Bulëza të filozofisë së Niçes, në veprën e Migjenit

October 14, 2018 by dgreca

Nga Rafael Floqi/Migjeni lindi më 13 tetor 1911 në Shkodër, si sot 107 vjet më parë. Arshi Pipa fillimin e krijimtarisë artistike të Migjenit të asaj kohe e ka karakterizuar, se :”Migjeni e konsideronte veten si një misionar, detyra e të cilit ishte të shpallë një moral të ri për të ardhmen. Për ta krijuar këtë të fundit ishte e nevojshme që të shkatërrohej kulti i idealeve heroike, të shfaqej realiteti social, njëkohësisht të demaskohej demagogjia e regjimit. Vepra e Migjenit i orkestroi këto tema kryesore, duke i ngritur ato nga niveli i gazetarisë në atë të poezisë shoqërore. Origjinaliteti i tij shtrihet në hapjen nga ai të portave të letërsisë shqipe për problemet sociale”. Qysh në krijimet e para letrare Migjeni prirej drejt modernitetit europian dhe realizmin e tij ekzistencial e fuqizoi me idetë e tij ekspresioniste. Këtu niste një paralele e krijimtarisë së tij me atë që po lëvronin ekspresionizmi europian dhe variantet e tij bashkëkohore.”

Migjeni nuk ishte pak a shumë as një poet socialist apo revolucionar në kuptimin e mirëfilltë politik të tij, edhe pse ai na dëshmon indinjatën e tij, dhe na tregon grushtin e fuqishëm. Kjo sepse atij i mungonte optimizmi, po ashtu edhe angazhimi në një veprimtari politike.

Ai ishte një intelektual produkt i viteve 30-të, i një periudhe, në të cilën intelektualët shqiptarë përfshirë edhe Migjenin , ishin në veçanti, të tërhequr nga Evropa Perëndimore, në të cilën për herë të parë në Luftën e Spanjës, po përplaseshin komunizmi me fashizmin. Në referencën e tij, Migjeni dhe kristianizmi – në një debat të hapur, studiuesi Kastriot Gjika, vuri në dukje, trajtim pozicionin qe i është veshur Migjenit afrimi i tij me ide të majta parë vetëm, në një segment, duke u konsideruar si pararendës i “njeriut të ri”. Duket se Migjeni gjithashtu ishte i tërhequr gjithashtu edhe nga filozoftë e djathta të kohës. Ne poezitë të “ Lindet Njeriu “ edhe ne “Trajtat e Mbinjeriut”, ku heroi është një person i mbërthyer dhe i shtypur që do ta transformojë vetveten në “Supernjeriun që pritet të vijë”.

Sipas Alfred Uçit poezia “Trajtat e Mbinjeriut” nuk ka pasur titullin “Dithyramb Nicean”, para botimit te 44 dhe është shtuar aty nga botuesit. “Interesant është se edhe në vendin tonë ka pasur kolaboracionistë, të cilët për ta bërë qoftë paksa Migjenin ithtar të miteve fashiste, pa e pyetur autorin, poetin, për qëllime të ulëta ideologjike, i bënë shtojcën “Dityramb Nietzsche-an”, që mungonte në dorëshkrimin e botimit të parë të poemës migjeniane “.

“Übermensch”-Mbinjeriu si qëllim

Nietzsche paraqiti konceptin e Übermensch si një qëllim për njerëzimin në librin e tij 1883 : ”Kështu foli Zarathustra (gjermanisht: Also sprach Zarathustra). Nuk ka konsensus të përgjithshëm në lidhje me kuptimin e saktë të Übermensch, as mbi rëndësinë e konceptit të Nices.

Nice e prezanton konceptin e tij të Übermensch në kontrast me botën tjetër të besimit të Krishterimit: Zarathustra shpall Ubermensch të jetë kuptimi i tokës dhe këshillon audiencën e tij për të injoruar ata që premtojnë shpresat në botën tjetër në mënyrë që t’i tërheqin ata nga jeta në tokë [3]. [4] Largimi nga toka nxitet, thotë ai, nga një pakënaqësi me jetën, një pakënaqësi që e bën njeriun të krijojë një botë tjetër.

Duke parë Zarathustran në lidhje me “Mbinjeriun”,- Übermensch si një qëllim që njerëzimi mund t’ia verë vetes. Ashtu të gjithë jetës njerëzore do t’i jepet kuptim nga ajo se si ka avancuar një brez i ri i qenies njerëzore. Një grua do të vlerësohet nga aspirata se do të lindë një Übermensch, për shembull, madje dhe marrëdhëniet e saj me burrat do të gjykohen nga ky standard [5]

Zarathustra e vë në kontrast Übermensch me njeriun e fundit të modernizmit egalitar, një qëllim një alternativ që, siç thuhet tek njerëzimi mund t’ia vërë vetes. Njeriu i fundit shfaqet vetëm në këtë mënyrë, siç thuhet “Kështu foli Zarathustra”, dhe është paraqitur si një kusht që do të bëjnë krijimin e Mbinjeriut të pamundur.

Mikut i poetit, Andrea Stefa një ish trockist (1911-1963), i cili e kishte paralajmëruar se komunistët e grupit komunist të Shkodrës nuk do t’ia falnin, këtë poezi, Migjeni i ishte përgjigjur: “Vepra ime ka një karakter luftarak, por për arsye praktike, dhe duke pasur parasysh kushte tona te veçanta, ku jetojmë. Mua më duhet të manovroj me simbolet. Unë nuk mund t’ua shpjegoj këto gjëra, grupeve ( komuniste), ata duhet t’i kuptojnë vetë. Botimi i veprës sime varet nga nevojat e situatës shoqërore të cilën ne po e kalojmë. Sa për mua, ky është një kontribut që mund të ndihmojë në bashkimin e grupeve. Andrea puna ime do të ketë sukses, nëse unë do të arrija të jetoja disi më gjatë”.

Mbinjeriu

S’ka shkrimtar e kritik vendas që të mos përmendë, për mirë apo për keq, ndikimin e Niçes tek Migjeni. Nuk ka dyshim, se Migjeni e pat lexuar Niçen dhe është shprehur për veprën e tij dhe për interpretime të ndryshme të veprave të tij. Por midis atyre që kanë shkruar për këtë problem dallojmë dy grupe kritikësh: nga njëra anë, ata që janë përpjekur t’i përmbahen lutjes së Niçes ndaj lexuesve të tij: “Përpiqi t’i lexoni drejt librat e mia”. Kjo do të thotë se vetë Niçes nuk i pëlqente çdo interpretim i veprave të tij dhe midis tyre dallonte disa të sakta, por vinte re edhe lloj-lloj spekulimesh që nxirreshin prej tyre. “Filozofi siç e kuptojmë atë, ne shpirtrat e lirë – është njeriu që i ka përgjegjësisë më të plota, i cili është i ndërgjegjshëm për evoluimin kolektiv të njerëzimit…” shprehet në veprën e tij “Përtej të mirës dhe së keqes”.

Në anën tjetër, bashkohet shumica e komentuesve të rëndomtë, që nisen nga paragjykime, spekulime e thashetheme, që shtrembërojnë kuptimin e vërtetë të ideve të Niçes, dhe që këtej shtrembërojnë edhe qëndrimin e Migjenit ndaj Niçes.

Midis tyre spikasin ata, që sajojnë një hamendje vulgare, pa lexuar asgjë nga veprat autentike të Niçes, pa njohur kontradiktat e Niçes me vetveten, pa kujtuar shtrembërimet që historikisht janë kryer kundër veprës së Niçes, për qëllime reaksionare, siç vepruan fashistët e nazistët, madje edhe ata ekstremistë injorantë që niseshin nga thashetheme dhe mohonin tërësisht Niçen e veprën e tij, duke ia lehtësuar vetes leximin e vështirë të veprës së tij. Interesant është se edhe në vendin tonë ka pasur kolaboracionistë, të cilët për ta bërë qoftë paksa Migjenin ithtar të miteve fashiste, pa e pyetur autorin, poetin, për qëllime të ulëta ideologjike, i bënë shtojcën “Dityramb Nietzsche-an”, gjë që mungonte në dorëshkrimin e botimit të parë të poemës migjeniane.

Është bërë përpjekje nga historiografia e komuniste për ta parë Migjenin si ateist. Por qëndrimi i Migjenit ndaj fesë dhe klerikëve është më shumë sendërtim poetik i ideve të Nices tek “Zarathustra” ku deklaron se ikjen nga krishtërimi nga kjo botë, gjithashtu kërkoi shpikjen e një shpirti të përjetshëm i cili do të ishte i ndarë nga trupi dhe do të mbijetonte vdekjen e trupit. Zarathustra e lidh e Übermensch me vdekjen e Zotit. Ndërsa ajo Perëndi ishte shprehja përfundimtare e vlerave të tjera të botës dhe instinkteve që i lindin këto vlera, besimi në atë Perëndi megjithatë i jep kuptim jetës për njëfarë kohe. ‘Zoti kai vdekur’ do të thotë se ideja e Perëndisë nuk mund të japë më vlerë. Me burimin e vetëm të vlerave që nuk janë më në gjendje t’i ofrojnë ato vlera, ekziston një shans i vërtetë për të mbizotëruar nihilizmi.

Zarathustra paraqet Übermensch si krijues i vlerave të reja. Në këtë mënyrë, duket si një zgjidhje për problemin e vdekjes së Perëndisë dhe nihilizmit. Pjese e këtij stabilimenti, për të cilin Migjeni po ashtu si Nice ai vërtet, ndjente se ishte përgjëgjes për vuajtjet e njerëzimit ishte dhe Kisha.

Edukimi fetar i Migjenit dhe shkolla e tij për prift, nuk e kishin bërë atë fetar përkundrazi kishin qenë krejtësisht kundra produktive , sepse ai as nuk kishte ndonjë lidhje me ndonjë fe dhe as sentimente të forta për institucionin e Kishës. Zoti, për Migjenin ishte një gjigand me këmbë graniti, që po dërmonte vullnetin e njeriut. Dëshmi e një neverie qe ai ndjente për fenë duket edhe në poezitë të cilat u hoqën nga botimi i vitit 44, si “ Parathania e parathanieve” e cila është një vokacion një apel dëshpërimi “ O Zot ku je!” apo dhe në poezinë “Blafsemi”.

“Të vërtetat e fiksuara pra në fe dhe në moral janë një iluzion. Ne i krijuam ata, kështu, pra “Perëndia ka vdekur” dhe morali ka lidhje me individin”, shkruante Niçeja.

Kjo na bën që në kuadër të këtij botëkuptimi Niçean ta kuptojmë dhe qëndrimin antifetar të Migjenit.

Besimi i mbinjeriut, e sheh heroin tek dobësia dhe Mbinjeriun, jashtë vetes.

Në poezinë “ Kënga Skandaloze”, Migjeni shpreh një tërheqje jonormale ndaj “një murgeshe të zbehtë” dhe në të njëjtën kohë, ai shpreh mosbesimin dhe refuzimin e botës së saj. Kjo poezi hedh dritë jo vetën në qëndrimin e Migjenit kundrejt fesë, por

Studiuesja Persida Asllani pat hedhur hipotezën e leximit si poetike e skandalit në shembullin e perceptimit të skandalit të veprës së artit ku ekziston vetëdijesimi i aktit letrar blasfemia dhe skandali ku sheh engjëj të bukur dhe kur i bie pash me pash ferrit. Por ajo që është shfaqja poetike blasfemia është vetëm formë ekspresioni artistik, ideja që është pas saj është më e thellë. “Kriza konceptuale, që rrjedh sipas Asllanit nga blasfemia e institucionit fetar. Për herë të parë kjo bëhet pasqyrë e krizës së të tashmes ku thelbi i provokimit skandaloz vjen nga barazimi njeri-Zot. Shfaqet kështu, sipas studiueses, Njeriu poetik maje kullës së Babelit duke thirrur :”Ku je o Zot?!” A s’është në këtë rast një rimishërim i Migjenit, ashtu si ndodhi biblikisht ne thirrjen e fundit të birit të Zotit. Sado që studiuesja kulmin poetik e sheh tek blasfemia, lutja, ferri, feja në kontrast me jo të shenjtën. Si ndërhyrje kjo në krizën e së vërtetës në kalimin më pas të tabuve në mitet letrare.

Kështu sipas Asllanit, leximi i skandalozes mbetet i potencuar, si një hipoteze e një leximit te përhershëm. Por kjo barazi « Njeri-Zot » nuk është uni demiurg i poetit në raport me botën apo Zotin, por është veçse ideja niçeane se ‘Zoti ka vdekur’ do të thotë se ideja e Perëndisë nuk mund të japë më vlerë. Duhet diçka e re. Dhe kjo nuk është mohimi i zotit si nihilizëm, si ateizëm, por pohimi i Zotit si krijesë e mbinjeriut.

Ndërsa studiuesi Shaban Sinani ndoshta ka qene koherent në analizën formale të poezisë. Pasi deri me sot dyzimi me i madh ne debatet për Migjenin kane ekzistuar pikërisht nga pikëpamja fetare, nëse vepra e tij letrare duhet gjykuar biblikisht nëpërmjet doktrinës se krishterë, Sinani ka hedhur vështrimin se në çfarë shkalle simetrie vijnë tekstet e Migjenit me ato biblike. Paralelet e hequra nga studiuesi, afrojnë të shumtën e krijimtarisë se Migjenit me tekstet biblike, duke iu referuar qoftë, Dhiatës se Re, e veçanërisht tek “Kënga e këngëve” ka paralele edhe me frymën e përshëndetjeve të fundit ka ndikim, në shkallën e strukturës, në format e forma e rimarrjes të nyjeve tematike tek “Vargjet e lira”. Po ashtu studiuesi vëren edhe një farë karakteri parashikues, në këtë lexim biblik që ai bën tekstit. paralelen e shëmbëlltyrave në këtë shkalle me anën e shenjës së yllit, Kullës së Babelit apo e gruas mëkatare. Si në rastin e shkrimeve biblike autori ka citime të brendashkruara ku Migjeni nuk shkruan nga vetja por shpreh atë që i kanë thënë…, etj. Në fakt, ka ngjashmëri nga ana formale dhe e figuracionit dhe jo doktrinale, mendim poetik që merr pamjen e mesianizmit tek besimi i mbinjeriut, që e sheh heroin te dobësia dhe mbinjeriun jashtë vetes.

Në kuptimin e analizës është e pamundur heqja e ndonjë paraleleje mes veprës dhe jetës se Migjenit dhe vepra duhet parë e ndarë nga jeta. Forma është aktuale i mbetet rrethanës në veprën e Migjenit nisur prej një treguesi të dinamikës së brendshme të jetës në atë kohe. Vështrimi se ai ishte thjesht Migjeni që shkroi për tragjizmin e njerëzve katekizmin kishtar etj. nuk përkojnë me të vërtetën dhimbjen krenare, apo dramën civile, e prozës së tij. Nga këtu rrjedh se Migjeni parë në aventurën poetike është në kërkim të mbinjeriut në kërkim të artit poetik si estetikë ndryshe.

Lumturia e vetme qëndron në arsyen, e gjithë pjesa tjetër e botës është e mjerueshme, por arsyeja më e lartë, megjithatë, shihet në veprën e artistit”, shkruante Niçe. (Shënime, 1875)

Më tej, edhe pse gjuha jonë është thjesht metafora, këto metaforë janë gjithsesi të dobishme. Kjo megjithëse nuk zgjidh problemet me të cilat ballafaqohet njerëzimi. Pa të vërtetën absolute, bota jonë është detyruar të krijojë rregullat e veta për mënyrën se si jetojmë dhe mendojmë, dhe kjo ka rezultuar në epokën tonë aktuale të Postmodernizmit – një botë ku njohuria është relative, evoluese dhe e varur nga kultura, ku gjuha është metaforë nuk ka lidhje absolute me të vërtetën dhe realitetin. Kjo na lë vetëm me të vërteta personale – mendime!”

Mbinjeriu dhe dobësia njerëzore

Ka edhe një aspekt tërheqës më pak i studiuar sa nicenan, aq dhe frojdian, në aspektin e jetës së tij, jo vetëm si poet, por si mashkull në vitet 30 –të, me heteroseksualitetin e tij të ndrydhur në jetë, që shpërthen alternativisht herë pas here në poezi.

“Gjeniu artistik, shkruante Niçe dëshiron të japë kënaqësi, por nëse mendja e tij është në një rrafshnaltë shumë të lartë, ai nuk mund ta gjejë lehtë njeriun, për të ndarë kënaqësinë e tij; ai ofron argëtim, por askush nuk e pranon atë. Kjo i jep atij, në rrethana të caktuara, një patos prekës komik; sepse ai nuk ka të drejtë të krijojë kënaqësi tek njerëzit. Ai i bie gajdes, por askush nuk do të kërcejë: a mund të jetë një fat tragjik?”

Erotizmi me siguri, nuk ka qenë një veçori sunduese e Letërsisë shqiptare në çdo kohë dhe është vështirë të zësh në gojë, ndonjë autor shqiptar, i cili të këtë shprehur impulset dhe dëshirat e tij me intime në poezi dhe në prozë si Migjeni. Ja si i ishte rrëfyer Migjeni, mikut të tij, Andrea Stefi :

“Ç’ është e vërteta, në bisedat tona, nën shtytjen time, Andrea e kish prekur jo njëherë temën e dashurisë në jetën e Milloshit. Sipas tij poeti, për vet natyrën e tij të ndjeshme, s’kishte si të mos tregonte interes dhe joshje ndaj vajzave, por ajo që e dallonte nga të tjerët, ishte vetëpërmbajtja dhe sjellja fisnike. Ai ishte sa romantik aq dhe realist në raport me to. Përveç një dashurie romantike për shoqen e së motrës së tij ZB, së cilës i kishte përkushtuar edhe një poezi Migjeni, ishte i virgjër dhe se kishte provuar dashurinë seksuale.”

Migjeni i afrohet kësaj gjendje në një mënyrë të paparë deri atëherë. Siç duket, dhe nga dëshmia e mikut të tij Andrea Stefit, botuar nga Nasho Jorgaqi, ai e humbi virgjërinë fare pak kohë, para se të vdiste në moshën 26-vjeçare në bordelet e Athinës, ku ai kishte shkuar për t’u kuruar. Dhe ky takim me një prostitutë, u bë objekt i tregimit : “Historia e njenës nga ato”. Ja si ia kishte përshkruar ai shokut të tij këtë përvojë. “E pra, dhe unë, si shumëkush, kisha ardh’ te nji nga këto viktima, që, në vend t’i mbroja, në një farë mënyre, po i shfrytëzoja. Nuk di sa realist jam, e sa të drejtë kam, që arsyetoj kësisoj, por nuk dua të të mashtroj. Këto mendime më vunë poshtë, sepse, në vend që të tregohesha burrë, ta vija nën vete ashtu siç lypet e ajo ta ndjente forcën time mashkullore, erdha e u lëshova dhe pasioni që më kish sjellë aty po fikej dalëngadalë. Kurrë ndonjëherë në jetën time s’jam ndjerë aq keq sa në krahët e asaj femre të panjohur. Atëherë, ashtu si më erdhi, ia mora kokën në mes dy duarve, e shtrëngova fort pas gjoksit, pastaj e putha dhembshurisht në fytyrë, në sy, në ballë. Jo një herë, por disa herë dhe dikur e largova nga vetja, ndërsa ajo më vështronte e çmeritur dhe e çatrafilluar dhe pëshpëriste ca fjalë që unë s’ ja merrja vesh.

Më në fund u ngrita e mora të vishem ngadalë, i menduar, me sytë nga ajo, i bindur se vështrimi im barte mirësi, ndjesë, dashuri njerëzore, që ajo e meritonte. Më ngushëllonte shpresa se gjithë ç’po ndodhte me mua, në gjysmë terrin e asaj dhome, nuk e kishin fyer e aq më tepër lënduar atë grua fatkeqe. Në pamundësi të merreshim vesh me fjalë, unë i flisja asaj me heshtjen time dhe ajo më duket se këtë e kuptoi. Sepse, para se të ndaheshim, ajo u ngrit në këmbë, m’i mori duart e m’i puthi, me sytë e saj të lagur. Pas këtij gjesti s’kisha pse ta zgjasja më, u shkëputa njerëzisht dhe dola nga dhoma”.

Kjo ishte e gjithë historia, Andre, që mori shkas prej teje, por me thanë të vërtetën dhe unë thellë vetes, si çdo mashkull, e dëshiroja. Por ja që nuk funksionoi, jo se unë nuk isha burrë, por burri i vërtetë, siç e konceptojmë unë e ti, s’ka pse e provon me viktimat e shoqërisë”.

Vargu i tij dhe proza e tij janë plot me figura grash, shume prej të cilave prostituta të pa lumtura, për të cilat Migjeni ndjen mëshirë dhe po ashtu dhe interes të hapur seksual. Në sytë me lot dhe buzë të kuqe, që tërheqin vëmendjen e tij, pjesët e tjera të trupit janë rrallë herë paraqitur. Për Migjenin vetë seksi nënkupton vuajtje. Pasioni dhe dëshirat shpërthyese gjenden gjithkund në vargjet e tij , por gjithashtu në mënyrë të barabartë, jepet spektri i intimitetit fizik, i portretizuar me terma neverie dhe keqardhjeje. Kështu është për shkruar me shumë fytyrshmërinë shtazarake në vargun e 105 të Poemës të Mjerimit, shkruhet :

“Mjerimi tërbohet në dashuni epshore.

Nëpër skaje t’errta, bashkë me qej, mij, mica,

mbi pecat e mykta, të qelbta, të ndyta, të lagta

lakuriqen mishnat, si zhangë; të verdhë e pisa;

kapërthehen ndjenjat me fuqi shtazore,

kafshojnë, përpijnë, thithen, puthen buzët e ndragta

edhe shuhet uja, dhe fashitet etja

n’epshin kapërthyes, kur mbytet vetvetja.

Dhe aty zajnë fillin të marrët, shërbtorët dhe lypsat

që nesër do linden me na i mbushë rrugat.”

Duke konsideruar nga mosha e re, kur ai vdiq Migjeni kur vepra e tij shënonte, vetëm fillimin dhe shumë të tjerë e konsiderojnë si të përfunduar krijimtarinë e tij. Në fakt, Migjeni reflektonte depresionin dhe stresin e intelektualeve evropiane. Në këtë dilemë, për t’u diskutuar, duhet shtuar se la gjurmë në prurjen si kronist i vuajtjeve njerëzore por edhe materiale të Shqipërisë së kohës, ku sublimohet ideologjia e kohës edhe filozofia e Niçes, që pohonte”: Ne kemi njëfarë lirie për të krijuar rregullat tona dhe për të vepruar mbi to – një krijimtari artistike në një unitet dinamik si burim i lirisë dhe kuptimit tonë në jetë (të ngrihemi mbi instinktet tona primitive / budallaqe!).

” Në fakt e gjithë poezia e Migjenit duket, sikur këlthet, fjalët e filozofit të madh gjerman:

“Ju keni rrugën tuaj, unë kam rrugën time, sa i përket mënyrës së drejtë, mënyrës së saktë dhe mënyrës së vetme, nuk ekziston”. (Niçe)

Në fund do ta mbyllja me fjalët e një poeti tjetër të madh, bashkëkohës së Migjenit, të cilin kur e pyetën: “Ju Lasgush si mendoni, a është Migjeni shkrimtar i realizmit socialist?”.

Ai shtrembëroi buzët, kruajti zërin dhe shqiptoi fjalët: “Migjeni është poet dhe kjo mjafton. Pse është dhe ka mbetur i tillë ne e përmendim me nderim edhe sot, në mes kësaj bahçe të bukur të ngarkuar me mollë. Përndryshe, asnjëri nga ne nuk do t’ia dinte emrin. Po ja që ja dimë, dhe kjo do të thotë se ai është poet, është shenjtor i artit!”

ÇDO DITË NË MBROJTJE TË LIRISË SË FJALËS

October 12, 2018 by dgreca

JEP NDIHMËN TËNDE ÇDO DITË NË MBROJTJE TË LIRISË SË FJALËS/

“Demokracia nuk mund të mbijetojë pa një debat të informuar, të hapët, dinamik dhe publik.”/

Nga Frank Shkreli/

“Jep ndihmën tënde çdo ditë në mbrojtje të fjalës së lirë”, është motoja e Reporterve Pa Kufij ose Reporters Sans Frontières(RSF), një organizatë kjo jo-qeveritare, ndërkombëtare dhe jo fitimprurëse, me qëndër në Paris të Francës, e cila si mision të saj ka mbrojtjen e lirisë së informacionit dhe të lirisë së shtypit. Siç është venë re, sidomos vitet e fundit, udhëheqës autokratë anë e mbanë botës e kanë venë në shënjestër lirinë e fjalës dhe lirinë e shtypit. Si përfundim, organizata të ndryshme kombëtare dhe ndërkombëtare, kanë paralajmëruar për keqësimin e lirisë së shtypit dhe për kufizimin e fjalës së lirë në shumë vende të botës, pikërisht nga këta lloj autokratësh dhe despotësh, të cilët e shikojnë shtypin dhe fjalën e lirë, si pengesën kryesore për ta dhe si një ferrë në sy. Por, fatbardhësisht, janë shtuar gjithashtu edhe kritikat — nga individë dhe nga organizata siç është edhe Reporterët Pa Kufij, mbrojtës të të njohur të lirisë së fjalës — ndaj qëndrimeve të këtyre autokratëve dhe despotëve anë e mbanë botës, për mënyrën se si ata trajtojnë gazetarët dhe medien në përgjithësi, në vendet ku ata ushtrojnë pushtetin e tyre me dorë prej hekuri.

Me një nismë, në mbështetje të lirisë së fjalës dhe të lirisë së medies në përgjithësi, muajin që kaloi, organizata Reporters Sans Frontiers, (emri i saj në frëngjisht), njoftoi themelimin e entit global të quajtur, Komisioni për Informacion dhe Demokraci, 70-vjet pas miratimit të Deklaratës Universale mbi të Drejtat e Njeriut nga Asamblea e Përgjithëshme e Kombeve të Bashkuara. Në një njoftim për medien, me këtë rast, organizata Reporterët Pa Kufij, tha se Komisioni për Informacion dhe Demokraci, përbëhet nga 25 figura të njohura botërore, përfshirë gazetarë të dalluar, nga 18-vende të ndryshme, të cilët kanë marrë përsipër përpilimin e një Deklarate mbi Lirinë e Informacionit dhe Demokracinë.

Komisioni në fjalë do të bashk-kryesohet nga fituesja e çmimit Nobel për Paqë, Dr. Shirin Ebadi, një avokate me origjinë iraniane dhe aktiviste e të drejtave të njeriut dhe nga Sekretari i Përgjithëshëm i organizatës Reporterët Pa Kufij, francezi, Christopher Deloire. Në këtë Komision, ndër të tjera figura të njohura botërore, përfshirë gazetarë dhe ekspertë të fushave të tjera, bëjnë pjesë gjithashtu nobelisti për ekonomi, Joseph Stiglitz dhe novelistja peruviane, Amartya Sen, si dhe nobelisti për letërsi Mario Vargas Llosa dhe avokati nigerian i të drejtave të njeriut dhe fitues i Çmimit të Parlamentit Evropian, “Sakharov”, Hauwa Ibrahim.Në njoftim thuhet se ky Komision ndërkombëtar po themelohet në një kohë kur, “Kriza e besimit në demokraci dhe influenca në rritje e sipër e regjimeve despotike përbëjnë një kërcënim të madh ndaj lirisë, harmonisë civile dhe paqës”, janë shprehur dy bashk-kryetarët e Komisionit të Informacionit dhe Demokracisë, duke bërë të njohur këtë nismë për publikun e gjërë. Arsyet kryesore për këtë situatë të krijuar, theksojnë ata, në përcaktimin e misionit të këtij enti të ri ndërkombëtar, janë, “Kontrolli politik i informacionit në hapësirën publike globale, influenca e interesave private, influenca në rritje e sipër e aktorëve të korporatave të cilët anashkalojnë kontrollet demokratike, si dhe minimi i gazetarisë së mirëfilltë dhe cilësore”, na të gjithë këta faktorë.

Në dokumentin ku përcaktohen parametrat e misionit të veprimtarisë së Komisionit, theksohet se në Deklaratën — që do të përpilohet nga ky grup figurash publike të njohura botërisht – “Do të vendoset për një sërë parimesh, do të përcaktohen objektivat për t’u realizuar nga vendim-marrësit, ndërkohë që dokumenti do të shërbejë si një pikë referencë, për të mobilizuar të gjithë ata të cilët janë të zotuar se do të mbrojnë hapësirën pluraliste publike, e cila është e doemosdoshme për funksionim e një demokracie të vërtetë.”

Nismëtarët e këtij projekti thonë se qëllimi përfundimtar i gjithë kësaj pune është që të sigurohet një angazhim ndërkombëtar në mbështetje të lirisë së informacionit dhe demokracisë nga qeveritë e ndryshme, nga përfaqësues të kompanive të sektorit privat dhe pjesëtarë të shoqërisë civile. Drejtë këtij objektivi, organizata Reporterët Pa Kufij, thotë se pret që procesi politik, në këtë drejtim, të ndërmerret nga vet udhëheqsit e vendeve demokratike në bazë të Deklaratës që do të përpilohet nga ky Komision, e që më në fund, sipas tyre, do të çojë në një, “Zotim Ndërkombëtar për Informim (të lirë) dhe Demokraci.

Organizatorët u shprehën se udhëheqsit e botërorë në të gjitha kontinentet janë njoftuar me letër për sa i përket kësaj nisme dhe se organizata Reporterët Pa Kufij shpreson se ata do të ndërmarrin angazhimin që u kërkohet në mbështetje të lirisë së medies dhe demokracisë. Propozuesit e kësaj nisme presin që udhëheqsit botërorë të zotohen për zbatimin e këtyre parimeve, aty nga fillimi i muajit që vjen, kur në Paris do të mblidhen dyzina kryetarë shtetesh dhe qeverishë për të shënuar 100-vjetorin e mbarimit të Luftës së Parë Botërore me 11 Nëntor dhe Konferencës së Paqës më 11-13 Nëntor dhe Forumi mbi Internetin më 12-14 Nëntor, që do të mbahen në kryeqytetin francez.

Njoftohet se Komisioni në fjalë është takuar për herë të parë më 11 dhe më 12 Shtator në Paris dhe pritet t’i jap fund punës mbrenda dy muajsh, për të pasur gati Deklaratën për takimet e lartë përmendura, në fillim të Nëntorit, në Francë. Në këtë ndërkohë, njoftojnë organizuesit, kanë filluar tanimë edhe konsultimet ndërkombëtare me një numër personash dhe organizatash të interesuara për lirinë e fjalës dhe për fatin e demokracisë anë e mbanë botës, para se të bëhet tepër vonë, sepse sipas deklaratës që përcakton misionin e saj, “Demokracia nuk mund të mbijetojë pa një debat të mirë-informuar, të hapët, dinamik dhe publik.” Demokracia nuk Pret!

ANTARËT E KOMISIONIT

FATOS ARAPI, POETI IKU ME GUXIMIN E HESHTJES

October 11, 2018 by dgreca

-FATOS ARAPI, EMËR I LARTË, NJË NGA ETËRIT E POEZISË BASHKËKOHORE SHQIPE/

Shkruan: MSc. Albert HABAZAJ /DIELLI*/

Poeti Fatos Arapi (1929-2018) iku me guximin e heshtjes, të lundrojë mes yjesh, me ecjen e dritës që s’ndalet … Iku Fatos Arapi ynë. Mbijnë ullinj të gjelbër në Zvërnec e në kodrat e buta mbi Vlorë dhe pikon lotë zie Lirika shqiptare. Dhembje në frymë, në ndjenjë, në mendim. Dritë emrit të tij të lartë me dritë!

Fatos Arapi (1929-11.10.2018). Shkrimtar, ekonomist, matematikan, filolog, studiues i folkoristikës. Ka gradën Shkencore “Doktor i Shkencave”, fituar qysh me fillimet e evidentimit të emrit të tij të përveçëm. Si pakkush tjetër në Shqipëri, ka një biografi të plotë intelektuale dhe letrare kulturore. Me emrin e tij Shqipëria mundet të krenohet botërisht, sepse i plotëson parametrat e duhur krahasimtarë për kalibrin europian e botëror të vlerësimit. Kur kujtoj e përmend emrin e Fatos Arapit, fatmirësisht në ekranin e memories më vijnë imazhet e poetëve të antikitetit, që ishin edhe shkrimtarë, edhe filozofë, edhe matematikanë, edhe astronomë etj., dhe janë ngulitur në Kujtesën e Botës, përjetësisht si ikona të mendimit antologjik botëror. Jo si kjo turma e gjithologëve tanë që na gufosën frymëmarrjen, leximin, studimin. Na mbytën! As nga pena e Xhovani Shytit nuk tuten më derrat…Ndërsa shkëlqimtari i Zvërnecit është i thjeshtë si e vërteta, i madhërishëm, i pashfaqshëm, i dhembshur, i mirë, i dobishëm, qytetar. Është një Atdhe i vogël që lëviz, që merr frymë, që gëzon, që loton, që s’përgjunjet. Ecën. Le gjurmë. Të bukura. Përjetësore.

Ai është POETI

Fatos Arapi është cilësuar poet elitar shqiptar, kuota më e lartë e krijimit poetik. Ky vlerësim vjen si nga studiuesit e huaj dhe nga kritika letrare shqiptare. Ndërsa studiuesi dhe shkrimtari polak Andrzej Zanieëski e cilëson Fatosin: “poeti më i madh shqiptar”. Sigurisht që tashmë kritika jonë ka pranuar se, Petro Marko është një nga etërit themelues të prozës moderne shqiptare, ndërsa ne plotësojmë mendimin për të dy krahët e peshores letrare prozë- poezi dhe shprehemi se, Fatos Arapi është një nga etërit themeltarë të poezisë bashkëkohore shqipe. Fatosi ynë është lindur në Zvërnecin magjik të Vlorës bregdetare më 1929 në një familje intelektuale dhe atdhetare. Babai i tij Tol Stavre Arapi njihet në krahinën e Vlorës qysh para Shpalljes së Pavarësisë për veprimtarinë e tij patriotike e kulturore në shërbim të Atdheut, ndërsa në vitin 1914 botoi poemën “Kuçedëra” me 20 faqe, shtypur në “Shypshkronjën e shtetit shtypëtar” dhe publicistikën e tij atdhetare e la në dorëshkrim e cila u botua në librin “Që të bënet Shqipëria” (1996). I biri, Fatosi njihet si autor i poezisë ekzistenciale filozofike, i lirikave prillore të dashurisë dhe i elegjive prekëse për vdekjen. Botërisht njihet si poet i imazhit shqiptar dhe përbën fenomen poetik. Njeri i dashur, i dhembshur, me një zë të dridhshëm si një fije në erë, i padukshëm, i pabujshëm. Ka një penë të mprehtë, një botë të madhe, një shpirt të gjerë, që prodhon miliona dashuri jo vetëm me vargun, por me tërë qenien e tij. Ka një varg tronditës. Vërtetësi që kullon art e plagë. Varg të ngjeshur, konciz. Kush si ai i këndoi Luftës? Fatos Arapi është poet i luftës. Në poezitë me tematikë nga lufta tek “Alarme të përgjakura” shfaqet poet i impulseve të forta dhe i shprehjes së vrullshme, përmes vargjesh të rrëmbyera, të ngjyrosura me tonae të asghpra dhe të mbrujtura me një theks polemik dhe disi të zemëruar, sikur vjen të pohojë me zë të lartë, të afirmojë vizionin e vet artistik përmes poezisë së ashpër të luftës. Krijimtaria e tij vijon me këtë tematikë gjatë gjithë jetës. Por…Patriotizëm i trishtë, patriotizëm që dhëmb… E kush si ai i këndoi detit? Fatos Arapi është poet i detit. Si rrallë kush. Kush si ai i këndoi atdheut sy më sy, me të vërtetën korrente, duke e ulur në tokë, duke e zbritur nga monumentet e rënda rënduar me lavdishmëria e fasadës fodulle: Atdheu është dhembje, është dhembje./ një prill i pikëlluar në shpirt./…Atdheu është toka e premtuar./…Atdheu është buka e uritur:/…në një pikë loti lirinë e lind./ Atdheu yt i vogli, i vogli,/ ai hyjnori, i pavdekshmi-loti”. Fatos Arapi sot është poet kombëtar… “Është e dhembshme Aulona e zhdukur…” bën apel qytetar zëri shqetësues i poetit, që tingëllon vajtueshëm, si një klithmë gati mitike, i qartë se duke mbrojtur kujtesën e gjallë kulturore, të kaluarën e Vlorës antike, ruajtur nga suferinat e mijëravjeçarëve, mbron dhe ndërton të ardhmen letrare, kulurore qytetare. Ai s’kërkon gjë. As tokat e babait që ia kanë grabitur zuzarët. Ai s’kërkon. Vetëm jep. Jep…Vetëm botuesi bujar Jani Malo, njeriu qytetar i kulturës, ia botoi veprën e plotë poetike në katër vëllime. Fundvitin 2014. Ashtu siç Fatos Arapi e meriton. Edhe në formë. Klas! Vëllimi i parë me Poezi të zgjedhura titullohet “Më jepni një emër” dhe ka krijimtarinë poezitike të viteve 1962-1989; vëllimi idytë titullohet “Në kaq pak Tiranë” dhe ka poezitë e zgjedhura të viteve 1990- 1996; vëllimi i tretë ka titullin”Urna e vogël” dhe përfshin poezitëe zgjedhura të viteve 1997-2003 dhe, vëllimi i katërt me poezitë e zgjedhura të viteve 2005-2010 ka titullin “Një buzqëqeshje e pabesueshme”. Botimi ka ruajtur drejtshkrimin e kohës. Dhe do të vijojë botuesi fisnik i “Neraidës” me botimin e plotë të veprës letrare të Fatos Arapit duke ndjekur kriterin kronologjik sipas gjinive e llojeve letrare, sipas fushave dhe nënfushave të diturisë që autori ka lëvruar. Ja çfarë shkruan Poeti në fillim të vëllimit të tij të parë serial me Poezi të Zgjedhura “Më jepni një emër”:

“Dy fjalë

Sa herë botoja diçka, unë nuk e lexoja. Thellë vetes më mundonte dhembja: mund ta kisha bërë më të mirë. Dhe më e rëndësishmja: një poezi e botuar je ti, është shpirti tënd. Jo ai që ti mendon për veten, por ai që je në të vërtetë. Në jetë mund të sillesh ndryshe nga ç’je, mund ta zbukurosh veten, mund ta fshehësh. Nuk është diçka e jashtëzakonshme hipokrizia e përditshme njerëzore. Ajo shpesh na bëhet natyrë e dytë. Në art jo, në poezi jo. Në shpirtin tonë, fatlumturisht, ka një këndth, një kthinë, ku nuk hyn dot shtirja, hipokrizia. Atje është arti, ai i vërteti, dua të them. Jeta ime ka kaluar nëpër kohë tmerrësisht të rënda, që shtrihen gati prej fillimit të shekullit të 20 – të. Ndër mokrat e fatit shqiptar, ajo ka qenë tepër e vështirë dhe tragjike. Sa mund t’i qëndroja besnik vetvetes? Çfarë Fatosi krijova prej vetes sime? E keni në veprat e mia. Ju them sinqerisht se, cilido që do të jetë njeriu që ju takoni aty, unë përsëri do të ndjej dhembje. Nuk do të jem i kënaqur prej tij. Përherë ka diçka të paarritshme drejt së cilës duhet të shkojmë. Fatos Arapi”.

Pak biografi letrare

Fatos Arapi, pasi kreu gjimnazin në Vlorë dhe përfundoi studimet e larta në Sofje të Bullgarisë në Fakultetin e Matematikës dhe të Ekonomisë, ka punuar shumë vjet mësues, gazetar dhe pedagog në Fakultetin Histori- Filologji të Tiranës. Fatos Arapi, bashkë me Ismail Kadarenë dhe Dritëro Agollin qenë një treshe e fuqishme, të cilët bënë pjesë ndër ata poetë që sollën një kthesë të rëndësishme në poezinë shqiptare të viteve ’60. Arapi solli në këtë poezi elemente të modernizmit, madje të hermetizmit. Disa herë ka fituar çmime kombëtare e ndërkombëtare për poezi, ndërsa krijimet e tij janë përkthyer në shumë gjuhë të botës. Në vitin 2008, Fatos Arapi fitoi “Kurorën e Artë” në veprimtarinë letrare ndërkombëtare, që shndrrohet në një manifestim poetik “Mbrëmjet poetike të Strugës” dhe është i pari poet shqiptar që e ka fituar këtë çmim të madh, në historinë 50 vjeçare të Netëve poetike Strugane. Fatos Arapi ka botuar libra me poezi: “Shtigje poetike” (1962), Ka botuar vëllimet poetike “Shtigje poetike” (1962), “Poema dhe vjersha” (1966), “Ritme të hekurta” (1968). “Drejt qindra shekujsh shkojmë” (1977), “Fatet” më 1979, “Duke dalë prej ëndrrës” (1989), “Ku shkoni ju statuja” (1990), “Dafina nën shi” (1991), “Ne, pikëllimi i dritave ” (1993),”Më vjen keq për Jagon ” (1994), “In – tenebris” (1996),” Gloria Victis” (1997), “Më duhet një gjysmë ëndrre” (1999), “Vëllezër Hamletë” (2001), “Ah, sikur të isha një përrallë” (2003), “Shëtitje pa veten” (2005), “Një zemër falet për mua” (2005); si dhe përmbledhjet poetike “Kaltërisa”, Prishtinë (1971), “Poezi të zgjedhura”, Tiranë (1974), “Poezi”, T. (1983), “Antologji personale” T. (2001), “Eklipsi i ëndrrës” T. (2001), “Dorë për dorë me tragjedinë”, Tetovë (2004), “Fatos Arapi, Selected Poems”, Struga, 2008 etj. Një vend të dukshëm në krijimtarinë e tij, krahas lirikave të shkurtra, zenë poemat “Drashovica”(1961), “Alarme të përgjakura (1966), dhe “Antiburokratike”(1968). Ndër librat e tij me tregime veçojmë “Horrat e ndershëm” (2007). Fatos Arapi ka lëvruar dhe novelën, si “Patat e egra” (1970), “Dikush më buzëqeshte” (1972), “Cipa e borës” (1985); “Unë vdiqa në brigjet e Jonit”, 1993; “Gjeniu pa kokë” (1999), “Nuk shitet shpirti në tetor” (2002) si dhe romanet “Dhjetor i shqetësuar” (1970), “Shokët” (1977), “Deti në mes” (1977). Kritika shqiptare ka mendimin se, në prozën e tij ndihet një fillesë poetike në kapjen e motiveve, ndonëse jo kurdoherë subjektte shtjellohen me shtrirje të gjerë. Ky përfundim vlen për t’u diskutuar, sepse dhe në detin e prozës, autori lundron hijshëm me anijen e bardhë të poezisë, që kurrë s’ka kthim prapa dhe çan dallgë. Ndonjë dhe s’ i shikon. Varet nga lentet që përdor. Ndoshta duhet të shikojë syri i studiesve të huaj, që s’kanë komplekse, edhe në këtë lëmë. Krijuesi vlonjat Pali Shtëmbari, psh., novelën “Dikush më buzëqeshte” e quan simbol të prozës tonë, e cila prodhon shije estetike me frazën e shkurtër, me moszgjatjen në të shprehurit pavend, përpos ngjyrimit të veçantë poetik që përmban fraza. Dhe habitet se përse kritika hesht. Gjithashtu, F. Arapi ka shkruar dramat: “Partizani pa emër” (1962), “Qezari dhe ushtari i mirë Shvejk, në front e diku…” (1995). Në vitin 2000 botoi biografinë historike “Kush ishte Vllasi?” kushtuar vëllait të tij partizan i Luftës për Çlirim, vrarë në mënyrë misterioze mbas luftës. Ka shkruar edhe vëllimin me kritikë letrare: “Fjalë për poezinë” (1987). Një kontribut të veçantë Fatos Arapi ka dhënë edhe me botimet e studimeve dhe eseve për problemet e shkencës së folkoristikës (“Këngë të moçme shqiptare”, 1986), vështrime historike për Ballkanin, “Çështja shqiptare dhe kriza ballkanike”, 2001), për Vlorën, për poezinë, si për Lasgush Poradecin etj. Është marrë dhe me përkthime “Kënga e popujve”, 1978; “Këngë për njeriun” të Nikolla Vapcarov, 1981; “Poezi” nga Pablo Neruda, 1989; “Safo”, 1990; “Rrathët e Ferrit” nga Husto Horhe Padron, 1995; “Poezi të zgjedhura” nga Ëislaëa Szymborska, 1997; “Fluturimi i shpendit të kuq” nga Mateja Matevski, 2000; “Providenca” nga A. Popovski, 2000 “Antologji e poezisë turke të shekullit XX”, 2001; (përkthime nga poezia spanjolle, kiliane, polake, bullgare, maqedonase, turke etj.). Ka botuar dhe librin me kujtime autobiografike “Kujtohem që jam”, 1997, që pa e lexuar, nuk besoj se mund të thotë kush: “Unë e njoh Fatos Arapin”. Ka botuar edhe shumë tregime, novela, studime e artikuj në faqet e shtypit të përditshëm apo në botime të tjera periodike. Zërin për të në Fjalorin Enciklopedik Shqiptar e ka përgatitur Dalan Shapllo. Duke e gjykuar krijimtarinë e F. Arapit në kontekst, duhet të mos dëshpërohemi kur kemi kuptuar se libri me poezi “Ritme të hekurta” (1968) ka nota konformiste, si refleks i Revolucionit Kulturor. Ndërkohë, duhet të mos harrojmë se vëllimin “Më jepni një emër” (1972) diktatura ia ndaloi. I kritikuar me spastrimet e vitit 1973, s’kishte sit ë mos kthehej në karton ai libër i bukur: “Më jepni jë emër…/ Ku unë të jem tek ju,/ si jeta në pikën e gjakut;/ ku ju të ecni mbi mua,/ siç ecni në rrugë…./ Më jepni një emër…/ Ku brenda një bulëze loti/ të fluturoj si Ikari.”. Krahas shumë veprave të tjera letrare, ra në heshtje për një farë kohe si poet dhe nuk botoi gjë me peshë deri më 1989. Logjika e studimit të veprës së tij na fton që të dallojmë se, qysh në hapat e parë ai paralajmëroi për një zë të veçantë në artikulimin gjuhësor të botës dhe të njeriut, një vizion të vetin mbi realitetin. Fillimet poetike të Fatosit do të jenë tematikisht të rrudhura e të reduktuara, duke u kushtëzuar nga rrethanat politike të kohës. Në frymën e hovit ndërtimor dhe të entuziazmit për çlirimin e vendit, që mbizotëronte brenda parimeve krijuese të realizmit socialist poeti shpaloste besimin se Shqipëria ecte drejt një rruge të re, të lirë, dhe ky besim bënte të përballohej më lehtë durimi dhe sakrifica. Brenda këtij vizioni, Fatos Arapi shpesh do t’i përqeshë e përbuzë burokratët dhe demagogët, si në poezinë “Antiburokratike”, apo do të sjellë disa veçanti përmbajtësore dhe ekspresive si në poezinë “Pse erdha në jetë”. Siç shihet, poeti i thur ode lirisë dhe “mejtimit të lirë” siç e quan ai. Është synim dhe ideal madhor, pas të cilit poeti magjepset dhe përbetohet. Lirikat e Fatosit janë të një niveli evropian, lirika universale, tërheqëse dhe emocionuese që bëjnë për vete çdo lexues në Ballkan, në Mesdhe, në Europë. Lirika te tij bëhen të afërta për qytetarët e botës, sepse ai paraqet figurë botërore në sferën e krijimit poetik, poet elitar shqiptar dhe një nga poetët e lartë të gjallë të ditëve të sotme. Fjala poetike e tij është moderne, universale dhe e përjetshme. Ka lënë këtë lloj përjetësie të flasë për të, ndërsa ai vetë ka zgjedhur të tërhiqet prej të qenit publik. Dhe pret të enjten e datës 11 tetor 2018, si ditë e mirë dhe ikën “të lundrojë midis yjesh, … me ecje drite që s’ndalet…”

Studiuesit e huaj

Më vjen çudi, që brilantini poet shqiptar nga Zvërneci i Vlorës, i cili rrok lartësitë e qiejve letrarë të Europës (tash e gjysmë shekulli fluturim pandalur e pa ulur lartësitë), nuk përmendet në veprën e natyrës enciklopedike “Fjalori Enciklopedik Shqiptar”, Tiranë, Akademia e Shkencave e RPSSH, 1985. Sinqerisht tronditem. Dhe hesht hidhur. Dhe vargu i Poetit është lënduar. Atdheu i tij dhembja dhe varri. Ndërkohë, që studiuesit e huaj, si Giuseppe Gradilone, Joyce Lussu, Anté Popovski, Robert Elsie etj., shkruajnë studime shkencore me vlerësime të kalibrit europian dhe universal për Poetin e Madh Shqiptar Fatos Tol Arapi: Anté Popovski -“Poezia e Fatos Arapit është vertikalja estetike dhe morale e poezisë bashkëkohore shqiptare të gjysmës së dytë të shekullit XX. Vuajtjet përmes kohës së turbullt e të keqe, Fatos Arapi i përshkoi sipas rrugës ë vet, duke mbetur gjithmonë origjinal e i qëndrueshëm me veten, i pakapërcyeshëm e i afirmuar, me vërtetësi poetike e morale…Në mënyrë konseguente e me një vazhdimësi të sigurt ndërtoi vizionin e tij prekës dhe tragjik në poezinë e tij dhe u bë tribun i dinjitetit njerëzor”. Fatet shqiptare përmes poezinë së Fatos Arapit, lëvizin duke mbajtur në gjokse si hajmali prushe të ndezura nga hiri i jetës shqiptare. Me sy të lodhur nga akrepët e epitafeve , duke mos mundur të jetojë pa truppin dhe shpirtin e ullinjve, dorë për dorë me tragjedinë, autori e lut vdekjen që të respektojë fatin e tij njerëzor. Janë homerike vargje të tilla: “Në kryqin e skeletit të Fatosit/ Kryqëzova gjithë padrejtësitë e botës./ Liria ime! Më mjafton ti,/ edhe pa Fatosin.”. Joyce Lussu shprehet: “Karakteristikë e poezisë së tij është një ndërthurje e vazhdueshme e temave të mëdha historike e sociale dhe ato personale e intime; imazhet e revolucionit dhe të vajzës së dashur, ndjesitë familjare dhe të ndërtimit të një shoqërie të re, dalin me një frymë nga goja e poetit, me një stil autentik, pa skematizma”. Ndërsa Giuseppe Gradilone thekson: “Poezia e Fatos Arapit është një gur themeli në historinë e poezisë shqiptare: ai…duke u nisur atje ku kishin mbrritur Koliqi e Poradeci, dhe, duke përvetësuar mësimet e tyre për përtëritjen dhe pasurimin e lirikës së popullit të vet, shkonte më tej duke u bërë kështu sjellësi i një poezie akoma më moderne në përjetimin e fatit të njeriut…”. Është për t’u theksuar, se qyshnë fiilimet krijuese F.Arapi përdori forma poetike më bashkëkohore se kolegët dhe i dha tonin rinovimit të poezisë shqiptare .

Albanalogu kanadez Robert Elsie

Në librin enciklopedik “Histori e Letërsisë Shqiptare”, në kapitullin “Letërsia nën regjimin e Enver Hoxhës (1944-1985) dhe dalja nga izolimi”, duke shkruar për poezinë e sotme në Shqipëri, studiuesi Robert Elsie shkruan: “Më i mirënjohuri ndër poetët e sotëm shqiptarë, që e kanë zgjidhur dilemën e poetit me mision të paracaktuar është Fatos Arapi”. Dhe më tej: “Fëmijë i Bregdetit, Arapi nuk e ka humbur kurrë magjepsjen nga ujërat vezuellues të detit, nga shija e ajrit të njelmët dhe nga dielli i fortë i Mesdheut, të cilat vërshojnë dhe njomin vargun e tij. Madje , prapa këmbimit plot patos të temave të prodhimit e të ndërtimeve industriale apo atyre politike në vëllimet e mëvonëshme, vokacioni i vërtetë poetik i tij mund të hetohet në krijimin e një baraspeshe midis harmonisë së valëve të detit dhe rrahjeve ritmike të qenies së tij. “U krodha në ujrat e Jonit,/ Në ngjyrat dhe dritat e tij./ Notoj mes përflakje mirazhesh./ Kthjelltësia e tyre më prek/ E më rrënqeth trupin… dhe ndjej/ Nëpër shpirtin tim,/ Si rryma të kaltra gëzimi/ Shkojnë dritat e ngjyrat e Jonit./ Si rryma të kaltra gëzimi.” Duke dhënë një mendim të përmbledhur e substancial, Elsie rrok edhe prodhimtarinë letrare të Arapit në lëmin e prozës, duke e cilësuar kryesisht poet, që nuk i nënçmon prozën dhe kritikën letrare, edhe pse studiuesit në fjalë, një pjesë e letërsisë në prozë e autorit i duket jo fort bindëse. Telegrafisht mund të theksojmë se romani “Shokët” ( Tiranë, 1978) rrëfen për brengat e Azem Bungës, fshatar nga Bregu i Labërisë, dy bijtë e të cilit janë vrarë njëherësh në luftën e rezistencës, kurse ai vetë e ndjeu detyrim të paktën t’i varrosë në mënyrë të duhur. “Kritikët, – shkruan Elsie- e interpretuan romanin si një kundërpërgjigje ndaj romanit “Nëntori i një kryeqyteti” të Kadaresë, të cilin Arapi e kritikonte ashpër. Deti në mes” (Tiranë 1986) ka vënë në qendër vuajtjet dhe fundin tragjik të një njësie ushtarësh italianë në vjeshtën e vitit 1943. Duke u munduar t’i shpëtojnë një kasaphane tjetër pas kapitullimit të trupave italiane në Shqipëri, ky grup djemsh ushtarë, të braktisur në rrugë të madhe diku buzë bregdetit jugor të Shqipërisë, gjen strehë në kishën e Trinisë së Shenjtë me shpresën e kotë se mos gjejnë ndonjë varkë që t’i shpjerë shëndoshë e mirë në Itali”. Duket se kemi disa pika takimi në prozën e gjatë të F. Arapit për vizionin e tij letrar e njerëzor të përafërt me atë të bashkëpatriotit të tij humanistit universal Petro Marko apo me botën e madhe të titanit Hemingëay (Ernest Heminguej).

Kritika shqiptare

Po ashtu, kritika e mirëfilltë letrare dhe stuiduesit më në zë shqiptarë, si Ali Podrimja, Ali Aliu, Agim Vinca, Isak Shema, Razi Brahimi, Jorgo Bulo, Dalan Shapllo, Gjergj Zheji, Bashkim Kuçuku, Roland Zisi, etj. Ndërkohë, patjetër, që në botimin më të ri të nivelit akademik “Fjalor Enciklopedik Shqiptar” (Shih: FESH, vëll. 1, Tiranë, Akademia e Shkencave e Shqipërisë, 2008, f. 86-87) ia paraqet biografinë letrare: poet, prozatore e eseist, që nisi të shkruajë qysh në vitet e studimeve, duke u orientuar drejt poezisë filozofike. Zërin për të në Fjalorin Enciklopedik Shqiptar e ka përgatitur kritiku D. Shapllo. Fatos Arapi i përket brezit të poetëve të poetëve që në vitet ’60 të shek. XX sollën një mendim e figuracion të ri, duke e emancipuar poezinë e kohës nga rutina poetike dhe notat retorike të vargëzimit të angazhuar. Poeti u mbështet tek fryma e poezisë popullore dhe forca e saj përgjithësuese, duke iu larguar stilit narrativ, përshkrues. Tingëllim të veçantë në poezinë e tij kanë motivet kundër mendësisë burokratike dhe meskinitetit. Në disa nga krijimet, më të goditurat, Poeti evokon me nota himnike heroizmin e viteve të luftës antifashiste (kujtojmë ciklin “Në varrezat e dëshmorëve në Vlorë”, apo vargjet për Margarita Tutulanin, për Hysen Çinon, Teli Ndinin, për Shyqyri Alimerkon, për Vllasin…). Poezinë e tij e dallon mendimi përgjithësues dhe forca e dëpërtimit në botën e individit dhe përsiatjet e tij subjektive. Me kalimin e viteve ajo është bërë më metaforike; përmes vargjeve eliptike dhe përmes simbolit e alegorisë, ajo synon të hyjë në nënshtresat e ndërgjegjes dhe në të fshehtat e shpirtit njerëzor. Disa motive të poezisë së tij pasqyrojnë tragjizmin e jetës njerëzore, bëjnë fjalë për një horizont të mjegullt, brenda të cilit ndihen ankthe dhe pasiguri. Metonomia, simboli, detajete goditura i japin forcë shprehëse kësaj poezie. Vargu i Fatos Arapit është një gërshetim i vargut klasik me vargun me ritëm të lirë, që fiton një tingëllim origjinal. Me të drejtë, studiuesi dhe poeti Agim Vinca vëren se në krijmtarinë e F. Arapit ka dy linja poetike, ka dy lloj inspirimesh qytetare dhe letrare: linjën e frymëzimit kolektiv (me bllokun poetik për atdheun, me të kaluarën dhe të ardhmen e tij, për marrëdhëniet e reja shoqërore, afirmimin evlerave njerëzore e atdhetare, me kundërshtimin e psikologjive negative për kohën, me lirikat e dashurisë për natyrën etj., etj.) dhe linjën e frymëzimit intim, ku poeti shfaq preokupimet e veta intime, zbulon botën e tij të brendshme, përsiat për jetën, dashurinë, natyrën, edhe për vdekjen”. Këngëtari i Pavarësisë, i paharruari Ali Podrimja, në parathënien e vëllimit me poezi të zgjedhura “Eklipsi i ëndrrës” (2002), si lexim i një dëshpërimi, kur ndjen në poezinë si klithmë denoncimi “Dhe je Evropë” vargjet e Fatosit tonë që i thur popullit të tij “Ç’të bëjë vdekja me vdekjen tënde/ i pavdekshmi im?”shkruan: “Fatos Arapi ndaj momentit të pikërishëm të shoqërisë shqiptare është mjaft kritik. Kërkon shoqëri të pastër e dinjitoze. Nuk mund të pranojë “se se masakrojnë ëndrrat në gjumë”. Duke lexuar jo vetëm poezitë e tij, frikësohem se nuk po tregohemi më të kujdesshëm. Shqipëria ëshët shenjë, “i vetmi që ka mbetur”… e pranon poeti. “Përtej është koha ku s’mund tëshkelim”. Dëshpërimi i tij është dhe dëshpërimi ynë për gjysmën tjetër të ëndrrës, kur të dalim nga eklipsi i saj. Vetëm dhembja mund t’i bashkojë njerëzit dhe t’i vërë në lëvizje, pohon Podrimja dhe është dakort me Poetin tonë se duhet të kemi raportetë tjera jo vetëm me Evropën, që të mos mbesim vrimë e zezë në univers. Ali Aliu shkruan: “Te figurshëmria poetike e Fatos Arapit zbulojmë ngjyrat e një horizonti të hapur, të kaltër, hetojmë tonet që synojnë pushtimin e kaltërsive dhe të horizonteve të pafund. Figura poetike e Fatos Arapit, zakonisht është përmasash universale kozmike – ajo sikur përherë lakmon dhe synon sinteza të gjithëpushtetshme duke qenë përherë e thellë posaçërisht në mendim”. Studiuesi i poezisë në letërsisë bashkëkohore shqipe Roland Zisi shkruan: “Fatos Arapi është investuar në poezinë shqipe për një krijimtari të fortë atdhetare e shoqërore. Ai shfaqet gjithmonë i dashuruar me Atdheun, me Shqipërinë e shqiptarët, nuk i idealizon e hyjnizon, madje ndonjëherë edhe i qorton e kritikon, por gjithmonë ruan në zemër e në shpirt mirënjohje përvujatëse…ai mbetet poeti i besimit tek Atdheu, Liria dhe Njeriu, poeti i shpresës, si pika e fundit e jetës njerëzore. Këtë mesazh përcjell edhe poezia me titull “Edhe pak, zemra ime”, me të cilën ai përmbyll përmbledhjen poetike “Ah sikur të isha përrallë”. Sepse poezia e Fatos Arapit më mbush me dritë të bardhë e të ngrohtë letrare, nga që poezia e tij ka fiuar vlera të plota dhe universale, kam bërë një poezi si prelud për detin e Vlorës, ku këndoj: Pijmë birrë e valë, e këngë e zjarr,/ e gurgullullojmë si rruaza xhevahiri,/ vargjet për ty burojnë ujëvarë,/ i vemë kurorë një gjethe ulliri./ Krijojmë e ndezim diellin si Fatos Arapi,/ Si zogj furtune në buzë të detit,/ s’është gjë takimi i mbretit me mbretin/ para takimit të poetit me poetin!

*Bibliograf, studiues,

Përgjegjës i Bibliotekës Shkencore

“Nermin Vlora Falaschi”,

Universiteti “Ismail Qemali’, Vlorë, Albania

The U.S. Should Not Lose Focus on the Balkans

October 10, 2018 by dgreca

BY ALQI KOCIKO, EDITOR-IN-CHIEF Albanian Daily News/

Mr. David L. Phillips/

Serbia should not achieve through negotiations today, what Slobodan Milosevic failed to achieve using violence, says Mr. David L. Phillips. With almost three decades of experience working on peace-building for the U.S. Department of State, the United Nations, academia, think-tanks, and as a foundation executive, Mr. Phillips is currently Director of the Program on Peace-Building and Rights at Columbia University’s Institute for the Study of Human Rights. His expertise on the Balkan and Middle East issues is world known. One of his recent pieces is titled “Kosovo partition is a dangerous solution”. I was privileged to have an exclusive interview with him in Tirana, the main topic being of course the recent Kosovo-Serbia negotiations, the Thaci-Vucic project of land swap as part of a final deal between Prishtina and Belgrade, described by the Kosovo president as “border correction”. Other topics were the situation within the European Union versus the Western Balkans integration process, and the United States’ current degree of involvement in the region. “It’s historically inevitable that Albanians will come together in order to be part of a normal Albania. The question is when and how. And what kind of support this movement has from the United States and international community,” Phillips states. If this phrase has drawn enough attention, read the interview below: – Mr. Phillips, taking into account the powerful reaction as well as the recent statements of respective leaders (Thaci and Vucic), can we say that the land swap project between Kosovo and Serbia has failed? -Well, it’s too soon to tell. The recent announcement of the opposition’s involvement is an important step forward. Whatever happens, the process must not remain behind closed doors. There is need for transparency. Ultimately, civil society needs to sign off. It must have an important voice. In itself, the idea of exchanging territories is basically the Milosevic project. -Your recent proposal regarding the Serbian areas in Kosovo involves a certain degree of decentralization. Could you elaborate a little bit more on that? -There are three options on the Serbia-Kosovo relations. Exchanging territories, devolving power, and keeping things as they are, that is a status-quo. The exchange of territories is complicated. If you look at the map, it appears simple but this is deceptive. There are a lot of difficult details, such as the population flows, how the properties and assets are divided, how to guarantee security. And the devil is in the details, as they say. That’s why the idea of exchanging territories is a shallow solution. Negotiating the details of an agreement is much more complicated. The second option – involves devolving power and competencies to Serbian majority municipalities. The Ahtisaari principles make clear the benefits to power sharing. Devolution is also embodied in Kosovo’s constitution. Specific power should be retained by the Kosovo government, that is, executive competencies which should be enumerated in an agreement. The Kosovo government should retain control of the police and judiciary, urban planning and environmental issues. Everything else can be handled locally. The ASM (Association of Serbian Municipalities) is redundant. You don’t need it. Devolution is already enshrined in the constitution. But since it’s been agreed to, it would be useful to define what ASM means, and to describe it as a tool for achieving social harmony. Serbian and orthodox icons and culture are important, so establishing safe spaces for Serbian culture in Kosovo should be part of a devolution plan. The third option is the status-quo. Things could stay as they are, but frankly this is not viable. Kosovo is recognized by some 112 countries. However, no additional country is likely to recognize Kosovo as long as this ambiguity in the negotiations continues to exist. -What is clear, is that both parties need this deal… Everybody needs this deal. It’s about peace and stability in the Balkans. The proposal to adjust borders, in my view is dangerous and destabilizing. It is a slogan, not a policy. -You stated earlier that basically, what Milosevic wanted to achieve by violence, they are trying to achieve with talks… -Yes, let me answer that. What the Milosevic project wanted to achieve, was a greater Serbia and to bring under Serbian control or influence all the territories where Serbs reside. And as a result of Milosevic’s aggressive, malign policies hundreds of thousands of people died, and millions were displaced. He chose to use violence. Now the same goal is being pursued, not with ethnic cleansing on the battlefield, but through negotiation in the boardroom. I believe the victims of Milosevic’s ethnic cleansing died for a reason, for the principle of pluralism, multiculturalism, ethnic and religious tolerance. We should not allow Serbia to achieve today through negotiations, what Milosevic failed to achieve using violence. -That leads me to the next question that is being asked a lot these days: Why and how President Thaci was possibly talked into this scenario? And who benefits the most from it?

-Well, one would have to ask President Thaci on this. Where did this idea come from? Did it come from the Serbian Academy of Social Sciences in the 1990s and Dobrica Cosic? Did it come more recently from Ivica Dacic? Did it originate from Moscow and was transplanted to Serbia? This concept is a foreign idea. I don’t know where it came from, and how it was popularized. I do know it is a fool’s errand to think that one could redraw borders and achieve peace. Redrawing borders will lead to more violence. -Right. I believe you are familiar with recent statements by the Albanian President on the issue, who has said that ethnic borders are an offence to the very foundations and concept of the European Union. -Yes, the EU is not just a political or economic space, it’s about European values. It was meant as an antidote to nationalism enshrining European values, that are focused on human rights. Thinking about your earlier question, who benefits from this proposal? Who makes money from it? Who politically benefits? Are they people in Belgrade, Moscow, Prishtina or Tirana? We need to understand the motivation of the parties, in order to understand the origin and the impact of the partition plan. -Mr. Phillips, the European Commission president, Mr. Juncker, said in Vienna that losing focus from the Balkans (by the EU, but the US too) could drag the region back to possible military clashes… Is this focus loose right now? -Well, the US for sure lost focus on the Balkans. During the eight years of Obama administration, Washington neglected the Western Balkan countries. Issues that have arisen today are a direct result of America’s inattention. The West needs to draw the Balkans closer, it should not push countries of the Western Balkans away. I have always maintained that the United States has no better friend than Albania, and Americans and Albanians have a special relationship. It’s time to strengthen that relationship, to invest in peace and progress and economic development, so that Albania and Kosovo and other countries, move forward. When the US steps back, the space is filled by nefarious actors. Let me be specific. Turkey’s export of Islamism to the Western Balkan countries is an evil action designed to undermine the United States, to degrade secularism and destroy democracy. Russia’s intelligence base in Nish and its sale of weapons to Serbia are a direct challenge to NATO. The US needs to be steely-eyed in recognizing the agendas of Turkey and Russia, and react accordingly. So this raises a broader question about the unification of Albanian territories. Every Albanian dreams of a big Albania, and this is entirely normal… -By the way, normal is the word… they call it the normal, or natural Albania… -Yes, it’s a normal Albania. Unfortunately, a normal Albania would also lead to a greater Serbia, and the elimination of some of the smaller countries in the Western Balkans, such as Macedonia and Montenegro, and Bosnia. The chain reaction remains unpredictable. It is, however, historically inevitable that Albanians will come together in order to be part of a normal Albania. The question is when and how. And what kind of support this movement has from the United States and international community. If you resist progress, there will be friction. But if you manage the transition, it can be a positive outcome for everyone. -Speaking on the inevitable, do you have an assessment on the actual state of affairs in the European Union? Apart from Brexit, euro-skeptic forces are on the rise. Is this a temporary crisis or a serious one that casts doubts on the EU’s survival in the near future? -It is a crisis, of course, caused by Brexit and expansion fatigue. The European project is in crisis, and countries on the margins no longer have a clear path for integration into Euro-Atlantic institutions. So the positive effect of Europe in countries like Albania is diminished. That’s why your country’s accession, as well as Macedonia’s, was delayed a year. Today’s crisis in Macedonia could have been prevented by more pro-active measures from the EU. With Germany and France driving the EU agenda, Albanian has fewer friends. The United States may influence the EU, but it’s not a member. It has no formal role. -With EU elections next year, centrifugal forces gaining momentum and the fresh debates such as that between Brussels and Italy, for example; is the EU’s future uncertain as a project? -Well, civilization will survive. We have to recognize that Russia is driven by a single goal: To undermine the EU and NATO, and to diminish the power and influence of the United States. Russia’s meddling in the US elections and other elections, is part of a broader plan to push Russia’s interests forward. Let’s wait and see. Let’s strengthen trans-Atlantic cooperation with the goal of enhancing the EU. Profile David L. Phillips is currently Director of the Program on Peace-building and Rights at Columbia University’s Institute for the Study of Human Rights. Phillips has worked as a senior adviser to the United Nations Secretariat and as a foreign affairs expert and senior adviser to the U.S. Department of State. He has held positions as a visiting scholar at Harvard University’s Center for Middle East Studies, executive director of Columbia University’s International Conflict Resolution Program, director of the Program on Conflict Prevention and Peace-building at the American University, Associate Professor at New York University’s Department of Politics, and as a professor at the Diplomatic Academy of Vienna. He has also been a senior fellow and deputy director of the Council on Foreign Relations’ Center for Preventive Action, senior fellow at the Atlantic Council of the United States, senior fellow at the Center for Strategic and International Studies, director of the European Centre for Common Ground, project director at the International Peace Research Institute of Oslo, president of the Congressional Human Rights Foundation, and executive director of the Elie Wiesel Foundation. Mr. Phillips is author of From Bullets to Ballots: Violent Muslim Movements in Transition (Transaction Press, 2008), Losing Iraq: Inside the Postwar Reconstruction Fiasco (Perseus Books, 2005), Unsilencing the Past: Track Two Diplomacy and Turkish-Armenian Reconciliation (Berghahn Books, 2005). He has also authored many policy reports, as well as more than 100 articles in leading publications such as the New York Times, Wall Street Journal, Financial Times, International Herald Tribune, and Foreign Affairs.

Dosja e Prokurorisë për planin e ISIS-it për ta destabilizuar Kosovën

October 10, 2018 by dgreca

Ekskluzive: Dosja e Prokurorisë për planin e ISIS-it për ta destabilizuar Kosovën/

Nga Kreshnik GASHI*/

ISIS-Featured-1

Mbi gjashtë muaj hetime të Prokurorisë Speciale të Kosovës kanë zbardhur planet e një grupi i cili dyshohet se është i lidhur me ISIS-in për të kryer sulme terroriste në Kosovë, Francë e Belgjikë.

Hetimet e Prokurorisë kanë zbardhur se grupi i lidhur me struktura të larta të ISIS-it kishte ndërtuar plane për të destabilizuar Kosovën dhe sjellë atë në gjendjen e vitit 2004.

Ndërsa për ta arritur këtë qëllim grupi kishte ideuar sulme në diskoteka në Graçanicë, sulme mbi Kishën Ortodokse në Mitrovicën e Veriut e deri tek sulmet vetëvrasëse mbi KFOR-in.

Pak ditë pasi Prokuroria Speciale e Kosovës ngriti aktakuzë ndaj 6 personave për vepra penale që lidhen me terrorizmin, KALLXO.com sjell detaje për pretendimet e Prokurorisë për mënyrën e organizimit të këtyre personave, planet për sulme terroriste, mënyrën e përzgjedhjes së vendeve dhe kohën kur do të sulmohej, pasojat që synoheshin të shkaktoheshin si dhe mënyrën e financimit të këtyre aktiviteteve terroriste.

Njëri nga të akuzuarit e Prokurorisë, Bujar Behrami në mbrojtjen e tij të dhënë në Polici më datë 12 shtator 2018 ka pranuar veprimet e tij inkriminuese duke shpalosur të dhëna tjera në lidhje me mënyrën se si ka ardhur ideja për sulme, nga ku parashihej të vinin paratë, si rekrutoheshin personat për sulme, çfarë armë zjarri e çfarë eksplozivë e mjete tjera do të përdoreshin për kryerjen e këtij sulmi.

Financimi i grupit

Prokuroria ka arritur të siguroj prova se një shumë prej rreth 9 mijë eurosh ishte transferuar në Kosovë për të financuar grupin e dyshuar. Skema e tyre ishte që të përdornin fonde të IS-it për të financuar grupin.

Në dëshminë e tij Behrami thotë se financimin e ka bërë Abu Ahmed përmes personit A4, ndërsa paratë do të dërgoheshin nga ish vendet Sovjetike si Kirgistani, Rusia apo Uzbekistani. Në transaksionet e parave nuk përmendet se grupi kishte arritur të blinte eksploziv apo materiale të rrezikshme të cilat mund të përdoreshin për sulmet.

Plani për sulmin mbi kombëtaren e Izraelit

Behrami në deklaratën e tij ka thënë se e gjitha filloi në shtator apo tetor të vitit 2016, kur përmes rrjetit telegram nga llogaria e tij “Ebu Musab”, ka filluar të bisedoj me A1[1] i cili në atë kohë gjendej në Siri.

“Në atë kohë kemi biseduar për sulme me kallash apo me eksploziv dhe nuk kishim përzgjedhur ende cakun, por kam kërkuar nga A1 që të më lidhë me Ridvan Haqifin dhe pasi që jam lidhur me Haqifin bisedat tona kishin të bëjnë me atë se ne u pajtuam se kishte me qenë mirë me i sulmu izraelitët në ndeshjen që parashihej të mbahej më vonë atë vit”, përshkruan aktakuza e Prokurorisë.

Ky sulm sipas Behramit fillimisht ishte planifikuar të kryhej me dron ndaj fansave të Izraelit dhe pastaj të vazhdohej me armë ‘Kallashnikov’.

“Unë këtë ide ja thash Ridvan Haqifit dhe ai më tha se duhet të shikohet mundësia përmes Lavdrimit duke vepruar në drejtim të njerëzve të gatshëm për t’u rekrutuar”, përshkruhet në aktakuzën e Prokurorisë Speciale.

Për realizimin e këtyre planeve, Behrami para prokurorit ka thënë se i kishte dhënë idenë edhe Lavdrim Muhaxherit.

“Në lidhje me sigurimin e parave për realizimin e sulmeve ndaj tifozëve dhe lojtarëve të Izraelit unë i kam dhënë idenë Lavdrimit, A1-shit, si dhe Ridvan Aqifit të cilët edhe i kanë siguruar paratë nga Abu Ahmed, shef i inteligjencës së ISIS”, përshkruan aktakuza e Prokurorisë Speciale.

Behrami më tej në deklaratën e tij ka përshkruar edhe strukturën e grupeve që do të duhej të kryenin sulmin.

“Sulmi është dashur të kryhet nga tri grupe, me nga tre apo katër persona. Ndërsa sa i përket personave të cilët kanë pas me kry sulmin unë nuk kam qenë i përfshirë në këtë çështje, por vetëm iu kam dhënë idenë, ndërsa Ridvani, Lavdrimi dhe A1 i kanë siguruar njerëzit dhe paratë për të kryer sulmin”, përshkruhet në aktakuzë deklarata e Bujar Behramit.

Planet për sulme në Kishat Ortodokse

Dëshmitë e Prokurorisë flasin se pas dështimit të grupit për të sulmuar kombëtaren e Izraelit grupi kishte zbuluar caqe të reje.

Kishat ortodokse ishin vënë në shënjesëtër, ndërsa grupi ishte vënë në kërkim të eksplozivëve të rrezikshëm në tregun shqiptar ku thuhet se ishte takuar edhe me një ishepror të Ushtrisë Shqiptare.

Komunikimi me Lavdrim Muhaxherin dhe Ridvan Aqifin sipas Behramit kishte vazhduar deri në vrasjen e tyre në vitin 2017, ndërsa më pas komunikimi kishte vazhduar me personat A2 dhe A3 dhe komunikimi zhvillohej poashtu përmes rrjetit telegram.

“Ideja ime ishte që të bëhej sulm ndaj objekteve të fesë ortodokse për krishtlindjet e tyre. Fillimisht nuk kishte as mjete financiare e as njerëz për të bërë diçka. Unë në lidhje me këtë kam hulumtuar në internet se ku ndodheshin kishat e tyre dhe pastaj kam bërë hulumtime për helm të fortë e eksplozivë”, përshkruhet deklarata e Behramit në aktakuzën e Prokurorisë Speciale të Kosovës.

Hulumtimet sipas Behramit ishin bërë përmes Wkipedias dhe Google ku ishin gjetur informacione në lidhje me eksplozivët.

“Më shumë kam bërë hulumtime në Wikipedia dhe Google ku gjetjet në lidhje me eksplozivët TNT, C4, RDX , TATP dhe helmet si Sarin, Tabun, Somat dhe Clorin ia kam përcjellur A2 dhe A3. Në lidhje me këtë A3 ka shkuar në Shqipëri për të gjetur eksploziv dhe materie helmuese”, përshkruhet deklarata e Behramit.

A2 i cili kishte shkuar në Shqipëri, sipas Behramit kishte gjetur eksplozivë që kushtonte deri në 1 mijë euro kilogrami, ndërsa e kishte pasur më të vështirë për të gjetur helme edhe pse për këtë ishte takuar me një ushtarak të lartë në Shqipëri.

Përveç materialeve, Behrami tha se ka kërkuar nga A2 që të siguroj persona të gatshëm për vetëflijim duke vendosur jelekë vetëvrasës. Ndërsa për të gjetur personat A2 kishte shkuar në Mitrovicë, Gjilan dhe Shqipëri, ndërsa pasi kishin pasur vështirësi në gjetjen e njerëzve, kishin edhe një ide interesante.

“Në lidhje me kryerjen e sulmeve, unë dhe A2 kemi planifikuar që t’i përfshimë personat që ishin të dënuar dhe që ishin në pritje të përfundimit të vuajtjes së dënimit për terrorizëm. Plani për festën e pashkëve ka qenë i ngjashëm me atë të krishtlindjeve dhe sulmet parashiheshin të ndodhnin në Graçanicë, Mitrovicë, Pejë dhe Prizren”, përshkruhet në aktakuzën e Prokurorisë.

Si duket edhe ky plan kishte dështuar në mungesë të njerëzve dhe si rrjedhojë plani ishte shtyrë për një festë tjetër serbe.

“Ideja për shtyrjen e sulmeve për ‘Vidovdan’ ka qenë e imja e A2 dhe Abu Ahmed, ndërsa unë gjatë asaj kohe kam filluar të tërhiqem nga ideja sepse Abu Ahmed ka kërkuar nga unë që sulmi të ketë përmasa të ngjashme me trazirat e marsit 2004. Ndërsa unë kam kërkuar që sulmi të jetë me përmasa të vogla”, citohet deklarata e Behramit në aktakuzë.

Bujar Behrami me nofkën Ebu Musab El –Albani, Resim Kastrati me nofkën Pc Habibi, Gramos Shabani, Albert Ademaj, Leotrim Musliu dhe Edona Haliti janë pjesë e aktakuzës për terrorrizëm.

Aktakuza pretendon se Bujar Behrami dhe Resim Kastrati nga dhjetori i vitit të kaluar e deri më 29 qershor të këtij viti kanë përgatitur sulme terroriste në Kosovë.

Madje, sipas aktakuzës, Bujar Behrami ka tentuar të krijoj grupin me emrin ‘Ndihmëtarët e shtetit Islam në Tokën e Shqiponjave’, e që ky grup do të vepronte në Kosovë, Shqipëri e Maqedoni për të përgatitur sulme terroriste.

Si lokacione të përzgjedhura për t’u sulmuar, sipas aktakuzës, ishin diskotekat “Kamboxha”, dhe “Insomnia”, në Graçanicë si dhe Kisha Ortodokse afër kafenesë “Moskva” në pjesën veriore të Mitrovicës.

Për kryerjen e këtyre sulmeve, roli për furnizim me armë sipas aktakuzës i përkiste të akuzuarit Resim Kastrati i cili duhej të gjente armë zjarri dhe materie plasëse por edhe të gjente persona për vendosjen e jelekëve me eksploziv.

Për realizimin e këtyre planeve Prokuroria pretendon se i akuzuari Bujar Behrami ka pranuar gjithsej 9 mijë euro nga një person nga Gjermania me iniciale M.M. me qëllim të blerjes së armëve të zjarrit dhe eksplozivëve.

Për dallim nga dy të akuzuarit e parë, i akuzuari i tretë Gramoz Shabani sipas aktakuzës kishte cak Belgjikën dhe Francën ku synonte kryerjen e sulmeve terroriste në vende të frekuentuara me qytetarë. Shabani sipas aktakuzës mban edhe shtetësinë belge.

Duke vepruar sipas udhëzimeve të akuzuarit Gramoz Shabani, e akuzuara Edona Haliti sipas aktakuzës gjatë muajit maj dhe deri më 2 qershor 2018 është përfshirë në veprime inkriminuese të përgatitjes së sulmeve terroriste në Kosovë duke planifikuar të bëjë sulm vetëvrasës me materie eksplozive në automjet ndaj pjesëtarëve të KFOR-it në Kosovë.

Dy të akuzuarit e fundit, Albert Ademaj dhe Lotrim Musliu akuzohen se nga muaji dhjetor 2017 e deri më 29 qershor 2018 edhe pse kanë pasur njohuri dhe kanë qenë të informuar se të pandehurit Bujar Behrami dhe Rasim Kastrari janë duke përgatitur sulme terroriste në Kosovë dhe duke qenë në kontakte të vazhdueshme me ta, nuk i kanë lajmëruar veprimet e tyre inkriminuese.(*Kortezi Gazeta JNK)