KOSTA NAKE/

Po e filloj me një rrëfenjë që ka brenda një mesazh domethënës: Kali i një fshatari ra në një pus të tharë dhe, ca nga që i zoti nuk e nxirrte dot, ca nga që kali ishte plakur, vendosi ta mbulojë të gjallë. Po kali e shkundte dheun që hidhej mbi të, nën këmbët e tij pirgu i dheut u rrit, derisa kali arriti të dalë në sipërfaqe. E tillë është edhe jeta e njeriut – na hedhin mbi supe baltë e plisa, ato duhen shkundur dhe duhet të përpiqemi të dalim nga pusi i problemeve të ditës dhe të vazhdojmë me përballjet e radhës.

Kali është alegoria e shpirtit njerëzor që ka dy kahe: drejtimin e duhur dhe atë të gabuar. Platoni thonte se kuajt kanë nevojë për një kalorës që ta çojë koçinë drejt rrafshinës së të vërtetës duke nën kuptuar nevojën e edukimit. Imazhi i njohur i tij është kali me flatra që tregon mëdyshjen e shpirtit mes instiktit dhe arsyes. Edhe Parmenidi e përshkroi njeriun filozof si udhëtar drejt së vërtetës, hipur mbi një koçi të tërhequr nga pela të shpejta. 

Pra, kali është përdorur që në lashtësi si krahasim ose metaforë dhe kjo lidhet me perceptimin e tij si kafshë inteligjente, si mjet pune dhe transporti. Sot imazhi i kalit është zbehur nga arritjet në fushën e shkencës dhe teknologjisë, por vazhdon të ruajë domenet e veta në fushën poetike.

Dritëroi ishte një prej poetëve shqiptarë që e ktheu kalin në një përmendore dhe e mbarti me vete në gjithë udhëtimin e gjatë poetik duke e pasuruar imazhin klasik me simbolet e lirisë, forcës, qëndresës, krijesës që përballet me punët e rënda e të vështira.

Poeti e kaloi fëmijërinë në fshatin e vet të lindjes, rrjedhimisht e vështronte kalin si kafshë konkrete, të pranishme dhe të dobishme në oborrin e shtëpisë, në ara duke lëruar, në mal duke zbritur drutë e dimrit, në dasma për të marrë nusen, në luftë për të transportuar armë e municione. Në një intervistë për gazetën “Populli po” në shkurt 1994 ai deklaronte: “Si mjet udhëtimi më për zemër kam kalin. Ai është një shok që të mban në shpinë. Me atë edhe mund të bisedosh duke ecur.” (Teshtimat e lirisë, 1997, f.192)

Në krijimtarinë e Agollit kali u shfaq së pari te poezia “Sorkadhja” (Në rrugë dola, f. 68) ku zbulohet një romancë dashurie në të cilën vajza, sipas poezisë popullore, ngjan herë me thëllëzën, herë me sorkadhen; elementët romantike pasurohen me kalin dori dhe vajzën që shkon t’i vërë tagji.

Kali rivjen te poezia “Nga kujtimet e hershme” (Shtigje malesh dhe trotuare, f. 197) këtë herë për ta përcjellë ndarjen e dy të rinjve me hingëllimën e mbrëmjes. Shumë e trishtë është poezia “Një kalë i bardhë” (Pelegrini i vonuar, f.17):

“Nga vinte ky kalë e ç’donte ky kalë

I ndarë nga kuajt e tjerë?

Mos donte prehje të gjente vallë

Larg nga karrocat e botës së mjerë?”

Lexuesi i vëmendshëm mund ta kuptojë se pelegrini ia lë vendin kalit dhe aludon refleksion për zgjedhjen e vështirë në udhëkryqet e jetës, që dikur diku mund të të nxjerrë në një shteg ku do të ndjehesh i braktisur, se ky kalë është vetë poeti në vitet e para të tranzicionit.

Te balada “Kuajt e erës” (Lypësi i kohës”, f.28), kemi sërish trishtim që vjen nga një humbje, këtë herë e përmbyllur në rrafshin filozofik. U shtrua banketi i pranverës dhe ata të dy u nisën, por kali i saj theu këmbën dhe bëhet shkak që nuk arritën dot. “Ç’t’i bësh! Kështu na thyen shpresat.”

Kaq e veçantë është lidhja e poetit me kalin, saqë te poezia “Dobësia ime për kuajt” (Udhëtoj i menduar, f.168) duket sikur e pranon metempsikozën dhe deklaron se do të zgjidhte të kthehej në kalë, nëse një gjë e tillë do të ishte e mundur. Kjo qasje do të rimerrej te poezia “Kënga e kurbatit” (Lypësi i kohës, (f.186) ku imagjinon shpirtin e vet pas vdekjes: 

“Si kurbat do dalë e nxitojë 

Lart nëpër shtigjet me kalë

Dhe unë do të jem atje poshtë në varre.

  Ku rritet një bar i egër

Dhe rrjedh një rrëkezë e gjallë.” 

Te poezia “Monumenti i kalit” (Fletorka e mesnatës, f.31) deklarimi i madhështisë shkon deri te përmendorja:

“…Si njeri ma vinte kokën 

Në qafën time lehtë, 

Nga koka e tij e shihja botën 

Mes paqes së vërtetë…

Në vend të mbretërve tutkunë,

Strategë e gjeneralë, 

Me dashuri do ngrija unë

Në piedestal një kalë.”

Te “Poemë për babanë dhe për vete”, (Udhëtoj i menduar, f.283) mbyllja e këngës së katërt ndryshimi i ngjyrës së kalit nga e bardhë në të kuqe mund të jetë një përqasje ideore me fabulën brenda saj dhe na rikthen te kali dori i librit të parë: 

“Ra një pushkë natën vonë,

Pranë lisit me zgërbonjë,

Kali i kuq po qan të zonë…” 

Ky motiv do të vijë sërish te balada “Gjëmë e zezë e kali i bardhë” (Kambana e largët”, f.320) në një mjedis mbuluar me vel trishtimi prej kalit që:

“Hingëllin arë më arë 

Kërkon Abedin kapedanë

Të zotin e tij të vrarë.”

E ngjashme me to është balada “Qani male, qani fusha” (Kambana e largët, f.321):

“Bir Qani, të pret jot ëmë, 

Flokëprishur, e pangrënë.

Të pret kali në katua, 

Thotë: kush më hipën mua.”

Lidhja e dyanshme njeri – kalë është aq e fortë sa te poezia “Përsëri për kalin” (Gdhihet e ngryset, f.40) autori kishte bindjen se kali që kishte pasur në rini, do shkrihej në lot, po ta shihte të zotin duke vdekur. A nuk na e solli këtë imazh Fan Noli me kalin e Skënderbeut pas vdekjes së kryetrimit?

Ne shqiptarët kemi një qasje më të egër ndaj kafshëve të çdo lloji duke përdorur fjalën ‘ngordhi’. Poeti vjen me një qasje europiane kur që në titull përdor të njëjtën fjalë që përdorim për njerëzit “Vdekja e kalit” (Prit dhe pak, f.94) shoqëruar me një skenë të trishtë në ahur:

“Te koka e kalit plak me kandil 

qëndroja plot pikëllim atë natë

Nga sytë i vareshin lotët zinxhir.”

Poezia “I dashuri kalë” (Prit dhe pak, f.99) që vjen në vëllimin e fundit në gjallje të poetit, tingëllon si epitaf përcjellë edhe me një ironi të dhimbshme. Kali që ka qenë simbol i qyteteve, i luftrave, sot bëhet sallam nga mashtruesit.

Në një rrafsh të gjerë historik e filozofik te poezia “Kali i drunjtë” (Fletorka e mesnatës”, f.161) poeti sjell një qasje të re kur te kali i Odiseut ai shikon edhe paqen edhe luftën. Kalimi në rrafshin historik kombëtar realizohet te poema “Nënë Shqipëri” kur Gjergj Kastrioti vjen me mëngjesin e Rilindjes mbi jelet e kalit si dhe te poema “Nëntoriada” ku nëntori e takon Skënderbenë hipur në kalin e bardhë.

Balada “Kali” (Pelegrini i vonuar, f.91) ngrihet mbi një rrafsh erotik: Limo Labinoti e ndërron kalin me qemanen më të mirë dhe me çinginë e evgjitit.  

Vjen koha e ndryshimeve të mëdha dhe kali kthehet në një alegori për vetë autorin. Fillimisht te poezia “Kali plak” (Pelegrini i vonuar, f.7): 

“Kapërcyem një prag, na shty edhe pak 

Andej nga nxitojnë lejlekët në varg.” 

Pragu në këtë rast është ndryshimi i sistemit politik, kurse lejlekët janë emigrantët. Alegoria kulmon te “Poema e njeriut të zemëruar” (Fletorka e mesnatës, f.197):

“…kali (im) i inatit lëshohet me vrap si i marrë 

Dhe hidhet e shfryn 

Si qenie përrallore pushtuar nga djaj.”

Për përmbysjen e madhe aludon edhe poezia “Ëndrra e prerë” (Lutjet e kambanës, f.84):

“Mos vdis, se kalit i ra në vrapim një patkua 

Dhe nisi ta ngrerë nga dhembja këmbën e parë, 

kërkojmë patkonj e s’na jep njeri hua

S’e gjejmë as nallbanin e marrë.”

Poezia “Kali i ikur” (Prit dhe pak, f.48) ka një rezonim shumëplanësh nga fati vetjak deri te ai i një gjenerate, nga një ngjarje e veçantë te përmasat epokale:

“Nga cili ka ikur ky kalë, 

Që jelet i shkrepin rrufe?

I zoti a bëhet i gjallë,

A s’ngrihet nga shtrati nën dhe?

Nga cili ka ikur ky kalë?

Po trok i patkonjve ç’na thotë?

Trak-truk e trak-truk në vetmi,

Mos vallë një psalm nëpër botë

Përcjell hingëllima  tij?”

Poezia “Para fatit” (Lypësi i kohës, f.103) thërret për ilustrim kalin për të përcjellë mesazhin: 

“Fati njërit i dhuron veç kalin, 

Tjetrit edhe kalin, edhe frerin.” 

Kurse poetit i dha kalë e fre, po e la pa rrugë.

Në një nga fabulat, ndoshta më filozofiken, “Kali dhe gomari” (Udhëtoj i menduar, f.42) kali ftohet në skenë për të përftuar kontrastin mes njeriut të zot dhe të paaftit, punëtorit dhe përtacit, të shpejtit dhe të ngadalshmit. Ja mesazhi i dy vargjeve të fundit: 

“Kështu e ka kjo botë e ligë, e marrë: 

Përpara nxjerr gomarë.”

Shënim:

Në kllapa janë vendosur titujt e vëllimeve poetike.

Arben Iliazi/

Më 5 dhjetor 1935 lindi në Lushnjë Faslli Haliti, poet dhe përkthyes i jashtëzakonshëm, një njeri i veçanë dhe me vlera të brendshme, i cili kaloi sprova të fuqishme në jetën e tij krijuese. Kam pasur fatin e mirë ta njoh nga afër Faslliun pas viteve ‘90, kur punoja në shtypin e kohës, dhe ai botonte herëpashere te faqja letrare e “Republikës”, “Ballkanit” etj. Ishte njeri me temperament dhe personalitet, shpirtgjerë, shpesh i tërhequr në vetmi, ku argëtohej më së miri me mendimet dhe fantazinë e tij.

Faslliu ka filluar të botojë qysh në vitin 1963. Më 1969 botohet përmbledhja e tij e parë «Sot», që u dallua për forcën e fjalës dhe veçantinë e stilit, duke tërhoqur vëmendjen e lexuesve dhe kritikës zyrtare. Kjo përmbledhje me vargje fitoi çmimin e dytë kombëtar.

Në vitin 1982 më tërhoqi një cikël poetik i botuar në gazetën “Drita”. Në vitin 1984, kur isha student, u botua përmbledhja “Mesazhe fushe”, një testament shpirtëror, ku vëreheshin ngjyrime të panumërta të jetës së shpirtit, paralele me jetën reale.

Vonë mësova se kjo përmbledhje vinte pas 15 vjet heshtje të detyruar dhe se një pjesë e poezive ishin shkëputur nga cikli i punës së detyruar në Kooperativën Bujqësore të Fier-Sheganit gjatë viteve 1973- 1977:

MESAZHE FUSHE

Netëve,

Nëpër fusha

Ugare

Buçimat e traktorëve filluan të na vijnë

Si mesazhe pranvere,

Yjet filluan të çelin si lule qershie

Në degët e një reje.

PLUGIM PRANVEROR

“Traktoristët punojnë, plugojnë

U japin traktorëve gaz,

Plugjet thurin gërsheta ugaresh.

Tufa pulëbardhash

I ndjekin nga pas.

Dhe nata bie mbi fushë,

Një natë e kulluar,

Një natë e bruztë,

Natë myzeqare,

Plot yje në qiell, si lule bostani;

Hëna si pulëbardhë shetit mbi ugare.”

Faslli Haliti u gjykua rreptë, për 15 vjet me radhë iu hoq e drejta e botimit dha gati sa nuk u burgos, për shkak se në një cikël poezish të botuar në revistën “Nëntori”, të prillit 1972, dhe sidomos në poemën “Dielli dhe rrëkerat”, të botuar fillimisht në gazetën “Zëri i rinisë”, në dhjetor 1972.

Sipas censurës, “Dielli dhe rrëkerat » ishte fryt i një turbullimi ideologjik dhe politik të poetit që shtrembëronte “realitetin socialist dhe rolin e partisë duke prishur kështu unitetin e saj me popullin”.

Ja një fragment nga poema “Dielli dhe rrëkerat”:

“Çatia e shtëpisë sime është qaramane

Shtëpia ime është sentimentale

Dy re në qieëll

Ajo vu lotët

Dy re në qiell

Ajo vu me të madhe”

Haliti kishte guxuar tepër. Me një guxim të padëgjuar ftonte popullin t’i thyente “dhëmbët burokracisë”:

«Urdhër, / me grushtin e klasës punëtore/ thyejani dhëmbët burokracisë!». E akuzojnë si një poet rebel dhe anarkist. Drejtuesit e larë të Partisë së Punës organizuan mbledhje dhe debate publike për të denoncuar poemën.

Poetë të njohur të Lushnjës, si F. Rustemi e B. Xhaferri protesuan kundër dënimit të poetit 36 vjeçar.

Megjithatë poeti rebel i Lushnjës nuk pushoi së shkruari. Me po atë guxim boton edhe tekste të tjera kundër burokracisë dhe po aq të egër: (Djali i sekretarit), (Njeriu me kobure), (Unë dhe burokracia), e të tjerë.

DJALI I SEKRETARIT

Ju jeni burra.

Mos e fusni djalin e sekretarit

Klubeve, pastiçerive, kafeneve.

Mos ja hidhëroni buzët me kafe,

Mos i jepni cigare me filtër,

Mos ja zverdhni dhëmbët dhe gishtat,

Mos e mësoni me birrë,

Me verë,

Konjak

E raki,

Mos i flisni për vajza, për nuse, fejesë

Ai ende është i ri,

Pastaj vajzat tuaja do ta gjejnë shokun vetë.

Ju jeni pleq.

Mos dilni me të përkrahu pazarit përnatë,

Djali i sekretarit nuk është vaksinë,

Nuk është tel përçues i tensionit të lartë.

NJERIU ME KOBURE

Ai pret të fryjë era

Jo që të zhvishen pemët,,

Jo që të shkunden gjethet e verdha,

Por që t’i ngrihet cepi xhaketës,

T’i duket pas brezit koburja.

Ai pret të vijë pranvera

Jo që të bjellë e të korrë.

Por që të xhveshë xhaketën

T’i duket pas brezit

Koburja.

Faslliu u soll me respekt ndaj “vogëlsirave” të përditshme të jetës, duke kërkuar vetëm të përfitojë të mira të përbashkëta. Në zemrën e tij kishte ndjenja të theksuara drejtësie, ndaj ligjet e hartuara nga një grusht njerëzish i shikonte si të rrezikshme. Poeti shikonte përtej vetëvetes dhe kohës kur jetoi.

U fut në poezi si ai valltari që e kërkuan në një kërcim të çalësh. Po për kë të kërcente? Ai ishte një temperament i i lirë, i akorduar, që në lindjen e tij si poet. Shpirtërat vërtet të mëdhenj e ngrenë folenë në tokë, mes njerëzve. Ai gjeti një shoqëri të shkëlqyer te njerëzit dhe fushat. Nuk u bezdis kurrë prej tyre. Dhe ato i dhanë famën. Natyrisht Faslliu nuk mund ta kontrollonte fantazinë, pasi kështu dhunonte shpirtin. Ai trajtonte të gjitha vuajtjet, të gjitha dhimbjet, vulgaritetet e përbashkëta të natyrës njerëzore, duke ndezur ëndërra dhe imazhe, që filluan të ndillnin frikë për regjimin.

Motivet antiburokratike dhe temat ekzistenciale, e çuan përfundimisht në gijotinë “poetin e fushës”. Në vitin 1973, do të vinte plenumi IV i Partisë së Punës së Shqipërisë dhe poetin e akuzuan për “ndikime nga arti borgjez i Perëndimit”, duke e dënuar me punë të detyruar në kooperativën e Fier-Sheganit.

Në gjithë krijimtarinë e tij Faslliu kishte një besim laik në potencialin njerëzor, duke mbajtur syë pishë mbi padrejtësië sociale, mbi diversitetin dhe konfliktet, por edhe mbi nayrën, dashurinë e bukuritë e jetës. Poeti kishte mendime pozitive dhe prirje drejt së ardhmes, një angazhim moral dhe intelektual, me ide dhe energji komunikuese, që vazhdojnë të transmetohen mes ayre që kanë lexuar veprat e tij dhe e kanë dashur poetin e tyre. Ëndjet e tij lirike, që janë bërë melhem për shumë njerëz, kanë hyrë në raportet njerëzore, të bazuar kryesisht në shkaqe të panumërta dhe të fshehta, kështu që motivet fisnikërohen aq shumë, saqë bëhen shumë të dashura. Në poezitë e tij pikturohet një pikëllim i sinqertë dhe i pastër, që i gëzon pashmangshmërisht njerëzit, duke marrë shpesh herë formën e sentencave. Karakterisikë e poezive të tij është se ai ruajti të njëjtin stil, duke u mbështetur te e panatyrshmja e papërkryer, freskia e detajeve, muzikaliteti, përdorimi i sinestezive befasuese, konçiziteti dhe mprehtësia e realizmit. “Poezia e tij nuk ka firo”, është shprehur poeti M.Zeqo.

Deri sa mbylli sytë, në 16 tetor 2020, Faslli Haliti nuk e ndali kurrë të shkruarit e vargjeve magjepsës e mallëngjyes, si një poet “tribun”, që bëri përpjekje për të arritur të pamundurën dhe për të mbijetuar në realitetin dhe në ankthin shpirtëror.

Mëkati i pranverës

Pranverë sykaltër,

Pranverë me faqe të blerta

Që zgjon nga gjumi letargjik

Barin

Sythet

Gjethet

Lulet

Blerimin.

Pranverë, ti s’haroon asnjë vit

Të zgjosh nga gjumi letargjik

Edhe nepërkat, gjarpërinjtë…

BIOGRAFIA

Faslli Haliti ka mbaruar Liceun Artistik për pikturë. Është diplomuar për gjuhë dhe letërsi shqipe në Universitetin e Tiranës. Ka punuar mësues vizatimi dhe letërsie në Lushnjë 1961-1973. Nga viti 1973 – 1983, për gabime ideore në krijimtari dhe veçanërisht në poemën “Dielli dhe rrëkerat”, ka punuar si kooperativist i thjeshtë në një kooperativë bujqësore të rrethit Lushnjë e në Komunale.

Gjatë gjithë kësaj periudhe konvaleshence ideologjike iu hoq e drejta e botimit. Gjatë viteve 1998-2001 ka qenë deputet në Kuvendin e Shqipërisë. Që nga viti 1969 ishte anëtar i LSHASH.

Është nderuar me çmime kombëtare e ndëkombëtare. Është përfshirë në disa antologji në gjuhë të huaja si italisht, anglisht, gjermanisht, greqisht. Është dekoruar me Urdhërin Naim Frashëri të klasit III, të klasit I si dhe me Urdhërin “Naim Frashëri” i Artë.

Është Qytetar Nderi i qytetit të Lushnjës. Është Nderi i Qarkut Fier. Ka fituar çmimin e madh “Poeti më i mirë i vitit” – 2017, dhënë nga Fondacioni Kulturor “Harpa”. Është autor i mbi 20 librave, kryesisht me poezi.

Disa nga veprat poetike të F. Halitit:

Sot – 1969

Mesazhe fushe – 1984

Edhe shkronjat paskan goje – 1986

Motrat – 1987

S’di te hesht – 1997

Lamtumire kapedanet e mi -1997

Mbrapsht – 1998

Krisa – 2000

Deti ma’ deti – 2000

Po s’ish ajo – 2000

Çartje – 2000

“Diellftohti” (2008),

“Para ikjes”(2010),

Kaq

Dielli dhe rrëkerat, me poema, (2010)

Ditë e re ende s’po zbardh – 2020

Lamtumirë kapedanët e mi, etj.

Perkthime:

Pugaçovi, poeme dramatike (S. Esenin, 2001)

Endjet e nje joudhetari (N. Vajenas, 2002)

Çehov (Pese tregime, 2003)

Lek Gjoka/

Si çdo vit në fund të muajit Nëntor, Dega e Vatrës në Jacksonville, Florida dhe kryetari i kësaj dege z.Adriatik Spahiu, arritën të mbledhin përsëri shqiptarët e qytetit për të kremtuar festën e Pavarësisë. Uroj me gjithë shpirt që të rinjtë, të mos harrojnë se në venat e tyre rrjedh gjaku shqiptar. Festa e Flamurit u ndez dhe kur nata erdhi dhe dita u shtri të flejë, muzika shqiptare e zgjoi nga gjumi edhe shpiponjën e flamurit kuq e zi në një nga sallat e hotelit “Ramada inn” në Baymeadows Rd.

Kryetari i Vatrës z. Adriatik Spahiu pasi foli për kontributin e madh të atyre që firmosën Pavarsinë e Shqipërisë nga perandoria osmano-turke, ftoi të gjithë në këmbë për të kënduar himnin e flamurit amerikan dhe shqiptar. Më pas zoti Spahiu falenderoi nga zemra për pjesmarrjen në këtë festë të flamurit, aktorin e madh shqiptar z.Çun Lajçi dhe këngëtarët e njohur nga Korça Stefi Prifti & Endri Prifti si dhe muzikantit të njohur Hermes gjithmonë i pranishem në aktivitetet në Jacksonville Florida. Gjithashtu z.Adritak falenderoj dhe sponsoret e ketij aktiviteti pronarin e firmes Alibeaj dhe Tibo TV .Pronari i firmes Alibeaj Fredi sponsorizoi me 2000$.

Programi i zgjedhur me këngë të kënduadra nga Stefi e Enri Prifti e shoqëruar nga Hermes e ndezi atmosferën festive. Salla gumëzhintë nën tingujt e bukur të këngëve shqiptare. Për një çast salla heshti dhe fjalën e mori 91 vjeçarja nënë Xhina e cila përshëndeti përzemërsisht të gjithë shqiptarët kudo që ndodhen me rastin e festës së Pavarsisë së Shqipërisë 28 Nëntorit. Momenti kulmant kishte ardhur, aktori të madh shqiptar Çun Lajçi përshëndeti pjesëmarrësit dhe i uroi festën e Flamurit. Pastaj në mënyrë magjike me zërin e thellë që zbret nga malet, plot zjarr e ngrohtësi pruri oshetimën e Bjeshkëve shqiptare “Lahutën e Malsisë” të Homerit Shqiptar At Gjergj Fishta dhe poezive në nder të heronjëve të UÇK-së që dhanë jetën çlirimin e Kosovës martire. Orët vraponin pa u kuptuar, po afronte mesnata dhe aroma shqiptare e festës së flamurit që dukej nuk donte të mbaronte hyri në ditën tjetër.

Përsëri shqiptarët në Jaksoville Florida, u mblodhën në respekt të miqve aktorit Çun Lajçi e këngëtarëve Korçarë në një takim që zgjati për disa orë në “Coffee House” të lezhjanit Z.Miloti. Këtu aktori e regjisori i njohur z.Lajçi prezantoi para lexuesve veprën e re të tij “Njeriu që fliste me hijen e vet” e më pas u shpërndau disa kopje pjesëmarrësve.

Mjaft shqiptare nga Kosova dhe Shqipëria bisedonin plot dëshirë me aktorin dhe shqiptarin i madh. Z.Çun Lajçi u kenaq edhe nga takimi surprizë që pati edhe me z.Pjerin Logoreçi djali i aktores së madhe “Nderi i Kombit” Maria Logoreci. Ai tregoi historitë e takimit të parë me Marien në Tiranë e më pas në Prishtinë. Pastaj ai e prezantoi z.Logoreci tek të gjithë pjesmarrësit si nipi i Mati Logorecit, pjesëmarrës në Kongresin e Manastirit, dhe mësuesit që hapi shkollat shqipe në Prizren e Tiranë. Orët vraponin por pas lanë një kujtesë historike që do të jetojë gjatë në kujtesën e shqiptarëve në Jacksoville Florida.

Kështu u festoftë në përjetësi festa e flamurit!

Shqiptarët në Philadelphia me këngë e valle parakaluan në Holmsburg – Mayfair Thanksgiving Parade.

Nga dr. Sadik Elshani

Tashmë gati është bërë një dekadë që shoqatës sonë i është shtuar edhe një një veprimtari e rëndësishme që zhvillohet në Philadelphia dhe përkon bukur me festimet tona të festës sonë kombëtare, 28 Nëntorit: Është pjesëmarrja jonë në paradën “Holmsburg Mayfair Thanksgiving Parade”. Kjo paradë që nga viti 1976, viti i saj i themelimit, organizohet në Northeast Philadelphia (Filadelfia Verilindore) përghjatë Frankford Avenue. Në këtë paradë parakalojnë grupe të ndryshme: politikanë vendorë e në nivel të qytetit e shtetit, organizata, shoqata, biznese vendore, grupe artistike, banda muzikore shkollore, etj. Këtë vit parada u zhvillua ditën e diel, më 23 nentor, një ditë me qiell të vrënjtur, fryente pak erë, por megjithatë ishte një kohë e përshtatshme për të marshuar.Të dyja anët e rrugës nëpër të cilën zhvillohej Parada ishin mbushur me plot qytetarë të hareshëm, të cilët me fytyra të qeshura i përshëndesnin të gjithë pjesëmarrësit, vallëzonin nën ritmin e këngëve dhe valleve të grupeve, bandave muzikore pjesëmarrëse.

Pjesëmarrja jonë në këtë paradë për ne është një rast i shkëlqyer për t’u paraqitur para qytetarëve të Philadelphias, për t’i shpalosur vlerat tona kombëtare: veshjet (kostumet) tona kombëtare nga krahinat e ndryshme të Shqipërisë, këngët dhe vallet me ritme dinamike. Është kjo edhe një mundësi e mirë për ta bërë të njohur shoqatën dhe bashkësinë (komunitetin) tonë që tani është bërë një pjesë e bukur dhe e organizuar e jetës së qytetit të Philadelphias, për të dëshmuar vitalitetin dhe energjinë pozitive që ne sjellim në këtë qytet. Nxënësit e shkollës shqipe “Gjuha Jonë”, që drejtohet nga shoqata “Bijtë e Shqipes”, ishin veshur me veshjet e bukura kombëtare dhe së bashku me prindërit e bashkëkombasit e shumtë marshonin të shoqëruar nga këngët e vallet shqiptare, ku mbizotëronin ato me motive atdhetare, duke filluar nga Himni ynë Kombëtar që gjithmonë i prinë marshimit të grupit tonë.

Gati të gjithë pjesëtarët e grupit tonë mbanin në duar dhe valvisnin flamujt kuqezi dhe ata amerikanë. Kënga dhe vallja shqiptare jehonte në të katër anët e kësaj pjese të qytetit, përcjellësit e shumtë të kësaj parade i pëlqenin shumë kostumet tona me ngjyra vezëlluese, të stolisura e të dizejnuara me plot shije. Ndërsa shumë prej tyre me gjeste me duar e me trup u bashkoheshin ritmeve plot dinamizëm të muzikës sonë. Në pikën e fundit ku mbaronte parada të gjitha grupet shfaqnin një program treminutësh, ndërsa grupi yne vallëzonte një valle të bukur shqiptare. Konferencierët (paraqitësit) bën edhe një paraqitje të shkurtër për shoqatën tone dhe misionin e saj. Ata gjithasht theksuan se vitin e kaluar shoqata është vendosur në godinën e re, ecila ka vlera historike për qytetin e Philadelphias dhe shtetin e Pennsylvanias, si godina më e vjetër shkollore në tëtë shtetin që ende qëndron në këmbë.

Me krenari duhet ta themi se ne ishim i vetmi grup etnik që mori pjesë në këtë paradë. Paraqitja jonë, si çdo herë tjetër, edhe këtë vit ishte mjaft dinjitoze dhe e organizuar mirë dhe të gjithe mezi që po presim për paradën e ardhshme, sidomos fëmijët, për të cilët kjo duhet të jetë një përvojë e mirë jetësore, atdhedashurie e krenarie kombëtare. Ditën e diel ne i zhvillojmë mësimet në shkollën tonë shqipe, por pjesëmarrja e nxënësve në këtë paradë ishte një mësim i mirë, atdhedashurie, historie, krenarie kombëtare. Vlen të ceket se këtë vit na nderoi me pjesëmarrjen e tij në paradë, profesori i drejtësisë nga Kosova, Fejzullah Berisha, i cili ndodhej për një vizitë në Philadelphia dhe shoqatën tonë.

Philadelphia, më 23 nëntor, 2025

Dr. Sadik Elshani është ish – kryetar i shoqatës “Bijtë e shqipes”.

Fitim RIFATI/

Gjilani (Vitia e Kamenica), Presheva, Kumanova, Shkupi e Prishtina (Anamorava, Gollaku e Karadaku) në Lëvizjen Kombëtare Shqiptare zënë një vend jashtëzakonisht të rëndësishëm. Këto treva verilindore shqiptare ishin pjesë e lidhjeve organike të përpjekjeve e lëvizjeve për të drejta dhe pavarësi kombëtare, që në çdo kohë i shërbyen atdheut me figura patriotike, që lanë gjurmë të thella në historinë e shqiptarëve. Njëri ndër drejtuesit kryesor, që organizoi luftën e popullit shqiptar të këtyre viseve dhe më gjerë për çlirimin dhe mbrojtjen e trojeve etnike shqiptare nga pushtuesit osmanë, serbë e bullgarë dhe që luftoi i paepur për bashkimin e tyre në një shtet kombëtar, ishte prijësi i njohur i Lëvizjes Kombëtare, organizatori i shquar i shtresave përparimtare shqiptare, strategu luftarak, Idriz Seferi.

Idriz Seferi u lind më 1847 në një familje me vlera atdhetare, në kohën kur po zhvilloheshin kryengritjet shqiptare kundër reformave të Tanzimatit. Meqë shkollat shqipe ishin të ndaluara, mësimet e para i mori në odën e burrave, aty ku vazhdimisht edukohej e kalitej në frymën kombëtare. Që në moshën fëmijërore ai u angazhua në përkujdesje familjare, gjë e cila ndikoi në formimin dhe pjekurinë e tij. Sa ishte 16 vjeç u emërua si pleqnar nga Këshilli Gjyqësor, që shërbente për pajtimin e gjaqeve dhe ngatërresave me të cilat përballeshin banorët e kësaj ane. Këtë veprimtari kombëtare ai e vazhdoi gjatë gjithë jetës së tij jo vetëm në këto anë, por edhe më gjerë në vise të tjera shqiptare.

Që në moshën fëmijërore Idrizi u konfrontua me aktivitetin e çetave serbe në rajonin e Gjilanit, me qëllimet e të cilave nuk mund të pajtohej në asnjë mënyrë. Si rezultat i veprimtarisë përçarëse dhe qëllimisht komprometuese që po ndiqnin çetat serbe, ai ishte përleshur me to në afërsi të fshatit Hogosht të Kamenicës, me ç`rast ishte plagosur lehtë. Në ndërkohë u martua në moshën 20 vjeçare, ndërsa bashkëshorten e kishte nga fshati Bresalc i Gjilanit me të cilën pati dymbëdhjetë fëmijë, prej të cilëve njëmbëdhjetë i kishin vdekur, ndërsa herën e dytë është martuar në moshën 42 vjeçare, në vitin 1899 me Baftije Xhaferin nga Stublla e Poshtme me të cilën pati po ashtu 12 fëmijë; 7 djem dhe 5 vajza. Qëllimi ekspansionist i Principatës së Serbisë në drejtim të viseve shqiptare dhe Karadakut, ndikoi që Idriz Seferi të refuzonte edhe urdhrin e autoriteteve osmane për të shërbyer si nizam në kuadër të ushtrisë.

Kriza Lindore e viteve 1875-1878 i kishte gjetur viset shqiptare në një situatë mjaft të ndërlikuar ndërkombëtare dhe që rrezikonte integritetin territorial të Perandorisë Osmane e viseve të banuara me shqiptarë. Në një situatë të tillë, për të ngritur në një shkallë më të lartë vetëdijen dhe çështjen kombëtare, Idriz Seferi me një grup luftëtarësh, në maj të vitit 1875, po luftonte kundër autoriteteve osmane e bandave serbo-bullgare. Në betejën që ishte zhvilluar në afërsi të Preshevës ndërmjet grupit të tij dhe një ekspedite osmane, ai mbeti i plagosur në kokë (plumb të cilin edhe pasi e mjekuan nuk arritën t`ia heqin, prandaj u mësua ta mbante në kokë deri në vdekje. Sipas informatave të mbledhura te pinjollët e tij në Prishtinë, më 28.08.2012, Idriz Seferi kishe mbajtur dy plumba ne kokë dhe një plumb në qafë deri në vdekje të tij. Çdoherë kur i rregullonte flokët, i thoshte berberit: “Këta dy shokë mos m’i prek!”, që nënkuptonte dy plumbat në kokë, ngase i shkaktonin dhimbje nëse ia ngacmonin, ndërsa për plumbin që e mbante në qafë u thoshte nipave të tij: “Këtu e kam ni quran”.). Idrizi u zu dhe u burgos në Nish. Gjykata perandorake, duke e vlerësuar si person të rrezikshëm, e dënoi me 101 vjet burg, por ky dënim nuk e kishte frikësuar aspak atë, madje as presionet e kërcënimet që i bëheshin. Situata e krijuar nga lufta ruse-osmane e viteve 1877-1878 ndikoi edhe në lirimin e tij nga burgu i Nishit në nëntor të vitit 1877.

Si rezultat i kësaj lufte, Principata e Serbisë, e cila u bashkua përkrah ushtrisë ruse kundër Perandorisë Osmane, kishte bërë përparim drejt jugut duke pushtuar sanxhakun e Nishit, Pirotin, Vranjën, Leskocin dhe kishte arritur deri në Gjilan. Idriz Seferi me grupet vullnetare po bënte luftë kundër forcave serbe deri në Vranjë e Leskoc. Ai i koordinonte veprimet e tij me degën e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit në Shkup dhe kryetarin e saj Abdyl Shkupin, ndërsa në ndërkohë konsultohej edhe me Sulejman Vokshin. Kështu, viset shqiptare të kazasë së Gjilanit, Vranjës, Kumanovës e Vardarit do të mbroheshin nga forcat vullnetare të Karadakut që drejtoheshin nga Idriz Seferi. Mirëpo, nuk ishte vetëm ky territor ku Idriz Seferi dhe bashkëluftëtarët e tij angazhoheshin për t`i rezistuar ushtrive të shteteve fqinje ballkanike. Në mbrojtje të Plavës dhe Gucisë (tetor 1879-janar 1880), Idriz Seferi kishte dërguar 100 luftëtarë nga forcat shqiptare të këtyre viseve, të cilat u shquan në betejën e Nokshiqit, ku ushtria malazeze pësoi disfatë të rëndë.

Në sulmin e forcave të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit në Shkup, më 4 janar 1881, të komanduara nga Sulejman Vokshi, Idriz Seferi me bashkëluftëtarët e tij kishte sulmuar kazermat e ushtrisë osmane nga pjesa verilindore e qytetit. Kështu, Lidhja Shqiptare arriti të vendoste autoritetin e saj në Shkup, ndërsa në hierarkinë e drejtimit të organeve administrative u zgjodh edhe Idriz Seferi. Pas çlirimit të Prishtinës nga Sulejman Vokshi, Idriz Seferi me bashkëluftëtarë çliroi Kumanovën më 19 janar 1881, Preshevën më 21 janar 1881 dhe me forca të tij u nis drejt Gjilanit, të cilin e çliroi së bashku me forcat e Ali Ibër Nezës e të Mic Sokolit.

Idriz Seferi u rezistoi forcave të Dervish Pashës që ishin nisur në drejtim të Gjilanit, ndërsa pas betejave të fundit të forcave të Lidhjes kundër atyre osmane në Carralevë, Shtime e Slivovë, për të mos rënë në duart e pushtetit, së bashku me luftëtarët e tij u ngjit dhe u strehua në malet e Karadakut. Me gjithë premtimet dhe ofertat që i bënte administrata ushtarake dhe civile osmane, ai nuk pranoi të nënshtrohej. “Shqipnia dhe shqiptari nuk shiten në pazar”, deklaronte Idriz Seferi. Meqenëse një politikë e tillë përkëdhelëse nuk pati efekte, atëherë atij iu organizua një komplot i përbashkët osman dhe serb, i cili rezultoi me plagosjen e tij, por bashkëluftëtarët nuk e lanë vetëm që ai të binte në duart e armiqve.

Pas viteve të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, Idriz Seferi nuk e ndali aktivitetin e tij atdhetar. Kështu, në vitin 1893, së bashku me 100 luftëtarë të rrethinës së Gjilanit mori pjesë në kryengritjen që kishte shpërthyer në Drenicë dhe Shalë të Bajgorës. Meqë kishte rënë në kontakt me atdhetarin Haxhi Zeka, i kishte premtuar atij se do të gjente përkrahjen e viseve lindore të Vilajetit të Kosovës në çdo përpjekje që do të ndihmonte ruajtjen e viseve shqiptare dhe emancipimin kombëtar. Kështu, ai kishte marrë pjesë në Kuvendin e Pejës (23-29 janar 1899) përkrah Haxhi Zekës, Bajram Currit etj.

Në dekadën e parë të shek. XX, është me rëndësi të theksohet edhe aktiviteti ilegal i çetave komite serbe në rajonin e Gjilanit. Në korrik të vitit 1907 në këto vise kishte arritur çeta komite në krye me Dragolub Nikoliqin e Beogradit, e cila në përbërje të saj kishte rreth 40 vetë. Kjo çetë ishte strehuar në kishën e fshatit Pasjan dhe aty për 3 ditë rresht, duke qenë plotësisht nën dehjen e alkoolit, u kishte rënë në sy kalimtarëve shqiptarë. Lajmi i ishte përcjellë edhe Idriz Seferit, i cili kishte dhënë kushtrimin për asgjësimin e kësaj çete. Në luftimet që u zhvilluan në Pasjan dhe Gjelekar, pati të vrarë nga të dyja palët, në mesin e të cilëve edhe drejtuesi i çetës komite serbe, Dragolub Nikoliqi. Kështu, kjo çetë u asgjësua nga Idriz Seferi, bashkëluftëtarët e tij dhe forca të tjera të administratës ushtarake.

Në fazën e katërt të saj, Lëvizja Kombëtare Shqiptare u karakterizua me ngritjen për një shkallë më të lartë të lëvizjeve politike dhe kulturore gjatë viteve 1908-1910 dhe kohës së shpërthimit të kryengritjeve të mëdha kundërosmane në vitet 1910-1912, momente këto në të cilat Idriz Seferi pati një rol kyç dhe kontribuoi jashtëzakonisht në sukseset e tyre. Për të qenë më afër realizimit të aspiratave kombëtare, shqiptarët ishin bërë pjesë e Lëvizjes Xhonturke që nga fillimi i saj. Meqenëse situata e përgjithshme në Perandorinë Osmane, përfshirë këtu edhe viset shqiptare, ishte e rëndë dhe pozita e shqiptarëve fare e vështirë, atëherë ata u inkuadruan në programin e Turqve të Rinj për të rikthyer në funksion kushtetutën e vitit 1876, e cila u garantonte atyre trajtim të barabartë me të gjitha kombet dhe kombësitë e Perandorisë. Në këto rrethana, Idriz Seferi kishte rënë në kontakt me degën e komitetit xhonturk në Shkup, duke pohuar se e mbështeste programin e Lëvizjes Xhonturke për qëllime të caktuara kombëtare. Ai luajti një rol të rëndësishëm në organizmin dhe mbarëvajtjen e Kuvendit të Ferizajt (5-23 korrik 1908), i cili rezultoi me ngadhënjimin e Revolucionit Xhonturk dhe rishpalljen e kushtetutës.

Pas Revolucionit Xhonturk, Idriz Seferi dha një kontribut të çmuar në emancipimin kombëtar të arsimit dhe të shkollës shqipe si në Gjilan e rrethinë të tij dhe po ashtu në qytete të tjera të Vilajetit të Kosovës. U angazhua që në Normale të Elbasanit të dërgoheshin sa më shumë të rinj të këtyre trevave, në mënyrë që të përgatitej një kuadër edukativ e arsimor mbi bazën e frymës kombëtare, i cili më pas do të edukonte dhe arsimonte fëmijët e popullin në gjuhën dhe shkollën shqipe. Si rezultat i përpjekjeve të tij dhe atdhetarëve të tjerë, në Normale të Elbasanit u dërguan 5 të rinj nga Gjilani. Mirëpo, demagogjia xhonturke i kishte lëshuar vendin dhunës. Përparimi i shqiptarëve e pengonte regjimin xhonturk, i cili kishte vendosur të ndalonte çdo përpjekje në shërbim të çështjes kombëtare shqiptare.

Ekspeditat e Xhavit Pashës të vitit 1909, taksat dhe tatimet e reja, rekrutimi i detyruar ushtarak, masat për çarmatimin me dhunë të popullsisë, ndjekjet policore kundër klubeve e atdhetarëve shqiptarë, si dhe reaksioni xhonturk kundër shkollës e shkrimit shqip, i acaruan më tej marrëdhëniet e shqiptarëve me qeveritarët xhonturq. Për t’i bërë rezistencë dhe parandaluar veprime të tilla, shqiptarët e Vilajetit të Kosovës vendosën të merrnin masa organizimi të veprimeve të armatosura. Vendimi për shpërthimin e kryengritjes ishte marrë që në dhjetor të vitit 1909 kur krerët e Lëvizjes Kombëtare ishin mbledhur në një fshat afër Shkupit, në të cilin kishin marrë pjesë Isa Boletini, Idriz Seferi etj.

Në vazhdën e këtyre përpjekjeve për mobilizimin e përgjithshëm të shqiptarëve për t`iu bashkuar një kryengritjeje kundër regjimit të ashpër xhonturk, në mars të vitit 1910 nën nismën dhe organizimin e Idriz Seferit u mbajt në Gjilan një tubim në të cilin përveç prijësve të kësaj ane morën pjesë edhe Isa Boletini e Bajram Curri. Ky aktivitet u kishte rënë në sy autoriteteve xhonturke saqë ato kapën Idriz Seferin e disa prijës të tjerë dhe i burgosën pabesisht në zyrën e kajmekamit të Gjilanit. Kjo ngjarje bëri jehonë në popull, saqë lajmi i ishte përcjellë të birit të Idrizit, Isufit, i cili të nesërmen arriti në Gjilan me një grup vullnetarësh, u fut në objektin ku ishte burgosur i ati dhe prijësit e tjerë, i drejtoi armët përballë zaptijeve dhe kërkoi lirimin e menjëhershëm të të burgosurve. Vendosmëria e Isufit dhe vullnetarëve të tij alarmoi kajmekamin dhe e shtrëngoi atë jo vetëm të lironte të burgosurit, por njëkohësisht edhe të kërkonte falje për këtë akt, i cili gjoja se kishte ndodhur si pasojë e keqinformimit para se ata të arrestoheshin dhe burgoseshin. Në ndërkohë derisa lajmëtari i kajmekamit po kërkonte prej të burgosurve që të dilnin sa më shpejt në mënyrë që të shmangej një konflikt i armatosur në përmasa të gjera, Idrizi me gjakftohtësi po mbathte opingat, duke iu përgjigjur lajmëtarit: “Ngadalë kam hyrë e ngadalë do të dalë”.

Ai kishte marrë përsipër që me prijës të këtyre trevave si: Islam Pira, Ramë Abdyli, Hamdi Kurteshi, Shabi Kajolli, Adem e Mustafë Kabashi, Bislim Hogoshti, Sali Kupina, Fetah Proshi, Fetah Sadovina, Murat Bilalli, Zejnë Lubishta, Zenel Ballanca, Ismail Biçaku, Latif Matoshi, Ramadan Busavata, Hasan Lyta, Sinan Maxherja dhe shumë të tjerë, të pengonte depërtimin e forcave osmane nga Shkupi në drejtim të qyteteve të tjera të Vilajetit të Kosovës. Ishte meritë strategjike e këtij drejtuesi të shquar, që së bashku me 3.000 forca kryengritëse të kontrollonte dhe zotëronte Grykën e Kaçanikut më 23 prill 1910, nga e cila ju shpjegonte gazetarëve të huaj dhe opinionin evropian se qëllimi i kryengritjes ishte autonomia e Shqipërisë. Pas ballafaqimeve dhe përleshjeve që u zhvilluan ndërmjet kryengritësve dhe forcave osmane, arena e luftës u zhvendos në Moravën e Epërme. Në betejën e Drenogllavës, ku forcat kryengritëse drejtoheshin nga Idriz Seferi, të cilit gjatë tërë kohës po i qëndronte përkrah edhe e shoqja, Baftije Seferi, pati të vrarë e të plagosur nga të dy palët. Sulmet e forcave kryengritëse të kazasë së Gjilanit, si në Pozheran, Smirë, Nikoc e Kurbali, e sfiduan edhe njëherë ushtrinë osmane, e cila ishte shumëfish më e fortë në armatime dhe më e madhe në numër të ushtarëve. Mirëpo, ajo shtoi përforcimet dhe gradualisht arriti të shpërndante grupet kryengritëse të kësaj ane, madje duke përdorur metoda tmerruese e dhune të skajshme për të bindur kryengritësit që të dorëzoheshin. Idriz Seferi u dënua me vdekje në mungesë nga ana e autoriteteve osmane, të cilat kërkonin ekzekutimin e tij. Atij iu ofrua strehim në Serbi, por atë e kishte refuzuar për shkak se qeveria e Beogradit do t`ia dorëzonte autoriteteve osmane, prandaj ai nuk i besonte këtij veprimi “qëllimmirë” të Serbisë.

Ndonëse kryengritja shqiptare e vitit 1910 u shua, pozita e shqiptarëve në Perandori nuk u përmirësua aspak. Regjimi xhonturk për shqiptarët në përgjithësi dhe ata të Gjilanit e rrethinës së tij në veçanti, vazhdonte të mbetej i padurueshëm edhe në vitet 1911 e 1912. Idriz Seferi, si njëri prej udhëheqësve kryesor të Lëvizjes Kombëtare, i kishte deklaruar arqipeshkvit Lazër Mjeda në Shkup se pakënaqësia e tij dhe e popullit të anës së Karadakut kundër regjimit xhonturk kishte arritur kulmin, një kryengritje e re kundër këtij regjimi ishte e pashmangshme dhe se ai do të ishte ndër të parët e kësaj ane që do t`i aktivizonte armët.

Përgatitjet për këtë kryengritje po bëheshin që në vitin 1911, ndërsa për këtë çështje Hasan Prishtina kishte realizuar një takim edhe me konsullin austro-hungarez, Kral, në Selanik, më 5 janar 1912 gjatë kthimit të tij në Stamboll. Ai, në bisedë e sipër kishte folur rreth gjendjes aktuale me të cilën po përballeshin shqiptarët dhe kishte vërejtur një unitet të tyre lidhur me pakënaqësinë që ata kishin ndaj regjimit xhonturk. Sipas tij, vetëm një kryengritje e shqiptarëve do të mund të shtrëngonte këtë regjim për përmirësimin e pozitës së tyre në Perandori. Hasan Prishtina kishte folur edhe për autonominë e Shqipërisë, mirëpo lidhur me këtë çështje ai kishte kërkuar edhe ndihmën e Austro-Hungarisë për mbështetjen e interesave të shqiptarëve. Ai ishte siguruar në ruajtjen e integritetit të Shqipërisë nga ana e konsullit austro-hungarez, i cili kishte konstatuar se në Shqipëri kishin filluar aksione për organizimin e një kryengritjeje të re.

Derisa po zhvilloheshin zgjedhjet në pranverë të vitit 1912, autoritetet osmane po përdornin çdo mënyrë për të nxjerrë fitues kandidatët qeveritar. Parregullsi të tilla ishin shënuar edhe në Gjilan e rrethinë. Kështu, kreu më në zë i kësaj treve, Idriz Seferi, ditën e zgjedhjeve kishte shkuar në klubin xhonturk dhe duke treguar dy patllaket në brez, kishte deklaruar se “…nuk do të lejojë që në Gjilan të sillen andej e këtej xhonturqit…”. Ndonëse kryengritja kishte shpërthyer në pjesën veriperëndimore dhe qendrore të Vilajetit të Kosovës, Idriz Seferi ishte jashtëzakonisht aktiv në të dhe lëvizte sa në Prishtinë, Drenicë e Gjilan.

Në Kuvendin e Junikut (21-25 maj 1912), në të cilin shqiptarët e kazasë së Gjilanit dhe sanxhakut të Shkupit deklaroheshin se i pranonin paraprakisht të gjitha vendimet që do të nxirrnin krerët pjesëmarrës, ishte vendosur që perspektiva e kryengritjes të përhapej në pjesën tjetër të viseve shqiptare dhe kështu të fitohej autonomia e Shqipërisë. Me këtë rast iu dërgua memorandum Portës së Lartë dhe Fuqive të Mëdha për t`i njohur Shqipërisë të drejtat e një province autonome. Në këtë kohë Idriz Seferi po përgatiste Gjilanin dhe rrethinën e tij për të sulmuar Kaçanikun. Për këtë çështje ai po interesohej që të çonte në këmbë tërë sanxhakun e Prishtinës. Kështu, ishte e domosdoshme që në Gjilan të shpërthente kryengritja sa më shpejtë, gjë e cila ndodhi në fillim të muajit korrik. Qëllimi strategjik i Idriz Seferit dhe udhëheqësve të tjerë të kryengritjes ishte zënia e Grykës së Kaçanikut, gjë që do të paralizonte depërtimin dhe shtimin e forcave ushtarake osmane në drejtim të Vilajetit të Kosovës. Prandaj, ai së bashku me dy mijë kryengritës do të marshonte drejt Kaçanikut.

Kështu, më 23 korrik 1912 ishte zhvilluar një përleshje e armatosur midis kryengritësve të Shkupit, Gjilanit dhe të Tetovës me forcat e vendosura në Grykën e Kaçanikut. Të nesërmen forcat osmane kishin pësuar disfatë, ndërsa ushtarët e zënë rob u çarmatosën dhe u liruan. Për më tepër, kryengritësit e kazasë së Gjilanit kishin njoftuar përmes të dërguarve të tyre fshatrat e Karadakut të Shkupit për të përgatitur sasi të mjaftueshme ushqimi, që me gjasë tregonte planet e tyre për t`u nisur në drejtim të Shkupit. Për këtë çështje, me porosinë e tij ishin grumbulluar rreth 1000 shqiptarë kryengritës nga kazaja e Preshevës për të sulmuar Shkupin. Ai u kishte shkaktuar dëme të shumta trupave të rregullta osmane. Po ashtu, në këtë ditë, krerët kryengritës të kazasë së Gjilanit, me përfaqësues Idriz Seferin e Bejtullah Agën, së bashku me krerët kryengritës të kazasë së Tetovës dhe Shkupit, Mehmet Pashë Derallën dhe Sait Idriz Hoxhën, kishin mbajtur një mbledhje në Pozheran të Vitisë, me ç`rast ishte vendosur që të sulmohej edhe Gjilani. Ndërkaq, pas 5 ditësh u mbajt një mbledhje tjetër në Pozheran, ku morën pjesë Bajram Curri, Riza beg Kryeziu, Idriz Seferi, Menduh Beu dhe prijës të tjerë, të cilët ranë në një mendje për vazhdimin e luftës së armatosur deri në realizimin e platformës autonomiste të kryengritjes.

Më 26 korrik 1912 forcat e para kryengritëse prej 2000 vetash ishin futur në Gjilan pa hasur në rezistencë të ushtrisë osmane, ndërsa 2000 kryengritës të tjerë po qëndronin në rrethinën e tij. Idriz Seferi, derisa gjatë kësaj kohe po qëndronte jashtë qytetit së bashku me bashkëluftëtarët e tij, u ndesh me forcat osmane të dërguara nga Shkupi e Kumanova dhe i theu ato, gjë që i hapi rrugë dominimit të kryengritësve në gjithë kazanë e Gjilanit. Pas kësaj fitoreje, më 28 korrik 1912, ai hyri në Gjilan së bashku me 2000 kryengritës, të cilët u pritën nga populli në mënyrë madhështore. Hyrja e Idriz Seferit në Gjilan shënoi njëkohësisht edhe çlirimin e tij. Meqenëse Stambolli ishte mjaft i shqetësuar me situatën e krijuar në Shqipëri, u vendos që të formohej një komision qeveritar dhe të dërgohej në Vilajetin e Kosovës, aty ku vala e kryengritjes ishte më e madhe, dhe të diskutonte për arritjen e një marrëveshje me kryengritësit. Me të dëgjuar për arritjen e këtij komisioni, Idriz Seferi së bashku me krerë të tjerë të Gjilanit dhe rrethinës, të nesërmen kishin arritur në Prishtinë për të marrë pjesë në bisedimet që do të zhvilloheshin me këtë komision. Gjatë kohës sa po zhvilloheshin bisedimet mes Komisionit qeveritar të kryesuar nga Ibrahim Pasha, derisa ky i fundit kishte nisur fjalën dhe po kritikonte shqiptarët për gjoja dëmin që po i shkaktonin Perandorisë me këtë kryengritje, Idriz Seferi kishte ndërhyrë: “A mos është ky ai i cili e kishte shitur Tripolin?”, të cilin Perandoria Osmane e kishte humbur në luftën e saj me Italinë një vit më parë. Ai nuk donte bisedime me Komisionin qeveritar, por kërkonte autonominë e Shqipërisë. Meqenëse bisedimet nuk patën sukses, Idriz Seferi përmes një telegrami nga Prishtina kishte kërkuar prej kryengritësve të kazasë së Gjilanit që të mobilizoheshin të armatosur. Ai u kthye në Gjilan për të grumbulluar kryengritësit, ndërsa krerët e tjerë të kazasë u nisën me tren për në Ferizaj. Idriz Seferi me 5000 kryengritës kishte ardhur më 2 gusht në këtë qytet.

Meqenëse “14 pikat e Hasan Prishtinës” të hartuara në Kuvendin e Ferizajt, nuk kishin marrë akoma përgjigje, Idriz Seferi së bashku me Isa Boletinin po hartonin planin strategjik të fshehtë për çlirimin e Shkupit, i cili parashihte depërtimin në Shkup jo përmes Grykës së Kaçanikut, ku ishte koncentruar një forcë e konsiderueshme ushtarake osmane, por përmes rrugëve të Kardakut të Gjilanit dhe Karadakut të Shkupit, Preshevës e Kumanovës. Ky plan me përpikëri po shkonte drejt realizmit të tij, pasi që mijëra kryengritës tashmë ishin përqendruar në Gjilan nga i tërë Vilajeti i Kosovës. Për ushqimin e tyre ishin angazhuar 4 furra të qytetit.

Kryengritja e Përgjithshme Shqiptare, në të cilën Idriz Seferi luajti një rol të rëndësishëm përkrah Hasan Prishtinës, Isa Boletinit, Bajram Currit, Mehmet Derallës e Riza Kryeziut, kishte marr fund me marshimin e kryengritësve në Shkup nga 11 gushti dhe çlirimit të tij më 12 gusht 1912. Me ta ishin bashkuar edhe ushtarë osmanë, të cilët ishin të veshur në uniforma, por në kokë mbanin kësulën e bardhë shqiptare. Pasi që një fraksion prej kryengritësve synonte të marshojë në Selanik, Ibrahim Pasha, i cili më 17 gusht kishte ardhur në Shkup nga Prishtina, kishte vendosur ta pengonte këtë synim të shqiptarëve, duke kërkuar gatishmërinë e forcave osmane që ndodheshin jashtë Shkupit. Ndonëse më 18 gusht ai u kishte bërë thirrje në formë ultimatumi që kryengritësit të shpërndaheshin dhe brenda 24 orëve të largoheshin nga Shkupi e të ktheheshin në vendet e tyre, ata nuk e respektuan ultimatumin e tij. Kjo situatë kishte shkaktuar panik tek popullsia e qytetit. Mirëpo, me ndërhyrjen e Stambollit, Ibrahim Pasha njoftonte se qeveria qendrore kishte vendosur të pranonte kërkesat e shqiptarëve. Tërheqja e shqiptarëve u bë më 20 gusht, ndërsa 24 orë më vonë nuk u pa asnjë kryengritës në qytetin e Shkupit. Ata u larguan nga Shkupi dhe kërcënuan se do të ktheheshin përsëri në rast se kërkesat e tyre të pranuara nuk do të plotësoheshin me kohë.

Meqenëse Kryengritja e Përgjithshme kundërosmane përfundoi, muajt që pasuan u karakterizuan me zëvendësimin e nëpunësve osmanë me nëpunës shqiptarë. Mirëpo, duke ndjerë se rruga drejt formimit të një shteti autonom ose të pavarur shqiptar nuk shikohej me sy të mirë nga Aleanca Ballkanike, ngase një Shqipëri autonome ose e pavarur pamundësonte realizimin e aspiratave ekspansioniste të shteteve fqinje ballkanike në kurriz të viseve shqiptare, këto shtete vendosën t`i shpallin luftë Perandorisë Osmane në tetor të vitit 1912. Në një situatë të tillë, mjaft të rrezikshme për shqiptarët, Idriz Seferi me luftëtarët e tij u gjend në ballë të detyrës për mbrojtjen e trupit të atdheut. Pas një tubimi të mbajtur në Gjilan, u vendos që t`i bëhej rezistencë ushtrive serbe që ishin nisur në drejtim të viseve shqiptare. Qëndresa kryesore u bë në fshatin Svircë, ku Idriz Seferi me bashkëluftëtarët e tij për një ditë të tërë i bëri ballë ushtrisë së rregullt serbe shumëfish më të madhe në numër dhe potencialisht të armatosur mirë. Si nga ana e forcave serbe dhe atyre vullnetare shqiptare pati humbje të mëdha. Mirëpo, Idriz Seferi me bashkëluftëtarë u detyrua, që për shkak të numrit të pabarabartë të forcave dhe armatimit të dobët, të shpërndahej nga ky front i luftës. Më pas vazhdoi që në krye të mijëra luftëtarëve shqiptarë të luftojë kundër agresorëve serbë në rajonet e Bujanocit, Gollakut, Llapit e Kumanovës, duke i shkaktuar ushtrisë serbe humbje të ndjeshme. Në nëntor të vitit 1912, derisa po qëndronte në Shkup dhe rrethinën e tij në përpjekjet për të mbrojtur popullsinë nga shpërnguljet dhe valët e luftës ballkanike, së bashku me Hasan Prishtinën, Nexhip Dragën, Kasum Seferin dhe atdhetarë të tjerë, u kap dhe u burgos nga forcat serbe në Kalemegdan të Beogradit nga u liruan në prill të vitit 1913. Prej këtij momenti e deri në nëntor të vitit 1915 ai qëndroi në krye të drejtimit të grupeve shqiptare në luftë kundër pushtuesve të rinj serbë. Gjatë kësaj kohe, si prijës i njohur, ai qëndroi në zonën e Karadakut, duke penguar eksodin e shqiptarëve drejt Turqisë dhe duke vlerësuar rëndësinë e unitetit të shqiptarëve, merrte pjesë në pajtimin e gjaqeve e ngatërresave, ku finalizoi me sukses shumë raste të tilla. Ndonëse në moshë të shtyrë, ai vazhdoi qëndresën edhe kundër pushtuesve bullgarë gjatë kohës sa po zhvillohej Lufta e Parë Botërore. Në vitin 1916, sa ishte drejtues i Komunës së Zhegrës, derisa po qëndronte në ndërtesë të saj, zhvilloi një përleshje të armatosur me forcat e ushtrisë dhe xhandarmërisë bullgare, me ç`rast kishte arritur të çante rrethimin, por pas disa muajve u kap nga njësitë ushtarake bullgare dhe qëndroi në burg deri në mbarim të Luftës. Idriz Seferi nuk mund të pajtohej me vendimet e Konferencës së Paqes së Versajës (1919), sikurse me ato të Konferencës së Ambasadorëve në Londër (1912-1913), të cilat i aneksuan dhe njohën Mbretërisë së Serbisë përkatësisht Mbretërisë Serbe-Kroate-Sllovene Kosovën dhe vise të tjera shqiptare. Prandaj, deri në fund të jetës së tij luajti një rol të rëndësishëm e dha kontribut të çmuar për çlirimin e këtyre viseve dhe bashkimin me Shqipërinë. Në ditët e fundit të jetës së tij, Idriz Seferi kishte deklaruar: “Nuk paska ma vështirë për burrin se sa me vdekë në shtëpi”. Kështu, prijësi e strategu luftarak i Lëvizjes Kombëtare Shqiptare, ndërroi jetë në moshën 80 vjeçare, më 25 mars të vitit 1927, në Zhegër, ku edhe u varros.

Veprimtaria kombëtare e radhit Idriz Seferin në grupin e figurave më emblematike, si shëmbëlltyrë e udhëheqjes luftarake, sakrificës e përpjekjeve për liri kulturore, arsimore, pavarësi politike dhe bashkim të të gjitha viseve shqiptare në një shtet kombëtar. Vepra patriotike e tij inspiroi breza të tërë se vetëm të bashkuar dhe këmbëngulës do të mund të realizonin aspiratat kombëtare. Për nder të jetës dhe veprës së tij heroike u thurën këngë në popull, u emëruan sheshe, rrugë, shkolla, shtypshkronja, organizata punuese dhe u ngritën buste. Ai u bë frymëzim edhe në artin letrar, muzikor dhe në atë pamor.