Ing. Kristaq  BALLI

Së bashku me pinakotekën e mrekullueshme ikonografike, Muzeu Kombëtar i Artit Mesjetar në Korçë posedon, mbron dhe konservon një koleksion të konsiderueshëm e të larmishëm  objektesh metalikë, kryesisht prej metalesh fisnikë (ar dhe argjend), si dhe të tjerë metale e aliazhe (hekur, zink, bakër, bronz, tunxh, alpaka, etj.), i cili mbart e reflekton vlera të paçmuara  historike, kulturore, artistike, religioze e  etnografike. Brenda tij, nuk janë të rrallë objektet që e kthejnë këtë koleksion në një fokus konvergjence, krahasimi e referimi të këtij lloj arti e zejtarie përgjatë tri shekujve të fundit në hapësirat kohore e gjeografike ballkanike.

Puna sistematike shumëvjeçare studiuese e restauruese ka bërë të mundur shqyrtimin dhe ekzaminimin e shumicës të këtyre objekteve dhe, për rrjedhojë, sugjerimin, kristalizimin dhe formimin e disa rezultateve përgjithësuese në disa aspekte, si në ato klasifikuese, në disa vlerësime historike e artistike, në teknologjinë, teknikën e materialet e prodhimit, në problemet e konservimit, etj., ç’ka plotësojnë jo vetëm tablonë e përgjithshme  brenda muzeut, por shërbejnë edhe si shembuj korelacioni për studiues e institucione analoge brenda e jashte vendit.

Koleksioni mund të përshkallëzohet, së pari,  në dy grupime të mëdha, në objekte  kulti fetar dhe  në objekte të karakterit  të zakonshëm utilitar e etnologjik.

I. Në korpusin e parë mund të rradhiten objekte të tillë religiozë si kapakë ungjilli, gota kungimi (potirë), kryqe, ekzapterga, mbulesa ikonash, brerore, kandilë, temjanica, kuti lipsanash dhe disa  objekte të tjerë ritualë.

Ndërmjet ekzemplarëve, kapakët e ungjijve përfaqësohen me punime aplikative dinjitoze metalografike të disa tipeve, që ju përkasin shek 18-19-të. Ndër ta, kapakët e Voskopojës (viti 1755), të Dhrovjanit (shek. 18-të), të Jakovit të Elbasanit (shek.18-të) (fig.1), të Vithkuqit (shek. 18) (fig.2), ndonse të punuar nga mjeshtra të ndryshëm e në vende të ndryshme, kanë të përbashkët tiparin ilustrativ të brendisë ungjillore me skenat më kryesore nga jeta e Krishtit, si Lindja, Pagëzimi, Rrethprerja, Hyrja në Jeruzalem, Kryqëzimi, Zbritja nga Kryqi, Ngjallja, Shpërfytyrimi,  si dhe imazhe të tjera nga Festat e Mëdha, nga jeta e Shën Marisë, Hierarkëve të Kishës, Ngjallja e Llazarit, Shestia, Pendikosti, Prekja e Thomajt, Puthja e Judës, pa përjashtuar sigurisht në asnjë rast  Katër Ungjillorët (Marku, Mateu, Joani, Lluka ) dhe konvencionet e tyre në katër qoshet e mbulesës.  Këto paraqiten mbi një sfond vizatimor që buron nga programi ikonografik dhe kanunet e pikturës bizantine, ndaj, nga pikpamja tematike e grafike, skenat përngjasin me ikonat. Po ashtu, si mbulesa të librit më universal e të gjithëpushtetshëm hyjnor, ata janë tepër solemnë, impozantë e monumentalë dhe ju kushtohet një rëndësi e veçantë nga pikpamja e vlerës materiale. Përgjithësisht, kapakët punohen me metale të çmuar, sidomos me argjend dhe argjend të praruar. Kjo edhe nga pikpamja tjetër, pasi ari dhe argjendi, të pasur relativisht në titull, punohen lehtësisht. Gjithashtu, si objekte të një rëndësie të veçantë, ato janë dhurata, që, njerëz të kamur, i bënin kishës në shenjë të  devotshmërisë dhe përkushtimit të tyre shpirtëror ndaj Zotit.

Prandaj, rastis që, këto dhurata, shoqërohen edhe me shkrime dedikuese. Kështu, në kapakun e sipërm të  Ungjillit të Vithkuqit është shkruar ky dedikim: “ Ky ungjill i Zotit dhe i shenjtë është punuar me dorën dhe shpenzimet e shumë të shenjtëruarit Gjerasim Desini prej qytetit të Vithkuqit dhe iu kushtua kishës  së shenjtë dhe të nderuar të Apostujve të Shenjtë, të Lavdishëm, Nammëdhenj dhe Protokorifej Pjetër dhe Pavli që ndodhet në vendin e vet (pra të dhuruesit – J.P) për kujtim të përjetshëm”¹⁾

Teknikat e punimit të kapakëve janë derdhja, rrahja, stampimi, inçizimi, larja me ar, dekorimi me savat, zbukurimi me gurë të çmuar apo imitacione. Nga ana tjetër, origjinaliteti dhe karakteristikat e çdo objekti të tillë lidhen me kohën, me tiparet individuale të  autorit, me përmasat dhe mënyrën tipografike të ungjillit, me llojshmërinë e zgjidhjes të skenave anësore, me llojin dhe mënyrën e mbishkrimeve dedikuese dhe, më në fund, me perfeksionin dhe nivelin mjeshtëror të realizimit.

Kështu, ndërsa kapakët e Dhrovjanit dallohen për një miniaturë fine, për një paraqitje skrupuloze grafike, për një mbyllje të plotë estetike të imazhit biblik brenda një kutie të praruar , fisnike, konforte e plot solemnitet mistik, ato të Voskopojës, nga ana vizive, janë kompozuar globalisht në mënyrë më të çlirët në formën e kryqit (në të vërtetë, nga një kryq në çdo anë), në epiqendrat simetrike të të cilëve janë skenat madhore të “Kryqëzimit” dhe “Ngritjes” të Krishtit. Ato plotësohen në mënyrë harmonike nga skena të tjera mbi sfonde ornamentale floreale e baroke që, ashtu, të gërshetuara me njera-tjetrën në mënyrë organike nëpërmjet një grafike vizatimore arkaike të moderuar, aplikohen në një relief plot shkaperderdhje  e kontraste dritë-hijesh, ku spikatin figurat kryesore si Krishti, Shën Maria, Joani, Kryeengjëlli Gabriel, katër Ungjillorët , Shën Thanasi, Shën Kolli, etj.

Po kështu, dallohen nga veçori të dukshme kapakët e Jakovit nga Elbasani nga ata të Gjerasimit nga Vithkuqi. Kapakët e Vithkuqit, psh., në skenën kryesore “Ngritja” paraqit Krishtin të mbështjellë në mandorlën rrezatuese, mandorlën e paprekshmërisë dhe yllësisë së tij, detaj ky, që është marrë nga mitologjia, nga Apolloni, si personifikim i perëndisë së Diellit. Ndërsa në kapakët e  Jakovit nga Elbasani, kjo skenë zëvendësohet me atë të “Ngjalljes”, e cila takohet shumë më rrallë në të tjerë kapakë ungjijsh. Tek ky i fundit, në përgjithësi, sfondi i skenave është i tejngopur me motive floreale të ngritura në relief, ndërsa tek ai i Vithkuqit, sfondet e rrafshta  të argjendta krijojnë një fakturë drite, që i bën figurat e praruara më të lexueshme.Por, realizimi artistik, veçanërisht ai plastik i kapakut të Elbasanit qëndron më lart se ai i Vithkuqit.

Nga moria e kryqeve e koleksionit të muzeut veçohen disa prej tyre si Kryqi i Dishnicës, 1740 (fig.3), me gdhendje druri në miniaturë, punuar nga  Papargjiri, Kryq argjendi me skena druri në miniaturë e shek. të 18-të me prejardhje nga Tirana, Kryq argjendi me Krishtin e vitit 1832, Kryq me zinxhir i shek. të 19-të nga Korça dhe disa kryqe të tjerë.

Dy të parët i përkasin një tipologjie të përafërt për nga forma, mënyra dhe teknika e realizimit. Ata përbëjnë kombinime harmonike të mjeshtërisë së punimit të metaleve të çmuar dhe gdhendjes së drurit. Pjesa metalike prej argjendi me titull të lartë, që përbën formën e jashtme mjaft perfekte e elegante, që të le përshtypjen e ngritjes drejt qiellit, është zbukuruar me disa lloj dekoracionesh floreale e stilizime baroke dredhëzash e gërsheti të veçuara ose në relief. Në bazamentin e kryqit të Jakovit gjendet mbishkrimi në gjuhën greke të vjetër : ”Kryqi i Timotheo Jeromonakut -1740- Kryepeshkop”, ç’ka përforcon opinionin se shek. i 18-të  ka qënë periudhë zhvillimi në fushën e veprimtarisë ekonomike në qendrat e mëdha urbane të Shqipërisë.

Interes të veçantë paraqesin këta dy kryqe nëpërmjet miniaturave të punuara në dru, të aplikuara e të montuara brenda konstruksionit të jashtëm metalik. Përsosmëria vizatimore, organizimi i gjetur kompozicional, zgjedhja e planeve të gdhendjes në vartësi të figurave e mjedisit, spiritualiteti, mikrodalta e zhdërvjelltë, që zotëron gjithë botën ungjillore në sipërfaqe mjaft të vogla (vetëm disa cm.²), si dhe paraqitja estetike mbresëlënëse, i bëjnë gdhendjet në dru dhe skeletet metalikë objekte organikë, me vlera të dyfishta religioze e artistike.

Si vazhdimësi unike e larmisë të objekteve të kultit pasojnë një grup gotash (potirë, gota  kungimi, gota vere), midis të cilave, vend të posaçëm zenë Gota e Voskopojës²⁾ e vitit 1741 (fig.4), Potiri i Jakovit, Elbasan, i vitit 1780 (fig.5), Gotë Kungimi me motive bimore  zoomorfe e engjëj e vitit 1856 dhe disa gota të tjera të shek. të 19-të. Karakteristikë e përbashkët e këtyre objekteve prej argjendi, në të shumtën e rasteve të lara me ar, është ndërtimi i tyre i ngjashëm. Ato përbëhen nga gota, këllëfi apo këmisha e jashtme e gotës, kollona dhe bazamenti. Këmishës së jashtme i kushtohet kujdes i veçantë në zbukurimin artistik, me skena që ndryshojnë nga ato të kapakëve të ungjijve dhe kryqeve. Format e plota të tyre, ndonse të ndryshme nga njera-tjetra, krijojnë profile të bukur, linja delikate, me dimensione e proporcione pjesore që sinkronizohen në mënyrë mjaft organike me të tërën.

Dekorimi i tyre  realizohet me motive shumë simetrike, zakonisht me figura njëshe të apostujve, si në Gotën e Voskopojës, që pasojnë me breza të tjerë ornamentalë të karakterit kryesisht floreal, degëzash, gjethesh, bistakësh, lulesh, petalesh, valëzash. Raportet midis vezullimit të arit, bardhësisë apo patinës fisnike të argjendit, dritëhijet diku plot kontraste të theksuara e diku të shkallëzuara të reliefeve, cirkulacioni harmonik i motiveve, diku në të njëjtin sens e diku në të kundërt, gërshetimi dhe kombinimi i teknikave të larmishme të punimit etj., u japin këtyre vlera të shumëfishta.

Me interes në këto objekte janë mbishkrimet dedikuese. Ato shkruhen, zakonisht, në pjesën e jashtme perimetrike të bazamenteve të tyre. Kështu, psh., në gotën e Voskopojës lexohet “Kjo gotë ekziston në manastirin e  shumërespektuar të apostujve  Mihal e Gavril në rajonin e Voskopojës kur ishte epitrop i quajturi hirësia Vreto Mihail. Punuar me dorën e Papajorgjit 1741”³⁾.

Mbishkrime të tilla takojmë edhe në dy gotat e tjera, ku theksojmë datimet 1756 dhe 1780 (respektivisht potiri me motive zoomorfe dhe potiri i Jakovit, Elbasan)

Në serinë e epitafeve dhe mbulesave të tjera të shenjta, ze vend të posaçëm mbulesa e Leusës e vitit 1805, me sipërfaqe relativisht të vogël, por e qëndisur e tëra mjeshtërisht me fije ari e argjendi. Ndërkohë, një koleksion të bukur të punimeve të kultit prej metalesh të çmuar, të punuar në Voskopojë e gjejmë në Mishkolc të Hungarisë, pranë ngulimit shqiptar atje.

Në objektet e kultit takohen, gjithashtu, një seri objektesh  përdorimi ritual, si ekzapterga, kandilë, kurora martese, veshje të qëndisura me filigram, sidomos disa mitra, lipsana, kuti  e orendi të ndryshme ceremoniale, etj.

II. Në grupimin e dytë të madh, pra, në objekte jo kulti, mund të radhiten objekte të  tillë si armë mesjetare (pushkë, pisqolla, shpata, jataganë, vezme, vajnica, kuti baruti, etj.), objekte  luksi, zbukurime, veshje e bizhuteri (gjerdanë, rruaza, varëse, karfica, vathë, byzylykë, kollanë, pafta, kuti bizhuterish) e zbukurime të tjera etnografike. Një vështrim panoramik mbi to do të na veçonte ndonjë shfaqje specifike, jo vetëm për vlerat e punimeve, por edhe konstatime të karakterit historik e social. 

Kështu, prodhimi i armëve në trevat shqiptare të Shkodrës, Prizrenit, Gjakovës, Elbasanit, Grabovës si dhe shifrat që jepen nga historianë apë kodikë të ndryshëm për sasinë e cilësinë  e prodhimit të tyre artizanal nga shqiptarët (rreth 10.000 armë në vit), tregojnë jo vetëm traditën dhe mjeshtërinë e prodhimit të tyre, por edhe kultin e armës, si refleks të devizës  shpirtërore luftarake të shqiptarëve (fig.6). Ndërkohë, krahas arsyetimit të drejtë që është ofruar nga ndonjë autor tjetër⁴⁾, doja të përforcoj mendimin se një nga shkaqet e përmendura shkarazi, por që duhet evidencuar, është edhe dëshira e  synimi i shqiptarit për të mbajtur me vete një armë sa më efektive, sa më preçize, ç’ka  korespondon me perfeksionimin e fabrikimin më modern të tyre në perëndim.

Sidoqoftë, procesi i riparimit, zbukurimit dhe prarimit apo argjendimit të armëve vazhdoi nga zejtarët  shqiptarë edhe për shumë kohë më pas.Në koleksionin tonë veçohen disa pushkë të gjata të tipit “karajfile” (“arnautkë”, “paftali”) veriore apo jugore të shek. 18-19-të, disa martina (huta), disa pisqolla (kobure) me strall, shpata dhe aksesorët e tyre, thuajse të zbukuruara të gjitha me ar, argjend, savat, fildish etj.

Në objektet e përdorimit masiv, sidomos ato të stolive e zbukurimit të veshjeve të grave, nga fondi ynë dallohen disa punime në filigran, si kollanë grash (fig.7), një seri e tërë paftash mesi, varëse, vëthë, byzylykë, stoli balli e gjoksi, kallamare, kuti duhani apo kuti të tjera me destinacione të ndryshme utilitare. Filigrani ka qënë një teknikë shumë e përhapur në  Shqipëri, sidomos në pjesën veriore e qëndrore të saj gjatë shek. të 19-të e më pas. Punishtet dhe zejtaria e filigranit kanë qënë aq të zhvilluara e të përparuara për kohën, sa përfshinin  të gjitha proceset e punës, që prej prodhimit të filigranit nga lingotat e arit e argjendit me metodën e tërheqjes e deri në proceset e realizimit perfekt të rifiniturës të hollë artistike. Sipas dëshmive  e dokumentave të kohës, filigrani i tejdukshëm njihej si specialitet shqiptar në Ballkan⁵⁾. 

_________________

1)Përkthimi  nga greqishtja e vjetër është bërë  prej Dr. Jorgo Panajotit.

2)Kjo gotë është quajtur deri tani Potiri i Rehovës, sepse pas lëvizjeve të ndryshme, vjen  në muzeun tonë nga fshati Rehovë e Kolonjës.

3) Përkthimi është bërë nga greqishtja e vjetër : A.Bilbili, Seanca e Parë Shkencore në MKAM, 1982, Arkivi  MKAM.

4) Riza Drishti: “Punimi i armëve të zjarrit nga shqiptarët në shek. 17-19-të”,  Konferenca Kombëtare e Studimeve Etnografike, 1977.

5) Llambrini Mitrushi: “Zhvillimi i mjeshtërisë së argjendarisë në Shqipëri”, Konferenca Kombëtare e Studimeve Etnografike, 1977

Gjeneral ® Piro Ahmetaj/

Pikësëpari, në kapacitetin e Senior Expertit për Sigurinë Kombëtare dhe çështjet e ShBA/NATO-s, si dhe për shkak të angazhimeve me Institutin e Luftës, AC, CSCE, etj, në Washington; Qëndrën Marshall, Gjermani, NDC, etj, kam ndjekur me interes të shtuar 1275 ditë/netë luftime të përgjakshme në fushëbetejën me/për Ukrainën.   Ndërsa në vijim, gjeni përmbledhje strategjike/përditësuar rreth dinamikës së luftës 3.5 vjeçare dhe përpjekjet për: “ndalimin e gjakderdhjes si dhe sfidën e vendosjes e paqes së qëndrueshme në Ukrainë, PA damkën e legjitimimit të pushtuesit, pra Rusisë-Putiniste”:

Në 22 shkurt 2022, Rusia ndërmori agresion ushtarak (të pa-preçedentë nga Lufta e II-Botërore) ndaj integritetit territorial të një vendi sovran. Ambicjet dhe qëllimi i ndërmarrjes/marrëzisë vrastare të Putinit ishte: “Jo vetëm të pushtonte shpejt Ukrainën (max. 9 Maj 2022), por edhe të poshtëronte rendin global, vlerat perëndimore, kohezionin, si dhe fuqinë ushtarake të Aleancës Euroatlantike (USA/NATO/BE)”.  

Por falë qëndresës martire të ukrainasve dhe mbështetjes jetike nga SHBA/NATO/BE, edhe mbas 3 vjetësh e 6 muaj luftime të përgjakshme Rusia – Putiniste nuk ka përmbushur asnjë nga këto objektiva strategjike. Po ashtu, përballja heroike e Ukrainës me mbështetjen jetike të perëndimit shërbejnë edhe si demostrim force ndaj Putinit të shpërfytyruar nga përgjegjësite e krimeve në Ukrainë, që: “nëse do të guxonte të sulmonte cilindo nga 32 vendet e NATO-s, e garantuar që do të mposhtej dhe do poshtërohej nga fuqia e pakonkurueshme ushtarake e Aleancës Euroatlantike (USA/NATO/BE)”.

Nga ana tjetër, duhet ta nënvizojmë se, ka një dallim të qartë mes paleve ndërluftuese, pasi ndërsa Ukraina brënda të drejtës të vetëmbrojtjes sovrane ka sulmuar vetëm njësi dhe infrastruktura ushtarake të pushtuesit, nga ana tjetër ushtria-Putiniste, vijon sulmet barbare mbi çerdhet, shkollat, spitatet, pallatet, ambasadat përëndimore, ujësjellsat, centralet elektrike si dhe infrastrukturat me peshë jetike për qytetarët e Ukrainës!

Së DYTI, gjëndja e palëve ndërluftuese mbas 42 muaj luftimesh. Megjithë rezistencën heroike, disa krahina të Ukrainës lindore (në total rreth 20 %) janë pushtuar nga Rusia, si Donbasi, Luhansk dhe Zaporizhzhia. Pra: “ndërsa Ukraina ka mbi 600 mijë km^2, Rusia zotëron 3 herë më shumë se i gjithë territori RSh”! 

Humbjet njerëzore: Në total rreth 1.6 million ushtarë dhe civilë janë vrarë ose plagosur (mbi 1.1 milion Rusë dhe më pak se ½ milion Ukrainas), si dhe me kosto të jashtëzakonshme, p.sh Rusia shpenzon deri 1 Miliard € në ditë, pasi ka pësuar humbje të mëdha në armatime, avionë, dronë, tanke, raketa dhe në burime natyrore. Edhe Ukraina ka dëme kolosale (ekspozita në Rinas ilustron pasojat e sulmeve neo-naziste), të cilat do mbeten një sfidë mjaft e vështirë për t’u rimëkëmbur. 

Gjëndja e trupave Ruse. Pavarësisht mbi 1.3 milion të vrarë, moralit të rrënuar të ushtrisë dhe të kombit rreth luftës, Kremlini mban në frontin e luftës rreth 350,000 ushtarë nga mobilizimi i detyruar ose mercenarë nga Koreja e Veriut, Mali, Kina, etj. Ka ende shumë tanke T-80/T-90; flotë avionësh Su-30, 35 dhe 25; raketa balistike S-400 dhe Iskander; sisteme të avancuara të mbrojtjes ajrore S-400 dhe Pantsir, por ka probleme serioze për furnizimin e trupave me municione, etj.

Gjëndja e ushtrisë ukrainase. Aktualisht, ka mbi 300,000 ushtarë aktivë; tanke Leopard, Challenger dhe T-64/T-72; Avionë Su-27 dhe MiG-29; mbrojtje ajrore të fuqishme, përfshirë S-300, Patriot dhe NASAMS; sisteme të artilerisë së lëvizshme HIMARS dhe Dronë të gjeneratës së fundit.  Ukraina ka patur dhe vijon të ketë mbështetje konstante nga SHBA/Perëndimi (më shumë se gjysëm trilion €) me armatime dhe teknologji moderne si dhe sisteme të inteligjencës.

Me kundërmësymjen dhe ri-marjen e Khirsonit në 2023; pushtimin e Kursk-un (sipërfaqj e qarkut të Tiranës) brënda Rusisë; me goditjen e guximshme (breshër dronësh/117, në thellësitë stratagjike deri 5500 km) dhe shkatërrimi i  40 bombarduesve bërthamore me kosto mbi 7 miliard);  konfirmimi në ditën e pavarësisë (24 Gusht) i prodhimite të raketave me rreze deri 1000 Km, demostrojnë  fuqinë e pamposhtur ushtarake si dhe vendosmerinë sublime të kombit Ukrainas deri në çlirimin e territoreve të pushtuara. 

Pesha e Aleancës Euroatlatike: Në 3 vjet e gjysëm, mbi 500 Bilion € (tanke, raketa, avion dhe dronë të gjenerates së fundit). Menjëhere mbas takimit te Trump-Putin (dhe sigurisht me bekimin e Tij/USA), NATO konfirmoi mbështetjen e një liste nevojash për Ukrainën me 50 Miliard €. Përtej shifrave dhe makinerisë së deziformimit, kjo demostron kohezion dhe mbështetje të pakushtëzuar deri në fitoren e Ukrainës ndaj të keqes së përbashkët (Rusisë – Putiniste).

Së TRETI, Plani i Paqes, mbas takimit Trump-Putin. Përtej mendjeve të ushqyera nga makineria staliniste e dezinformimit (p.sh pritjen me qilimin e kuq, etj), Presidenti Trump para/pas takimit ka ri-konfirmuar “privalimin e interesave Amerikane”, por kurrësesi nuk ka “legjitimimuar pushtimet dhe as statusin e fitimtarit të luftës”. Prandaj e përsëris më fortë se: “Trump e nxorri/diskretitoi Bishën e plagosur rëndë nga ngujimi/izolimi në shpellën e krimeve”, si dhe për t’i imponuar: “ndalimin e menjëhershëm të gjakderdhjes si dhe negociata me Kievin për statusin e rajoneve të pushtuara nga Rusia”!   

Ndaj, prioriteti i Trump, ose çka i bashkon palët (Ukraine – Rusi) është ndalimi i gjakëderdhjes njerëzore. Ndërsa është fakt se Zelensky, mbështetur në Hartën -Kushtetuese këmbëngul të rikthejë çdo pëllëmbë të pushtuar (përfshi Krimenë), nga ana tjetër Putini kërkon të mbajë/legjitimojë territoret e pushtuara në Ukrainë. Por kush mund të jenë “tre opsionet” dhe a mund të arrihet një zgjidhje/paqe e qëndrueshme (?):

Opsioni Nr 1, ose pajtimi në tavolinë: “Rusia dhe Ukraina do duhet të dakordohen për të ndaluar luftimet si dhe nisjen e negiciatave për t’i dhënë zgjidhje diplomatike territoreve të pushtuara”. Në këtë opsion, pjesa më e madhe e teritoreve të pushtuara marrin Autonomi-Plus pa çënuar kufijt zyrtar të Ukrainës. Ky opsion do të ndalte luftën, por do të shkaktonte tensione të brendshme në Ukrainë, pasi ukrainasit do ta merrnin: “si një dorëzim në tavolinë të sovranitetit të vendit”. 

Opsioni Nr.2: Ndalimi luftimeve dhe krijimi i zonave të garantuar nga artikulli 5, për një periudhë kalimtare, si dhe vijimi negociatave deri te një marrëveshje afatgjatë. Forcat e vendeve të NATO-s, do të vendosen mes territoreve të pushtuara (Buffer-Zone/neutrale) për të garantuar paqen (siguria ajrore e konfirmuar nga USA). Ky opsion nuk e ndryshon hartën kushtetuese të Ukrainës, por do duhej angazhimi i ShBA/NATO/BE, të cilat mbas dështimit në Afganistan, etj, mund të mos marrin rol kaq të drejtëpërdrejtë!

Opsioni Nr.3: Fitore e plotë e Ukrainës ose Rusisë, ose “kapitullim” i njërës palë”: (A) Ukraina me ndihmën e Perëndimit arrin të çlirojë teritoret e pushtuara (përfshi Krimenë), duke imponuar një tërheqje të plotë ë ushtrisë Ruse nga Ukraina (si Millosheviçi në Qershor 1999) si dhe të ri-vendos dhe ushtrojë autoritin shtetëror mbi të gjithe tërësinë teritoriale të Ukrainës. 

(B) Rusia arrin të gjunjëzojë Ukrainën si dhe të vendos autoritetin e Mëmës-Rusi mbi territoret e pushtuara. Ky opsion është tërësisht i pamundur, si dhe do të përshkallëzonte luftën deri në shkatërrimin fatal të Ukrainës. Në këtë opsion (që s’ka për të ndodhur kurrë), Presidenti Trump, ShBANATO/BE, do të diskretitoheshin si “roje  e pushtimeve të Putinit” (!). Ndërsa në rrafshin global, një Rusi triumfatore, do të shërbente si “andora” për pushtime të tjera … ?!

Në SHTESE, si në dhjetra vlerësime, edhe këtë opinion po e përmbyll me disa “konsiderata strategjike”:

Historia botërore e luftërave nuk e njeh këtë model paqe (të gjithë fitimtare, ose Win-Win). Kjo, pasi marrëveshjet e përkohshme mes palëve ndërluftuese (si autonomia-Plus e Krimesë në 2014, apo asociacioni për Mitrovicën), mund ti kënaqë interesat e liderëve të kohës, por nuk kanë prodhuar paqe për qytetarët, përkundrazi destabilitet dhe gjakëderdhje. Shkurt, një “Rusi fitimtare”, do të zgjaste sundimin e “Carit të Ri të Kremlinit-Putini”, por nuk do të prodhonte paqe afatgjatë për Ukrainën e gjakosur si dhe hidhte në erë besimin në rendin global, vlerat e demokracisë dhe fuqinë ushtarake të aleances euroatlantike. 

Ndërsa për oshilacionet staliniste të Lavrovit, Vuçiçit, etj e përsëris edhe më fortë se nuk ka asnjë referencë krahasuese me rastin e Kosovës, pasi: “Lufta e NATO-s në 1999 ishte për çlirimin e Kosovës së pushtuar dhe përgjakur nga Serbia”, prandaj në 9 Qeshor 1999 në Kumanovë u nënëshkrua marrëveshja ushtarake midis “palës humbëse”, Ushtria e Millosheviçit si dhe “palës fitimtare”, USA/NATO/UK” !

Kështu, Ukraina shërben edhe si mesazh për Ministrin e Millosheviçit (z. Vučič), që: “të mos armatoset kot me Avion Mig-29, Rafale si dhe Raketa apo Dronë me 1.64 miliard € nga Izraeli, etj”. Kjo pasi gjithësesi Serbia ka ZERO këllqe për t’u përballur me aftësitë mbrojtëse në rritje të Kosovës (mbas pajisjes së FSK nga USA me Raketa-Jv, Dronë, etj) dhe kurrësesi me fuqinë e sprovuar (99) ushtarake të ShBA/NATO.

I gjej tërësisht mjerane kur: “bollshevikët e sëmurë, fatëkeqësisht edhe në Tiranë dhe Prishtinë” i ri-sjellin opinionit kombëtar oshilacionet e regjimit kriminal të Enver Hoxhës: “USA po sillet si xhandar ndërkombëtar, ndërsa Presidenti Trump si bixhozxhi/matrapaz fshati që sot shet/blen Ukrainën, nesër Kosovën, etj broçkulla”. Prandaj, e ri-theksoj se për interesat gjeopolitike mbarë-Kombëtare, nuk kemi opsion tjetër përveçse të mbështesim pa kushte vendimarrjet dhe programet e USA/NATO-s për Ukrainën, duke “dënuar fortë luftën neo-Staliniste, si nga më ç’njerëzoret në historinë moderne të njerëzimit”.  

Së fundmi, mbetem besimplotë se, falë fuqisë së pakonkurueshme ushtarake të ShBA/NATO si dhe Leadershipit të fortë të Presidentit Trump: “paqja në Ukrainë, rendi global i sigurisë, vlerat e qytetërimit dhe demokracisë; fuqia ushtarake dhe interesat Euroatlantike (përfshi Kombëtare) do të triumfojnë mbi neo-nazistët, neo-stalinistët, neo-Millosheviçët, shtetet dhe organizatat terroriste”! 

* Autori: Gjeneral ® Piro Ahmetaj:

Senior Ekspert për Sigurinë Kombëtare,

Ballkanit si dhe marrëdhëniet me USA/NATO,

Ish: zv/SHSHP, Këshilltar i Presidentit si dhe,

Përfaqësues i RSh në SHAPE/NATO.

Bujar Leskaj/

Sot, datë 1 shtator 2025, është ndarë nga jeta kineasti i mirënjohur, Dhimitër Anagnosti, në moshën 89 vjeçare. Dhimitër Anagnosti përfaqëson një nga personalitet më të shquar shqiptar, një artist i madh; politikan, ministër kulture e deputet i Vlorës me integritet, si dhe një njeri i thjeshtë në jetën e përditshme, për të gjithë ata që e njohën dhe punuan me të nga afër.

Lindi në 23 janar 1936 në Vuno të Vlorës. Ai është një nga regjisorët shqiptarë më të rëndësishëm të shekullit XX. I vetmi regjisor shqiptar që ka patur guximin të meditojë publikisht mbi rolin e vet si kineast brenda propagandës së realizimit socialist, Dhimitër Anagnosti është njëkohësisht ndër ata që më pak se kushdo kanë qenë pjesë e kësaj propagande.

Filmat e tij janë ndër të paktit që edhe sot paraqesin interes nga ana artistike.

Viti 1991 e gjen të impenjuar në lëvizjen demokratike për pluralizmin në Shqipëri, motiv për të cilin zgjidhet edhe deputet i Partisë Demokratike në Kuvendin e Shqipërisë në Legjislaturën XIII(1991-1996), si deputet i Vlorës, i Partisë Demokratike. Në 12 prill 1992 u emërua ministër i Kulturës, Rinisë dhe Sporteve, post të cilin e mbajti deri në 4 dhjetor 1994. Anagnosti ka qenë njeriu i mendimit të lirë, këmbëngulës në mbrojtjen e pikëpamjeve të tij, me një kurajë qytetare.

Në karrierën e tij 40-vjeçare ka realizuar 14 filma artistikë, 10 filma dokumentarë, ka fituar mjaft çmime në konkurse të ndryshme kombëtare e ndërkombëtare. Është autor e regjisor i 15 skenarëve dhe pothuajse në të gjithë filmat e tij skenarin e ka shkruar vetë. “Gjoleka, djali i Abazit” (2006), “Kthimi i ushtrisë së vdekur” (1989), “Përrallë nga e kaluara” (1987), “Gurët e shtëpisë sime” (1985), “Vëllezër dhe shokë” (1982), “Në shtëpinë tonë” (1979), “Monumenti” (1977), “Lulëkuqet mbi mure” (1976), “Cuca e maleve” (1974), “Plagë të vjetra” (1968), “Duel i heshtur” (1967) e shumë filma të tjerë.

Dhimitër Anagnosti ka pasur gjithmonë pasion për letërsinë. Ai ka botuar dy libra, romanin “Koburja nga Europa” (2017) dhe “Ulliri pema e dhembjes” (2019), në të cilin, i cili zbulon dy jetët e tij, atë të shkrimtarit dhe kineastit.

Për cilësitë e tij të rralla artistike, qëndrimin qytetar si dhe për veprat e tij dinjitoze është nderuar me titullin “Artist i Merituar”, “Artist i Popullit” dhe është vlerësuar me dekoratat “Nderi i Kombit” dhe “Gjergj Kastrioti Skënderbeu”.

I shpreh ngushëllimet e mia të sinqerta familjarëve, miqve e dashamirësve të kineastit Dhimitër Anagnosti. I paharruar kujtimi i tij !

Sot shënojmë 35-vjetorin e një ngjarjeje historike që mbetet e pashlyeshme në kujtesën e popullit të Kosovës dhe nërrugëtimin tonë drejt lirisë e pavarësisë – vizita e delegacionit tësenatorëve amerikanë, të kryesuar nga miku i madh ishqiptarëve, Senator Bob Dole.

Kjo vizitë, e cila ndodhi në kohë të errëta të shtypjes dhemohimit të të drejtave elementare të shqiptarëve të Kosovës, u bë një dritë shprese dhe një mesazh i fuqishëm se botademokratike dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës po e dëgjoninzërin tonë. Në këtë delegacion historik ishin edhe senatorët John W. Warner, Jake Garn, Don Nickles, Alfonse D’Amato, Steve Symms dhe Connie Mack, të cilët me praninë dhe mbështetjen e tyre i dhanë legjitimitet ndërkombëtar aspiratave tona për liridhe vetëvendosje.

Në këtë ditë përkujtojmë gjithashtu kontributin e jashtëzakonshëm të veprimtarëve shqiptarë në SHBA në krye me Jim Xhema,Kongresmenin Joseph DioGuardi dhe shumë tëtjerë, të cilët me përkushtim e sakrificë e ngritën çështjen e Kosovës në qendrat vendimmarrëse të politikës amerikane. Falëangazhimit të tyre dhe lidhjes së ngushtë me personalitetetpolitike në Vashington, Kosova u bë një çështje e drejtësisë dhee të drejtave të njeriut në agjendën ndërkombëtare.

Vizita e senatorëve amerikanë në Prishtinë ishte një moment qëforcoi besimin e popullit tonë në të ardhmen dhe i dhambështetje të fuqishme Presidentit historik Ibrahim Rugova nëstrategjinë e tij të rezistencës paqësore. Ishte një dëshmi se demokracia amerikane dhe populli shqiptar ndajnë të njëjtatvlera të lirisë, paqes dhe drejtësisë.

Në emër të Federatës Panshqiptare të Amerikës “VATRA” dhenë emër të mbarë komunitetit shqiptar në Shtetet e Bashkuara, shprehim mirënjohjen tonë më të thellë për Shtetet e Bashkuaratë Amerikës, për Senatorin Bob Dole dhe kolegët e tij, si dhe përtë gjithë ata që ndihmuan që zëri i Kosovës të dëgjohej.

Ky përvjetor na kujton se miqësia shqiptaro-amerikane është njëlidhje historike dhe e pathyeshme – një aleancë që vazhdon tëjetë themeli i paqes, stabilitetit dhe demokracisë në rajonin tonë. Lavdi kujtesës së atyre që punuan për lirinë e Kosovës!

Mirënjohje të përjetshme miqve tanë amerikanë!

Kryetari i Federatës Panshqiptare të Amerikës “VATRA”

Dr. Elmi Berisha