzime e përjetime poetike që i lindin nga shpirti, nga muza krijuese. Gjithsesi Besnik Camaj është lirik i hollë i cili përmes kësaj trajte gjuhësore ka pasuruar leksikun gjuhësor duke e bërë librin “STREHË DASHNIE”, vlerë specifike e cila duhet të merret parasysh edhe në planin e leksikut dhe leksikografisë shqipe. Kjo trajtë gjuhësore nuk ia humb vlerën poezisë, përkundrazi në disa nuanca e sforcon duke i dhënë konotacion artistik më ndryshe se sa të tjerët andaj edhe lirikat si përjetime artistike janë të veçanta, të rralla dhe mjaftë përjetuese.

Poeti Besnik Camaj, jeton mes vlerash, krijon vlera dhe me to bënë art dhe letërsi artistike. E kur poeti shkruan lirika dhe poezi artistike drejtpërdrejt bëhet i pranueshëm dhe më shumë i komunikueshëm me lexuesin e poezive, por domosdo ngjallë interesimet edhe të kritikës letrare e cila jo pak i ka kushtuar vëmendje këtij libri dhe poetit në përgjithësi. Saktësia e mendimit është e kultivuar me përkushtim, sikurse metafora dhe simbolika që zënë vend meritor, e specifikuar me kujdes ka harmonizuar mendimin dhe idenë në përputhje me elementin lirik.

Një vëmendje specifike zë poema“Republikë”, që është vendosur në fillim të librit, dhe pa dyshim është njëra nga krijimet më të bukura artistike, jo vetëm brenda këtij libri. Kjo ngjizje në mes sinonimit të Republikës si përcaktim juridik dhe Kapelës me të cilën bëhet loja poetike sidomos kur poetit është “strehë e dashnisë të pambarueme”. Nëse në mënyrë imagjinatave na duhet dora e Republikës si sitëm juridik, po me kaq afsh streha mbron metaforën lirike, e cila gjithmonë poetit iu ka gjetur afër: “m’ke mbajte ngrohtë/ m’ke dhanë dije e m’ke ba hije/ më thërret n’emën e mbiemën/ m’i mbron rrënjët edhe fijet”. Edhe atëherë kur “sakaq shi e breshën m’godet në kokë”, edhe atëherë kur poeti “bahet qull”, rrugëve me gropa siç shprehet vet ai.

Një ngjizje kaq të fuqishme rrallë e hasim në lirikat me këtë përjetim dashnie. Pastaj vargu bëhet më i ndjeshëm kurse imazhi lirik më i fuqishëm, si të themi shprehjet artistike me të cilat autori ka nxjerr simbolin për t’i shprehur nuancat e rrëfimit lirik: “E dashtun/ t’kam ruajte/ ashtu si kam mujtë/ me krah e pa krahë/ në breshën e stuhi/ me njëqind mijë telashe/ e me shumë kufij”. Edhe këtovargje janë të shkruara me pasion: “po unë nuk të lëshojë doresh/ se kështu m’ke gatu(edukuar)/ edhe nëse të heq ndonjëherë kur djersij/ të vë prapë mbi kokë/ s’mundem pa ty”, paraqesin një nocion me dy kuptime që ka lidhje me përcaktimin semantik të Republikës si nocion juridik ku do të ngjallen alegori të pashmangshme edhe për ligjërimin e kujdesshëm lirik, shprehje këto të cilat i ndeshim përgjatë librit si klithma dhe psherëtima të papërsëritshme, tamam siç shprehet ai: “Ta dish/ aty mbas veshit/ i kam mbledhë tana pikat e shiut/ e i kam shpërnda në tela t’shpirtit”. Vërtetë Besnik Camaj, është krijues më i veçantë qoftë për strukturën fonetike si dhe për aspektet e sintaksës në ligjërimin artistik të lirikave poetike, madje duke e personifikuar poetin si Hyj’ të artit poetik.

Streha e Republikës, manifestohet si njëra nga mbrojtëset më besnike për poetin, vetëm ajo nuk e tradhtoi, andaj ashtu me të komunikon duke krijuar imazhe të interpretimit meditativ në njërën anë, kurse në anën tjetër ka bërë këtë lojë lirike si interpretim artistik që ka specifikat e veta, se “edhe ashtu kimet janë rrallu/ të mbramat janë me fat/ shkretina po hapnon nga shkujdesja/ tash krejt çka bie mbi/ rrëshqet curril/ kajshëm e skajshëm”. Sipas kësaj lirike, poeti Republikën e ka kult, e ka tempull, e ka Zot që i beson shumë, sakaq e ka jetë e ka dashuri, e ka shok, e ka mik që i rri besnik dhe e shoqëron kudo dhe kahëdo, sado që nganjëherë ka krisma, grindje, plasje e përçarje, përsëri duhet dhe duhen: “po edhe nga ikja e çasteve/ kur kapeshim për asgja/ e nuk shihehsim sysh/ kur folnim pa mendu/ e i kthenim shpinën njani-tjetrit/ në vend që t’i kuronim plagët”, është ligjërim sa fisnik po aq specifik, i rrallë dhe mirë i konceptuar që të detyron për të marrë frymë thellë, e për t’iu rikthyer “dashnisë” si fuqi magjike e shumë herë.

Sigurisht, simbolika e republikës i tejkalon kufijtë e ligjërimit poetik, ato nuanca shkojnë edhe përtej poezisë, të cilat ngjizen me elemente hyjnore, si simbolikë e të shenjtës – dashurisë, pastaj shtrihen në hapësirën gjeografike për të cilën e rreth së cilës sillen metaforat duke bërë ligjërim artistik, si interpretim me nuancë nacionale, “që të më mbrosh/ e të m’i ruash bjeshkët”, por për të fuqizuar mendimin artistike rreth toponimit Republikë, ku poeti kërkon që “të m’i ruash bjeshkët/ me gjithë ata shtigje e ata brigje/ ku e lash frymën time“, janë vetëm nuanca artistike të cilat mund të jenë ndikuar edhe nga fenomeni i lëvizjes së kufijve, veçmas do të besojmë atëherë kur ta kuptojmë se vet poeti i përket asaj zone, për të cilën dhe rreth së cilës është ndërtuar sentenca (mendimi) si imagjinatë, e cila përçon mesazhe të mëdha për simbolikën e Strehësnë Kapelën Republikë, ose janë nuanca të aspektit gjeografik, përkitazi rreth lëvizjes së Kufijve të Republikës?!

Interpretimi i “Strehës”së Republikësmerr konotacione të ndryshme dhe jep interpretime të shumta. Streha e Republikësnë aspektin juridik është mbështetja e të gjitha vlerave që i mundëson Republika si konstilacion juridik në mirëqenie të qytetarëve. Poeti duke jetuar vet nën Strehëne një Republike(Shteti), siç është Zvicra ka arritur të përkthej imazhe, të interpretoj nocione si idiomë frazologjike mbi Republikën si shprehje e juridiksionit, qoftë Kapelë e rëndomtë, e cila poetit i sjell ngrohtësi, ia mbron kokën që aty diku ai e ka të fshehur mendjen, dhe nëpërmes këtij relacioni ndërton imagjinatën për t’ia pasur zilinë, ndërsa mjeshtëria e poetit shkon aq tutje sa nganjëherë nuk e kemi të qartë nëse kjo Republikë kaq e imagjinuar na është bashkëshortja me emër “dashuri” rreth së cilës sillen lajkat lirike, lazdrimet erotike, nëpërmes të cilave shprehet respekti më sublim që mund t’i kushtohet femrës e cila ështëGrua e respektuarqë kurdoher ngjall vullkan të brendshëm, ndërsa poetit ia paska ndezur muzën për të shkruar. 

Të gjitha këto aludime, dyshime e mundësi për ta gjetur fijen e perit në lëmshin erotik, që poeti Besnik Camaj, e ka realizuar kaq artistikisht, duek dhënë interpretime të shumta që posedojnë ndjeshmëri dhe do të përjetohen me afshin e zemrës, duke e kthyer imagjinatën te burimi i Drinit, atëherë “ku futja kambë e duar/ për t’nxjerrë një troftë/ që s’e kish’ kush atëbotë”, janëëndrrime vetëm për kohën e rinisë, atëherë kur kaq ishin mundësitë, dëshirat po aq, realitet i asaj kohe për tu kënaqur me pak, siç e përshkruan poeti, me një troftë “që s’e kish’ kush atëbotë””.

Kjo imagjinatë kaq e thellë, kaq e zhvilluar, kaq e avancuar e bënë poetin të rrallë, prandaj duhet t’i lejohej interpretime deri në çmendi, qoftë pas lirikave ose edhe pas dashnive të shumta, sepse pas tyre shihet se mbeten vetëm gjurmët poetike dhe vargje kaq mirë të realizuara, me po atë afsh mirë të përjetuara. Duket se imagjinata e Besnik Camajt, është e zhvilluar më shumë se sa e kuptojmë në shikimin dhe leximin e parë. Interpretimi i saj nuk bëhet kollaj, se në aspektin ekzistencial na duhet ngrohtësia për t’i ruajtur raportet e mirësjellta, ashtu siç i ka ndërtuar imazhet lirike me kaq nuanca përjetimi. Raportin moral si mirësjellje intelektuale me Republikën, që e paska shoqëruar poetin në çdo stinë të vitit, qoftë dimrave për ta mbrojtur nga ngricat e mëdha ose verës për ta mbrojtur nga djegia e diellit. Sigurisht edhe vjeshtave nga shirat e shumtë, ndërsa pranverave Republikën e paska përdorur për ta zbukuruar kokën e tij, krejt thejsht sa për t’ia mbajtur nën zapt flokët e harlisura, ose për t’ia harlisur dashninë nëpër ambientin e bleruar që e paska rrethuar!

Kjo poemë, ashtu siç është cilësuar edhe nga të tjerët është krijim i rrallë, ndërsa poeti mjeshtër i vargut artistik për të trajtuar dhe interpretuar fenomene që e rrethojnë, shoqërojnë a bashkëjetojnë: “streha ime e dashnisë/ edhe matanë/ kam me t’mbajtë mbi kokë/ mbi vete/ deri sa të tretem/ në kristalet polifonikë/ të trupit tand/ e të bahem gati mbi rimbi/ në një botë tjetër/ me ma shumë dashni”.

Në planin artistik është krijim antologjik, në aspektin poetik dhe sintaksor si referencë për tu parë mundësit e interpretimit që i lejon e folmja gegërishte të cilën e ka përzgjedhur poeti si gjuhë për të shkruar perla antologjike! Padyshim Besnik Camaj, ka shkruar vlera monumentale e cila shpjegon për mundësin kulturore që ka gjuha jonë për të ndërtuar vargje të tilla me imazhe kaq mbresëlënëse si frymëzim idilik ku kemi deficite kulturore në interpretimin e fjalës artistike. Mbi të gjitha këto figuracione e interpretime qëndron vet poeti Besnik Camaj nga i cili arkipelagu i krijuesve shqiptar, jo vetëm në Zvicër, por në shkallë kombëtare, pret edhe blatime të tjera të kësaj natyre, të këtij niveli edhe patriotik qe besa! Se “në fund t’fundit le ta dinë të gjithë/ se të dua shëndetplotë/ dhe dua me t’pa në dritë t’synit/ kur t’mi mbyllësh qepallat/ për t’fundit herë”, Amen!…

Në anën tjetër edhe “Poemë për Artin”, që është përfshirë në ciklin e katërt “Qiejve”, është e ndarë në pesëmbëdhjetë strofa të cilat mund të publikohen secila veç e veç. Por Besnik Camaj, duke shpjeguar “çka nuk është art” dhe të kundërtën e asaj“Art çka është”, ka bërë jo vetëm këtë poemë, por si tërësi poezi të realizuara mirë dhe me mesazhe të forta artistike:

I.

“nuk asht art

me qenë shumë i hershëm

e me mbërri n’cak ma s’voni”

II

“po art asht

kur e din mirë kah po shkon

dhe ku ke me mbrri

e ipesh me tanë qenien

që rrugës çdo shteg me ça

e kujt sherr mos me i ba”

 Poema “ART ASHT”, faqe 88.

Në “STREHË DASHNIE”, si tërësi tematike lidhen të gjitha vlerat e mundshme pozitive, kurse në poemat “Republikë” dhe në “Poemë për Artin”, gërshetohen mënyrat e interpretimeve të dyfishta në formën: “asht dhe nuk asht”ose “të jesh e të mos jesh”, që në aspektin teorik pasqyron njohjen e thellë gjuhësore dhe mundësitë e interpretimit, vlera këto të cilat na vijnë si perla poetike të realizuar me sukses. Gjithsesi, poezitë janë përjetime lirike të kompletuara, duke e bërë autorin artist të poezisë së sotme shqipe, sepse siç shprehte vet ai “…art asht me ia hapë kapakët/ me kujdes t’shtuem/ e me ia nxjerrë ngadalë/ perlën e mshehun n’zemër t’saj/ për me ia dhuru personit/ që t’i ka marrë mendtë”, tamam qysh mendon vet ai se “ndoshta t’i kthen”?!…

Ky poet posedon opus lirik mjaftë të pasur, poezia si ndjenjë artistike me vlera të paimagjinueshme është pasuri artistike e poezisë së sotme shqipe, sidomos për mënyrën e interpretimit të saj: “…art asht/ askujt mos me iu tutë/ me e kritiku n’sy kur e meriton/ pa të jetë edhe i familjes t’ngushtë/ mik a farefis/ apo kushdo tjetër”. 

Ndijimet lirike kanë interpretime të dyfishta të cilat i hasim kudo, jo vetëm në shembujt e mësipërm, këtë interpretim e ndeshim rrallë në krijimet tjera poetike. Ky hov dinjitoz është ndijim personale, por interpreton nuanca të përgjithshme.

Shprehjet lirike duket se në secilin varg dhe në secilën fjalë janë peshuar dhe menduar paraprakisht, se si dhe ku të vendosen, që pastaj interpretimi të ketë mundësinë për alegori të shumanshëme e gjithanshëme letrare, artistike, filozofike dhe pedagogjike, pasi “jeta asht pjesa ma e bukur e vdekjes”.

Pa dyshim, libri “STREHË DASHNIE”, dëshmon se Besnik Camaj ka përforcuar individualitetin krijues i cili është domosdoshmëri për poetët dhe krijuesit letrar. Pavarësisht ngjasimeve dhe nuancave, lirikat e Besnik Camajt, janë krijime të rralla dhe si interpretime mjaftë specifike, të cilat pavarësisht kulturës dialektikore, nuk duhet interpretuar si ndikime, a është ndikuar, por të trajtohen si përvojë intelektuale e atij që ka sfiduar vështirësi për tu dalluar dhe veçuar, “kudo – kurdo – kahdo”,që ka shkuar dhe sa herë që ka shkruar.

 I tillë është Besnik Camaj, si njeri, si intelektual, e tash po dëshmohet se i tillë qenka edhe si poet, vlerat e të cilit kanë zgjuar interesimin e lexuesit dhe atyre që merret me interpretime e krahasime gjuhësore, artistike dhe letrare!

St. Gallen, 07.07.2019. 

Shefqet DIBRANI

“Roja i Vilës së Madhe”, një prozë sociopsikologjike tërmetike….

by

Shkruan: MSc. Albert HABAZAJ/

Prozatori Fatmir Terziu është bërë i dashur dhe i kërkuar për lexuesin e sotëm. Ndoshta e ka ndihmuar të jetë në këtë kuotë fakti se profesioni i parë i tij është mësuesia, gjuhësia dhe letërsia, mësimdhënia dhe edukimi shkollor. Ai është njohës i mirë i dialektologjisë e sociolektit dhe e vë atë në funskion të misionit letrar dhe kulturimit shoqëror. Si vëzhgues i hollë dhe i tejpërtejshëm i fenomeneve qytetërimfrenuese nga bartësit kukudhë, Terziu operon thellë deri në dhembje për ta shëruar trupin e shoqërisë shqiptare se nuk e meriton këtë trajtim shumë të të ulët se tufa e qenëve të zonjkëzave, qafëderrave të tyre apo zonjushkëzave të varakta. Si mësues dhe shkrimtar, F. Terziu na shfaqet si sinomim i gjallë i edukimit, ndërkohë që e njeh mirë botën shqiptare, se e sheh në sy, deri në kthina, gjer në kapilarë. Nuk do të merrem me gjithë veprën e tij, që përbën një opus të pasur letrar e studimor, dhe për fat zbukuron tash e 4 vjet Bibliotekën Shkencore “Nermin Vlora Falaschi” të Universitetit “Ismail Qemali” Vlorë.  Doktor Terziu 15 tituj ia dhuroi Bibliotekës së Universitetit të Vlorës. Si shkrimtar vlonjat e kryetar i shoqërisë Lidhja e Shkrimtarëve dhe e Artistëve “Petro Marko”, Vlorë, por sidomos si drejtor i Bibliotekës Shkencore “Nermin Vlora Falaschi” të Universitetit “Ismail Qemali”, Vlorë, plotësova për shkrimtarin dhe studiuesin e njohur elbasanas që na nderon në botë Falënderimin e meritueshëm me motivacionin: Ju shprehim falënderimet tona më të përzemërta për librat që i dhuruat bibliotekës sonë për pasurimin e fondit të saj. Veprimi juaj është një akt fisnik, human dhe qytetar. 15 titujt e monografive tuaja që na dhuruat: monografi shkencore: Kritika ndryshe, vëzhgim në brendësi të prozës e poezisë shqiptare,pjesa e parë (2009); Elbasani në arkivat britanike, studim (2015); krijimtari letrare: Mos hesht, poezi (2000, 2013); Djalli i Argadasit, tregime (2002); Misteriozja, tregime (2009); Lumenjtë e ëndrrave, poezi (2012); Grykës, roman (2010); Bunari, roman (2012); Borxh ajrit, poezi (2013); Miriapodë, poezi (2013); Kojrillat, roman (2013); Blirët e Pejës, roman (2014); Xhungël mendimesh, poezi (2014); Fijet e barit të thatë, roman, (2015) dhe Era nuk jepet me qera, poezi (2015) janë kontribut konkret, që ne e vlerësojmë. Edhe një herë faleminderit! Krijimtaria letrare – studimore e Dr. Fatmir Terziut u bë pronë e Bibliotekës Shkencore “Nermin Vlora Falaschi” të Universitetit “Ismail Qemali”, Vlorë, në funksion të studentëve dhe të pedagogëve tanë. Pena dritë, mik i nderuar! Edhe opinioni qytetar bëhet më i ndjeshëm pozitivisht nga veprime të tilla që shpërndajnë kulturë e qytetari ndër njerëz. Ai nuk resht së shkruari, së studiuari dhe së botuari. Vetëm brenda vitit 2016 boton librin me poezi Pas shiutdhe vëllimin me tregime Zjarri është blu.Në Bibliotekën Kombëtare të Shqipërisë, nga ky autor numri i regjistrimeve të gjetura është 45 dhe numri i regjistrimeve të shfaqura është po aq, 45 tituj.

Me vërtetësi dhe dashuri, vlerësojmë kontributin e Fatmir Terziut në publicistikë, në eseistikë, në poezi dhe në prozë. Studimtaria e tij e vyer ravijëzohet në dy vepra të botuara për dy dashuritë e tij të mëdha: Elbasanin dhe Letërsinë. E nderon Elbasanin autori, sepse ai qytet u bë udhejeta e tij e familjes së tij, e prindërve të dashur, e njerëzve të zemrës, sepse Elbasani u bë vendi ku u forcua personaliteti dhe përkushtimi i tij intelektual. Nga vepra e Terziut mësojmë se Elbasani në arkivat britanike është qysh herët. Emri i tij përmendet i ndërlidhur me mjaft faktorë ballkanikë, shqiptarë e më gjerë. Është emër që pason qytetërimin mes Rrugës Egnatia, është vetë ardhja e tillë e shenjtë që në udhëtimet e Shën Paul. Por emri i tij është një referencë qëndrese, identiteti dhe force. E hasim në mjaft korrespodenca, letra, shkëmbime diplomatike, gazeta e materiale të tjera arkivore. Emri i tij fatmirësisht në pak raste është deformuar, ndërsa qëndron i pastër dhe mjaft konkret në gjetje. Me të lidhen mjaft emra të huaj, emra shqiptarë të fushave të ndryshme që në kohë të hershme e deri në ditët tona. Për këtë është dhe ky studim, që ka plotësuar një mangësi të dukshme në gjetjen e gjërave të sakta që lidhen me fatin e kësaj treve me kontribute për historinë dhe qytetërimin shqiptar, emërdëgjuar dhe etnologjikisht. Sipas Dr. Terziut, në arkivat britanike është edhe ekzemplari me titullin origjinal: Elbasani dhe me skicimet bardhë e zi në kopertinën e tij kryesore nga autori çek Stanislav Kostka Neumann (1875- 1947), gazetar, përkthyes, skicues dhe poet. Me monografinë “Kritika ndryshe, vëzhgim në brendësi të prozës e poezisë shqiptare”, autori nuk e shikon krijimtarinë të përhershme dhe as kohëpakët, por të përqendruar historikisht, në mënyrë sociale, intelektuale, shkruar dhe lexuar në kohë të caktuar, me një synim të caktuar, nën kondita të njohura historike, me synim historik, kulturor, personal, racor, seksor, klasor dhe në gjithfarë perspektivash. Nëpërmjet krijimtarisë ne shohim ideologjinë në operim, nënvizon studiuesi dhe kritiku Terziu. 

Vlerësimi dhe mendimi kritik i Dr. Terziut është si ajo bisturia e mjekut, vërtet e mprehtë, por që të krijon besim të plotë në shërim dhe në shëndet letrar të veprës që Terziu ka në dorë. Poezia e Terziut është së pari poezi e shpirtit, e ndjenjës së madhe, poezi e thëllimave dhe e gjerësive. Vargjet e Fatmirit janë drithëruese e drithëmojnë. Në betejat e përditshme të jetës, poezia e Fatmir Terziut dallon si poezi e pjekur, kuptimplote. Për prozën letrare të F. Terziut kritika letrare ka vlerësime pozitive. Me prurjet e tij në gjininë e prozës së shkurtër (tregimit) dhe të prozës së gjatë (romanit) Terziu shfaqet tashmë si një figurë e lartë letrare e ndërgjegjes estetike. Spikat roli i tij letrar, dituror e didaktik në ringritjet nga harresat historike dhe kujtesës sociale etnike, duke rimbjellë në letrat e sotme shqipe romanin etnologjik, si dikur Petro Marko me romanin Ultimatumi (1972, 2002), etj.

Megjithatë, nuk ishte ky shkaku i këtij shkrimi të thjeshtë, por qe magjia tronditëse e fjalës që më ndikoi të hedh në qelqin digjital universal dy fjalë të vogla për një tregim të madh të autorit Fatmir Terziu.

 “Roja i Vilës së Madhe” është një tregim – tërmet jo vetëm i autorit, por gjykoj se në Prozën e Sotme Shqiptare e ka vendin sipër. Nuk të lodh autori. Qysh në fillim të njeh me personazhet e tij të paktë, njerëz, kafshë, sende. Terziu e ka të shtrenjtë fjalën, nuk e harxhon kot atë, e menaxhon mjeshtërisht ekonominë e fjalës letraro-jetësore. Lexojmë tregimin dhe me frymëmarrjen tonë thithim simbolikën e tij groteske, fatkeqësisht shumë aktuale ndër këto viset tona. Me “Rojen e Vilës së Madhe” ku nuk na shkon mendja?  Nga gjiri i Lalëzit, në perlat e Palasës e Dhërmiut, Ksamilit apo Kakomesë, ku zhgërruhen derrat kokërruar, me qafat e dhjamosura palë-palë me kollaro të rënda e të demoduara lloj-lloj, që i mbajnë si për modë, por s’dinë t’i lidhin estetikisht, veçmas litarët për fyti të popullit dinë t’i lidhin fort…

Do të më shoqërojë gjatë ky tregim i Terziut, sepse është dhembja e realitetit që jetojmë këtu, përditshmëria jonë rutinë, që na ka hashashuar ndjenjat e na helmon dhe gjakun. Autori ka gdhendur me frymë jete e gërma arti këtë prozë rrëqethëse, që të drithëton në përshkrimin artistik të realitetit, parë në sy të së vërtetës. “Roja i Vilës së Madhe” vjen në një prozë lakonike që është keqardhje artistike dhe jetësore. Këtë mund të bëjë shkrimtari, por jo një, të gjithë, secili sipas stilit të vet, por ngjyer në bojën e realitetit të sotëm shqetësues.

Një tregim sociopsikologji, ku duken dy personazhe dhe ne, në vatrën e leximit, regjistrojmë pothuaj monologun, nga njëri, dhe gjuhën e shqisave, të mimikës, intuitës nga tjetri, Roja, që po të lulëzonte Mbrothësia, mund të ishte, pse jo, një kërkues shkencor këmbëngulës.

Kemi dhe një Derr, personazh në distancë të largët, nuk na vjen drejtpërdrejt, por është i pranishëm edhe te qentë e tij.

Ç’më dha imazhin e jo pak derrave e dosave në vertikalitetin tonë, ky tregim i Fatmir Terziut!

Deri edhe sot “Bukuria që vret” e Migjenit ka qenë një margaritar i penës shkrimtare të mjerimit të shekullit XX. Sot i shtohet sivëllai “Roja i Vilës së Madhe” për shekullin XXI.

Tregimi nuk lexohet dot shpejt, sepse falë mjeshtërisë artistike që ka fituar, autori na fut në punë, ta zhvillojmë imagjinatën, të studiojmë tekstin, të lexojmë nëntekstin, të mos ndihemi lexues pasivë e dembelë, se të lexosh një Tregim nuk është si të luash spathi me letra.

Autori përmend vitin 1913 … Në të tjera mendime më fut!

“Roja i Vilës së Madhe”, një prozë sociopsikologjike tërmetike që të trondit e të shkund.

Faleminderit autorit Fatmir Terziu, meritueshëm “Mjeshtër i Madh”!

Vlorë, 08.07.2019

KAFSHIMI I QENIT

by

nga Albana M. Lifschin/*

Më kishte folur edhe gjyshja për vitet e internimit,
për fëmijët e rritur pas telave me gjemba. Atë kohë kisha
hyrë në gjimnaz. Një ditë, papritur, sytë më shkuan
te një shenjë në ije të gjyshes.
– Çfarë është kjo, nana?
Ajo tërhoqi bluzën poshtë dhe e futi nën fund.
– Mua po më shikon ti?
– Çfarë e ke atë shenjë? – pyeta unë përsëri. – Je vrarë
gjëkundi, nana?
– Eh, bijo… E kam kujtim nga internimi. Kemi qenë
në Bënçë të Tepelenës atë kohë. Pranë kalasë. Ah! Çfarë
kemi kalu në internim, mos e kaloftë kush! Na detyronin
të banim punë të randa e nuk na mbushej barku kurrë
me bukë. Na jepnin një supë, ashtu i thoshin, por
zor se të zinte gja luga në të, veç krimbave. Shkonim në
pyjoren pranë grykës së lumit,disa kilometra larg kampit.
Ishim rreth 100 gra që ngarkoheshim me dru në kurriz.
Një polic ishte në krye të kolonës e një në fund. Kisha
kohë që e baja këtë punë, por fuqitë erdhën duke më
lanë. Ishte një ditë shiu. Turra e druve erdhi duke m’u
rëndu. Më mundi lodhja dhe e pangrëna. M’u veshën
sytë. Nuk mbaj mend si u rrëzova në përrua dhe nuk
kisha fuqi të ngrihesha, kur ndjeva kafshimin e një qeni
këtu në ijë.
Mua më kishte ngrirë fytyra nga përfytyrimi i gjyshes
së rrëzuar në përrua dhe e një qeni të zi mbi të.
– Që atë ditë rashë e sëmurë e nuk shkova ma për
dru. Por kisha dy fëmijë të vegjël me vete dhe sido që të
vinte puna, nuk duhej t’u dorëzohesha mundimeve. Ata
s’kishin kërkend tjetër. Kemi kalu sëmundje të randa.
Askush nuk kujdesej për të sëmurët. Njerëzit i këpuste
vdekja. Uria na mundonte përditë. Njëherë, Leka
solli në kazermë një 20 lekëshe. Ishte e lagun. “Kush
ta dha këtë?” e pyeta. “Askush. E gjeta rrugës. E ka lag
shiu, por unë e fshiva pas pantallonave. Nanë, ne mund
blejmë një racion bukë me te.” – “Shko vene në vendin
ku e gjete. Dikujt i ka ranë nga xhepi dhe ai njeri
ka dëshpërim sot. Do të kthehet ta kërkojë rrugës nga
ka ecun”, i thashë, “dhe mos harro: veni një copë gur
përsipër që të mos e marrë era.” 
Edhe në ato kushte me bark thatë, fëmijët doja t’i edukoja mirë. Ata do të rriteshin një ditë me vullnet të Zotit.

– Një herë tjetër, im bir më tha se një shoku i tij i
klasës kish nevojë për fanellë, por nana e vet nuk dinte
të punonte me shtiza. Kështu, të nesërmen më sollën
leshin dhe tanë natën kam punu me shtiza fanellën e atij
djali. Të nesërmen, im bir e mori fanellën dhe ia çoi në
shtëpi. U kthye prej andej me një bukë gruri të mbështjellë.
Ishte haku i punës.
Unë s’ia ndaja sytë gjyshes.
– Do prapë?
Unë kisha harruar të merrja frymë…
– S’janë për ty këto, bijo.
– Më thuaj edhe një histori vetëm, vetëm edhe një, –
iu luta unë dhe u ngjesha pas saj në divanin e kuzhinës.
– Mirë pra, kjo do të jetë e fundit, ë?
Tunda kokën në shenjë pohimi.
– Një pasdite na urdhnun të dilnim jashtë kazermave
të tanë, pa përjashtim. Përpara nesh, disa metra më
tutje, qe vendosur një mitraloz i mbështetun në dy kambë.
Fëmijët u trembën. Disa filluan të qanin. Çfarë do
të banin me ne? Do të na vrisnin? U krijua panik. Komandanti
i kampit doli përpara dhe foli me zë të rreptë:
“Mungon një kandil i kazermës. Kush e ka vjedhur, të
dalë përpara!” Ra heshtje. Dikur, një djalë i ri bëri një
hap para e tha: “E kam unë.” – “Pse e ke vjedhur kandilin?
Ai është i komandës s’është i yti!” – “E pashë që
ishte prishur dhe mora ta rregulloja.” Nuk u duk se komandanti
i kampit e besoi. “Ju të tjerët shpërndahuni, ti
dil mënjanë”, tha ai. Pranë zyrave ishe një dhomë izolimi
për ata që dënoheshin. Atë djalin e futën atje. Mitralozi
dykambësh në mes të kazermave dhe tmerri që u
hyni të internuarve s’harrohen.
– Po sikur t’ju kishin vrarë? – e pyeta unë.
– Nuk kishim ba kurrgja që të na vrisnin.
Habitesha me gjyshen. As ajo s’kishte bërë asgjë që
ta meritonte internimin, por i kishte duruar të gjitha
dhimbje- dënimet në heshtje. Mos ishte pak dhimbja
për burrin e djalin e arratisur? Apo për djalin e madh që
ishte vrarë si tradhtar e nuk i dihej varri? E kishin quajtur
herë ‘nënë komunisti’ e herë ‘nënë tradhtari’. Më
ishte rrënjosur që nga fëmijëria një çast kur e kam pyetur
nënën time se sa vjet shkollë kishte gjyshja dhe ajo
mu përgjigj: “12 vjet”. Nuk m’u besua. Më pas e pata
pyetur edhe gjyshen dhe ajo më tha tekstualisht: “Kam
12 vjet shkollë e kurse”.Vonë, ime ëmë më ka shpjeguar
se gjyshja kishte parasysh 12 vitet e internimit. Ato ishin
shkolla e saj, prej ku ajo kishte mësuar shumë. Shkollë
jete. Vonë, kur dëgjoja të më thoshin se gjyshja jote flet
me ‘proverba’, e dija që nënkuptonin mençurinë e saj.
Besoja që më shumë se çdo gjë ishte përvoja e jetës si e
internuar, që e bënte të fliste shkurt dhe thellë.

*(Fragment nga libri “Yjet nuk jane te kuq”,botuar ne 2013)

MESAZHE PËR TË MOS HARRUAR “RRËNJËT” NGA VIJMË

by


Mbresa nga vëllimi me tregime “Rrënjët” i shkrimtarit shqiptaro-amerikan, Resmi Çorbaxhi- /

NGA FUAT MEMELLI/

E kisha “takuar” krijuesin Resmi Çorbaxhiun  në faqet e shtypit qysh para viteve ’90, pasi ai ishte një firmë e njohur. U desh të kalonin vite dhe ta takoja nga afër në ceremoninë e 110 vjetorit të gazetës “Dielli” në Neë York. E ka lënë Maliqin nga është me origjinë dhe prej vitesh jeton në qytetin Albany afër Neë Yorkut. “Mikrobi” i krijuesit nuk e le rehat dhe ai vazhdon të shkruajë në faqet e gazetave shqiptare që dalin në Amerikë. Atë ditë që u takuam, më dhuroi edhe vëllimin e tij me tregime “Rrënjët”. I lexova  tregimet, ndërsa disa prej tyre edhe i rilexova. Nga kënaqësia që përjetova, po shkruaj  disa mbresa, thjesht si një lexuas, pasi nuk jam kritik letërsie. Vëllimi “Rrënjët”  nuk ka të bëjë aspak me rrënjët e ndonjë peme, por me “rrënjët” ku je lindur e  rritur e ku mjaft njerëz duan edhe të treten aty, siç ndodh me ndonjë nga personazhet e tregimeve. Është “magneti” i vendlindjes, është zëri i të parëve që i thërret aty, pasi këmbët shkojnë aty ku i urdhëron zemra. Në këto vite të tranzicionit, kur shumë familje u larguan nga fshati e shkuan në qytete e një pjesë në emigracion,  autori na sjell edhe peronazhe që tranzicioni nuk i shkuli dot nga “rrënjët”. Shumica e “brumit” të tregimeve, është marë nga atdheu ynë ku autori ka kaluar pjesën më të madhe të jetës, por edhe nga Amerika ku jeton prej disa vjetësh. Personazhet e tregimeve janë njerëz të kategorive të ndryshme: fshatarë, mësues, nxënës ( autori ka punuar shumë vjet si mësues dhe e njeh deri në themel arsimin) specialistë të fushave të ndryshme, emigrantë, etj. Janë njerëz që autori i ka njohur në rrugën e jetës . Mbresat që i kanë lënë , i ka “arkivuar” në kujtesë e më pas i ka “zbrazur” në faqet e tregimeve. Janë personazhe realë e autori vetëm sa i ka ndruar emrat dhe i ka veshur me “gëzofin” artistik. Janë njerëz tokësorë, me të mirat e të këqiat e tyre. Tregimet e tij të thjeshtë e të bukur, mesazhet jetësore që ata përcjellin, më ngjajnë me poezitë e Dritëroit. Është kjo një vlerë e tregimeve të Resmi Çorbaxhiut. Plaku Baze, personazh kryesor i tregimit “Rrënjët”, nuk do të largohet nga fshati, nga “sarajet” e tij. “Këtu, vetëm këtu do të më dalë shpirti, qoftë edhe i vetëm” thotë ai. Tregimi ka një kolorit të pasur gjuhësor, veçanërisht të krahinës së Korçës, ka dialogje të bukur e retrospektiva, që të mbeten në kujtesë.

Një tregim jetësor, është edhe ai me titull “ Dëshira e fundit”, ku një çift fshatarësh, janë dashur e duhen deri në minutën e fundit. Siç thotë autori “ ata ishin bastun për njëri-tjetrin”. Krati, persoazhi kryesor i tregimit, nuk do të ligështojë pjesëtarët e familjes dhe do të japë shpirt në krahët e shokut të tij të vjetër. Dhe shkon më tej kur le amanetin: “dasma të bëhet sikur të isha gjallë”. Janë dëshira njerëzore këto që burojnë nga një shpirt i brishtë. 

Tronditës është tregimi “ Vetmia”, dramë e cila nuk ka fund në jetën e një gruaje, pas burgosjes së të shoqit, gjoja si agjent i të huajve. Ne që e kemi njohur atë sistem, dimë plot raste të ndarjes për së gjalli të njerëzve të afërt prej “njollave” në biografi. Njerzit u largoheshin atyre sikur të kishin zgjebe. Dhe ngriheshin mure mes shtëpive të tyre për mos komunikuar, por më të lartë se ata, ishin “muret” shpirtërore. Njerzit përçmoheshin nga pushteti i kohës. Te tregimi “Vetmia” brigadieri e dërgon gruan të punojnë vetëm, e përzenë nga mbledhja e frontit,  i kërkojnë të ndahet nga burri. Vetmia arin deri aty sa edhe i jati le amanet që “vajza mos vijë as në varrimin e tij”. I gjithë “mëkati” ishte se Besiani, i shoqi i Nëntores, kishte strehuar çifutë gjatë luftës. Duke lexuar këtë tregim, m’u kujtua familja e të ndjerit Hamit Qyteza, që e kam njohur pas viteve ‘90 në fshatin Rov të Korçës e përgatita një kronikë dhe një shkrim . Hamiti, ish student i liceut të Korçës dhe mjeshtër i ritjes së luleve, kishte patur “njolla” në biografi, dhe krahas ndëshkimeve të tjera, brigadieri e veçonte tok me gruan, duke i dërguar  edhe në punët më të rënda.

Puna e Resmiut si mësues por edhe si gazetar te “Koha jonë”, e ka bërë që të njohë një mori ngjarjesh e karakteresh.  Një ngjarje me një ish nxënëse , e ndodhur në vitin e mbrapshtë ’97, është bërë shkas për tregimin e bukur “Telefonata e papritur”. Atëhere vajza e urrente mësuesin, pasi nuk i jepte lejë për t’u takuar me të dashurin. Më pas doli që ai kishte qënë mashtrues dhe kish dashur ta trafikonte vajzën. Pas vitesh vjen një telefonatë e papritur nga jashtë ku tashmë jetonte vajza dhe falenderon mësuesin ( duket që është vetë mësues Resmiu) që e kishte shpëtuar nga prangat e trafikantit. Është një ngjarje bindëse, pasi të gjithë e dimë si lulëzoi ky fenomen në Shqipëri pas viteve ’90. 

Të mbetet në kujtesë edhe tregimi “Lalai”, një fshatar i zgjuar e hokatar, që “të jepte ujë në bisht të lugës” e që godet me “armën “ e humorit kryetarin e kooperativës, “një djalurçinë nga qyteti, që rinte me kollare edhe në majë të malit”, por që i kishte shpatullat e ngrohta nga pushteti. Kryetari shpif ndaj tij dhe Lalai arrestohet , por mësohet e vërteta, ai del shpejt nga biruca dhe kryetari shkarkohet. Kjo ngjarje na kujton disa kuadro të atij sistemi, që “shinin lëmë” pasi i kishin shpatullat e ngrohta.

 Me tregimet e bukur të këtij vëllimi, mund të vazhdonim por po i mbyll këto rradhë me urimin që Resmi Çorbaxhiu, i thjeshtë si vetë tregimet e tij, të na dhurojë vëlllime  të tjera të bukur.

E VËRTETA, E PAMOSHË, E LETËRSISË SË ALBANA LIFSCHIN

by

NGA ELI KANINA/

“O Zot Ç’shaka bëre me ne Kur moshës i dhe vite Dhe zemrën pa moshë e le.” Ishte fuqia e këtyre vargjeve nga poezia “Shakaja e Zotit”, që ma kishte sjellë së pari autoren Albana Lifschin nga USA, për të vazhduar më pas virtualisht me magjinë e penës së saj të veçantë. Formimi akademik dhe karakteri i fortë, fëmijëria, shkollimi e pozicionet e punës, mardhëniet familjare, shoqërore e zyrtare, dhe gjithë eksperiencat e jetës së saj shërbejnë si një pasqyrë që reflektohet në gjithë letërsinë që Albana na servir në librat e saj. Stili gazetaresk në ato që shkruan, gjuha e saktë e thjeshtë me fjalët e duhura, por edhe syri detajues për të përcjellë atë që nuk duket por vlen, i japin penës së Albanës magji e mençuri në librat e saj. Jetesa në USA dhe martesa me amerikanin Polli, i kanë dhënë penës së Albanës edhe rolin misionar të përcjelljes nëpërmjet sfidave sfilitëse të fillimit, të mendësisë dhe trajtimit ndryshe të prioriteteve , sprovave të përditshme , rutinës amerikane dhe surprizave të çuditshme, gafave dhe bllofeve, ankthit të pranimit e përpjekjes për tu përshtatur dhe gjithë situatat që nxjerrin në pah gamën e pafund të diferencave mes kulturave por edhe bukurinë e bashkëjetesës së tyre. Prejardhja e saj nga Mëlyshajt, një derë e fisme apo më saktë nga një fis i nderuar që mbart histori dhe dramë për mënyrën e trajtimit nga regjimi por edhe nga kultura e mençuria e njerëzve me karakter të fortë që e kanë përfaqësuar, është një burim tjetër frymëzimi i pashtershëm për penën e Albanës. Ajo jo vetëm i rrëfen si një amanet nga nëna e saj Maria, një të vërtetë të plotë dhe të jetuar, pa asnjë zbukurim, por edhe dëshmon me detaje, argumenta dhe fakte, përtej Mëlyshajve, përtej Mirditës edhe fatin e historinë e Shqipërisë në regjimin e kaluar. Zhgënjimi im për mirë, në takimin me Albanën, ishte një grup i tërë miqsh e mikeshash që e rrethuan me kujtimet e bukura për të dhe përjetimet për librat e saj. Sinqeriteti dhe lirshmëria në rrëfim ishte filli që na mbante lidhur, tipare edhe të mikes sonë që na bëri bashkë të mërkurës në Tiranë tek Bar Kafe Libri. Aty u bë edhe promovimi i librit të saj “Bota me një sy”, ku fjala e hapjes u bë nga kurshëriri i saj botues e shkrimtar, miku im Mark Simoni. Larg protokolleve dhe rutinave, bashkëbisedimi dhe diskutimi nxorri në pah edhe shumë detaje interesante, që e pasurojnë historinë e Mëlyshajve por shtojnë edhe interesin për librin. Interesante ishin shpjegimet e Albanës si autore për titullin e gjetur, për mesazhin e nënës, për mënyrën e shkruarjes si në jerm, si një fat i paracaktuar i saj por edhe si një detyrim si mbesë e Pal Mëlyshit. Letërsia kësaj here mbart misionin e historisë që duhet rrëfyer ashtu si ka ndodhur. Dhe Albana merr përgjegjësinë që i duhet, për të qenë e besueshme në të vërtetën që pasqyron edhe me foto, ashtu siç e porosit nëna, për të qenë më e besueshme. Ajo që nuk më zhgënjeu ishte Albana, e njëjta si në miqësinë virtuale, si në libra, pa asnjë gjë mangut apo ndryshe. Madje me magjinë e të folurës së përzemërt sikur njiheshim prej 100 vitesh, ma përforcoi edhe më, të vërtetën që ajo përfaqësonte dhe përcillte me vërtetësi. Albana ështe e vërtetë po aq sa ato që shkruan. Si ai fëmija që pyet nënën nëse ka më garuzhde me supë( duke nënkuptuar pëlqimin), i kërkoj Albanës të tregojë për projektet e librat e ardhshëm. Nxitoj të shmang keqkuptimin, se nuk janë pak librat që ka shkruar, por bukuria e tyre premton vazhdimin, dhe ne lexuesit dashamirës presim të tjerë. Nuk është e rastësishme kjo që kërkoj, sepse e di që ardhja dhe pushimet në Shqipëri, nuk do të mbeten një harrim për penën e Albanës. Pse jo edhe dëshiroj një premtim prej saj për rikthimin e ritakimin tonë për një libër tjetër. Sepse Shqipëria është një burim ku mund të pish e të dehesh nga të gjitha llojet e emocionene, por është edhe një motiv që patriote dhe intelektuale si Albana mëndjehapur të ngjyejnë penën e tyre dhe të shkruajnë ashtu siç ne duam, ashti siç duhet dhe na duhet më tepër! Mirësearrdhsh në Shqipëri dhe mirë u takofshim përsëri mikja ime e pamoshë Albana Lifchin!