Lekë Mrijaj /

Në librin “Kosovo: Background to a War” ( Kosova: Prejardhja e një lufte) autori Stephen Schwartz ndalet në një nga periudhat më të ndërlikuara të historisë së shqiptarëve dhe marrëdhënieve shqiptaro–serbe (1914–1943), duke analizuar politikën e monarkëve serbë, tensionet etnike, rezistencën kulturore dhe raportet ndërfetare brenda shoqërisë shqiptare. Në këtë kuadër, ai sjell edhe qëndrime të studiuesve bashkëkohorë, ndër të cilët edhe Aurel Plasari, i cili ka hulumtuar me thellësi rolin e klerit katolik dhe elitës shqiptare në proceset e shtetformimit. Teksti i Plasarit, i cituar brenda këtij libri, hedh dritë mbi një të vërtetë të rëndësishme historike, pra, siq efhe thotë se patriotizmi shqiptar nuk është ndërtuar mbi ndasitë fetare, por mbi bashkimin kombëtar. Figura të shquara si Dom Nikollë Kaçorri, Atë Anton Harapi, Imzot Luigj Bumçi, Noli, Konica dhe Gjergj Fishta, përfaqësues të tri besimeve të ndryshme, dëshmojnë se fryma rilindëse dhe projekti i pavarësisë u mbështetën te vlerat identitare, kulturorë dhe qytetare. Kjo pjesë e rëndësishme  e sjellë nga Schwartz, e vendos theksin në rolin e pazëvendësueshëm të klerit katolik dhe të elitave të tjera kombëtare në orientimin e Shqipërisë drejt Perëndimit, modernitetit dhe reformave demokratike.

Fragmenti i cituar nga Aurel Plasari, i përfshirë në librin me titull “Kosovo: Background to a War” ( Kosova: Prejardhja e një lufte) autori Stephen Schwartz në analizën e tij, përmbledh një realitet të thellë historik: në çastet më të rënda të fatit kombëtar, shqiptarët e tri besimeve vepruan të unifikuar, duke vënë interesin e atdheut mbi çdo dallim fetar. Kleri katolik, sidomos françeskanët, shfaqen si faktorë të përparimit shoqëror, të emancipimit kulturor dhe të orientimit perëndimor të vendit. Përkraha që i dhanë qeverisë së Fan Nolit, vlerësimi për Kishën Ortodokse Autoqefale dhe angazhimi i tyre në diplomaci tregojnë qartë se ideali kombëtar i shqiptarëve ka qenë i përbashkët dhe vizionar. Përmes kësaj pasqyre historike, Schwartz nënvizon se orientimi strategjik i shqiptarëve kah Perëndimi, moderniteti dhe vlerat demokratike nuk ishte rastësi, por një projekt i vetëdijshëm i elitave të tyre politike, kulturore dhe fetare. Kjo dëshmi mbetet një burim i çmuar për të kuptuar rolin e klerit, bashkëpunimin ndërfetar dhe filozofinë e shtetformimit shqiptar, si dhe për të theksuar se identiteti kombëtar shqiptar është i ndërtuar mbi unitetin, jo mbi përçarjen. 

Autori i librit me titull “Kosovo: Background to a War” ( Kosova: Prejardhja e një lufte) autori Stephen Schwartz në këtë pjesë të librit Kosova dhe monarkët modernë serbë 1914-1943 veq tjerash e gjejmë edhe studiuesin Aurel Plasarin duke e shkëputur kë pjesë të përmbajtjes së tij: “…para pak kohësh shkruente për priftin katolik Dom Nikollë Kaçorri, bashkënënshkruesin e rezolutës antiturke, dëshmitar i të cilës ishte Gjeçovi: «Ndërsa rrinte përskaj Ismajl Bej Qemajlit me kërkue pamvarësinë e atdheut, ai nuk llogariste përqindjet e feve në Shqipni! Kur Atë Anton Harapi e hartoi memorandumin e famshëm drejtue fuqive të mëdhaja më 1918, ai nuk numëronte se ndër 44 nënshkrimet e parisë së Hotit e të Grudës kishte 40 muslimanë e 4 katolikë! Kur Imzot Luigj Brumçi luftonte për kufijtë e Shqipnisë në Versaj nuk i kish në krye përqindjet! Kur u gjujzue përpara Papës për t’i shpëtue krahinat e Korçës e të Gjinokastrës, ai nuk e mendonte se s’kish as as edhe nji frymë katolike ndër këto krahina! Kur Faik Konica [bej musliman dhe shtetar i shquem], Fan Noli [peshkop ortodoks] dhe Gjergj Fishta [prift katolik dhe poet kombtar i qëndresës shqiptare kundër sllavëve] përpiqeshin për pamvarësinë e vendit të tyne në ShBA, nuk e besoj t’i kenë lodhë senatorët amerikanë mbi përpjesëtimet ndërmjet feve në Shqipni! Kur Imzot [Jak] Serreçi i shkruente Lidhjes së Kombeve se në Shqipni, e cila rrezikohej nga zhdukja prej faqes së dheut, muslimanët e të krishtenët janë vëllazën dhe duen me jetue në të njejtin shtet, ai nuk i bazonte argumentet e veta në përqindje! » Porse françeskanët dhe katolikët e tjerë shqiptarë ishin, sa patriotë, aq edhe përparimtarë. Në Shqipninë e ngushtë, françeskanët si Atë Harapi e përkrahën qeverinë jetëshkurtë të Fan Nolit, i cili me sukses e kish themelue Kishën Ortodokse Autoqefale Shqiptare dhe e kishte marrë pushtetin në qershor të vitit 1924, tue e përvetësue nji program reformash. Nji prej akteve të para të Nolit ishte themelimi i marrëdhanieve diplomatike me Bashkimin Sovjetik; nga ana e tij, Atë Harapi ma vonë do të kujtonte: «këto ishin kohëna kur mendoshim se shqiptarët ia kishin kthye shpinën orientit dhe po shikjoshin përpara»”.

Në librin Kosovo: “Kosovo: Background to a War” ( Kosova: Prejardhja e një lufte) autori Stephen Schwartz ndalet në një nga periudhat më të ndërlikuara të historisë së shqiptarëve dhe marrëdhënieve shqiptaro–serbe (1914–1943), duke analizuar politikën e monarkëve serbë, tensionet etnike, rezistencën kulturore dhe raportet ndërfetare brenda shoqërisë shqiptare. Në këtë kuadër, ai sjell edhe qëndrime të studiuesve bashkëkohorë, ndër të cilët edhe Aurel Plasari, i cili ka hulumtuar me thellësi rolin e klerit katolik dhe elitës shqiptare në proceset e shtetformimit. Teksti i Plasarit, i cituar brenda librit, hedh dritë mbi një të vërtetë të rëndësishme historike: patriotizmi shqiptar nuk është ndërtuar mbi ndasitë fetare, por mbi bashkimin kombëtar. Figura të shquara si Dom Nikollë Kaçorri, Atë Anton Harapi, Imzot Luigj Bumçi, Noli, Konica dhe Gjergj Fishta, përfaqësues të tri besimeve të ndryshme, dëshmojnë se fryma rilindëse dhe projekti i pavarësisë u mbështetën te vlerat identitare, kulturorë dhe qytetare. Ky pasazh i rëndësishëm, i sjellë nga Schwartz, e vendos theksin në rolin e pazëvendësueshëm të klerit katolik dhe të elitave të tjera kombëtare në orientimin e Shqipërisë drejt Perëndimit, modernitetit dhe reformave demokratike.

Rishkruar në Nëntor /2025

KOSTA NAKE/

Po e filloj me një rrëfenjë që ka brenda një mesazh domethënës: Kali i një fshatari ra në një pus të tharë dhe, ca nga që i zoti nuk e nxirrte dot, ca nga që kali ishte plakur, vendosi ta mbulojë të gjallë. Po kali e shkundte dheun që hidhej mbi të, nën këmbët e tij pirgu i dheut u rrit, derisa kali arriti të dalë në sipërfaqe. E tillë është edhe jeta e njeriut – na hedhin mbi supe baltë e plisa, ato duhen shkundur dhe duhet të përpiqemi të dalim nga pusi i problemeve të ditës dhe të vazhdojmë me përballjet e radhës.

Kali është alegoria e shpirtit njerëzor që ka dy kahe: drejtimin e duhur dhe atë të gabuar. Platoni thonte se kuajt kanë nevojë për një kalorës që ta çojë koçinë drejt rrafshinës së të vërtetës duke nën kuptuar nevojën e edukimit. Imazhi i njohur i tij është kali me flatra që tregon mëdyshjen e shpirtit mes instiktit dhe arsyes. Edhe Parmenidi e përshkroi njeriun filozof si udhëtar drejt së vërtetës, hipur mbi një koçi të tërhequr nga pela të shpejta. 

Pra, kali është përdorur që në lashtësi si krahasim ose metaforë dhe kjo lidhet me perceptimin e tij si kafshë inteligjente, si mjet pune dhe transporti. Sot imazhi i kalit është zbehur nga arritjet në fushën e shkencës dhe teknologjisë, por vazhdon të ruajë domenet e veta në fushën poetike.

Dritëroi ishte një prej poetëve shqiptarë që e ktheu kalin në një përmendore dhe e mbarti me vete në gjithë udhëtimin e gjatë poetik duke e pasuruar imazhin klasik me simbolet e lirisë, forcës, qëndresës, krijesës që përballet me punët e rënda e të vështira.

Poeti e kaloi fëmijërinë në fshatin e vet të lindjes, rrjedhimisht e vështronte kalin si kafshë konkrete, të pranishme dhe të dobishme në oborrin e shtëpisë, në ara duke lëruar, në mal duke zbritur drutë e dimrit, në dasma për të marrë nusen, në luftë për të transportuar armë e municione. Në një intervistë për gazetën “Populli po” në shkurt 1994 ai deklaronte: “Si mjet udhëtimi më për zemër kam kalin. Ai është një shok që të mban në shpinë. Me atë edhe mund të bisedosh duke ecur.” (Teshtimat e lirisë, 1997, f.192)

Në krijimtarinë e Agollit kali u shfaq së pari te poezia “Sorkadhja” (Në rrugë dola, f. 68) ku zbulohet një romancë dashurie në të cilën vajza, sipas poezisë popullore, ngjan herë me thëllëzën, herë me sorkadhen; elementët romantike pasurohen me kalin dori dhe vajzën që shkon t’i vërë tagji.

Kali rivjen te poezia “Nga kujtimet e hershme” (Shtigje malesh dhe trotuare, f. 197) këtë herë për ta përcjellë ndarjen e dy të rinjve me hingëllimën e mbrëmjes. Shumë e trishtë është poezia “Një kalë i bardhë” (Pelegrini i vonuar, f.17):

“Nga vinte ky kalë e ç’donte ky kalë

I ndarë nga kuajt e tjerë?

Mos donte prehje të gjente vallë

Larg nga karrocat e botës së mjerë?”

Lexuesi i vëmendshëm mund ta kuptojë se pelegrini ia lë vendin kalit dhe aludon refleksion për zgjedhjen e vështirë në udhëkryqet e jetës, që dikur diku mund të të nxjerrë në një shteg ku do të ndjehesh i braktisur, se ky kalë është vetë poeti në vitet e para të tranzicionit.

Te balada “Kuajt e erës” (Lypësi i kohës”, f.28), kemi sërish trishtim që vjen nga një humbje, këtë herë e përmbyllur në rrafshin filozofik. U shtrua banketi i pranverës dhe ata të dy u nisën, por kali i saj theu këmbën dhe bëhet shkak që nuk arritën dot. “Ç’t’i bësh! Kështu na thyen shpresat.”

Kaq e veçantë është lidhja e poetit me kalin, saqë te poezia “Dobësia ime për kuajt” (Udhëtoj i menduar, f.168) duket sikur e pranon metempsikozën dhe deklaron se do të zgjidhte të kthehej në kalë, nëse një gjë e tillë do të ishte e mundur. Kjo qasje do të rimerrej te poezia “Kënga e kurbatit” (Lypësi i kohës, (f.186) ku imagjinon shpirtin e vet pas vdekjes: 

“Si kurbat do dalë e nxitojë 

Lart nëpër shtigjet me kalë

Dhe unë do të jem atje poshtë në varre.

  Ku rritet një bar i egër

Dhe rrjedh një rrëkezë e gjallë.” 

Te poezia “Monumenti i kalit” (Fletorka e mesnatës, f.31) deklarimi i madhështisë shkon deri te përmendorja:

“…Si njeri ma vinte kokën 

Në qafën time lehtë, 

Nga koka e tij e shihja botën 

Mes paqes së vërtetë…

Në vend të mbretërve tutkunë,

Strategë e gjeneralë, 

Me dashuri do ngrija unë

Në piedestal një kalë.”

Te “Poemë për babanë dhe për vete”, (Udhëtoj i menduar, f.283) mbyllja e këngës së katërt ndryshimi i ngjyrës së kalit nga e bardhë në të kuqe mund të jetë një përqasje ideore me fabulën brenda saj dhe na rikthen te kali dori i librit të parë: 

“Ra një pushkë natën vonë,

Pranë lisit me zgërbonjë,

Kali i kuq po qan të zonë…” 

Ky motiv do të vijë sërish te balada “Gjëmë e zezë e kali i bardhë” (Kambana e largët”, f.320) në një mjedis mbuluar me vel trishtimi prej kalit që:

“Hingëllin arë më arë 

Kërkon Abedin kapedanë

Të zotin e tij të vrarë.”

E ngjashme me to është balada “Qani male, qani fusha” (Kambana e largët, f.321):

“Bir Qani, të pret jot ëmë, 

Flokëprishur, e pangrënë.

Të pret kali në katua, 

Thotë: kush më hipën mua.”

Lidhja e dyanshme njeri – kalë është aq e fortë sa te poezia “Përsëri për kalin” (Gdhihet e ngryset, f.40) autori kishte bindjen se kali që kishte pasur në rini, do shkrihej në lot, po ta shihte të zotin duke vdekur. A nuk na e solli këtë imazh Fan Noli me kalin e Skënderbeut pas vdekjes së kryetrimit?

Ne shqiptarët kemi një qasje më të egër ndaj kafshëve të çdo lloji duke përdorur fjalën ‘ngordhi’. Poeti vjen me një qasje europiane kur që në titull përdor të njëjtën fjalë që përdorim për njerëzit “Vdekja e kalit” (Prit dhe pak, f.94) shoqëruar me një skenë të trishtë në ahur:

“Te koka e kalit plak me kandil 

qëndroja plot pikëllim atë natë

Nga sytë i vareshin lotët zinxhir.”

Poezia “I dashuri kalë” (Prit dhe pak, f.99) që vjen në vëllimin e fundit në gjallje të poetit, tingëllon si epitaf përcjellë edhe me një ironi të dhimbshme. Kali që ka qenë simbol i qyteteve, i luftrave, sot bëhet sallam nga mashtruesit.

Në një rrafsh të gjerë historik e filozofik te poezia “Kali i drunjtë” (Fletorka e mesnatës”, f.161) poeti sjell një qasje të re kur te kali i Odiseut ai shikon edhe paqen edhe luftën. Kalimi në rrafshin historik kombëtar realizohet te poema “Nënë Shqipëri” kur Gjergj Kastrioti vjen me mëngjesin e Rilindjes mbi jelet e kalit si dhe te poema “Nëntoriada” ku nëntori e takon Skënderbenë hipur në kalin e bardhë.

Balada “Kali” (Pelegrini i vonuar, f.91) ngrihet mbi një rrafsh erotik: Limo Labinoti e ndërron kalin me qemanen më të mirë dhe me çinginë e evgjitit.  

Vjen koha e ndryshimeve të mëdha dhe kali kthehet në një alegori për vetë autorin. Fillimisht te poezia “Kali plak” (Pelegrini i vonuar, f.7): 

“Kapërcyem një prag, na shty edhe pak 

Andej nga nxitojnë lejlekët në varg.” 

Pragu në këtë rast është ndryshimi i sistemit politik, kurse lejlekët janë emigrantët. Alegoria kulmon te “Poema e njeriut të zemëruar” (Fletorka e mesnatës, f.197):

“…kali (im) i inatit lëshohet me vrap si i marrë 

Dhe hidhet e shfryn 

Si qenie përrallore pushtuar nga djaj.”

Për përmbysjen e madhe aludon edhe poezia “Ëndrra e prerë” (Lutjet e kambanës, f.84):

“Mos vdis, se kalit i ra në vrapim një patkua 

Dhe nisi ta ngrerë nga dhembja këmbën e parë, 

kërkojmë patkonj e s’na jep njeri hua

S’e gjejmë as nallbanin e marrë.”

Poezia “Kali i ikur” (Prit dhe pak, f.48) ka një rezonim shumëplanësh nga fati vetjak deri te ai i një gjenerate, nga një ngjarje e veçantë te përmasat epokale:

“Nga cili ka ikur ky kalë, 

Që jelet i shkrepin rrufe?

I zoti a bëhet i gjallë,

A s’ngrihet nga shtrati nën dhe?

Nga cili ka ikur ky kalë?

Po trok i patkonjve ç’na thotë?

Trak-truk e trak-truk në vetmi,

Mos vallë një psalm nëpër botë

Përcjell hingëllima  tij?”

Poezia “Para fatit” (Lypësi i kohës, f.103) thërret për ilustrim kalin për të përcjellë mesazhin: 

“Fati njërit i dhuron veç kalin, 

Tjetrit edhe kalin, edhe frerin.” 

Kurse poetit i dha kalë e fre, po e la pa rrugë.

Në një nga fabulat, ndoshta më filozofiken, “Kali dhe gomari” (Udhëtoj i menduar, f.42) kali ftohet në skenë për të përftuar kontrastin mes njeriut të zot dhe të paaftit, punëtorit dhe përtacit, të shpejtit dhe të ngadalshmit. Ja mesazhi i dy vargjeve të fundit: 

“Kështu e ka kjo botë e ligë, e marrë: 

Përpara nxjerr gomarë.”

Shënim:

Në kllapa janë vendosur titujt e vëllimeve poetike.

Arben Iliazi/

Më 5 dhjetor 1935 lindi në Lushnjë Faslli Haliti, poet dhe përkthyes i jashtëzakonshëm, një njeri i veçanë dhe me vlera të brendshme, i cili kaloi sprova të fuqishme në jetën e tij krijuese. Kam pasur fatin e mirë ta njoh nga afër Faslliun pas viteve ‘90, kur punoja në shtypin e kohës, dhe ai botonte herëpashere te faqja letrare e “Republikës”, “Ballkanit” etj. Ishte njeri me temperament dhe personalitet, shpirtgjerë, shpesh i tërhequr në vetmi, ku argëtohej më së miri me mendimet dhe fantazinë e tij.

Faslliu ka filluar të botojë qysh në vitin 1963. Më 1969 botohet përmbledhja e tij e parë «Sot», që u dallua për forcën e fjalës dhe veçantinë e stilit, duke tërhoqur vëmendjen e lexuesve dhe kritikës zyrtare. Kjo përmbledhje me vargje fitoi çmimin e dytë kombëtar.

Në vitin 1982 më tërhoqi një cikël poetik i botuar në gazetën “Drita”. Në vitin 1984, kur isha student, u botua përmbledhja “Mesazhe fushe”, një testament shpirtëror, ku vëreheshin ngjyrime të panumërta të jetës së shpirtit, paralele me jetën reale.

Vonë mësova se kjo përmbledhje vinte pas 15 vjet heshtje të detyruar dhe se një pjesë e poezive ishin shkëputur nga cikli i punës së detyruar në Kooperativën Bujqësore të Fier-Sheganit gjatë viteve 1973- 1977:

MESAZHE FUSHE

Netëve,

Nëpër fusha

Ugare

Buçimat e traktorëve filluan të na vijnë

Si mesazhe pranvere,

Yjet filluan të çelin si lule qershie

Në degët e një reje.

PLUGIM PRANVEROR

“Traktoristët punojnë, plugojnë

U japin traktorëve gaz,

Plugjet thurin gërsheta ugaresh.

Tufa pulëbardhash

I ndjekin nga pas.

Dhe nata bie mbi fushë,

Një natë e kulluar,

Një natë e bruztë,

Natë myzeqare,

Plot yje në qiell, si lule bostani;

Hëna si pulëbardhë shetit mbi ugare.”

Faslli Haliti u gjykua rreptë, për 15 vjet me radhë iu hoq e drejta e botimit dha gati sa nuk u burgos, për shkak se në një cikël poezish të botuar në revistën “Nëntori”, të prillit 1972, dhe sidomos në poemën “Dielli dhe rrëkerat”, të botuar fillimisht në gazetën “Zëri i rinisë”, në dhjetor 1972.

Sipas censurës, “Dielli dhe rrëkerat » ishte fryt i një turbullimi ideologjik dhe politik të poetit që shtrembëronte “realitetin socialist dhe rolin e partisë duke prishur kështu unitetin e saj me popullin”.

Ja një fragment nga poema “Dielli dhe rrëkerat”:

“Çatia e shtëpisë sime është qaramane

Shtëpia ime është sentimentale

Dy re në qieëll

Ajo vu lotët

Dy re në qiell

Ajo vu me të madhe”

Haliti kishte guxuar tepër. Me një guxim të padëgjuar ftonte popullin t’i thyente “dhëmbët burokracisë”:

«Urdhër, / me grushtin e klasës punëtore/ thyejani dhëmbët burokracisë!». E akuzojnë si një poet rebel dhe anarkist. Drejtuesit e larë të Partisë së Punës organizuan mbledhje dhe debate publike për të denoncuar poemën.

Poetë të njohur të Lushnjës, si F. Rustemi e B. Xhaferri protesuan kundër dënimit të poetit 36 vjeçar.

Megjithatë poeti rebel i Lushnjës nuk pushoi së shkruari. Me po atë guxim boton edhe tekste të tjera kundër burokracisë dhe po aq të egër: (Djali i sekretarit), (Njeriu me kobure), (Unë dhe burokracia), e të tjerë.

DJALI I SEKRETARIT

Ju jeni burra.

Mos e fusni djalin e sekretarit

Klubeve, pastiçerive, kafeneve.

Mos ja hidhëroni buzët me kafe,

Mos i jepni cigare me filtër,

Mos ja zverdhni dhëmbët dhe gishtat,

Mos e mësoni me birrë,

Me verë,

Konjak

E raki,

Mos i flisni për vajza, për nuse, fejesë

Ai ende është i ri,

Pastaj vajzat tuaja do ta gjejnë shokun vetë.

Ju jeni pleq.

Mos dilni me të përkrahu pazarit përnatë,

Djali i sekretarit nuk është vaksinë,

Nuk është tel përçues i tensionit të lartë.

NJERIU ME KOBURE

Ai pret të fryjë era

Jo që të zhvishen pemët,,

Jo që të shkunden gjethet e verdha,

Por që t’i ngrihet cepi xhaketës,

T’i duket pas brezit koburja.

Ai pret të vijë pranvera

Jo që të bjellë e të korrë.

Por që të xhveshë xhaketën

T’i duket pas brezit

Koburja.

Faslliu u soll me respekt ndaj “vogëlsirave” të përditshme të jetës, duke kërkuar vetëm të përfitojë të mira të përbashkëta. Në zemrën e tij kishte ndjenja të theksuara drejtësie, ndaj ligjet e hartuara nga një grusht njerëzish i shikonte si të rrezikshme. Poeti shikonte përtej vetëvetes dhe kohës kur jetoi.

U fut në poezi si ai valltari që e kërkuan në një kërcim të çalësh. Po për kë të kërcente? Ai ishte një temperament i i lirë, i akorduar, që në lindjen e tij si poet. Shpirtërat vërtet të mëdhenj e ngrenë folenë në tokë, mes njerëzve. Ai gjeti një shoqëri të shkëlqyer te njerëzit dhe fushat. Nuk u bezdis kurrë prej tyre. Dhe ato i dhanë famën. Natyrisht Faslliu nuk mund ta kontrollonte fantazinë, pasi kështu dhunonte shpirtin. Ai trajtonte të gjitha vuajtjet, të gjitha dhimbjet, vulgaritetet e përbashkëta të natyrës njerëzore, duke ndezur ëndërra dhe imazhe, që filluan të ndillnin frikë për regjimin.

Motivet antiburokratike dhe temat ekzistenciale, e çuan përfundimisht në gijotinë “poetin e fushës”. Në vitin 1973, do të vinte plenumi IV i Partisë së Punës së Shqipërisë dhe poetin e akuzuan për “ndikime nga arti borgjez i Perëndimit”, duke e dënuar me punë të detyruar në kooperativën e Fier-Sheganit.

Në gjithë krijimtarinë e tij Faslliu kishte një besim laik në potencialin njerëzor, duke mbajtur syë pishë mbi padrejtësië sociale, mbi diversitetin dhe konfliktet, por edhe mbi nayrën, dashurinë e bukuritë e jetës. Poeti kishte mendime pozitive dhe prirje drejt së ardhmes, një angazhim moral dhe intelektual, me ide dhe energji komunikuese, që vazhdojnë të transmetohen mes ayre që kanë lexuar veprat e tij dhe e kanë dashur poetin e tyre. Ëndjet e tij lirike, që janë bërë melhem për shumë njerëz, kanë hyrë në raportet njerëzore, të bazuar kryesisht në shkaqe të panumërta dhe të fshehta, kështu që motivet fisnikërohen aq shumë, saqë bëhen shumë të dashura. Në poezitë e tij pikturohet një pikëllim i sinqertë dhe i pastër, që i gëzon pashmangshmërisht njerëzit, duke marrë shpesh herë formën e sentencave. Karakterisikë e poezive të tij është se ai ruajti të njëjtin stil, duke u mbështetur te e panatyrshmja e papërkryer, freskia e detajeve, muzikaliteti, përdorimi i sinestezive befasuese, konçiziteti dhe mprehtësia e realizmit. “Poezia e tij nuk ka firo”, është shprehur poeti M.Zeqo.

Deri sa mbylli sytë, në 16 tetor 2020, Faslli Haliti nuk e ndali kurrë të shkruarit e vargjeve magjepsës e mallëngjyes, si një poet “tribun”, që bëri përpjekje për të arritur të pamundurën dhe për të mbijetuar në realitetin dhe në ankthin shpirtëror.

Mëkati i pranverës

Pranverë sykaltër,

Pranverë me faqe të blerta

Që zgjon nga gjumi letargjik

Barin

Sythet

Gjethet

Lulet

Blerimin.

Pranverë, ti s’haroon asnjë vit

Të zgjosh nga gjumi letargjik

Edhe nepërkat, gjarpërinjtë…

BIOGRAFIA

Faslli Haliti ka mbaruar Liceun Artistik për pikturë. Është diplomuar për gjuhë dhe letërsi shqipe në Universitetin e Tiranës. Ka punuar mësues vizatimi dhe letërsie në Lushnjë 1961-1973. Nga viti 1973 – 1983, për gabime ideore në krijimtari dhe veçanërisht në poemën “Dielli dhe rrëkerat”, ka punuar si kooperativist i thjeshtë në një kooperativë bujqësore të rrethit Lushnjë e në Komunale.

Gjatë gjithë kësaj periudhe konvaleshence ideologjike iu hoq e drejta e botimit. Gjatë viteve 1998-2001 ka qenë deputet në Kuvendin e Shqipërisë. Që nga viti 1969 ishte anëtar i LSHASH.

Është nderuar me çmime kombëtare e ndëkombëtare. Është përfshirë në disa antologji në gjuhë të huaja si italisht, anglisht, gjermanisht, greqisht. Është dekoruar me Urdhërin Naim Frashëri të klasit III, të klasit I si dhe me Urdhërin “Naim Frashëri” i Artë.

Është Qytetar Nderi i qytetit të Lushnjës. Është Nderi i Qarkut Fier. Ka fituar çmimin e madh “Poeti më i mirë i vitit” – 2017, dhënë nga Fondacioni Kulturor “Harpa”. Është autor i mbi 20 librave, kryesisht me poezi.

Disa nga veprat poetike të F. Halitit:

Sot – 1969

Mesazhe fushe – 1984

Edhe shkronjat paskan goje – 1986

Motrat – 1987

S’di te hesht – 1997

Lamtumire kapedanet e mi -1997

Mbrapsht – 1998

Krisa – 2000

Deti ma’ deti – 2000

Po s’ish ajo – 2000

Çartje – 2000

“Diellftohti” (2008),

“Para ikjes”(2010),

Kaq

Dielli dhe rrëkerat, me poema, (2010)

Ditë e re ende s’po zbardh – 2020

Lamtumirë kapedanët e mi, etj.

Perkthime:

Pugaçovi, poeme dramatike (S. Esenin, 2001)

Endjet e nje joudhetari (N. Vajenas, 2002)

Çehov (Pese tregime, 2003)

Lek Gjoka/

Si çdo vit në fund të muajit Nëntor, Dega e Vatrës në Jacksonville, Florida dhe kryetari i kësaj dege z.Adriatik Spahiu, arritën të mbledhin përsëri shqiptarët e qytetit për të kremtuar festën e Pavarësisë. Uroj me gjithë shpirt që të rinjtë, të mos harrojnë se në venat e tyre rrjedh gjaku shqiptar. Festa e Flamurit u ndez dhe kur nata erdhi dhe dita u shtri të flejë, muzika shqiptare e zgjoi nga gjumi edhe shpiponjën e flamurit kuq e zi në një nga sallat e hotelit “Ramada inn” në Baymeadows Rd.

Kryetari i Vatrës z. Adriatik Spahiu pasi foli për kontributin e madh të atyre që firmosën Pavarsinë e Shqipërisë nga perandoria osmano-turke, ftoi të gjithë në këmbë për të kënduar himnin e flamurit amerikan dhe shqiptar. Më pas zoti Spahiu falenderoi nga zemra për pjesmarrjen në këtë festë të flamurit, aktorin e madh shqiptar z.Çun Lajçi dhe këngëtarët e njohur nga Korça Stefi Prifti & Endri Prifti si dhe muzikantit të njohur Hermes gjithmonë i pranishem në aktivitetet në Jacksonville Florida. Gjithashtu z.Adritak falenderoj dhe sponsoret e ketij aktiviteti pronarin e firmes Alibeaj dhe Tibo TV .Pronari i firmes Alibeaj Fredi sponsorizoi me 2000$.

Programi i zgjedhur me këngë të kënduadra nga Stefi e Enri Prifti e shoqëruar nga Hermes e ndezi atmosferën festive. Salla gumëzhintë nën tingujt e bukur të këngëve shqiptare. Për një çast salla heshti dhe fjalën e mori 91 vjeçarja nënë Xhina e cila përshëndeti përzemërsisht të gjithë shqiptarët kudo që ndodhen me rastin e festës së Pavarsisë së Shqipërisë 28 Nëntorit. Momenti kulmant kishte ardhur, aktori të madh shqiptar Çun Lajçi përshëndeti pjesëmarrësit dhe i uroi festën e Flamurit. Pastaj në mënyrë magjike me zërin e thellë që zbret nga malet, plot zjarr e ngrohtësi pruri oshetimën e Bjeshkëve shqiptare “Lahutën e Malsisë” të Homerit Shqiptar At Gjergj Fishta dhe poezive në nder të heronjëve të UÇK-së që dhanë jetën çlirimin e Kosovës martire. Orët vraponin pa u kuptuar, po afronte mesnata dhe aroma shqiptare e festës së flamurit që dukej nuk donte të mbaronte hyri në ditën tjetër.

Përsëri shqiptarët në Jaksoville Florida, u mblodhën në respekt të miqve aktorit Çun Lajçi e këngëtarëve Korçarë në një takim që zgjati për disa orë në “Coffee House” të lezhjanit Z.Miloti. Këtu aktori e regjisori i njohur z.Lajçi prezantoi para lexuesve veprën e re të tij “Njeriu që fliste me hijen e vet” e më pas u shpërndau disa kopje pjesëmarrësve.

Mjaft shqiptare nga Kosova dhe Shqipëria bisedonin plot dëshirë me aktorin dhe shqiptarin i madh. Z.Çun Lajçi u kenaq edhe nga takimi surprizë që pati edhe me z.Pjerin Logoreçi djali i aktores së madhe “Nderi i Kombit” Maria Logoreci. Ai tregoi historitë e takimit të parë me Marien në Tiranë e më pas në Prishtinë. Pastaj ai e prezantoi z.Logoreci tek të gjithë pjesmarrësit si nipi i Mati Logorecit, pjesëmarrës në Kongresin e Manastirit, dhe mësuesit që hapi shkollat shqipe në Prizren e Tiranë. Orët vraponin por pas lanë një kujtesë historike që do të jetojë gjatë në kujtesën e shqiptarëve në Jacksoville Florida.

Kështu u festoftë në përjetësi festa e flamurit!

Shqiptarët në Philadelphia me këngë e valle parakaluan në Holmsburg – Mayfair Thanksgiving Parade.

Nga dr. Sadik Elshani

Tashmë gati është bërë një dekadë që shoqatës sonë i është shtuar edhe një një veprimtari e rëndësishme që zhvillohet në Philadelphia dhe përkon bukur me festimet tona të festës sonë kombëtare, 28 Nëntorit: Është pjesëmarrja jonë në paradën “Holmsburg Mayfair Thanksgiving Parade”. Kjo paradë që nga viti 1976, viti i saj i themelimit, organizohet në Northeast Philadelphia (Filadelfia Verilindore) përghjatë Frankford Avenue. Në këtë paradë parakalojnë grupe të ndryshme: politikanë vendorë e në nivel të qytetit e shtetit, organizata, shoqata, biznese vendore, grupe artistike, banda muzikore shkollore, etj. Këtë vit parada u zhvillua ditën e diel, më 23 nentor, një ditë me qiell të vrënjtur, fryente pak erë, por megjithatë ishte një kohë e përshtatshme për të marshuar.Të dyja anët e rrugës nëpër të cilën zhvillohej Parada ishin mbushur me plot qytetarë të hareshëm, të cilët me fytyra të qeshura i përshëndesnin të gjithë pjesëmarrësit, vallëzonin nën ritmin e këngëve dhe valleve të grupeve, bandave muzikore pjesëmarrëse.

Pjesëmarrja jonë në këtë paradë për ne është një rast i shkëlqyer për t’u paraqitur para qytetarëve të Philadelphias, për t’i shpalosur vlerat tona kombëtare: veshjet (kostumet) tona kombëtare nga krahinat e ndryshme të Shqipërisë, këngët dhe vallet me ritme dinamike. Është kjo edhe një mundësi e mirë për ta bërë të njohur shoqatën dhe bashkësinë (komunitetin) tonë që tani është bërë një pjesë e bukur dhe e organizuar e jetës së qytetit të Philadelphias, për të dëshmuar vitalitetin dhe energjinë pozitive që ne sjellim në këtë qytet. Nxënësit e shkollës shqipe “Gjuha Jonë”, që drejtohet nga shoqata “Bijtë e Shqipes”, ishin veshur me veshjet e bukura kombëtare dhe së bashku me prindërit e bashkëkombasit e shumtë marshonin të shoqëruar nga këngët e vallet shqiptare, ku mbizotëronin ato me motive atdhetare, duke filluar nga Himni ynë Kombëtar që gjithmonë i prinë marshimit të grupit tonë.

Gati të gjithë pjesëtarët e grupit tonë mbanin në duar dhe valvisnin flamujt kuqezi dhe ata amerikanë. Kënga dhe vallja shqiptare jehonte në të katër anët e kësaj pjese të qytetit, përcjellësit e shumtë të kësaj parade i pëlqenin shumë kostumet tona me ngjyra vezëlluese, të stolisura e të dizejnuara me plot shije. Ndërsa shumë prej tyre me gjeste me duar e me trup u bashkoheshin ritmeve plot dinamizëm të muzikës sonë. Në pikën e fundit ku mbaronte parada të gjitha grupet shfaqnin një program treminutësh, ndërsa grupi yne vallëzonte një valle të bukur shqiptare. Konferencierët (paraqitësit) bën edhe një paraqitje të shkurtër për shoqatën tone dhe misionin e saj. Ata gjithasht theksuan se vitin e kaluar shoqata është vendosur në godinën e re, ecila ka vlera historike për qytetin e Philadelphias dhe shtetin e Pennsylvanias, si godina më e vjetër shkollore në tëtë shtetin që ende qëndron në këmbë.

Me krenari duhet ta themi se ne ishim i vetmi grup etnik që mori pjesë në këtë paradë. Paraqitja jonë, si çdo herë tjetër, edhe këtë vit ishte mjaft dinjitoze dhe e organizuar mirë dhe të gjithe mezi që po presim për paradën e ardhshme, sidomos fëmijët, për të cilët kjo duhet të jetë një përvojë e mirë jetësore, atdhedashurie e krenarie kombëtare. Ditën e diel ne i zhvillojmë mësimet në shkollën tonë shqipe, por pjesëmarrja e nxënësve në këtë paradë ishte një mësim i mirë, atdhedashurie, historie, krenarie kombëtare. Vlen të ceket se këtë vit na nderoi me pjesëmarrjen e tij në paradë, profesori i drejtësisë nga Kosova, Fejzullah Berisha, i cili ndodhej për një vizitë në Philadelphia dhe shoqatën tonë.

Philadelphia, më 23 nëntor, 2025

Dr. Sadik Elshani është ish – kryetar i shoqatës “Bijtë e shqipes”.