• Home
  • Politics
  • Opinion
  • Culture
  • Sports
  • Economy
  • Interview
  • Reporting
  • Community
  • Vatra

Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Beware of Stone Slogans – Ylljet Alicka’s Cautionary Tale

March 27, 2025 by s p

Rafaela Prifti/

Alicka’s storytelling in Stone Slogans lays one episode after another with cynical awareness and mindful deliberation to reveal the anguish and despair that has taken hold of an existence controlled by fear in communist Albania. After reading the first story eponymous with the book’s title Slogans in Stone, every narrative starts to feel like those natural rocks that are collected and placed purposefully so that the reveal in the end is complete and striking. Though the content is fictional, the experience of living a-slogan-led life was very much real. The “billboards” crafted with stones display a pro-communist state rallying cry, and, taken together, the stories bring into full view a recurrent theme in Alicka’s novel. Regardless of what the words written in stone say, what they spell is hopelessness and repression since the intention of slogans is to perpetuate the power of the powerful. Reflecting on the present impact on Albania’s history, it’s worth asking what it feels like to read Ylljet Alicka’s first novel in the US now.

Alicka’s Slogans in Stone invites the reader into a world where injustice and alienation are normalized to the point where they appear commonplace. Andrea, the main character, who has just graduated from college, is assigned to a Northern mountain village in Albania to start his job as a schoolteacher. Ironically he soon realizes that he is on the receiving end of getting some brutal lessons on the school’s ‘unreasonable’ expectations that revolve around politics and ideology and have nothing to do with teaching. The primary task assigned by the administration is the executing and overseeing an outdoor display of party featly, unrelated to education but essential to survival. In an environment of extreme partisanship and indoctrination, Andrea finds that “working hard”- his father’s advice before sending him off to his first teaching job – doesn’t lead to being professionally rewarded whereas “tending” to slogans is an effort that is repaid with a comfortable existence. The second piece of advice from his father before going to the Northern village was: “Pay attention because life is hard.”

Ylljet Alicka’s matter-of-fact-narration style as a literary tool exemplifies the standing permanency of the regime. At one point in the story, the suggestion for a new material for the slogans – white silicate blocks instead of natural stone – gets condemned by the District Party Committee, since “students are caught stealing bricks from construction sites” and, as the School’s Principle puts it, because “the natural-made materials express the spontaneous character with which the masses express their own free views.” The explanation is met with Andrea’s complete agreement since his return to teaching at school after a six-month disciplinary transfer to the farm. The communist grip was even more firm outside of Albania’s capital because being diligently overzealous meant better jobs, which translated into better pays and other perks for the party loyalists. The submission and fealty portrayed by Alicka permeates every corner of life. “Three reports from enterprise “N” describes the outpouring of people’s grief over “the death of the Commander,” in which, Alicka chronicles the mourning of the Supreme leader Enver Hoxha, who ruled Albania for forty years. A fleeting moment of a possible turning point is just as briefly wiped away by public displays of grief while the Secret Service informants take it upon themselves to frantically observe, record and file reports on the nature and intensity of individual expressions of mourning the ruler. Sarcastically, “even the informants were initially obliged to train and learn about the various ways people grieve, how they weep, the psychological and spiritual impact of this weeping, different ways of crying, defining genuine or fake tears, tears of delight, sorrow and so on.”

In the story “The Tree Planting”, Lind, a university student, gets thrown in prison for “the crime of being in possession of a banned book, written by a foreign author.” He is sent to “interrogation on charges of propagating bourgeois literature,” and then, without evidence of any kind, is “accused of attempting to flee the country.” The significant escalation of his indictment translates into drastic and severe consequences for Lind’s life. Yet, the linear narrative of the story belies the tension and the unfolding drama, which is Alicka’s signature style. Lind’s mother, and his only family member, is never allowed to see him. Lind’s passing away in prison generates a twofold drama for the inmates who made an attempt to get a little more food rations and got caught, and, far worse for the mother who desperately asks and digs feverishly around the prison walls for her son’s body. The guards, who do not even remember the spot where they threw the young man’s corpse, are amused that the holes dug by the mother will serve now to plant trees, a task assigned to them by their superiors. “The Tree Planting” is a hauntingly beautiful story where purity stands next to repugnance, where compassion and humanity are contrasted with cruelty and callousness.

Seeing the contrast between what was and what could be, Alicka’s reader feels the anguish that pours out of his stories. While the setting of most of the collection is Albania, the last stories are set in Venice and Paris. There again, through a mixture of humor, sarcasm and encounters with colorful characters, Alicka uncovers the discomfort of seeing things as they are.

It is hard to escape the hold of the Communist era slogans in the psyche of Albanians. Ylljet Alicka’s writing of Stone Slogans delivers a cautionary tale from the past that speaks to our future. The English translations by Robert Elsie and June Taylor of the fifteen selected stories coalesce flawlessly the accuracy and faithful precision to the original Albanian language.

Ylljet Alicka is an Albanian author and screenwriter. The publication of Slogans in Stone elevated his literary career to international prominence. He successfully adapted it into a screenplay titled Parullat (Slogans). The French Albanian co-production received the 2001 Foreign Film Award at the Cannes Film Festival that year and then the Golden Prize at the Tokyo International Film Festival. Alicka has authored seven books and several screenplays. His novels have been translated into more than twelve languages. From 2007 to 2013, he served as Albania’s Ambassador in France, UNESCO, Portugal and Monaco. His new novel Histori Njerëzish të Zakonshëm recently translated in Italian Piccole Coincidenze Della Vita Coniugale received favorable literary and press reviews. Early this year, the author had book talks in New York and Boston community sparking interest in reading, re-reading and, hopefully, publicizing Stone Slogans in the US.

Filed Under: LETERSI

Poeti nga Presheva Xhemë Karadaku: Pse shkruaj për fëmijët!

March 18, 2025 by s p

Arben Iliazi/

Letërsia, sidomos poezia, duke qenë e bazuar te fjalët e figurshme, ka mjete shprehëse të përshtatshme për të ndikuar bukur ndjeshëm te fëmijët. Emocionet  që ngjall poezia dhe arti në përgjithësi kanë ndikim mjaft më të madh në përpunimin e gjykimeve dhe në sjelljet intuitive, sidomos të fëmijëve deri në adoleshencë. Këtë mundohet të bëjë sot në Kosovë, me artin e tij, një poet e shkrimtar i njohur si Xhemë Karadaku, që e bashkon ndjeshmërinë e vet, gjykimin dhe përfytyrimin me këtë përpjekje për të hyrë në botën e ndjenjave të fëmijve nëpërmjet gjuhës poetike. Xhemë Karadaku, me origjinë nga Presheva, është një nga shkrimtarët dhe poetët më të njohur në Kosovë, me një përvojë të gjerë letrare. Ka shkruar mjaft vepra poetike, libra me tregime, libra me enigma dhe monografi. Në ngrehinën artistike të tij spikasin elemente të qënësishme filozofike, psikologjike, shoqërore, gjuhësore etj. 

Në pikun e karrierës së tij letrare dhe të trazimit shpirtëror, vitet e fundit ai është kthyer, pothuaj tërësisht, kah fëmijët. Xhema beson tmerrësisht në bukurinë e botës së fëmijëve. Librat e tij të shumtë për fëmijë janë  mjaft interesantë, plot fantazi e humor të këndshëm. Në vetvete janë një thesar, që e bëjnë atë një shkrimtar mjaft të dashur nga fëmijët. Librat flasin për problematika të reja dhe interesante, me nota origjinaliteti dhe mjeshtëri artistike. Përmendim disa prej tyre, të botuara edhe në rrjetin gjigand ndërkombëtar “Amazon”: “Dhjetë me yll”, “Kalikuse, oj kalikuse”, “Histori për një dashuri”, “Lojë me fjalë”, “Nipi i Don Kishotit, “Pse iu kall mjekra gjyshit”, “Fuqia hyjnore”, “Trimi më i madh në botë”, “Portret i çuditshëm”, “Legjenda e re”, “Jam i madh”, etj.

Duke njohur mirë botën e brendshme dhe kërkesat e fëmijëve, poeti arrin t’u largohet frazave të përgjithshme, deklarative e moralizuese. Zakonisht vjershat i ndërton mbi një fabul të thjeshtë ku fëmija, përmes personazheve të ndryshëm, sheh veten e tij në lodra e gëzime të çiltra. 

“Pulat kakarisin

Në llamba neonësh

Qentë po ulërinin

Në Kulla neonësh”

(Fragment: Në qytet)

Duke lexuar vjershat e Xhemë Karadakut të tërheq pasuria e ndjenjave, sinqeriteti i thellë, natyrshmëria.

“Shkruaj për fëmijët sepse dua që zëri i përjetshëm i artit dhe i bukurisë së tij të përkëdhelë shpirtin e tyre, ta bëjë më të bukur e më të qetë jetën e tyre ose, së paku, disa momente nga jeta e tyre. Arti u flet të gjithëve. Pra edhe fëmijëve. Dhe ata janë bota jonë. I japin kuptim jetës sonë. Ky është mision për t’i shërbyer letërsisë kombëtare, që të rritim fëmijë të mbarë dhe me shenja dalluese kombëtare”, tha poeti për gazetën “Dielli”.

Vjershat e tij rrezatojnë bukuri estetike dhe ide të gjithkohshme, dhe këto arrihen veçanërisht nëpërmjet subjektit e figuracionit, humorit e detajit të freskët artistik.

Po ecnin dy burra
Rrugës nëpër pyje
E shikonin qiellin,
Mbushur plot yje.

Nisën një bisedë
Me gaz dhe qeshje
Dikur sikur trimat,
Bënë marrëveshje!

Uh, marrëveshja
Habiti edhe pyjet:
Njëri mori qiellin,
E tjetri i mori yjet!

Pastaj nën një lis,
Burrat u shtrinë,
Të dy plot ëndje
Shihnin “pasurinë”

(Fragment: Zënka)

Xhemë Karadaku e mbështet poezinë  e vet mbi një përdorim mjeshtëror të figurave letrare të larmishme. Duke qenë të drejtëpërdrejta dhe të pangarkuara me figura, vjershat kapen lehtë nga imagjinata e fëmijëve. 

GJELI

Mësuesi porositi me zë:

-Sillni nesër nga një vezë!

N’shkollë kush vjen pa të

Një minus merr për besë.

Nasradini s’kish dëgjuar

Me mend ish tjetërkund

Nga klasa doli i vetmuar

U nis drejt për n’katund.

Të nesërmen sa nisi ora 

Mësuesi u kërkoi prerë:

-Vezët mbi banka-saora!

T’ecim tutje menjëherë.

Nasradini syhapur mbeti

Shikon rrotull plot habi!

Mësuesi shpejt e vërejti

Dhe arsye kërkon nga ai?

E Nasradini si zakonisht

U kallëzua mendjehollë:

-Për këto pula, sigurisht,

Një gjel duhet n’shkollë?

Vargu është konçiz, me rimë e muzikalitet, aq sa fëmija, fare lehtë, mund t’i mbajë mend e t’i bashkojë me tingujt e një melodie. 

 “Një ditë dola në livadh,

Dhe bërtita: JAM I MADH!

Një buburrec kapa n’kokë,

Dhe e hodha mirë përtokë…

Hipa mbi grumbull dheu:

-Trim si unë s’ka Atdheu!

Ditën tjetër në mal dola:

-JAM I MADH, me zë fola!

(Fragment: Jam i madh)

Frazeologjia e bukur fëmijërore vjen hijshëm, e vjelur prej autorit me zgjuarsi e mprehtësi nga jeta e përditshme e të vegjëlve. Është pikërisht ajo frazeologji fëmijërore, e cila në substancën e saj ka nota humori të këndshme e jetësore, të freskët e joshëse. 

“Dy shtëpi janë përballë
Dallojnë nga madhësia
Sa fort kontrast i rrallë
Habiten krejt njerëzia!

Në pallatin me sa kate
Veshur krejt n’mermer
Jeton një lakuriq nate
Sorollatet e bën tmerr…

(Fragment: E di përgjigjen).

Gjithashtu gjuha e përdorur tregon se poet është edhe njohës i mirë i psikologjisë së fëmijëve, pasi vë në veprim kryesisht fondin aktiv të fjalorit të tyre, pa e mbingarkuar atë me nocione të pakuptueshme. 

“Lexova në një ditar fëmije:

-Nuk dua t’jem n’jetë si hije

Hije e zezë, kopje e trishtë

Dhe t’i bëhem secilit bisht.

I lexova edhe shumë gjëra

Ato do të mbeten sekrete.

Veç një gjë më tha zemra:

-Fëmijët janë botë në vete!

(Fragment: Botë më vete)

Poezia e Xhemë Karadakut, në një masë të ndjeshme, i dëfren lexuesit e vegjël, por ngacmon edhe imagjinatën e tyre:

Në vitin e parë më lë pa fletore

Librat m’i more në vitin e dytë 

N’vitin e tretë çantën ma more

N’vitin e katërt s’t’i pashë sytë!

Enigmë mbete, nuk e di ku trete

Kalove male, e kalove dhe dete

Disa shkolla, thonë, gjoja i kreve 

“Intelektual” në atdhe u ktheve!

(Fragment: Portret i një kandidati për deputet)

“Gishti i vogël n’protestë

Ankohej me drithërimë:

-Jeta juaj përherë-festë,

Unë mbeta sa një grimë!

Pesha dhe angazhimi  i poetëve dhe shkrimtarëve në letërsinë për fëmijë ka vlera domethënëse jetike për një letërsi me ndjeshmëri kulturore, edhe pse ajo quhet e fëmijëve.  Letërsia për fëmijë, si në Kosovë edhe në Shqipëri, kërkon një dimension i ri zhvillimi, duke nxitur e stimuluar botimet. Problematikat nuk janë të reja. Ndonëse ka pak autorë që shkruajnë për fëmijë, qoftë dhe duke bërë një krahasim me vitet ‘60 -70 të shekullit të kaluar, vërehen nota origjinaliteti dhe mjeshtëri artistike. Por mungon mbështetja dhe subvencionimi i librave. Shtetet tona duhet ta mbështesin financiarisht këtë lloj letërsie, që të mos skuqemi nga vetja, pasi ajo i shërben edukimit të fëmijëve, pra të ardhmes.

Të gjithë duhet të ndërgjegjësohen se në situatat e reja socio-kulturore shkolla, e vetme, nuk e luan dot më  si dikur rolin shoqëror dhe edukativ me peshë, nuk e përmbush dot misionin e saj të trefishtë pedagogjik, shoqëror e moral. Gjithnjë e më tepër ky mision është në rrezik. Hendeku midis arsimimit të trashëguar dhe shijeve të nxënësve është mjaft i thellë. Ka një bjerrje të autoritetit moral të shkollave. 

Mes moralit të zakonshëm, i cili duhet të kultivohet brenda mureve të shkollës, dhe veprimtarisë mendore të shoqërisë, që ka hyrë në një zonë eklektizmi individual, është hapur një humnerë e frikshme. 

Po ndodh një keqkuptim i madh, që i ndan institucionet shkollore nga përdoruesit e tyre. Shkollat janë moderne, por nxënësit priren të jenë “postmodernë”. Shkolla ka për pikësynim të formojë mendjet e të zhvillojë njohuritë, ndërsa ata i kundërvënë vëmendjen e paqëndrueshme, të ndikuar fort nga televizioni dhe rrjetet sociale. 

Dihet që televizioni nuk është kurrë një pasqyrë besnike e shoqërisë, nuk shërben kurrsesi si medium edukimi, pasi marrdhëniet që shfaq është i detyruar t’i bëjë spektakolare. Ky spektator është thjesht i parashikuar, ose i evokuar, ndryshe nga çfarë ndodh zakonisht me lexuesit e një libri. 

Në qoftë se kultura është tërësia e qëndrimeve, zakoneve dhe vlerave që përcaktojnë tablonë e identitetit të një grupi, atëhere muzika, letërsia dhe artet në përgjithësi, përbëjnë themelin e kulturës së fëmijëve. 

Në njëfarë kuptimi, poetë si Xhemë Karadaku mund të konsiderohen “rilindas modernë”, shkrimtarë të përkushtuar, për të cilët shoqëria e sotme, në këtë shndërrim të madh antropologjik, ka shumë nevojë. 

BIOGRAFIA


Xhemë Karadaku u lind në fshatin Ranatoc të Karadakut të Preshevës. Shkollën fillore e mbaroi në vendlindje, të mesmen në Preshevë, ndërsa fakultetin në Prishtinë. Bashkëpunon me revista e portale të shumta në gjuhën shqipe, ku ka publikuar një numër të madh të poezive, tregimeve, humoreskave dhe enigmave të rimuara. Ishte anëtar redaksie i Revistës “Jehona” në Preshevë, ishte redaktor i revistës për fëmijë “Ylberi” në Gjilan dhe një periudhë ishte anëtar i Redaksisë në revistën për Enigmatikë “Horizonti” në Gjilan. Është autor i njëzet veprave letrare dhe publicistike. Është autor i qindra enigmave të rimuara, të cilat i botoi në librat “Gjej e qesh” dhe “Zgjidh e Zgjidh” (botim elektronik). Është prezantuar në Antologjinë e Letërsisë për fëmijë “Lule për lulet” të botuar në vitin 2014. Libri me poezi për fëmijë “JAM I MADH”, në vitin 2014, u nderua me çmimin “Ymer Elshani” nga Karvani Letrar “Agim Deva” si libri më i mirë i botuar në Kosovë. Në konkurse të ndryshme letrare, në Kosovë e më gjerë, është fitues i shumë shpërblimeve për poezi, tregime dhe humoreska. Është editor i Shtëpisë Botuese “URA, Prishtinë. Jeton dhe punon në Prishtinë

DISA NGA VEPRAT:

Legjendë e re, 1992

Natë mbi mua, 1994

Gjej e qesh, 1994 (libër me enigma)

Pse iu kall mjekra gjyshit, 1995

Zvarranikët, 1995

Trimi më i madh në botë, 1999

Kalikuse, kalikuse a ma gjen një nuse, 2000

Ëndërr me ëndrra, 2000

Feniksi nuk është ndryshe, 2000

Lavjerrësi i kohës, 2002

Histori për një dashuri, 2003

Lojë në Trojë, 2003

Nipi i Don Kishotit, 2005

Fuqia Hyjnore, 2009, 2010

Flakadani i lirisë – Monografi për dëshmorin Xhavit Kozhani, 2010

Bozanska moc, 2011

Lojë me fjalë, 2011

Lojë me fjalë, 2013, botim i plotësuar (Shkup)

JAM I MADH, 2014 (libri më i mirë në Kosovë për vitin 2014)

Zgjidh e zgjidh, 2018 (libër me enigma)

Dhjetë me yll, poezi për fëmijë, 2019

Portret i Çuditshëm, ilustrim për fëmijë, 2020.

Lazdani, tregime për fëmijë, 2020.

‘Kalikuse, oj kalikuse”, nëntor 2024

“Hapësirë e akullt”, 2024 


Çmimet letrare:


Në konkurse të ndryshme letrare, në Preshevë, në Kosovë e më gjerë, është fitues i shumë shpërblimeve letrare, ndër të cilët do veçuar:

• Sëmundja bashkëkohore, tregim satirik, çmimi i dytë, Bota e Re, 1989

• Hapësirë e akullt, tregim për të rritur, çmimi i parë, Flaka e Janarit, 1994

• Polemika, poezi për fëmijë, çmimi i tretë, Flaka e Janarit, 1994

• Pastrimi i mendjes, tregim satirik, çmimi i parë, Bujku, 1994

• Dashamirë, ju faleminderit, tregim satirik, çmimi i dytë, Bujku, 1994

• Në dosjen tënde, poezi satirike, çmimi i tretë, Bujku, 1994

• Vdekja duke qeshur shqip, tregim për të rritur, çmimi i parë, Flaka e Janarit, 1995

• Nuk di si ndodhi, poezi për fëmijë, çmimi i tretë, Flaka e Janarit, 1995

• Intelektual i pavarur, tregim satirik, çmimi i tretë, Bujku, 1997

• Lavjerrësi i kohës, tregim për të rritur, çmimi i parë, Flaka e Janarit, 2000

• Letra, tregim për të rritur, çmimi i parë, Manifestimi Kulturor “Kadri Kadriu” – Podujevë, 2001

Amazon.com: Kalikuse, oj kalikuse (Albanian Edition): 9789951512695:  Karadaku, Xhemë: Books
Amazon.com: Histori për një dashuri (Albanian Edition): 9789951512657:  Karadaku, Xhemë: Libros
Loj me fjal – Xhem Karadaku – Pocket | Akademibokhandeln
Nipi i Don Kishotit : Karadaku, Xhemë: Amazon.co.za: Books
Amazon.com: Pse iu kall mjekra gjyshit (Albanian Edition): 9789951512664:  Karagaku, Xhemë: Books
Fuqia Hyjnore by Xhemë Karadaku | Open Library
Trimi më i madh në botë (Albanian Edition): Karadaku, Xhemë: 9789951512626:  Amazon.com: Books
Shoqata e Shkrimtarëve "Feniks" Preshevë - POEZI ME NGJYRIME EMOCIONALE... (Xhemë  Karadaku, “Dhjetë me yll” sh.b. “Ura” Prishtinë, fq. 210). Bilall Maliqi  “Dhjetë me yll “ titullohet libri më i ri i
Portret i çuditshëm - Xhemë Karadaku by Shtëpia Botuese URA - Issuu
Amazon.com: Legjendë e re (Albanian Edition): 9789951512671: Karadaku, Xhemë:  Books
Amazon.com: Jam i madh (Albanian Edition): 9789951512701: Karadaku, Xhemë:  Books

Filed Under: LETERSI

HELMI I PARA 60 VJETËVE – TRAGJEDIA LETRAVE SHQIPE ME TRAGJEDIANIN E PARË

March 17, 2025 by s p

Nga Visar Zhiti/

Bëhen 60 vjet nga vdekja e mistershme e shkrimtarit tonë klasik, Etëhem Haxhiademi, që krijoi letërsi moderne në vitiet ‘30 të shekullit XX, solli poezi dhe tragjedinë e epërme në letrat shqipe në nivel evropian, vonë, por ashtu ishte fati, historia, vonë ïshte e gjithë Shqipëria jonë. Shkroi 7 tragjedi të shkëlqyera, e teta është e pashkruar, është ajo që ndodhi me atë, me jetën dhe veprën e tij, ia ndaloi diktatura e pas Luftës II Botërore, që i futi letrat shqipe në morsin e torturës së Realizmit Socialist, dhe ashtu siç vrau e burgosi shumë shkrimtarë e artist:e, Etëhem Haxhiademin e vdes në burg.. Bashkë me atë vdiqën dhe ato që do të mund të shkruheshinn prej dorës së tij të mermermert:e, hyjnore. Ehe kjo është tjetër tragjedi.

Kaluan 60 vjet, kur ajo portë burgu nuk u hap dot dhe ai nuk doli prej andej as i vdekur….

Tashmë perandoria komuniste ka rënë. Shqipëria dhe letrat e saj iu hapën, bashkuan botës euroatlantike dhe kulturës Perëndimore.

Emri Etëhem Haxhiademi e shkundi pluhurin mortor të harresës. Për tragjeditë e tij, vlerën e tyre të patjetërsueshme na lajmëruan studiues të shquar të epokës së lirisë së fjalës si Aurel Plasari, vepra u ringjall, erdhi sërish e plotë dhe bukur nga Enti Botues “Poeteka” dhe po shkruanim në nderim të korifeut klasik shpesh dhe me adhurim.

Po ku është varri i tragjedianit Etëhem Haxhiademi, statujat, rrugët me emrin e tij, bibliotekat, teatrot? Skenat me heronjtë e tij, katedrat, tekstet akademike dhe universitare me studimet e veprës së tij madhore? Apo kanë mbetur të zëna siç i la Realizmi Socialaist dhe muzeumet do të jenë veç deshmi e diktaturës si BunkArt 1 e 2 apo Shtëpi me Gjethe të Sigurimit të shtetit dhe të përzgjedhurish?

Por është dhe institucioni kombëtar i kujtesës tjetër, makineritë e së cilës punojnë të sigurta dhe me madhështi të pazhurmët.

Sot dua të nderojmë shkrimtarin Etëhem Haxhiademi, poet klasik dhe tragjediani i vetëm i epërm i letrave shqipe.

Në librin studimor “Kartela të Realizmit të Dënuar” për letërsin;e shqipe që erdhi nga burgjet dhe internimet apo arratia nëpër botë, është dhe kartela e dhimbshme me emrin Et:ehem haxhiademi, ndërsa në “Antologjinë e të vrarëve” me titull “Lajmëtarët e Europës”, ku kam përmbledhur poetë dhe shkrimtarë të pushkatuar nga regjimi i ashpër diktatorial ose që vdiqën burgjeve, pushkatim i ngadaltë ishte dhe ky, – dhe nuk besoj se ka një popull tjetër një antologji të tillë gjaku, – ku janë dhe fletët drithëruese për martirin Etëhem Haxhiademi. Po i risjell. Fëshfërijnë apo psherëtijnë? .

.

KARTELA TRAGJIKE

Et’hem Haxhiademi

Dënohet me vdekje, pastaj ia kthejnë me burg… Pak ditë para lirimit, atak në zemër, kështu thanë, vdiq. Por do të ketë qënë sulm në zemër, vrasje… Ishte viti 1965. Shqipëria ishte ndarë tashmë nga Bashkimi Sovjetik, kjo ishte drama e madhe, çarja botërore, – këtë duhej të pasqyronte letërsia! – porosiste Partia dhe kishte filluar miqësinë me Kinën e madhe, – ja temat e Realizmit Socialist, happy end-i i saj rozë.

Ç’qe shkruar më parë s’vlente më, sidomos ato para çlirimit, u dukeshin myk… Pa le tragjeditë e harruara të Et’hem Haxhiademit, të largëta dhe të huaja, madje të dëmshme…

E Et’hem Haxhiademi? Në burg… nuk duhej të dilte prej andej, madje ai s’duhej të ishte fare, të ndjehet i pa qenë… Ai dhe shokët e tij… Kot e falën, kur e dënuan me vdekje… Po vdekje është dhe burgu. Po ja që i erdhi dita e lirimit, kaluan 18 vjet…

Po s’ka për të dalë, jo. Në një nga tragjeditë e tij ai e kishte profetizuar rrënimin…

* * *

“Kam le n’Elbasan më 8 mars 1902, – tregon për vete ai – Im at Emin Haxhiademi, aktiviteti patriotik i të cilit fillon qysh mbë 1877, domethënë përpara Kongresit të Prizrenit, njihet si bashkpuntor i ngushtë i Kristoforidhit dhe i dyti patriot mbas atij në vjetërsi në këtë qytet”.

Babai i mësoi shqipen e i jepte libra shqip, të ndaluara, mezi gjendeshin, se vëndi ishte ende në perandorinë Osmane. Kishin një odë plot me libra. Të varfër ishin librat shqip, por mua më pasuruan, vazhdon tregimin ai.

E magjepsi drama “Besa” e Sami Frashërit. Ndërkaq babai e kishte futur të mbaronte Normalen e Elbasanit, themelues i së cilës kishte qënë dhe vetë. 14 vjeç vendos të shkruajë dhe ai një dramë ashtu. Mbyllet në shtëpi, nuk shkon as në shkollë. Eh, digje, i thotë i ati buzagaz, por jo dëshirën për të shkruar.

E çojnë në Leçe në Itali, por provimet u bënë shumë të vështira për shqiptarët atje, se kishte ndodhur Lufta e Vlorës e 1920-ës, italianët ishin mundur, ishin hedhur në det, thoshte populli… Et’hem Haxhiademi ishte i vetmi sfidues. Madje iu fut përkthimit të “Bukolikeve” të Virgjilit, mësoi latinishten dhe e dha në hekzametër në shqip, siç nuk e kishin bërë as shkrimtarë të njohur, madje asgjë nuk kishin sjellë më parë nga veprat latinisht. Dhe iku në Austri për t’u diplomuar atje. Nisi të lexojë tragjedianët grekë në latinisht dhe gjermanisht.

Në Berlin më 1924. Prindërit, kundër dëshirës së tij, duan që të diplomohet në Juridik. Nuk u ndahet leximeve, e thërriste antikiteti, bashkëpunonte me revista në Elbasan dhe Berlin.

Ndjehej i dashuruar, të gjitha gratë e bukura, mitike, dilnin nga kryeveprat botërore dhe bashkoheshin tek njëra, shkëlqenin. Takimet me të, shëtitjet, bisedat, të qeshurat, puthjet e mbushnin me jetë dhe kohë të pa jetuara, nga ato që kishin ikur dhe nga ato që do të vinin. Kjo ishte e tashmja e tij.

Po e Shqipërisë? Pse është kaq vonë vendi im? Dhe rijeton të kaluarën e vet, kur me të kaluarën e tij ishte në kohë dhe e ardhmja dukej se do të ishte normale, si e gjithë Europës. Dashuria është e pakohë dhe e gjithkohshme

Paprimtas i vdes ajo që dashuronte, dhe ai shkruan për të elegjinë “Galatës”.

Tragjedia i bëhet pjesë e jetës, “fryma ime e të jetuarit”, do t’i shkruante Lasgush Poradecit më vonë.

Pasi përfundon tragjedinë “Ulisi” nën shëmbëlltyrën e Eskilit, dy vjet më vonë, më 1926 shkruan tragjedinë “Akili” në Vjenë. Kolos është dhe Shekspiri, thoshte, dhe punonte mbi skrivani që ta universalizonte gjithnjë e më shumë dhe veprën e vet.

Endej nëpër Vjenë. I ri, i fuqishëm. I duhet shkuar tragjedisë brenda, që të kuptohet… atdheu, vetja…

Vjen në Shqipëri në vitin 1927, emërohet nënprefekt në Lushnjë. Shikonte shtëpinë ku u mbajt kongresi shpëtimtar, mbushej me himnin e tij së brendshmi dhe pas një viti shkruan tragjedinë “Aleksandri”.

Iu bënë tre tragjeditë, i boton në Tiranë më 1931. Dhe pastaj kalon me punë në Berat, akt tjetër tragjedie. Shkruante… Në Gjirokastër, akt tjetër, kryesekretar i prefekturës, viti 1933. Edhe Mbreti kishte simpati për Et’hemin, thoshin, për kulturën e tij.

Mbreti? Nga doli, pas perdes së teatrit? Dhe përfundon tragjedinë “Pirua” (1934). Pas një viti tjetër tragjedi “Skënderbeu” (1935).

Duhen thirrur heronjtë, prijësit, ata që bënë histori, që bënë kombin. Tragjeditë jané tempujt e tyre…

Tjetër tragjedi vitin tjetër “Diomedi” (1936), kur përzihen mitologjia greke e ilire. Ndjente thika në shpirt, po e çanin dhe shkruan “Abeli” në prag të pushtimit (1938). Duhet ribërë Shqipëria e lashtë dhe ajo mesjetare, aristokracia e saj, kalorësia, kryekalorësat. I duhej mitologjia biblike, antikiteti, heronjtë, edhe tanët, pasionet e përjetëshme, intrigat, përplasjet ideologjike, me to mund të ribësh botën, të edukosh, familja… fillesa… e bukura e estetikës klasiçiste…. Të pasurohet letërsia shqipe, se pasurojmë shpirtin, duke themeluar tragjedinë, do ta pakësojmë në jetë.

Të mësojmë nga mynxyra për të nxjerrë dritë!

Gjatë pushtimit fashist italian, teksa nuk i pranonte kompromiset me pushtuesin, por as luftën vëllavrasëse, patriot dhe europian në vetvete, nga që kultura nuk është pushtim, por çlirim, me simpati për ballin Kombëtar, botoi librin me poezi “Lyra”. Aty janë poemat “Nimfat e Shkumbinit”, ku gjahtarët vrasin këngën e tyre, janë elegjitë e dashurisë, “Galatea” edhe ajo për Nënën “Nata e zezë”, që i kishte dashur aq shumë, më shumë se të gjithçka në botë, të gjalla dhe të vdekura, për Naim Frashërin, këngëtarin hyjnor, etj.

Lira e Et’hem Haxhiademit e mbushi mjedisin me tinguj të argjëndë.

Pasi mbaroi Lufta e Dytë Botërore, i përvishet punëve, ato që lidheshin me kulturën, është themelues në Lidhjen e shkrimtarëve shqiptarë dhe kryetar për degën e Elbasanit, por regjimin e ri nuk e miratonte… dhe e arrestojnë. Viti 1946. Tani po vinin në skenën reale të jetës një tjetër tragjedi, me kryepersonazh autorin, Et’hem Haxhiademi. Shkaqe politike, e kaluara e tragjedive po përsëritej. I konfiskojnë librat e bibliotekës së tij dhe gjithë dorëshkrimet.

Fitimtarët e mbyllin Et’hem Haxhiademin në burgun e Burrelit. Si skenë epilogu. Mesjetë. Roje, tortura, dyer. Dhe atje përkthente. Sigurisht që botoheshin me emra të tjerë. Ose kanë humbur më vonë.

I heshtur mes atyre mureve, dinjitoz dhe i zymtë. I trembëshin kulturës së tij të gjërë. Shkruan në burg romanin “Jeta e njeriut” dhe dramën “Koha e premtueme”, që kishte shumë dëshirë ta luante me të burgosurit, se teatri është jetë dhe jeta teatër.

Ku janë ato tani, ku? Tragjeditë edhe harrohen, edhe vdesin, por edhe vidhen… 1965. Mbas 18 vjetësh burg, po i vinte dita e lirimit dhe ai ishte ende në gjëndje, i fortë intelektualisht, në kulmin e përvojës, 63 vjeçar, dinte gjithçka nga terri i ferrit. Jo, ai nuk duhej të dilte. Dhe ashtu u bë, por ka mbetur enigmë se si u krye vraja.

Ndërkaq e kishin marrë mallkimin e pafalshëm të Haxhiademit, vazhdimisht i tanishëm:

Qofsh i mallkue, i poshtun, ti për jetë,

Prej nesh edhe prej zotit të vërtetë.

Zemra e jote kurr mos paft gëzime,

N’mjerimin tand ne gjetshim ngushullime.

Ti qi na dhe për pleqëni kët tmerr,

Të bift n’vend t’grunit n’arën tande ferr.

Jo vetëm ti por dhe fëmijët tuëj

Mënin e madhe paçin të gjithkuëj

Paçin bashk’me urrejtjen e njerzís,

Mallkimet e Krijuësit të Gjithsís.

Ashtu si prej Eskilit dhe Sofokliut kujtesa botërore dhe fati ruajti nga shtatë tregjedi prej secilit, edhe shqiptarët kanë 7 tragjedi nga tragjiku i tyre i vetëm, Et’hem Haxhiademi.

Aleluja!

* * *

Vepra tragjike e tij tashmë i tejkaloi tragjeditë e realiteteve të mëpasme, edhe të harresën mortore si të tillë, tashmë ajo është jo vetëm letërsi e gjallë, por dhe kompleks monumental i Kujtesës Kombëtare, dëshmi e historisë dhe kulturës së një populli.

Filed Under: LETERSI

“Faik Konica – Për një Shqipëri Europiane”

March 16, 2025 by s p

Fotaq Andrea*/

Më lejoni të shpreh kënaqësinë time të ndodhem sot mes jush në këtë veprimtari të ndritur përkujtimore të 150 vjetotrit të lindjes së Faik Konicës, i cilësuar nga vetë vatranët “Kampion i indipendences së Shqipërisë dhe Princ i gjuhës shqipe”, të themeluasit bashkë me Fan Nolin të Federatës së ndritur PanShqiptare “Vatra”, e mbi të gjitha të këtij vizionari të së ardhmes europiane të Kombit shqiptar, Shqipërisë e Kosovës.

Është një nismë e nderuar që sot, ditën e lindjes së Faik Konicës, Dega e Vatrës në Boston, në bashkëpunim me degën e Worcesterit organizojnë këtë veprimtari për promovimin e librit “Faik Konica – për një Shqipëri Europiane”, pikërisht këtu në Boston, “kryeqyteti historik i “Vatrës”, “kryeqytet i lëvizjes nacionaliste shqiptare”, siç e ka cilësuar vetë Faik Konica, i cili është shprehur: “Shoh Bostonin të shkëlqejë me dritë të menjëhershme”. Dhe unë, nga ana ime, më lejoni të shprehem: “Shoh Bostonin të shkëlqejë me vatranë të ndritur si ju”.

Më lejoni, nga ana tjetër, të shpreh falënderimin tim në radhë të parë për Kryetarin Elmi Berisha dhe për prof. Thanas Gjikën, të cilët, me shumë dashuri e vlerësim morën drejtpërdrejt nismën për botimin e kësaj antologjie titulluar me shumë domethënie “Për një Shqipëri Europiane”, duke e konsideruar këtë vepër si një vlerë më shumë në botimet koniciane, si një dekoratë të re që shfaq në shumë përmasa Jetën dhe Veprën e Faik Konicës, me shkrimet më të mira të tij, që përbëjnë në vetvete monumente të mendimit të tij të fuqishëm për ardhmërinë e kombit shqiptar.

Një falënderim nga zemra dhe një mirënjohje të thellë, shpreh gjithashtu për tërë vatranët këtu të pranishëm që plot fisnikëri e bujari ndihmuan financiarisht e materialisht për këtë ceremoni kremtuese.

Dhe po ashtu, mendja më shkon tek tërë ata vatranë e autorë që – me pendë në dorë – kanë lënë historikisht vepra e punime të lëvdueshme për Faik Konicën. Këta janë të shumtë në numër, që nga bashkëpatriotët e ngushtë të Konicës që punuan me të për revistën “Albania’ dhe gazetën “Dielli”, tërë ajo Plejadë e Rilindjes shqiptare, e deri te autorë të njohur bashkëkohorë, që kanë ngritur në piedestal lavdinë koniciane, si erudit, gjeni, themelues i mjaft fushave të shkencave albanologjike, “Atë i kombit modern shqiptar”, apo siç e ka cilësuar me të drejtë poeti kombëtar francez Gijom Apoliner, Faik Konica, “kjo Enciklopedi e gjallë lëvizëse”, ky “Argus e Briare”, duke përdorur kështu figurat mitologjike të një qenie me 100 koka, 100 sy, nga te cilat 50 mbeteshin përherë hapur, apo ky gjigand me 100 krahë, “i frikshëm” në erudicion e njohje të gjuhëve”.

Është një fakt mëse domethënës: Faik Konica dhe Fan Noli – ky binom historik si themeluesit e “Vatrës” – kanë qenë, janë dhe do mbeten në epiqendër të studimeve albanologjike dhe, ashtu sdikurse janë shprehur mjaft sudiues del tanimë si e domosdoshme të botohet krejt korpusi i veprave të tyre të plota, gjë që do të kërkonte mbi të gjitha një ndermarrje të fuqishme institucionale.

Për të qenë më konkret, apo për t’u kthyer, siç thotë shprehja frënge “Te delet tona”, pra në thelb të çështjes, dëshiroj të theksoj para së gjithash se nuk ishte e lehtë përgatitja e kësaj antologjie, që unë do ta cilësoja si sumumin, apo shkallën më të lartë të mendimit dhe të estetikës koniciane, drejt lavdisë së tij të përjetshme.

Historikisht, kontakti im i parë me figurën e Faik Konicës daton që në vitet ‘70 të shekullit të kaluar, kur punoja si përkthyes në Shtëpinë Botuese “8 Nëntori” dhe njoha redaktor Dhimiter Fullanin që më fliste herë pas here për figurën e Faik Konicës, dhe që kishte përgatitur madje edhe një studim për të, por “me frymën kritike të kohës”, siç më shprehej ai me njëfarë rezerve për “Beun erudit të Konicës që njihte shumë gjuhë ”.

Vite më vonë, në dhjetëvjeçarin e fundit të shekullit të kaluar, në vitet 90, i intriguar pa masë për lidhjen epistolare Konica-Apoliner, shfaqur në librin e Luan Starovës “Një miqësi europiane”, fillova unë vetë të mbledh dokumente e materiale për t’i botuar te antologjia “Pena të arta franceze për shqiptarët” dhe u entuziazova edhe më shumë kur u takova drejtpërdrejt me akademik Starovën në Shkup.

Më 2005, përktheva dhe botova romanin historik “Hasan Jeniçeri – historia e nje shqiptari në vitin 1516”. Personazhi kryesor 20 vjeçar i këtij romani të orientalistit të shquar Leon Cahun është Thrank Spirobeg, emri i të cilit do të bëhej shumë shpejt pseudonimi kryesor i Faik Konicës te shkrimet e “Albanias” së tij.

Po hap një parantzë këtu për të theksuar se në vitet 1895-1897, në Paris, Faik Konica 20 vjeç dhe Leon Cahun, zv. Konservatori i Bibliotekës “Mazarine” rreth të 60-ave, do të lidhnin miqësi të ngushtë, dhe Konica do të njihte krejt familjen e Cahun-it, sidomos nipin e tij Marcel Schwob, simbolistin e shquar. Cahun ndihmoi drejtpërdrejt Konicën të botonte artikullin e tij të parë “Shqipëria dhe Turqit” me pseudonimin Tepeleni në gazetën parisiane “La libre Parole”, më 26 dhjetor 1895.

Thelbi i këtij romani historik me simbolikë të fuqishme: Hasan Jeniçeri që të merrte gjak në vetull – sipas shprehjes së bukur shqipe – lëron nga skllavëria një vashe të bukur venedikase, e cila e tradhëton poshtërisht – është i njëjti qëndrim tradhtar që ka mbajtur Republika venedikase ndaj luftërave të Skënderbeut që mbronin drejtpërdrejt Republikën e Laguneve.

Në vitet 2010-2012, intensifikova punën hulumtuese e studimore per Faik Konicën, fillova tanimë të qëmtoj dokumente nëpër arkiva, sidomos ato të Parisit, kur rashë drejtpërdrejt në gjurmë të lidhjeve Konica-Apoliner, dhe sidomos të dy romaneve të panjohura të Konicës “Martesa e Lejlës” dhe “ Sotiri e Mitka”.

Po në atë kohë, mbarova së përkthyeri krejt korpusin në frëngjisht të revistës “Albania” . Por, ishte e pamundur ta botoja sepse më lindën probleme me të drejtën e autorit, kopiright, që e kishte në posedim një mbesë e Faik Konicës. Tërë ky korpus shkrimesh të përkthyera nga “Albania” më 2012 mbeti në sirtare deri me sot, dhe ja tani i botuar në këtë libër, që përbën kockën e fortë të antologjisë “Faik Konica – Për një Shqipëri Europiane”.

Viti 2016, i shpallur nga “Vatra” “Viti Konica”, bëri të mundur që unë të përktheja e botoja me ndihmën po të “Vatrës” dy romanet e tij të panjohura dhe librin tim studimor “Faik Konica – Përlindësi modern”. Më pas, do botoja libërthin “Ju flet Konica” (2016) , si dhe dy libra të rëndësishëm të Konicës “Ese për gjuhët e natyrale e artificiale” (2019) dhe Letërkëmbimin e Konicës me baronin austriak Zwiedinek (2020). Dhe sot, ja ku jemi falë ndihmës suaj bujare te Antologjia “Për një Shqipëri Europiane”.

Siç dihet, në prill 2019, me rastin e 110 Vjetorit të gazetës “Dielli’, u shpall Konkurs i posaçëm organizuar nga “Vatra” dhe redaksia e “Diellit” për veprat më të mira me ese, artikuj, reportazhe e libra. Çmimin Gazetës “Dielli” e fitoi, nbdër të tjera edhe libri “Faik Konica – për një Shqipëri Europiane” . Veçse me një dallim esencial midis atij libri të konkursit me të njjtin titull dhe këtij të sotmit.

Në fakt, me sugjerimin konstruktiv të prof. Gjikës, pjesa e dytë dhe e tretë e antologjisë së konkursit, që përbëhej fillimisht nga përkthime drejtpërdrejt nga origjinali frëngjisht i Konicës, u zëvendësuan në pjesën më të madhe të tyre me shkrime dhe letra që përbënin, të themi, ajkën e e krejt shkrimeve të Faik Konicës, duke reflektuar më në thellësi mendimin e tij përparimtar për një Shqipëri të pavarur, properëndimore e europiane, drejt progresit.

Në këtë mënyrë, ndryshimi i lëndës në masën mbi 50 përqind të vëllimit të mëparshëm, ishte në fakt për mua si të nisja një punë nga e para, sepse ky ndryshim i lëndës paraqiste mbi të gjitha një punë të vështirë qëmtuese e selektive.

Në ethet e kësaj pune intensive prej gati 4 muajsh nuk do ngurroja “t’i protestoja” Thanasit , duke i thënë madje se nga lodhja e tepërt më dukej sikur “po ia falja shpirtin shejtanit”, dhe kur Thanasi me qetësi ma kthente “shpirtin mos e fal , por falju Konicës”. Kësisoj, këmbëngulja, dashuria për Veprën e shkruar të Konicës, kur i thoja në fakt prof. Thanasit se të gjitha shkrimet e Konicës janë monumente më vete, bënë që puna drejtuese, plot kujdes e prof. Gjikës për këtë vepër të jepte frytet e veta, të jepte pikërisht këtë vëllim që kemi sot në duar.

Në themel të kësaj vepre, që e shfaq Faik Konicën me madhështinë e një gjeniu rilindës, vendosëm pikërisht këtë thënie profetike të tij te “Albania” e vitit 1898:

“Parandjej, në agimin e së nesërmes, një Shqipëri të lulëzuar dhe intelektuale, ku do vibrojë një rini kureshtare, e dhënë pas artit, bukurisë, punës. Ata shqiptarë të rinj do dinë t’i gjykojnë

me drejtësi e zemërgjerësi përpjekjet tona. Do të shqyrtojnë me krejt burimet e dokumentacionit dhe të kritikës çka ishte gjuha jonë dje dhe çka do të jetë gjuha e tyre nesër, gjuha ku do përmbledhin mendimet apo ëndrrat e tyre; dhe asaj gjuhe – sa muskuloze aq edhe të brishtë – do t’i kërkojnë datën e lindjes dhe do dinë ta përcaktojnë.” Faik Konica, Albania, viti II, 1898.
Është pikërisht citimi i famshëm vendosur në kopertinë të pasme të librit që po promovojmë.

Në mbyllje, dëshiroj të vë në dukje, në rrafsh ndërkombëtar, tre momente kyçe të jetës së Faikut – krahas përkushtimit të tij të pandalshëm, për 47 vite me radhë për ringjalljen dhe fuqizimin e Kombit Shqiptar të lirë e të pavarur:

1. Është Faik Konica i cili, që në moshë të re, si njohës i 16 gjuhëve të huaja, nxiti i pari në rrafsh europian e botëror debatin shkencor mbi gjuhët e gjalla natyrale dhe gjuhët artificiale (më 1904) dhe që parashikoi se anglishtja do të jetë në të ardhmen gjuhë botërore komunikuese.

2. Është Faik Konica i cili, që në moshë të re, (1898) shkroi Esenë mbi Edukimin, me rëndësi europiane e tej europiane, duke mbushur një boshllëk të kohës për edukimin e fëmijës dhe duke i çelur udhën edukimlit të lirë të fëmijës, që do të përbënte bazën e Summerhill School më 1921 në Londër.

3. Është Faik Konica i cili që, në vitet 1910-1911, në vitet e tij të Harvardit, do të ishte ndër pionerët e parë të lidhjeve artistike, letrare e kulturore të dy kontinenteve Europë-Amerikë. I lidhur ngushtë me shkrimtarin amerikano-hebre Denjamin Decasseres dhe me Apolinerin me shoke, Faik Konica do të ishte kështu ndër përçuesit e parë të vlerave të përparuara artistiko-letrare të Europës drejt Amerikës konservatore të kohës.

Të tre këta kapituj të jetës dhe veprës së tij e vendosin shqiptarin erudit Faik Konica mes intelektualitetit më të përparuar europian të kohës së tij.

Më në fund, më lejoni t’i drejtoj falënderim bashkëpunëtorëve të mi të drejtpërdrejtë Ilir Ikonomi e Bejtullah Destani, si dhe botuesve Krenar Zejno, Jahir Ahmeti e Aurel Kaçulini.

Po ashtu, shpreh mirënjohje për studjues me emër që kanë ngritur lart figurën e Faik Konicës me punimet e tyre shkencore, si Frank Shkreli, Rafael Floqi, Idriz Lamaj, Anton Çefa, Jup Kastrati, Agron Alibali, Lefter Dilo, Safet Kryemadhi, dhe shumë e shumë të tjerë, si dhe për të ndjerët Nasho Jorgaqi, Ismail Kadare, Robert Elsie, Dalip Greca, Astrit Lulushi, etj. që kanë lënë gjurmë me punimet e tyre shkencore për Konicën.

I përjetshëm qoftë kujtimi i Faik Konicës, vizionarit të Shqipërisë europiane.

*Fjala në ceremoninë e promovimit të Antologjisë “Faik Konica – Për një Shqiopëri Europiane” – Boston, 15 Mars 2025.

Filed Under: LETERSI

“UDHËS SË MËRGIMTARIT”

March 14, 2025 by s p

Dr. Paulin Marku/

Emigracioni shqiptar në Shtetet e Bashkuara të Amerikës i ka fillesat në fund të shekullit të XIX. Për dekada me radhë shqiptarët kanë qenë pjesë e këtij procesi të vështirë po aq edhe të dhimbshëm të hemorragjisë së vazhdueshme të largimeve nga vendlindja. Shkaqet dhe arsyet e largimit të shqiptarëve janë të ndryshme, si: politike, persekutime, gjakmarrje, pasiguria e jetës, probleme ekonomike, fetare, social-kulturore etj. Një rast i atillë i këtyre ngjarjeve është edhe libri “Udhës së Mërgimtarit”, me autor, Prend Ndoja, i cili i jep lexuesit një panoramë të përgjithshëm që nga vendlindja, vështirësitë e mërgimtarit dhe të sfidave të jetës në emigracion.

Gjatë kalimit të viteve, njeriu reflekton duke iu rikthyer respektivës së kohës, kujton vuajtjet e shumta me plot sakrifica që hasen gjatë udhëtimit dhe problematikat në emigrim. Njerëzit i shprehin në forma të ndryshme: ditare, romane e tregime apo me poezi e këngë kushtuar atdheut e emigracionit nëpër botë. Kur lexojmë libra me përshkrime për emigracionin, shpeshherë e gjejmë veten duke na kujtuar vuajtjet dhe sakrificat e jetesës në emigracion. Libri “Udhës së Mërgimtarit”, me autor, Prend Ndoja sjell para opinionit publik një panoramë të gjerë reflektimesh dhe përshkrimesh të një emigranti shqiptar. Autori i këtij libri përshkruan me detaje sfidat e kalvarit të mërgimtarit, me persekutime dhe rreziqe që nga vendlindja dhe përballjet me vështirësitë e jetës në emigracion.

Prend Ndoja pasi ka kryer studimet e larta në degën gjuhë – letërsi shqipe në Kosovë mori rrugët e emigrimit. Në librin e tij përshkruan arsyet e emigrimit, problematikat e ndryshme në vendlindje dhe kalvarit të vuajtjeve gjatë rrugëtimit për në Amerikë. Gjatë leximit të librit mësojmë se ai u largua nga vendlindja në një moshe krejt të re, ai ishte një aktivist i njohur në shoqëri, ku evidentohet veprimtaria e tij si organizator e pjesëmarrës në demonstrata të ndryshme kundër pushtetit jugosllav. Per këto arsye ai ishte shoqëruar e arrestuar nga policia dhe kishte patur përndjekje të vazhdueshme nga autoritetet. Në kushte e rrethana të vështira për sigurinë e jetës së tij, ai vendos të largohet nga vendlindja në vitin 1986 për të emigruar në SHBA. Në vend të hyrjes, autori përdor një shprehje domethënëse “lisi përballë erërave”, duke shprehur stuhitë dhe mendimin e tij nëpërmjet argumenteve rreth situatës në Kosovë. Ai shfaqet i emocionuar edhe kur bën përshkrimin e krahinës së tij duke analizuar me detaje nga agimi i mëngjesit e deri në bukuritë natyrore, relievin e kësaj krahine dhe jetën në komunitet nisur nga fëmijëria e deri në ditën që vendos të largohet përfundimisht nga Beci i Gjakovës. Libri është i ndarë në katër kapituj me përshkrime dhe interpretime herë në veten e parë dhe herë në veten e tret të autorit. Secili kapitull mbart emocione, vuajtje, sakrifica mbushur me sfida të jetës që përjeton një emigrant përballë ëndrrës amerikane. Prend Ndoja nuk la pas veprimtarinë patriotike, të cilën e përshkruan në libër aktivitetin atdhetar për çështje kombëtare, në shërbim të lirisë së Kosovës. Ai ishte mbështetës i protestave, kontribuues me ndihma ekonomike për bashkëkombësit për kauzën e çlirimit të Kosovës. Në këtë libër më tërhoqi vëmendjen se si autori kujton e analizon me detaje vendin e tij, traditën, terrenin siç ai pohon ne libër se “ky është vendi i të korrave, i dramave dhe i stuhive të mëdha.  Padrejtësitë nën pushtimin serb ishin të shumta, dhe ato shtoheshin gjithnjë e me shumë kundër shqiptarëve që kundërshtonin e protestonin për lirinë e tyre. Prend Ndoja shprehet në librin e tij, Kosova është një vend i mrekullueshëm e me bukuri mahnitëse që e karakterizojnë, me nëntokë të pasur, e me fusha te pafundme por nga ana tjetër me rreziqe të mëdha që pushtuesit kishin bere të pamundurën jetesën për të mbajtur nen sundim Kosovën duke shkaktuar dëme të mëdha për shekuj me radhe kombit shqiptar. Emocion i fortë në këtë libër është edhe momenti kur ai duhet t’ju beje me dije familjes për largimin e detyruar dhe mënyra se si nëna e tij me një fytyrë të mpirë vështronte te birin me zërin qe i dridhej dhe fjalët i ishin lidhur nga dhimbja dhe frika e të ardhmes së djalit të saj. Ndarja me familjen mes përqafimesh e lotësh, vështrimi i nenës së tij përshkruhet me emocione të forta, ku mijëra emigrant e gjejnë veten të mbytur në udhën e mërgimtarit. Fjalët e nënës ishin, “Ti shko bir por këtë vend mos e harro kurrë”. Në libër Prend Ndoja përshkruan me dhimbje momentin e largimit nga familja, shoqërimin nga vëllezërit, Marjani, Skënderi dhe shokët. Përshkrimi i udhëtimit nga Beogradi ne Amsterdam, e pastaj për në Meksikë janë sfida të vështira për të arritur në destinacionin e dëshiruar, në tokën amerikane. Një ëndërr shprese për miliona njerëzve nëpër botë.

Në librin e tij, autori përcjell kujtime të shumta të familjareve, miqve dhe veçanërisht të shokëve prej rinisë. Ai arrin të përshkruajë dhe të hedh dritë plot emocione duke u shprehur edhe në veten e tretë, si “Sokoli djali simbol i rinise kosovare” me shumë ngjarje e shume fragmente te tjera në emigracion. Optimizmi tij që e karakterizon, besim plote në Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe në autoritet e saj, për të janë dritë shprese si për popullin amerikan ashtu edhe për popujt e shtypur dhe të pafajshëm. Hapësirë të veçantë i dedikon lëvizjeve te viteve 1990 në Kosovë dhe protestave i të panumërta për liri deri në momentin kur fitoi e drejta e një populli të etur për Liri e Pavarësi. Ëndërra shekullore për Lirinë e Pavarësinë e Kosovës janë pjesë të pandara në kujtimet e Prend Ndojës. Ai arrin të përshkruaj në librin e tij çdo lëvizje atdhetare, si brenda ashtu edhe jashtë Kosove. Edhe pse larg në mërgim zemra e tij rreh për një Kosove të lirë e demokratike me vizion Euro-Atlantik. Në këtë libër i kushtohet hapësirë e konsiderueshme identitetit kombëtar, vlerave të familjes, miqësisë, natyrës, objekteve të kultit dhe besim në Zot. Prend Ndoja arrin të pasqyroje një ndërthurje midis jetës e natyrës, vlerave njerëzore humane, si dhe përshkruan jetën e një mërgimtar të realizuar në familje. Krahas punës së tij dhe arritjeve në Amerikë, ai është një veprimtar patriot me kontribute të vazhdueshme, pa reshtur, si në vendlindje ashtu edhe në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Prend Ndoja, përveçse është një vatran dhe atdhetar, ai është i gatshëm për të bashkëpunuar dhe për të dhënë kontributin e tij me plot pasion e ndjenja atdhedashurie në shërbim të komunitetit dhe çështjes kombëtare.

Filed Under: LETERSI

  • « Previous Page
  • 1
  • …
  • 20
  • 21
  • 22
  • 23
  • 24
  • …
  • 290
  • Next Page »

Artikujt e fundit

  • DIAMANT HYSENAJ HAP FUSHATËN PËR KONGRESIN AMERIKAN – FJALA E MBAJTUR PARA KOMUNITETIT SHQIPTARO-AMERIKAN
  • Nga Besa në New York: Shoqata Besi organizoi një mbrëmje të veçantë për Festën e Flamurit
  • Në 90 vjetorin e lindjes së poetit Faslli Haliti
  • Dilemat e zgjedhjeve të parakohshme parlamentare në Kosovë
  • Nga Shkodra në Bejrut…
  • Faik Konica, fryma e pavdekshme e një atdhetari dhe dijetari shqiptar
  • Abetaret e para të shkrimit të shqipes, fillesa të letërsisë shqipe për fëmijë
  • Valon Nikçi, një shqiptar pjesë e ekipit të Kongresistit George Latimer në sektorin e Task-Forcës për Punësimin dhe Ekonominë
  • Dega e Vatrës në Boston shpalli kryesinë
  • VATRA NDEROI KRYETARIN E KOMUNËS SË PRISHTINËS Z. PËRPARIM RAMA
  • NDJESHMËRIA SI STRUKTURË – NGA PËRKORËSIA TE THELLËSIA
  • Si Fan Noli i takoi presidentët Wilson the T. Roosevelt për çështjen shqiptare
  • TRIDIMENSIONALJA NË KRIJIMTARINË E PREҪ ZOGAJT
  • Kosova dhe NATO: Një hap strategjik për stabilitet, siguri dhe legjitimitet ndërkombëtar
  • MEGASPEKTAKLI MË I MADH ARTISTIK PAS LUFTËS GJENOCIDIALE NË KOSOVË!

Kategoritë

Arkiv

Tags

albano kolonjari alfons Grishaj Anton Cefa arben llalla asllan Bushati Astrit Lulushi Aurenc Bebja Behlul Jashari Beqir Sina dalip greca Elida Buçpapaj Elmi Berisha Enver Bytyci Ermira Babamusta Eugjen Merlika Fahri Xharra Frank shkreli Fritz radovani Gezim Llojdia Ilir Levonja Interviste Keze Kozeta Zylo Kolec Traboini kosova Kosove Marjana Bulku Murat Gecaj nderroi jete ne Kosove Nene Tereza presidenti Nishani Rafaela Prifti Rafael Floqi Raimonda Moisiu Ramiz Lushaj reshat kripa Sadik Elshani SHBA Shefqet Kercelli shqiperia shqiptaret Sokol Paja Thaci Vatra Visar Zhiti

Log in

This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Cookie settingsACCEPT
Privacy & Cookies Policy

Privacy Overview

This website uses cookies to improve your experience while you navigate through the website. Out of these cookies, the cookies that are categorized as necessary are stored on your browser as they are essential for the working of basic functionalities of the website. We also use third-party cookies that help us analyze and understand how you use this website. These cookies will be stored in your browser only with your consent. You also have the option to opt-out of these cookies. But opting out of some of these cookies may have an effect on your browsing experience.
Necessary
Always Enabled
Necessary cookies are absolutely essential for the website to function properly. This category only includes cookies that ensures basic functionalities and security features of the website. These cookies do not store any personal information.
Non-necessary
Any cookies that may not be particularly necessary for the website to function and is used specifically to collect user personal data via analytics, ads, other embedded contents are termed as non-necessary cookies. It is mandatory to procure user consent prior to running these cookies on your website.
SAVE & ACCEPT