Instituti “Lumo Skendo”/

Veprimtar i Lëvizjes Kombëtare Shqiptare, klerik i lartë mysliman. Lindi në Dibër të Madhe. Pasi mbaroi medresenë, ndoqi një shkollë të lartë teologjike në Stamboll. Më 1909 mori pjesë në Kongresin e Dibrës, ku mbështeti përpjekjet për arsimin në gjuhën amtare për alfabetin me shkronja latine të Kongresit të Manastirit dhe kundërshtoi programin antishqiptar të Xhonturqve. Më 28 Nëntor 1912 mori pjesë në krye të delegatëve të Dibrës në Kuvendin e Kombëtar të Vlorës, që shpalli Pavarësinë e Shqipërisë, dhe atje u zgjodh kryetar i Pleqësisë, e cila kishte për detyrë të kontrollonte e të këshillonte qeverinë. Për hir të këtij funksioni, Vehbi Dibra zëvendësonte në detyrë kryeministrin Ismail Qemali, kur ky mungonte. Ai luajti rol të rëndësishëm në organizimin e kryengritjes shqiptare të shtatorit 1913 kundër pushtimit serb në zonën e Dibrës. Në vitin 1914 ishte anëtar i delegacionit të përfaqësuesve Shqiptarë që shkoi në Gjermani për t’i shprehur Princ Vidit pëlqimin e Shqiptarëve për ta parë atë në fronin e Shqipërisë. Në v. ’20 mbështeti përpjekjet për rimëkëmbjen, stabilizimin, demokratizimin dhe fuqizimin e shtetit të pavarur shqiptar. Vehbi Dibra ka luajtur rol të dorës së parë për mëvetësimin e Islamit shqiptar nga Kalifati Osman i Stambollit, proces i cili faktikisht filloi që me shpalljen e Pavarësisë. Krahas funksioneve të rëndësishme politike që i ngarkoi Kuvendi i Vlorës i vitit 1912, Vehbi Dibra u njoh dhe si Myftiu i Përgjithshëm i Shqipërisë, u zgjodh kryetar i Kongresit I Mysliman Shqiptar, të mbledhur në shkurt të vitit 1923, që formalizoi shkëputjen përfundimtare të Islamit shqiptar nga varësia prej Stambollit.

Për këtë veprimtari Vehbi Dibra fitoi respektin e rretheve atdhetare e përparimtare të klerit mysliman, të cilat e mbështetën atë për të qëndruar në krye të Komunitetit Mysliman Shqiptar pothuajse pa ndërprerje gjatë gjithë periudhës 1912-1929. Më pas u tërhoq në jetën private. Vdiq në Tiranë më 24 mars 1937.

Foto: https://commons.m.wikimedia.org/…/File:Vehbi_Dibra…

Nga dr. Mujë Buçpapaj, studiues i letërsisë/

Ngritja e Shtëpisë Muze të Shkrimtarëve të Dënuar, vdekur në burgje nga torturat, ekzekutuar dhe përndjekur nga regjimi komunist, është një domosdoshmëri për të reflektuar mbi të kaluarën dhe për të mos lejuar që figura të shquara të trashëgimisë tonë letrare të harrohen. Ky projekt synon të jetë një monument i kujtesës kolektive, një dëshmi e rezistencës intelektuale ndaj totalitarizmit dhe një qendër edukimi për brezat e ardhshëm. 

Ne besojmë se mbështetja institucionale dhe shoqërore për këtë iniciativë do të ndihmojë në realizimin e një projekti me vlera të mëdha historike, kulturore dhe kombëtare.

Duke pasur parasysh procesin e integrimit të Shqipërisë në BE, një iniciativë e tillë do të tregonte përkushtimin e vendit ndaj vlerave demokratike, lirisë së fjalës dhe të drejtave të njeriut. 

Kjo do të përmirësonte imazhin e Shqipërisë në arenën ndërkombëtare si një vend që përballet me të kaluarën dhe e vlerëson pluralizmin kulturor dhe politik. Do të ishte edhe një kontribut në debatin global mbi lirinë e fjalës dhe të drejtat themelore të njeriut.

Hyrje 

Instituti i Studimeve Albanologjike “Nacional” dhe Gazeta letrare dhe kulturore “Nacional”, Tiranë propozojnë ngritjen e një Shtëpie Muze në nder të 146 shkrimtarëve, artistëve dhe përkthyesve që u dënuan, u burgosën, vdiqën në burgje nga torturat, u ekzekutuan apo u persekutuan nga regjimi komunist gjatë periudhës 1944-1990 në Republikën e Shqipërisë dhe të dhjetra shkrimtarëve dhe artistëve e studiuesve  shqiptarë në Kosovë dhe hapësirat shqiptare në ish-Jugosllavi, që u denuan në regjimi komunist jugosllav. Kjo nismë ka për qëllim të ruajë kujtesën historike dhe të evidentojë kontributin dhe sakrificat e këtyre intelektualëve për letërsinë, artin dhe kulturën shqiptare.

Historia dhe Konteksti 

Në Shqipëri, gjatë regjimit komunist (1944-1990), 146 shkrimtarë, poetë, artistë dhe përkthyes u persekutuan për bindjet e tyre, për veprat e tyre ose për refuzimin për t’iu nënshtruar propagandës zyrtare dhe rregullave strikte te realizmit socialist, stalinist. Disa u burgosën, disa u internuan, të tjerë u ekzekutuan ose vdiqën në burgjet famëkeqe si ai i Burrelit.

Në Kosovë dhe hapsirat shqiptare në ish-Jugosllavi u dënuan, burgosën apo ekzekutuan nga regjimi komunist jugosllav rreth 60 shkrimtarë, artistë, studiues të letërsisë nga regjimi komunist jugosllav. Ndonëse kishte censurë dhe persekutim në të dyja anët, intensiteti i ndëshkimeve ndaj shkrimtarëve dhe artistëve shqiptarë ishte më i lartë në Shqipëri sesa në Kosovë dhe hapësirat shqiptare në ish-Jugosllavi, ku mungonte lira politike, por kishte më shumë liri estetike.

 Metoda e realizmit socialist u vendos si parimi themelor i letërsisë dhe arteve në Shqipëri gjatë periudhës 1944-1990, kur vendi ishte nën regjimin komunist. Kjo metodë letrare dhe artistike u imponua nga Partia e Punës së Shqipërisë (PPSH), si metodë e vetme letrare dhe artistike dhe kishte për qëllim që letërsia dhe arti të shërbenin si mjete propagandistike për ndërtimin e shoqërisë socialiste.

Si u vendos realizmi socialist në letërsi dhe arte?

1. Vendimet politike dhe kontrolli ideologjik
   • Pas çlirimit të Shqipërisë në vitin 1944, regjimi komunist e orientoi kulturën dhe artin sipas parimeve të realizmit socialist, duke u bazuar në modelin sovjetik të Bashkimit Sovjetik, stalinist.
   • Në vitet 1950, Kongreset e Partisë dhe organizatat e shkrimtarëve dhe artistëve vendosën norma strikte mbi përmbajtjen e veprave artistike.
2. Krijimi i institucioneve për kontrollin e artit dhe letërsisë
   • Më 1945 u themelua Lidhja e Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë (LSHA) që mbikëqyrte krijimtarinë letrare dhe artistike.
   • U kontrolluan shtëpitë botuese, teatrat, kinemaja dhe çdo institucion kulturor.
3. Censura dhe ndalimi i veprave të papërshtatshme
   • Çdo vepër duhej të përputhej me idealet e partisë dhe të përshkruante jetën e klasës punëtore, fshatarësisë dhe heronjve të luftës.
   • Shkrimtarët dhe artistët që nuk përmbushnin këto kritere ndëshkoheshin, veprat e tyre ndaloheshin dhe disa prej këtyre autorëve u persekutuan ose u burgosën.
4. Temat dhe karakteristikat e realizmit socialist
   • Heroizmi dhe fryma revolucionare – Vepra që tregonin heroizmin e klasës punëtore, luftës nacionalçlirimtare dhe ndërtimit socialist.
   • Figurat idealizuara – Personazhet kryesorë shpesh ishin punëtorë, kooperativistë ose partizanë të përkushtuar ndaj partisë.
   • Gjuha dhe struktura e thjeshtë – Letërsia duhej të ishte e kuptueshme për masat dhe e qartë në mesazhin ideologjik.

Pasojat e realizmit socialist

• Varfërimi i lirisë artistike – Shkrimtarët dhe artistët humbën lirinë krijuese dhe u detyruan të krijonin sipas udhëzimeve të partisë.
• Izolimi nga rrymat moderne – Shqipëria u shkëput nga zhvillimet moderne në letërsi dhe arte që ndodhnin në Perëndim.
• Persekutimi i artistëve dhe shkrimtarëve të pavarur – Figura të rëndësishme si Musine Kokalari, Kasëm Trebeshina dhe të tjerë u burgosën ose u persekutuan për shkak të qëndrimeve të tyre kundër realizmit socialist.
• Shumë shkrimtarë të shquar, sidomos ata katolikë të veriut, u përballën me spastrimet e regjimit. Dramaturgu Ndre Zadeja, poetët Lazër Shantoja dhe Bernardin Palaj, romancierët Anton Harapi dhe Gjon Shllaku u ekzekutuan, ndërsa të tjerë vdiqën në burg pas torturash etj. 

Vendndodhja e muzeut 

Propozojmë që Shtëpia Muze të ngrihet në ndërtesën e ish-Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë, e cila gjatë regjimit komunist ishte një qendër e rëndësishme e veprimtarisë letrare dhe artistike. Kjo zgjedhje ka një vlerë simbolike të veçantë, pasi është pikërisht kjo hapësirë që dikur funksiononte si një vend i censurës dhe kontrollit ideologjik mbi krijimtarinë letrare dhe artistike.

Struktura dhe përmbajtja e muzeut 

Muzeu do të ndahet në disa pavijone kryesore:

1. Pavijoni i dëshmive historike 

– Do të përmbajë dokumente arkivore, vendime gjyqësore, letra, raporte dhe artikuj që dëshmojnë përndjekjen e shkrimtarëve dhe artistëve.

2. Pavijoni i veprave të ndaluara

 – Një hapësirë kushtuar librave dhe veprave të cilat janë ndaluar ose censuruar nga regjimi komunist.

3. Pavijoni i jetës së shkrimtarëve të dënuar 

– Fotografitë, sendet personale dhe dëshmitë e të afërmve të shkrimtarëve dhe artistëve të persekutuar.

4. Arkivi digjital dhe qendra studimore 

– Një seksion ku studiuesit dhe publiku do të kenë qasje në materiale arkivore, intervista dhe analizë akademike mbi letërsinë dhe artin gjatë komunizmit.

5. Hapësira për aktivitete kulturore dhe konferenca – Salla për diskutime, promovime librash dhe evente kushtuar kujtimit dhe studimit të kësaj periudhe historike.

Lista e të dënuarve 

Për të reflektuar mbi përmasat e persekutimit, muzeu do të përfshijë një pavijon të veçantë me emrat e plotë të të dënuarve, të burgosurve dhe të ekzekutuarve.

Përfundim 

Ngritja e Shtëpisë Muze të Shkrimtarëve të Dënuar nga regjimi komunist, është një domosdoshmëri për të reflektuar mbi të kaluarën dhe për të mos lejuar që figura të shquara të harrohen. Ky projekt synon të jetë një monument i kujtesës kolektive, një dëshmi e rezistencës intelektuale ndaj totalitarizmit dhe një qendër edukimi për brezat e ardhshëm. Ne besojmë se mbështetja institucionale dhe shoqërore për këtë iniciativë do të ndihmojë në realizimin e një projekti me vlera të mëdha historike, kulturore dhe kombëtare.

METODOLOGJIA PËR NDËRTIMIN E SHTËPISË-MUZE PËR SHKRIMTARËT, ARTISTËT DHE PËRKTHYESIT E DËNUAR NGA DIKTATURA KOMUNISTE

1. Hyrje dhe Objektivat

Ky projekt synon krijimin e një shtëpie-muze që do të shërbejë si një qendër përkujtimore dhe studimore për 146 shkrimtarët, artistët dhe përkthyesit që u burgosën, u ekzekutuan, vdiqën në burg nga turturat, ose u persekutuan nga diktatura komuniste, staliniste në Shqipëri (1944-1990). 

Objektivat kryesore përfshijnë:

• Dokumentimin historik të fateve të këtyre personaliteteve.
• Ruajtjen dhe ekspozimin e veprave të tyre të ndaluara apo të censuruara.
• Edukimin e brezave të rinj mbi periudhën e diktaturës dhe pasojat e saj mbi lirinë e shprehjes.
• Nxitjen e studimeve mbi letërsinë dhe kulturën e asaj periudhe.

2. Kërkimi dhe Dokumentimi

Për të siguruar saktësinë dhe plotësinë e informacionit, kërkimi do të fokusohet në:

• Arkivat shtetërore dhe dokumentet e Sigurimit të Shtetit.
• Librat, dorëshkrimet dhe materialet origjinale të shkrimtarëve.
• Dëshmitë e familjarëve, bashkëkohësve dhe studiuesve.
• Bashkëpunimi me institucionet akademike dhe albanologjike.

3. Konceptimi dhe Struktura e Muzeut

Shtëpia-muze do të organizohet në disa seksione:

• Pjesa historike: Dokumente arkivore, dëshmi dhe analiza të periudhës.
• Galeria e kujtesës: Fotografi, artefakte personale dhe citime të shkrimtarëve.
• Dhoma e heshtjes: Një hapësirë reflektimi për vizitorët.
• Zona interaktive: Teknologji digjitale për të eksploruar historinë individuale të çdo të persekutuari.
• Biblioteka e ndaluar: Një koleksion i veprave të ndaluara dhe të censuruara.
• Salla e aktiviteteve: Hapësirë për leksione, konferenca dhe projeksione filmash dokumentarë.

4. Pjesëmarrja dhe Bashkëpunimi

Për realizimin e projektit do të kërkohet bashkëpunim me:

• Institutin e Studimeve Albanologjike Nacional.
• Akademinë e Shkencave dhe universitetet.
• Shoqatat e ish-të përndjekurve politikë.
• Familjarët dhe pasardhësit e shkrimtarëve dhe artistëve të dënuar.
• Organizatave ndërkombëtare për të drejtat e njeriut.

5. Financimi dhe Mbështetja

Burimet e financimit mund të sigurohen nga:

• Fondet shtetërore për trashëgiminë kulturore.
• Donacionet nga individë dhe organizata.
• Partneritetet me ambasada dhe institucione ndërkombëtare.
• Grantet për studime dhe kujtesën historike.

6. Përfundimi dhe Hapja Zyrtare

Pas përfundimit të punimeve, shtëpia-muze do të hapet me një ceremoni zyrtare, me pjesëmarrjen e studiuesve, përfaqësuesve shtetërorë dhe publikut të gjerë. Hapja do të shoqërohet me aktivitete kulturore dhe akademike për të nderuar kujtimin e shkrimtarëve dhe artistëve të persekutuar.

7. Vlerësimi dhe Përmirësimi i Mëtejshëm

Pas hapjes, do të krijohet një komitet shkencor për të monitoruar ndikimin e muzeut dhe për të organizuar aktivitete të vazhdueshme edukative dhe kërkimore.

PRITSHMËRITË 

Ngritja e një shtëpie-muze për shkrimtarët dhe artistët e dënuar dhe të pushkatuar nga regjimi komunist në Tiranë do të kishte një ndikim të madh në disa aspekte:

1. Ruajtja e Kujtesës Historike

Një muze i tillë do të ndihmonte në dokumentimin dhe ruajtjen e historisë së persekutimit të intelektualëve gjatë diktaturës komuniste. Do të shërbente si një arkiv për jetët dhe veprat e shkrimtarëve dhe artistëve që u ndëshkuan për bindjet e tyre, duke mos lejuar që këto histori të harrohen.

2. Ndikimi Edukativ dhe Ndërgjegjësimi i Brezave të Rinj

Vizitorët, veçanërisht të rinjtë, do të mësonin mbi pasojat e censurës, represionit dhe mungesës së lirisë së shprehjes. Kjo do të ndihmonte në forcimin e demokracisë dhe në promovimin e lirisë së mendimit dhe krijimtarisë.

3. Rivlerësimi dhe Nderimi i Figurave të Persekutuara

Shumë shkrimtarë dhe artistë të ndëshkuar gjatë regjimit ende nuk kanë marrë vlerësimin e duhur. Një muze do të ishte një hap i rëndësishëm për t’i rikthyer ata në ndërgjegjen kolektive dhe për të bërë drejtësi morale ndaj tyre.

4. Përforcimi i Identitetit Kombëtar dhe Kulturor

Shkrimtarët dhe artistët janë pjesë e trashëgimisë kulturore të një kombi. Një muze i tillë do të nxirrte në pah rëndësinë e letërsisë dhe artit të vërtetë, të krijuar jashtë diktateve të propagandës.

5. Turizmi Kulturor dhe Akademik

Kjo shtëpi-muze mund të bëhej një qendër e rëndësishme për turistët e interesuar për historinë e Shqipërisë, si dhe për studiues të huaj që kërkojnë të kuptojnë më mirë periudhën e komunizmit dhe ndikimin e tij në kulturë.

6. Zhvillimi i Debatit Publik mbi Trashëgiminë e Komunizmit

Një hapësirë e tillë do të inkurajonte diskutime mbi të kaluarën, për të reflektuar mbi gabimet e së shkuarës dhe për të shmangur përsëritjen e tyre.

Një muze i tillë do të ishte një akt i vonuar, por i domosdoshëm për të ruajtur të vërtetën historike dhe për të nderuar ata që u sakrifikuan për lirinë e mendimit dhe shprehjes.

Ndikimi në Kontekstin Rajonal dhe Global

Ngritja e një Shtëpie-Muze kushtuar 146 shkrimtarëve të dënuar nga regjimi komunist në ndërtesën e ish-Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve të Shqipërisë do të kishte një rëndësi të madhe ndërkombëtare në disa aspekte kryesore:

1. Ruajtja e Kujtesës Historike dhe Kulturore

Një muze i tillë do të ndihmonte në dokumentimin e një periudhe të errët të historisë shqiptare, duke ndriçuar historitë e shkrimtarëve të censuruar, të burgosur apo të ekzekutuar nga diktatura komuniste. Kjo do të ishte një formë dëshmie historike për brezat e ardhshëm dhe një kontribut i rëndësishëm në kujtesën kolektive.

2. Ndikimi në Kontekstin Rajonal dhe Global

Shqipëria nuk ishte e vetmja që përjetoi censurë dhe persekutim ndaj shkrimtarëve, artistëve dhe intelektualëve gjatë regjimeve totalitare, komuniste, sido që vendi përjetoi numrin më të lartë të shkrimtarëve dhe artistëve të denuar, të vdekur në burgje nga torturat dhe ekzekutuar në raport me numrin popullisë në Europë. Një shtëpi-muze e tillë do të shërbente si një model ndërkombëtar për vende të tjera që kanë kaluar periudha të ngjashme represioni, si vendet e Europës Lindore, Rusia, apo Kina. Do të ishte një kontribut në debatin global mbi lirinë e fjalës dhe të drejtat e njeriut.

3. Promovimi i Lirisë së Shprehjes dhe Demokracisë

Në një kohë kur liria e medias dhe shprehjes vazhdon të sfidohet në shumë vende të botës, ky muze do të kishte një mesazh të fuqishëm universal: të rikujtojë se censura dhe shtypja e mendimit të lirë mund të jenë katastrofike për zhvillimin e një shoqërie. Ai do të shërbente si një qendër reflektimi dhe studimi për intelektualët, studiuesit dhe aktivistët e të drejtave të njeriut.

4. Aspiratat Evropiane të Shqipërisë

Duke pasur parasysh procesin e integrimit të Shqipërisë në BE, një iniciativë e tillë do të tregonte përkushtimin e vendit ndaj vlerave demokratike, lirisë së fjalës dhe të drejtave të njeriut. Kjo do të përmirësonte imazhin e Shqipërisë në arenën ndërkombëtare si një vend që përballet me të kaluarën dhe e vlerëson pluralizmin kulturor dhe politik.

5. Turizmi Kulturor dhe Akademik

Një muze i tillë do të tërhiqte vizitorë nga mbarë bota – studiues, gazetarë, shkrimtarë dhe turistë kulturorë – të interesuar për të mësuar më shumë mbi historinë e diktaturës në Shqipëri dhe ndikimin e saj në letërsinë e ndaluar. Do të ishte një destinacion i rëndësishëm për ata që studiojnë letërsinë e censuruar, rezistencën intelektuale dhe ndikimin e regjimeve totalitare në kulturë.

6. Përmirësimi i Dialogut Ndërkombëtar mbi Krimet e Komunizmit

Shumë vende ish-komuniste, si Gjermania me Muzeun Stasi, Polonia me Qendrën për Kujtesën Kombëtare, apo Çekia me Muzeun e Komunizmit, kanë ngritur institucione të ngjashme për të dokumentuar dhe dëshmuar krimet e së kaluarës. Një Shtëpi-Muze për shkrimtarët e persekutuar në Shqipëri do të ndihmonte në forcimin e dialogut ndërkombëtar mbi pasojat e regjimeve totalitare dhe nevojën për drejtësi dhe pajtim.

Përfundim

Kjo iniciativë nuk do të ishte thjesht një muze historik, por një qendër edukative, një platformë për debatin mbi lirinë e mendimit dhe një simbol i rezistencës kulturore ndaj shtypjes. Një projekt i tillë do të kishte jehonë ndërkombëtare, duke vendosur Shqipërinë në hartën e vendeve që e vlerësojnë dhe e mbrojnë lirinë e shprehjes dhe të drejtën e kujtesës historike.

* Autori i këtij projekti, dr. Mujë Buçpapaj, është studiues i letërsisë shqiptare të shekullit XX, poet me njohje nderkombëtare, drejtor i Institutit të Studimeve Nacionale dhe prej rreth 16 vitesh botues i javores letrare dhe kulturore “Nacional”. Ai ka përfunduar studimet e doktoraturës në Institutin e Gjuhësisë dhe Letërsisë pranë Akademisë së Shkencave të Shqipërisë, me një temë rreth  censurës komuniste në letërsinë shqipe, të fokusuar tek brezi i poetëve të viteve 1970, i goditur egërsisht nga regjimi totalitar.

Fabjola Gjinaj/

Shkolla shqipe “Gjergj Fishta” New York dhe “Vatra” Long Island N.Y. festuan 7 – 8 Marsin. Një aktivitet i shkëlqyer patriotik, edukativ e social me pjesëmarrjen thelbësore të prindërve duke gëzuar e festuar të gjithë bashkë si një familje e bashkuar. Nxënësit e shkollës shqipe uruan mësuesit për 7 – Marsin ku gjatë orës së mësimit, çdo nxënës shkruajti një letër urimi në gjuhën shqipe shoqëruar me një trëndafil për nënën e seicilit duke e lexuar para të pranishmëve. Një emocion shumë i veçantë. Pasi mbaroi mësimi, nxënësit iu dhuruan prindërve letrën e urimit me trëndafil, ku uronin nënën për 8 – Marsin në gjuhën e ëmbël shqipe. Edhe pse në Shqipëri e festojmë si festën e nënës, ndërkombëtarisht kjo datë njihet si dita ndërkombëtare e gruas. Prindërit fisnikë kishin përgatitur plot pasion e dashuri ushqime tradicionale shqiptare për të gjithë pjesëmarrësit. Gjej rastin të uroj edhe njëherë prindërit e shkollës shqipe dhe të falënderoj secilën prej tyre për bashkëpunimin e shkëlqyer dhe seriozitetin në organizimin e të gjitha festave. Shkolla shqipe “Gjergj Fishta” New York dhe “Vatra” Long Island N.Y. po krijon një traditë të shkëlqyer atdhetare e komunitare duke bashkuar e promovuar komunitetin dhe duke i shërbyer kulturës e traditës kombëtare shqiptare në mërgatën e Amerikës. Jemi vërtetë me fat që kemi një bashkëpunimin të frytshëm dhe respekt reciprok në rritje me prindërit e shkollës shqipe ku falë mbështetjes së tyre shkolla po rritet çdo ditë e më tepër. Dua ta ritheksoj se ne bashkëpunojmë në grup dhe jemi si një familje e madhe në diasporë, ku na bashkon gjaku, gjuha, tradita e historia jonë kombëtare. Festa e 7 – 8 Marsit u zhvillua në ambientet e shkollës me muzikë shqiptare dhe në një harmoni e atmosferë patriotike shumë emocionuese. Uroj çdo mësimdhënes, Gezuar 7 marsin, ditën e dijes, kulturës e pasionit për mësimdhënie. Në mbyllje uroj nënat e vajzat e shkollës shqipe dhe çdo femër që feston këtë ditë të shënuar, i uroj Gëzuar 8 marsin. Çdo herë u mbledhshim për festa, gëzime e promovime të komunitetit shqiptar në Long Island N.Y.

Nga Frank Shkreli

                                                                        15 Mars, 1875-15 Dhjetor, 1942

“Sot kemi mbi krye ca anadollakë që nuk kanë tjetër mendim dhe tjetër punë përveç të varfërojnë vendin e të shuajnë kombësinë tonë.” (Faik Konica)

Marsi është muaji i Faik Konicës! 15 Marsi, 2025, shënon 150-vjetorin e lindjes së Faik Konicës. Ndërsa numri i parë i revistës së tij të famshme “Albania” ka filluar botimin me 25 Mars, 1897 në Bruksel – një revistë mujore me përmbajtje politike, letrare dhe kulturore — vërtetë një tribunë mendimesh politike dhe historike nga më të dalluarit e elitës kombëtare shqiptare të kohës. Për 12 vjet, që vazhdoi së botuari, “Albania” përfshinte, përveç gjuhës shqipe, artikuj edhe në frëngjisht e turqisht.

Në një shkrim përkujtimor në revistën e tij “Shejzat” (No 5-8, 1967), Ernest Koliqi, vlerson zotësitë e Faik Konicës dhe kontributet e tija në lëmi të ndryshme të veprimtarisë së tij, pore dhe disa të meta:

“Ndonëse nuk la nji vepër organike që të pasqyronte pregatitjen e rrallë ditunore dhe vêtitë e shqueme  artistike me të  cilat  e  pajisi  natyra, prap  se  prap,  në  letrat shqipe  emni  i  tij  mbetet  si ai  i  nji  stilisti  plot hijeshi, i  nji  magjistari  të  shkrimit.  Me gjuhën tonë ende në fazën e parë të lavrimit, ai dijti me i u afrue  në  shprehje  shkrimtarvet  mâ të  përmendun  frengë,  për  zgjedhësi  (élégance) e  ligjirim  fjolluer”.  Duke shtuar se Konica, “Fjalinë e lakon me mjeshtri të  pashoqe,  mendimin e ndryn në nji  gëlvozhë a lëvozhgë gastarje,  periudhën e gjallnon  me  nji  dèll  muzikuer  tërhjekës tue  u  dhurue  fjalëve  mâ  të  zakonshme  nji  theksim   të  ri  pa  dalë  kurrkund  nga  hullija  e  rythmit  të  natyrshëm  idiomatik  të  shqipes. I thjeshtë e i hollë, i  lëvizun e i  qartë, styli i tij  shtjellohet  herë plot andje e gaz,  herë  plot  sarkazëm   e  maraz,  këtu  i  urtë  e  i  këthiellët, aty papritmas idhnak e sulmues, gjithëkund  veç  i  mbajtun  në nji  rrafsh të lum artistik  pa  të  rrekun (sans effort),  por vijanoz burues  me  hir të  vetvetishëm. Për të kuptue e çmue si e sa duhet  këtë shkrimtar  të  pikatun  qi solli  në  përdorim   të  shqipes  struktura  trajtash   kejèt  të  kullueta e të zgjedhuna  edhe  la  mbas  vetes  në  gjuhën  t onë  letrare  gjurmë  që  për-ditë  mâ  tepër  bien  në  sÿ,  lypet  të  dallojmë  në  ‘tê  njeriun  nga  artisti”. 

Ernest Koliqi e cilëson Faik Konicën si një njeri “me të meta shumë të mëdha por  dhe artist  me  vërtyte të  jashtazakonshme. Por kadalë… Artisti me lumninë e  magjisterit  të vet  shpesh  herë  shtie  në  punë  edhe  të  mbetat  e  njeriut,  të  cilat   nepër spastrim  të flakës  së artit  shërbejnë me i dhanë  stylit  at  nâmë  të  vecantë e  at  fuqi  njimtuese (séduisante)  që  përbân cilsinë  kryesore  të  shkrimeve  konicjane.  E meta ma në shêj e njeriut ishte  nji  mburrje  diku  e  haptë, diku  e  mbulueme  për  zânafillën  aristokratike”, të tij, është shprehur Koliqi. 

 Asdrêni e Mihal Grameno  e  paditën  si  mprojtës  anakronik  i oxhakizmës  e  i parësisë, shkruan ai dhe përemend tjera të meta, si “buzëhollë,  e i  pakënaqun,  i nji natyrë grindavece  së  cilës i u shtonte  nji  paqindrueshmëni  e  çmeritëshme  në  mendime  dhe  nji prirje  idhnake  qi  shpërthente me  mujshi  (prépotence)  të  pafrêshm e, tue kapërcye çdo cak jo vetëm t’arsyes e t ’urtisë  por edhe  të  dêjsisë  e të  njerzisë.  Në polemika, Konica i  prénte  drût  shkurt”, ka theksuar Koliqi.

Por nga ana tjetër, Koliqi ka shkruar se Konica ishte i vetdijshëm i  cilësive të veçanta që posedonte ai vet.  Ai ishte i paisur, shton ai, me cilësi që kishte marrë e zhvilluar në shkollimet më heret në Kolegjin Saverjan  të  Shkodrës,  mâ  vonë  në  Stambollë e  në  fund  në  Francë. “Ky grumbullim i jashtazakonshëm  prirjesh e  studimesh e vênte Faikun  në  nji  numër Shqiptarësh  të  ndritun  e  të  dijshëm  që aso  kohe mund  të  numrohej  në  gishtat  e  nji  dore”.  Ai ishte i vetdijshëm, shkruan Koliqi për Konicën, se “Rrjedhimi aristokratik e naltonte atë mbi  turmën; vêtitë  gjeniale  natyrore  dhe  kultura  e naltojshin atë  mbi  aristokratë;  nji  shije  artistike,  mrekullisht  e  hollueme anames  përvojës  së  gjallë  e  banesës  së  giatë  në  qendrat  mâ  të  njoftuna të  qytetnisë  perendimore,  e  shqueishin  disi  edhe  ndër  ata  tre  o  katër shembra  që  mund  i  rrijshin  për  krah  në  botën  shqiptare.  E vërteta âsht  që  Faiku  në  polem ikat  e  ndezta  të  veta,  shfrente mëninë  e  vet  të  thellë  sidomos  kundra  vogëlsinave  shpirtnore  që  shembtojnë  jetën,  kundra  mendes  së  madhe  të ’injorantave,  ngushtësisë  mendore  të  gjysmakve,  verbënisë  së  fanatikvet, e  guximit  të  shpërdoruesavet të  patrjotizmit”, thekson Ernest Koliqi në shkrimin e tij mbi Konicën botuar në vitin 1967. Duke sjellur një citim zemrimi të Konicës: “Té mos kisha  nisur  flet’én  (vafté  n’è  djall!)  s do té humhja koh’én   t’ime t’u mésonj gomarëve ç’është liria. Dy muaj janë qé u nis kjo puné,dhe  qé  tani  jam  i lodhur  nga  shkaku  i  gomarëve.  Më mirë té  shesé pleh  njeriu  se té  nisje  puné  pér  Shqipétarét.  Jané  nj’a  50 Shqipétaré qé  kuptojnë  ç’është  liria”.   Por megjithkëse, për Konicën, “rrebet i vijnë e shkojnë”, ai vazhdon botimin e revistës “Albania” për gjithsejt 12 vjet (1897-1909).

Por megjithse, ndonjiherë  kalêmi  i  rrëshqiste  dhe  me  zêmër  të  frÿt vërvitej  kundra  ndoj  atdhetari  të  ndershëm  dhe cenonte  ndoj  vlerë të  njimendët  shqiptare, shprehet Ernest Koliqi për Konicën, ai e mbron atë duke theksuar se cilido të jetë gjikimi për Faik Konicën, si njeri me të meta, “kurrnji grimë ai gjikim nuk ia zvoglon vlerën e tij artistike”, as kontributet e tija të mëdha. 

Në artikullin e tij, Ernest Koliqi e lartëson Faik Konicën si një, “Mjeshtër të pashoq”, i cili qëndron veças  si  zêjtar i  shkrimit  që  i shëndrron  fjalët  në  djamanta,  e thurë me  ta shëndriza (joyaux)  vezullore.” Ndërsa Koliqi vlerson revistën “Albania” të Konicës si e para revistë, “e përkohëshme “shqiptare, ku Toskë e Gegë edhe  Arbreshë,  e Shqiptarë  të  kolonive  të  Kajros  e  të Bukureshtit  e  të  viseve  të tjera,  shfaqën  mendimet  e veta  pa  ndryshim  besimesh e krahinash.  Mbetet si palestër vërtè kombtare, pasqyrë e të gjitha  rrymbave  mendore  e  shoqnore”, ka vlersuar Ernest Koliqi revistën “Albania” të Konicës, Ndërsa ka shkruar se në numrin e parë të revistës, kuptohet  qellimi  i  dyfishtë  që  donte  të  ndjeki me  botimin e “Albania-s”: “t’ ua   tregoië  Shqiptarve  udhën  e shelbimit politik e qytetnuer  dhe  t ’i  a  bâjë  të  njoftun  të  huejvet  vêtitë  shpirtnore ma  te  zgjedhuna  të  gjakut  arbnuer.” 

Në kujtimin e tij për Faik Konicën dhe revistën “Albania”, Koliqika shkruar se në  “ numër,  herë  me shprehje  të  buta,  herë  me  zâ  qortues, plot  kumbime  zemrake,  porositen  Shqiptarët  me  i  lânë  m ‘anesh ndasinat m’u  bashkue. Sipas Koliqit, nxitja për bashkim midis shqiptarëve,  përsritet  “orë e ças si leit-motiv  gjatë  dymbëdhetë  vjetve  të  jetës  së  përkohëshmes, “Albania”.

 Thirrja e Faik Konicës: “Bashkim, bashkim!  M’e madhja nevojë për  né  Shqipétarét sot  për sot  është  bashkimi.  Pa bashkim nuk vetemi, kurr  s’kemi  për  té  vajtur  përpara,  por  as  do  të na  quajnë  komb  bota. Na duhen shkolla  që  të  mësojmë  djemt  tanè dhe t’u  zbukurohet  mendja,  që  të  bëhen  njerëz,  dhe  njerez  të  vërtetë; na  duhen  udhëra  që  të  lehtësohet  tregëria  dhe  vobësia  të  pakësohet, shkurt,  kemi  nevojë  të  qytetërohemi  dhe  né  si  té  tjerét  popuj.  Po me se kërkohen  shkollat,  si  bëhen  udhërat,  si  arrihet  qytetëria?  Kur të mblidhemi  gjithë Shqipétarét  dhe  t’i  kërkojmë  me  urtësi;  me  bashkim, vetëm  me  bashkim…“Bashkim ç’do me  thënë?” sipas Konicës.   “…Shqipétarë, rrojmé  té gjithé në  Shqipéri,  dhe  pérdorim  gjithé  njé  gjuhë.  Dhe Shqipëtarët e mençur  e  té  urté  qé  kuptojnë  két  gjé,  kanë  detyré  t’u  japin té  tjeré  Shqipétarvet  t’a  kuptojnë  dhe  ata… Le  té  nisim  pra  qé  sot,  gjithékujt  sa  i  mundet,  kété  bashkimin aqé  té  miré  pér  pérparimin  tonë.  Té duhemi  té  gjithé  si  véllezèr;  té mos  kursejmé  as  vojtje  as  té  holla  pér  té  mbjellë  dashurinë  midis bijve  té  Shqipérisé.”

Mesazh më të bukur nuk ka, sot për sot, për shqiptarët në Shqipëri e Kosovë dhe anë e mbanë trojeve autoktone në Ballkanin Përendimor, në këtë 150-vjetor të lindjes së të madhit Faik Konica.  Bashkim! Bashkim midis shqiptarëve për shpëtim, porosit sot Faik Konica.

Frank Shkreli

              Faik Konica                               Ernest Koliqi

Albin Kurti/

Tre breza të Jasharëve, 59 veta gjithsej, rreth gjysma gra e fëmijë, u flijuan me 5, 6 dhe 7 mars të vitit 1998, për çlirimin e Kosovës, për lirinë, pavarësinë dhe bashkimin.

Epopeja e UÇK-së i dha një hov të pandalshëm kryengritjes së armatosur dhe luftës çlirimtare. Shpërthyen demonstrata gjithëpopullore dhe solidaritet i paparë historikisht ndërmjet shqiptarëve në Ballkan, por edhe gjithandej në mërgatë, e njëkohësisht edhe u vetëdijësua dhe ndërgjegjësua edhe publiku ndërkombëtar edhe diplomacia botërore.

Sot, baca Shaban do të ishte 100 vjeç, e sivjet Hamza do të bëhej 75 vjeç e Ademi 70 vjeç. Ata nuk i kemi më fizikisht, por ata kanë vetëm ditëlindje: e kanë 2 prillin, 19 prillin dhe 28 nëntorin. Ndërkaq vdekja e tyre, rënia e tyre heroike është Epopeja e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës dhe tash ndonëse nuk e kemi kryekomandantin, Adem Jashari, bacën Shaban e Hamzën dhe të gjithë të tjerët të Jasharëve që u sakrifikuan para 27 vjetëve, e kemi bacën Rifat që do ta vizitojmë në shtëpinë plot nipa e mbesa, por mbi të gjitha e kemi Kosovën Republikë, me demokraci dhe zhvillim.

Lavdi kryekomandantit Adem Jashari! Lavdi familjes Jashari dhe të gjithë dëshmorëve e martirëve të kombit shqiptar!