Sa i besoj intervistes te Xhelil Gjonit ne “Panorama/
Opinion nga Illo Foto-Studjues –New York/
Diktatura komuniste ishte hermetike . Publikonte nje lloj fasade , me pak te dhena , qe kurre nuk e kuptoje se cila ishte brendija . Gjithcka bisedohej brenda Bllokut, ku jetonin pushtetaret e larte.
Funksionari i larte i ish Partise se punes , Xhelil Gjoni , dha nje interviste , ku sqaron momentet e rendesishme te lindjes se pluralizmit politik , ne vitin 1990 .
Eshte instikt i c’do qenie te gjalle , perfshire dhe kafshet shtepiake, kryesisht qente e luksit , qe duan te njohin njerzit , qe i qeverrisin . Eshte nje kerkese minimale , qe kane njerzit , sepse qeverrive , njerzit e thjeshte u jane dorezuar pa kushte , ne menyren me naïve te mundshme. Per njerzit qe shkruajne ,njohia e menyres , qe na qeverriste nuk eshte thjesht mani instiktive , por pjese integrale e detyres . Nje prej tyre jam dhe une. Jam perpjekur te shbiroj, si i kryejne detyrat dhe cilat jane aftesite e pushtetarve. Kete detyre , ne Diktature e kishem me te veshtire se sa sot , ne demokraci . Ne kohen e nderrimit te pushteteve , edhe palltysyte e bardha u bene opake . Ne kete veshtrim , shkrimi i Xhelilit eshte i domosdoshe, per te njohur realisht mekanizmat qeverrisese , nga dipendohet jeta njerezore. Problemet e tjera te intervistes , do t’i sqaroj hap pas hapi .
Per aq sa kisha mundesi te njifja Xhelilin , ne funksionet e larta qe ka kryer , kam formuar bindjen se ka qene njeri i afte , ne te tera fushat e dijes dhe te politikes, brenda ideollogjise , qe i sherbente me perkushtim. Ishte me i afti , ne te tere Byrone , perfshire dhe Ramizin . Per kete funksionar nuk do te kisha shkruar as nje germe , po qe se nuk do te shifja shkrimin e tij ne “Panorama “, jo se kam ndonje gje te vecante , por per tematiken e shkrimeve te mia , ky person ka qene dhe mbetet periferik .
Kam qene ne Zyrat e tij , ne Diber dhe ne Kruje , per te njejtin problem dhe me te njejtin cilesim . Une si specjalist i Drejtorise te pergjithshme te fermave dhe Xhelili si sekretatar i pare i rretheve , ku e kam fjalen . Xhelili ishte shume ndryshe , ne sensin pozitiv, krahasuar me homologet . Njifte , si askush tjeter gjendjen e gjithe rrethit . Per problemet e tjera nuk di si sillej , vecanerisht ne fushen e luftes klasore, qe sekretari i pare e kishte deyre prioritare . Jam befasuar , kur kam mesuar nje fakt : Xhelili , njfte me emer , mbiemer dhe me gjithe Cv. e punes , te gjithe nepunesit e larte dhe te ulet te qytetit dhe fshatrave . Nuk e kam fjalen , per nje kujtese motorrike , por kujtese llogjike , qe njihet si kujtesa me e domosdoshme per punen drejtuse .
Ai kerkonte nga varesit dhe instancat e shtetit , ate qe duhej . Kesaj ja arrinte me inteligjencen dhe me autoritetin e tij .Gezonte simpati , me sa gjykoja nga jashte . Ne te dy rrethet , qe ka menazhuar , jane arritur standarte me te larta ekonomike , per kohen . Ramizi dhe Xhelili ishin ne krye te krahut liberal ne Byro , pas vdekjes se Enverit . Krahu konservator ishte i vendosur , per vazhdimesine komuniste , ose per disa leshime demokratike te pa perfillshme . Keshtu qarkullonin fjalet nen ze, qe ne ate kohe zevendesonin shtypin real .
Ne 100 vjetorin e pavaresise dhe ne 70 vjetorin e clirimit , historianet zhvilluan debate te gjera shkencore. Nepermjet librave te tyre , kumtesave , refaretave , historianet u gjenden shume afer njerzve , qe duan te njohin historine . Gjithnje interpretimet historike , nuk do te jene drejteza paralele. Nga keto veprimtari shkencore historike , shqiptaret mesuan shume gjera , qe nuk i dinin , ose i dinin te deformuara .
Ndyshimet e sistemeve , ndodhen ne dy dekada me pare dhe diferencat e deshmive , nga pjesmarresit protogoniste ,jane shume te medha . Pjestaret e mbledhjeve ku u shpall pluralizmi , japin te dhena te ndryshme , per ate c’ka ndodhi atje . Nje gje e tille ndodh dhe per demonstraten e studenteve , rrezimin e monumentit te Enverit etj . Disa nga pjesmarrit ne evenimente , ata me pak aktivet , bejne perpjekje te nxjerri veten protoganist .
Sali Berisha u be realisht figure qendrore e ndryshimeve demokratike , qe ndodhen ne 1990 , por duke cfrytezuar postin , medjat , qe kontrollonte dhe historiane te vecante , arriti te hedhi nje tis opak , mbi te tera ngjarjet para dhe postkomuniste.Nen gjurmet e Enverit , Saliu ja arriti te rishkruaj nje histori tjeter, mbase aq kontradiktore sa ajo e shkruar me pare , ne raport me realitetin kohor. Personalisht per ngjarjet e revoltes se dhjetorit te 1990 es , u besoj deshmive te ish pjesmarresit ne te , Prof. Shinasi Rama , qe ka kohe , qe eshte mesimdhenes ne NY University.
Prof Shenasiu ka shkruar shkrime me vlere shkencore , per pluralizmin , greven e dhjetorit , formimin e PD se . Historianet kane linjen e tyre , por u besoj verberisht dekllaratave te Prof. Shenasiut . Profesori ka dhene edhe percaktimin me te plote te staturres politike dhe njerezore te Ramiz Alise . “Ramizi,shkruan prof. Shezaiu , ishte njeri teper i zgjuar . Njeri hijesh. Diktator i pa vullnetshem , me sensibilitet te jashtzakonshem . Nuk e lejoi vendin te shkoi ne lufte civile“ .
Nga nje shtetar i tille, qe na pershkuan prof . Rama , c’nuk mund te presesh , por gjithsesi bente pjese ne krahun reformator , simbas metodes se tij terhiq dhe lesho, as lindje as perendim etj.
Ata, qe themeluan PD , ishin pjella e e PP se . Dhjetoristet perfaqesonin thjesht lufte brezash , Brenda PP se . Kalimi paqesor i pushtetit , eshte merite e PP se ,shprehet Xhelili, pas nje cerekshekulli , qe ka ndodhur ngjarja historike .
Te tere autoret , qe deshmojne per kalimin paqesor te pushteteve , nuk lene pa permendur evitimin e gjakderdhjes , qe ne vendet e tjera te lindjes nuk u evitua . Besohet se te dyja palet keni kontribuar ne evitimin e gjakderdhjes , po duhet te nenvizojme se vrasjet me te gjitha llojet e armeve , gjat tranzicionit e kalon shifren 20 mije vete , kryesisht mosha te reja, perfshire vrasjet e ‘97 , te vraret per pronen , te gjakmarries , dhunes verbale etj. te ketij lloi . Kjo eshte me shume se ndonje gjakderdhje rumune , per fryme te popullsise . ( Shifra eshte e perafert dhe e bazoj , ne te dhenat perriodike te shtypit )
Permbledhtas Xhelili , na tregon se ne inkubatorin e KQ , u kllociten vezet e partive te pluralizmit . E djathta u krijua artificialisht dhe me hamendje . E pranojne historianet , qe kjo nuk eshte e djathta , qe njef shkenca politike . PD presupozohej te perfaqesonte te djathten tradicionale pinjollet e te ciles ishin burgosur dhe interrnuar , ndersa PR do te perfaqesonte pronaret .
Me PR ndodhi thyerja e madhe , qe i tjetersoi idealet e dhjetoristeve dhe qe vijon te jete plage e rende shoqerore . Ne rrug e siper , u krijua termi –mine , “ish pronaret “ , me kete arme tinzare , u minua gjithe xhadeja , qe u quajt tranzicion dhe vijon te jete e minuar ende .
PS ishte me e thjeshte , per t’u kllocitur, mjaftonte te kishte ne krye te pa aftet . Partia meme zbriti nga froni 50 vjecar dhe u vu ne rresht , per te udhetuar ne xhadene e tranzicionit, duke ndeshur me pengesat , qe i krijoi vetes dhe popullit , qe qeverrisi .
Ajo , qe nuk na sqaron Xhelili eshte fakti , pse ne krye te ketyre partive , u zgjodhen ata drejtus , qe nuk krijuan kauzen e duhur , qe shoqerine ta conin perpara dhe te mos i impononin , popullit nje tranzicion traumatik .
Faktet tregojne se ti , Xhelil, nuk e ke pasur seriozisht , per pluralizmin . Nuk besoje se dikur pluralizmi dhe rotacioni do te funksiononte . Ndryshe ti do te ishe vene ne krye te PD dhe ne Partite e tjera do te vendoseshin njerez te nivelit tend , qe nuk i mungonin , PP se kohes . Politikisht ti dhe homolget. jeni te barabarte me kryetaret e Partive , qe vendoset ne KQ. Ata ndryshojne nga ty dhe homologet e tu, se nuk jane te afte per as nje pune konkrete te hairit . Ata kane lindur , per ta bere pushtetin dyshek ne sherbim te familjeve dhe te afermve te tyre. Keto bema te tyre sot i njef gjithe bota . Atbote i dinit vetem ju , brenda zyrave komode te KQ.
Nen diktature , u krijua nje shtrese teknicjenesh e ditur dhe shume e gjere , qe perfshinte te tere fushat e shkences , artit, teknikes dhe ekonomise. Koha vertetoi se kjo shtrese nuk ishte enveriste . Ju nuk duhet te prisnit kohen , qe te vertetonit nje postulat te njohur . Kishte Ministra , Drejtore qendrore dhe drejtore ndermarrjesh , me aftesi te spikatura dhe te krahasushem me homologet rajonale . Xhelili , Ramizi dhe Sofokli Lazri , zgjodhen pjesen me te dobet dhe me vese , per te vendosur , ne krye te Partive politike , qe do te sillnin demokracine ne Shqiperi . A nuk eshte ky sabotim i plote i te arthmes te vendit tend ?
Edhe kete radhe , jeta verteoi se populli i ka zgjidhur vete te tera ngercet, qe i jane krijuar nga historia e veshtire shekullore . Nga pikpamja politike , Saliu dhe Fatosi ndryshonin shume nga elemente te elites teknicjene , te krijuar ne Shqiperi gjat Diktatures .
Vete lideret e tranzicionit , jane perbetuar se detyrat ua kishte ngarkuar historia . Sot na dolli se nuk jua ka ngarkuar vetem historia , por dhe Xhelili me Ramizin. Nuk kemi pse te mos e besojme Xhelilin , per ate qe dekllaron , por me kete dekllarate edhe vete Xhelili behet ortak me zullumet , qe u krijuan ne kete tranzicion traumatik .
Hyrja ne ambasada ishte zgjidhje origjinale e popullit shqiptar, madje kunder gjithe parashikimeve te Xhelilit me shoke . Ai veprim i mencur , shprehu revolten popullore te akumuluar me dekada , kunder nje shteti te falimentuar . Remishencat e emigranteve , jo vetem mbajten frymen e popullit , por ende kane nje influence te ndjeshme ,ne buxhetin e shtetit dhe ne luften kunder varferise .
Ne te gjitha rrastet , krahu liberal , nuk u shqua per ndonje zgjidhje , qe te conte drejt ndertimit te shtetit te ri kapitalist , perkundrazi luftuat me thoj e me dhembe , per te mbajtur parjsen , qe u siguronte pushteti .
Pushtetaret e sotem te tranzicionit , kane bere mijra dekllarara , per rrolin e pa zevendesushem te tyre , ne peridhen kyc te nderrimit te pushteteve . Shumica e ketyre dekllaratave pompoze , jane te personalizuara . Kushdo , qe shkruan , per ate periudhe , doemos do te ndalet te rrezimi i monumentitte Enverit , qe perben simbolin e rrezimit te Diktatures 50 vjecare shqiptare .
Fatmiresisht ate dite , kam qene ne vendin e ngjaries , jo per te qene pjese e aksionit te pergatitur , por thjesht per te vrojtuar se c’po ndodh. Kam qene ne trotuarin e Bankes . Kam pare dhe “Fjatin” , qe qarkulloi perpara sheshit , por nuk i njifja pasagjeret . Kjo puna e “Fjatit“, mu kujtua gjat tranzicionit , qe e kane dhene TV.
Rrezimin me dy kavo celiku e kryenin disa punetore te moshes mesme dhe disa te rinj, qe hipnin dhe zbrisnin ne pidestral . Ne ndihme te tyre ishin dy traktore te rende me goma . Ne krye te ketij aksioni dallohej Profesor Hysen Cobani , qe komandonte puntoret dhe traktoret . Hyseni ishte aty edhe kur u turren policet me qen dhe me te shtime armesh , qe askush nuk e dinte , ne se ishin fisheke reale . Mbasi shtatoria ra , Hyseni e urdhroi njerin traktor me disa djem , qe e zvarriten koken e monumentit , terhequr me kavo , drejt Qytetit studenti. Me pjesen tjeter te njerzve , Hyseni u largua drejt punes se vet. Ai ishte drejtor i Institutit shkencor te Perime – Patate , qe kishte seline dhe tokat , ne vazhdim te Stacjonit te trenit.Ate dite pashe nje shkencetar shqiptar , trim mbi trima , qe nuk trembej nga policet me qen dhe nga plumbat e shtetit .
Kishte shume pak njerez , kryesisht puntore te Institutit Perime _Patate , qe drejtonte Hysen Cobani . Kur autore te sotem , pershkruajne kete ngjarje , del se sejcili ka lojtur njer rol protogonist , kur faktikisht ishin 2-3 te tille . Kete kam vrejtur ate dite , ne kete ngjarje historike. Per kete nuk kam pare te shkruaj Hyseni , megjithse di te shkruaj me mire se shumkush ne Shqiperi .
Politikanet e tjere , qe kane folur, per kete ngjarje historike , jane shume dhe sejcili , nderton legjenda me fantazine e tij . Me protogonizmin falls , duan ta shesin veten si antikomunitet e shekullit . Hysen Cobani , ne Diktature , njihej nga shume kolege , per ndjenja te theksuara antikomuniste , por nder kohe ishte nje shkencetar gjenetist i rralle , qe ja kishte nevojn ai pushtet . Krijoi hibride perimesh, qe e rriten perimikulturen shqiptare , ne nivele konkuruse te kohes .
Si shkencetar dhe patriot , Hyseni vijon dhe sot, pas moshes 80 vjec te kontriboi ne gjenetiken perimore . Perimikultura eshte nga sukseset e raralla te bujqesise te kahershme dhe te se sotme . Keto suksese kane ne bazen e tyre dhe kontributin shkencor te Hysenit . Ai i perket grupit te njerzve , qe jane te paisur me kulture te gjere te pergjithshme dhe profesionale , dhe kane aftesine , qe te marrin vendime te shpejta dhe te sigurta , ne pajtim me bagazhin e kultures , qe posedojne .Kete aftesi , qe eshte me shume gjenetike , e kane pak njerez , qe i jane perkushtuar polikes tranzitive shqiptare .
Ne ditet e vrullshme te ndryshimit te pushteteve , Hyseni u shqua si politikan , prane Partise Republikane . Ai pretendonte nje Parti te pronarve , ne kuptimin e vetrete te fjales , gje qe nuk ndodhi me republikanet fallco tranzitive shqiptare.
Shkencetari Cobani , u zevendesua nga drejtusit aktuale te PR , sepse kjo ishte matrica e duhur , per nje parti te djathte , por te denatyruar , qe ne gjeneze ,te formuar ne kulisat e KQ , sic na i ben me dije Xhelili ne shkrimin e tij . Prof. Hysen Cobani eshte perfaqesusi i denje i shtreses se gjere te teknicjeneve dhe pronarve , qe permenda me lart. Ai nuk mund te behej ortak i nje baterdije institucjonale , per pronen private, me drejtusit aktuale te ashtuquajtur republikane .
Me sa duket Xhelili i permbahet setences : Fol kur duhet te heshtesh dhe hesht, kur duhet folur . Me pronen , pervetesimin e saj dhe korrupsionin galopant , u krijua nje ngerc nga me te pa paret ne historine e kombit. Te tera kontradiktat e tranzicionit , populli mendoi se i zgjidhi me voten e 23 Qershor 2013 . Keshtu gjykoi populli . Do te varet sa do te jene te afte ata , qe populli masivisht i voti per ta perfunduar kete tranzicion te lodhshem dhe traumatik .
Me sa sqarova , ne kete shkrim, desha te nenvizoj se as lideret post komunist as krau liberal , qe tregon Xhelili , nuk arriten ta cfrytezonin per mbare shansin , qe u dha historia dhe prandaj do te emertohen deshtake si qeverritare dhe si lider te vetshpallur .
Natyrisht i besoj fjaleve te sotme te Xhelilit , por me shume i besoj faktit , qe Xhelili nuk ka pasur besim te pluralizmi dhe gjithcka , qe ka bere e ka bere formalisht , jo per t’i sherbyer kauzes se arthme demokratike . Po qe se Xhelili do ta kishte seriozisht , nuk do caktonte ne krye te Partive kryesore politike , keto njerez , qe e torturauan Shqiperine , per 23 vite . Sa i njifte Xhelili , keta kuadro rezerve te PP se ,nuk ka si t’i njifte njeri tjeter . Publiku i njifte keta persona si idhtare te atij sistemi .Ata nuk e njifnin jeten ekonomike te masivit te poullit . Nuk u kishte thene kush puna mbare . As dinin se si shqiptaret e nxirrnin buken e perditshme . Ishin thjesht politikane dhe tellalle te ideollogjise komuniste . Por vetem bagazhi politik i politikanit , nuk ka c’i duhet popullit .
Politikane ishin shumica e byroisteve dhe pushtetare te larte te ish sistemit te Xhelilit , por nuk kishin as nje lidhje me shkencen dhe kulturen e kohes , kur jetonin . Fermeri i sotem nuk i merrte per te sherbyer ne fermen e dhive , sepse derrat jane organizem me delikat . Te te njejtes linje ishin ata , qe caketoi Xhelili , Lazri dhe Ramizi , per te perfaqesuar prularizmin dhe te qeverrisnin me rotacion Shqiperine ne tranzicion . Sabotim klasik i te arthnmes se kombit ! Qeverritaret e tranzicionit u treguan kriminalet me origjinalet ne Europe : Token dhe armet jua shperndane shqiptarve per c’do familje , sipas numurit te frymeve .
Ndodhi ajo , qe u prejktua ne zyrat e KQ , por dhe ajo , qe pritej : Tranzicioni deshtoi , sic deshtoi dhe sistemi , qe i kishte rritur me pekule, drejtusit e ketij tranzicioni te pa merituar , per shqiptaret , popullin me te lashte te Eropes dhe qe u detyruan ta shofim Evropen nga larg . Motivi : Te behej Shqiperia si gjith Europa . Faktikisht nuk u be, per keto 24 vite .
Shkaterrimi i ekonomise publike te periudhes komuniste eshte nje nga faturat me te medha , qe ka paguar ndonje here populli shqiptar . shkatrrimi masiv , kap shifren e perafert 70 miliard $ . (Shifra publikohet nga une , sipas kesaj skeme : demet ne bujqesi arrijne 20 miliard . Kjo eshte argumentuar ne botimet paraardhese . Duke qene se industria e kohes ishte 58 % e prodhimit te pergjithshem , demin e kam llogaritur ne anallogji me bujqesine . Demi industrise te shkaterruar arrin te 50miliard $) .
Kur filloi kjo baterdi , Ju Xhelil ishit ne pushtet . Jo vetem nuk e ndaluat , por as nuk i paditet kriminelet .
Kur deshtimi i shtetit ligjor eshte bere fakt , flet Xhelili . Perse ? Rregullon ndonje gje nga keto , qe renditem , per demet , qe shkaketoi tranzicioni ? Pa tjeter do te ishte ndryshe , ne rrast se ne krye te Partive kryesore te pluralizmit do te ishin te tjere njerez , qofte te ardhur dhe nga nomeklatura e larte , por shume me mire do te ishte , po te zgjidheshin nga elita teknicjene , qe ka qene nje gjerdan me xhevaire i varur ne gjoksin e Shqiperise.
Lexusit e “Panorames “ nuk ka pse te mos i besojne formulimeve te Xhelilit, Xhelili di t’i formuloi gjerat shume me mire se Imami dhe ata djathtas e majtas Imamit , shume me mire dhe se Ramizi dhe Nexhmija. Kjo e fundit e heq veten intelektuale, kur eshte injorante totale , qe nuk di as formulen kimike te ujit dh ete kripes.
Xhelili foli me vonese ; me shume vonese . Nuk ndreq ndonje gje me dekllareten e tij, vecse konfirmon disa te verteta historike . Ai e di me mire se kushdo , qe fenomeni gjykohet ne kohen dhe ne hapesiren e vet, jo si kofini pas te vjelit. Kete menyre te foluri , populli e ka stigmatizuar me aforizmin : S’ka c’na duhet trimeria pas lufte dhe mencuria pas kuvendi .
Xhelili flet jasht kohe . Tani eshte koha, per te folur ne se po plotesohen detyrat , qe shtroi sovrani ne 23 qershor 2013 . A ka platforma te spikatura, nga te dyja anet e politikes per kete verdikt te madh , qe ish ambasadori Arvizu e krahasoi me ate te Marsit 1992 ?
Partite, ne vend qe te merren me hartim platformash, merren me denoncimin e njeri tjetrit . Per sa kohe keto platforma mungojne , del e qarte se klasa politike ben jete parazitare ne shoqerine shqiptare , qe lufton me varferine , mbeshtjelle ne korracen e pa depertushme te korrupsionit.
Duhet te mos perseritet nje tranzicion i ri , post 23 Qershor . Kjo eshte ceshtja thelbesore , qe dominon situaten e sotme politike dhe ekonomike dhe qe s’ka pse te mos obligoi dhe Xhelil Gjonin .
Ne NY : Janar 2015