Dielli/

Eksperti i shkencave politike Prend Qetta, shpall zyrtarisht kandidaturën për kryetar të Vatrës në zgjedhjet që do mbahen më 26 Shkurt 2022. Prend Qetta ka lindur më 4 Mars 1959 në Pejë dhe jeton në Shtetet e Bashkuara të Amerikës që nga data 24 Maj 2001. Është anëtar i Kryesisë së Degës së Vatrës Hartford, Connecticut dhe gjithashtu mban pozicionin e Arkëtarit të kësaj dege. Prend Qetta jep kontributin e tij të lartë në Vatër prej 6 vitesh duke qenë shumë aktiv në çdo aktivitet dhe nismë të organizuar nga Vatra. Prend Qetta ka studiuar për Filozofi-Sociologji në Prishtinë dhe në Amerikë ka mbaruar Mastër në Shkenca Politike në degën Marrëdhënie Ndërkombëtare në vitin 2008 në Univeristetin “Southern Connecticut State University”, në New Haven, CT. Platforma për drejtimin e Vatrës, vijon si më poshtë: 1. Hapja e Degëve të reja të Vatrës në të gjitha shtetet e Amerikës dhe në Prishtinë, Tiranë, Preshevë, Shkup dhe Tuz.2. Pjesëmarrja e femrave dhe meshkujve në organet drejtuese të Vatrës të jetë 50% me 50%.3. Rritja e kuotës së anëtarësisë 100 usd për Vatrën dhe 200 usd për gazetën.4. 50% të kuotës së anëtarësisë ta mbajë dega dhe 50% ti shkojnë Selisë qëndrore.5. Krijimi Redaksisë së gazetës me staf të kualifikuar dhe nxjerrjen e gazetës çdo 2 javë.6. Organizimin në çdo vit të konferencave shkencore për ngjarjet jubilare.7. Gjetja e fondeve për Shtypshkronjën e Vatrës.8. Një Bibliotekë dinjitoze për Vatrën.9. Vazhdimi dhe thellimi i marrëdhenieve mes Vatrës dhe Organeve shoqërore e politike të SHBA-ve.10. Rregullimi dhe modernizimi i të gjitha Raporteve brenda Federatës Vatra në mënyrat më të mira të mundshme.

NGA DALIP GRECA*

Eshtё zbuluar dhe njё ndёr amanetet e fundit tё presidentit tё ndjerё tё Kosvёs, Dr. Ibrahim Rugova.Ndёr kёrkesat e fundit tё tij ka qenё edhe sjellja e njё arkivoli nga Amerika pёr ta pёrcjellё nga kjo botё.Kjo kёrkesё ёshtё mёsuar nё çastet e pasvdekjes dhe ёshtё pёrcjellё nga presidenca e Kosovёs pёr nё Amerikё.Amaneti i dr. Rugovёs i ёshtё besuar miqёve tё tij kёtu nё Nju Jork, familjes te vellezёrve Lek dhe Pashk Gojçaj.Ka qene John Gojçaj, i biri Pashkut, qё ka marrё mesazhin prej Prishtinёs.Kёshilltari i Presidentit Rugova, Sali Cacaj, pёrmes telefonit, e ka njohur John Gojçajn me kёrkesёn e fundit tё presidentit, njё ditё pasi kishte ngjare morti, pra te dielёn mё 22 janar. Kёshilltari e ka lёnё amanetin e presidentit tek familja Gojçaj dhe ka mbyllur telefonin, i bindur se arkivoli-amanet do tё vinte nё Prishtinё nё kohёn e duhur.Djemtё e Gojçajve u morёn me plotёsimin e amanetit qё u pёrcolli Prishtina. Nuk ishte aq i lehtё plotёsimi i kёsaj kёrkese, po tё kemi parasysh se ajo mbёrriti nё Nju Jork tё dielёn, njё ditё pas vdekjes. Edhe John-i, thotё se ka qenё shumё vёshtirё qё tё realizohej ky amanet pёr arsye kohe, pasi u pёrcoll nё njё kohё tё vonё dhe se ishte shumё vёshtirё qё tё gjendej njё mundёsi transportimi pёr nё Prishtinё nё mёnyrё emergjente. Pёrfundimisht arkivoli ёshtё gjetur nё njё shёrbim funerali nё -Nju Jork.Pasi u realizua blerja nga Vincenti dhe Agustini, u bёnё pёrpjekje pёr tё gjetur njё linjё fluturimi drejt Tiranёs e mё pas tё kalonte nё Prishtinё.Kjo mundёsi nuk u realizua pasi nuk u gjёt asnjё fluturim i lirё nё atё linjё. U zgjodh rruga tjetёr, arkivoli u dёrgua nё Milano dhe qё andej pёr nё Prishtinё. Leka mё tregoi se arkivoli mbёrriti nё Prishtinё nё kohёn e duhur, falё pёrpjekjeve tё djemeve tё familjes, tё cilёt nuk e lanё amanetin nё rrugё.Ndёrkohё miqtё e Rugovёs, Leka dhe Pashku u nisёn pёr nё Prishtinё pёr tё marrё pjesё nё funeralin e presidentit sё bashku me njё delegacion tё madh tё LDK-sё me nё krye kryetarin Agim Rexha.Lek Gojçaj thotё pas kthimit nga varrimi se ishte detyrim moral qё amaneti i presidentit tё Kosovёs tё mos mbeste nё rrugё por tё plotesohej.Kur e pyes Lekёn se çfarё mendon pёr arsyen qё e ka shtyrё presindentin apo kёshilltarёt e tij tё pёrcillnin njё amanet tё tillё, ai m’u pergjigj:Presidenti Rugova iku nga kjo botё duke e lёshuar tё gjithё besimin e tij tek Amerika. Ai besoi se Amerika, vendi i lirisё dhe demokracisё do t(ia silltё pavarёsinё Kosovёs sё martirizuar, ashtu siç i hoqi nga shpina represionin serb.Ai pёr gjithaçka i besonte Amerikёs sё bekueme dhe sa herё kthehej pёr nё Kosovё pas vizitёs, ndjehej i lumturuar. Kjo mund tё jetё njё nga arsyet pse edhe arkivolin e kёrkoi nga Amerika. Unё mendoj se kjo ёshtё njё kёrkesё simbolike, aq edhe shpirtёrore., ёshtё mё shumё njё mesazh sa sa njё dvshirё. Ne na vjen mirё-, shton Leka, qё amaneti i presidentit na u adresua neve si familje. Ne jemi miq tё kahershёm tё tij dhe e ndjejmё tё lehtёsuar veten qё e plotёsuam njё nga amanetet e tij, ndryshe do tё na mbeste plagё nё shpirt.Shpesh nuk m’i kanё kuptuar mesazhet qё kam pёrcjellё pёr presidentin Rugova, edhe nё ato urimet qё kam bёrё nё gazetёn Illyria, me rasin e festive tё Flamurit, çdo 28 Nёntor. Unё kam thёnё shpesh se Dr. Ibrahim Rugova ёshtё nga ata qё perёndia ia kishte dhёnё kombit tonё, siç i kishte dhёnё nё njё kohё tё caktuar Nёnё Terezёn, shenjtoren shqiptare, siç i pat dhёnё nё kohёt mё tё hershme edhe Gjergj Kastriotin(Skenderbeun). Dr. Ibrahim Rugova erdhi tamam si shenjt dhe iku si i tillё. Ai besoi se njё ditё liria e Kosovёs do tё vinte dhe nuk e humbi kurrё shpresёn. Ai iku me pavarёsinё nё prag tё dyerve tё Kosovёs, ai iku por i la popullit tё vet njё vёmendje shumё tё madhe ndёrkombёtare.E pamё me sy se sa madhёshtore ishte ikja e tij. Edhe me vdekjen e vet dr. Rugova i shёrbeu kombit tё vet, ia rriti shpresat Kosovёs. Kurrё nuk na kanё parё sytё njё vёmendje aq tё madhe ndёrkombёtare nё raste tё tilla.Se si e ndjeva veten kur preka arkivolin e tij, arkivolin prej Amerike. Sikur ndjeva shpirtin e tij tё lehtёsuar.Mbaj mend se nё ato çaste pershperita me vete:Prehu i qetё nё dhe’un e Kosovёs sё lirё, i shtrenjti president! Ti e kreve detyrёn tende!Ti u sakrifikove pёr t’i shёrbyer popullit tёnd!Nuk mё harrohet shprehja e njё plaku qё takuam atje. Ai se ç’formuloi nje fjali qe mё mbeti nё mendje.Selim Spahiu ia thonin emrin. Ai,kur u takua me ne, tha:” Edhe strajcёn mё bajtё nё krah, mos iu ndani rrugёs sё dr. Ibrahim Rugovёs, vetёm ajo ёshtё rruga e drejtё, qё nuk humb nё pyll.Ndёrsa Pashku, kur shkroi nё Librine Zi tё vdekjes, i dridheshin duart, por ama fjalinё qё i tha shpirti, e shkroi:Ghandi i dytёYlli i dritёs. Shenjti shqiptarNёnё Terezёs i pёrngjan…Edhe unё,shton Leka- shёnova me dridhje dore fjalinё qё mё tha zemra ato çaste dhimbjeje. Tek shkruaja ato fjalё mё vinte nё mendje portreti i tij, miqёsia e tij e sinqertё, takimet e panumerta qё nga viti 1991.Mё pas Leka mё tregoi se ishte e pazёvendёsueshme miqёsia me dr. Rugovёn. Mbaj mend thotё ai se nё shumё intervista qё dhashё pёr radiot e televizionet e atjeshme,ia rrita nderёn, nё njerёn e krahasova Gjergj Kastriotin, nёnё Terezёn dhe Ibrahim Rugoven. E quajta te helmuar shekullin qe shkoi se na mori nёnё Terezёn, po kёshtu kёtё fillimshekulli se na la pa Rugovёn, por jemi krenarё se kemi fituar njё shenjtёreshё, siç ёshtё Nёnё Tereza dhe njё symbol Kombёtar, qё ёshtё Rugova…. Humbёm njё mik tё rrallё, ndёrsa Kosova dhe kombi shqiptar, humbёn njё udhёheqёs tё pazёvendesueshёm.Kush ishin vellezёrit Gojçaj?Lek & Pashko Gojçaj kanё emigruar nё Amerikё nga Malёsia, fshati Sukrugj ne mesin e viteve (70 tё shekullit tё kaluar. Jetuan pёr dekada sё bashku dy familja tё mёdha nё rrethinat e pasura tё Nju Jork-ut, nё njё shtёpi moderne, nё zonat mё tё pasura tё kёtij shteti. Sipas librit”Shqiptarёt e Amerikёs “ tё Vehbi Bajrami, nё vitin 1999 shtёpinё e vёllezёrve Gojçaj e kёrkuan pёr ish presidentin Klinton. Madje u bё dhe disa emisione televizive ne kanale prestigjioze te Nju Jork-ut. Gazetari komentonte:” Kjo ёshtё njё shtёpi ideale pёr presidentin Klinton.Ka shumё dhoma, ndodhet mes njё gjelbёrimi magjepёs, ka liqenin e vet, ka dhe pompёn e benzinёs nё oborr. Çfarё i mungon tjetёr kёsaj shtёpie”?Ato ditё u shkrua nё shtypin serb se shqiptarёt po ia falnin shtёpinё presidentit Klinton si dhuratё pёr bombardimin e Serbisё. Ndёrsa Leka sqaroi po ato dite median; nuk ёshtё e tamam e vёrteta ashtu:” Ne i thamё kompanisё qё u interesua se vёrtetё shtёpia ёshtё vlerёsuar me mё shumё se 4 milionё dollare, por pёr presidentin Klinton ne nuk i vёmё çmim, le ta marrё sa tё doje ai! Nё tё vёrtetё presidenti bleu nё tё njёjtёn zonё, por njё shtёpi nё pёrmasa mё tё vogla; ai ёshtё fqinjё me njё tjetёr familje shqiptare nga Kosova, me njerin prej vёllezёrve Osmani.Gojçajt, pёr tё qёndruar tё lidhur me rrёnjёt e vendlindjes, kanё rindёrtuar edhe njё shtёpi nё vendlindje, nё Malёsi. Shtёpia ёshtё e madhe, dykatёshe. Madje kur u pёrurua ajo u mblodhёn pёr ta festuar mё shumё se 100 tё ftuar, tё krishterё e myslimanё.Çdo vere familja shkonte atje pёr pushime.Familja Goçaj pёrmendet edhe pёr atdhetarizmin e saj ndaj çёshtjes kombёtare. Ata janё ideatorёt, realizuesit dhe sponsorёt e shtatoreve tё Nёnё Terezёs, tё ngritura nёpёr vendbanimet e shqiptarёve. Kjo shtatore , vepёr e tre skulptorёve nga tre besimet; katolik, orthodoks dhe musliman; Vasil Rakaj, Sadik Spahija dhe Vasiliev Nini nga Shqipёria, sё pari u pёrurua nё vendlindje, nё Tuz tё Malit tё Zi, nё tetor tё vitit 1997. Mё pas, mё 10 shtator 2000, shtatorja u vendos nё Nju Jork. Mё 2 korrik 2002 njё shtatore tjetёr u vendos nё Prishtinё. Kjo ishte njё perpjekje e vёllezёrve Gojçaj pёr t’i bashkuar shqiptarёt me anё tё simboleve kombёtare. Pёrpjekja nuk mbaron kёtu, njё shtatore e Nёnё Terezёs ёshtё vendosur nё qytetin problematik tё Mitrovicёs, njё tjetёr nё atё tё Strugёs, njё nё Michigan. Kёsisoj vёllezёrit Gojçaj u kthyen nё institucion kombetar. Atё qё nuk e ka bёrё njё shtet e kanё realizuar dy vёllezёrit atdhetar.Ata kanё tentuar qё shtatoren e Nёnё Terezёs ta vendosin edhe nё mjediset e Kombeve tё Bashkuara por nuk ia arriten pvr shkak te procedurave dhe rregullave burokratike.PS: Vellezerit Gojçaj nuk jetojne me. Pashko Gojaçaj u nda nga jeta me 9 Janar 2018, ndersa Lek Gojçaj u nda nga jeta me 4 Gusht 2020. Pushofshin ne Paqe!

*21 Janar 2006(Botoi Gazeta Illyria ne Nju Jork, Koha Jone ne Tirane.

Nga Kevin Haxhiu*

Pas shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë në vitin 1912 një vitë më vonë në vitin 1913 në Konferencën e Ambasadorëve në Londër Fuqitë e Mëdha vendosën copëtimin e territorit të Shqipërisë në favor të vëndeve fqinje.Në vitin 1915 Traktati i fshehtë i Londrës vendosi që territori i Shqipërisë të copëtohej edhe më shumë se në vitin 1913.Në vitin 1918 në Konferencën e Paqes në Paris nga Fuqitë e Mëdha (Blloku i Antantës-fitues të luftës) dhe vëndet fqinje kërkuan që Traktati i Fshehtë i Londrës i vitit 1915 të zbatohej.Delegacioni i dërguar nga qeveria e Durrësit nuk po e përfaqësonte aspak si duhej Shqipërinë duke mos i dhënë asnjë zgjidhje këtij problemi të madh.Gjatë gjithë kësaj kohe Shqipëria ishte në kaos dhe rreziku për copëtimin e saj ende vazhdonte.Ndaj patriotët shqiptarë të gjendur në këto rrethana vendosën që në Shqipëri të mbahej një tjetër Mbledhje Kombëtare që të mbronte Pavarësinë e Shqipërisë dhe territorin e saj.Në muajin nëntor të vitit 1919 u mblodh organizata nacionaliste “Krahu Kombëtarë” në shtëpinë e ish Prefektit të Durrësit Abdyl Ypi.Në këtë takim merrnin pjesë patriotë shqiptarë të cilët diskutuan për mbledhjen e një kongresi kombëtarë pasi rreziku për copëtimin e Shqipërisë ishte i madh.Në këtë takim u vendos që t’i bëhej një thirrje Parisë së Lushnjes pasi në qytete të tjera ishin bërë përpjekje por nuk arritën dot të organizonin mbajtjen e një kongresi.Ata iu drejtuan patriotit Sheh Ibrahim Karbunara dhe në 31 dhjetor 1919 patriotë lushnjarë që i përkisnin parisë së qytetit të Lushnjes u mblodhën në Teqenë e Karbunarës.Atje u ngrit edhe Komisioni Nismëtarë me 28 anëtarë për Thirrjen dhe Organizimin e Kongresit.Anëtarët e Komisionit Nismëtarë për Thirrjen dhe Organizimin e Kongresit të Lushnjes ishin:Besim Nuri,Ferit Vokopola,Nebi Sefa,Qemal Mullaji,Eshref Frashëri,Sheh Ibrahim Karbunara,Abedin Nepravishta,Bajram Haxhiu,Taullah Sinani,Llazar Bozo,Emin Vokopola,Zija Mullaji,Mustafa Vokopola,Jonuz Sefa,Skender Pojani,Kadri Jenisheri,Teki Libohova,Filip Papajani,Jakov Bozo,Andrea Papaj,Qerim Arapi,Rasim Hoxha,Arif Kurti,Abdyl Aziz,Muntar Luarasi,Hamit Xheka,Reshat (Hysni) Shazivari,Hasan Islami Like.Komisioni Nismëtarë nisi ftesa me objekt që çdo krahinë e Shqipërisë të zgjidhte delegatët e saj që do ti përfaqësonin në Kongres.Komisioni gjithashtu përgatiti organizimin e mbledhjes,krijimin e kushteve për delegatët gjatë kohës që do të qëndronin në Lushnje,organizmin e forcave vullnetare për të mbrojtur dhe siguruar qetësinë gjatë kohës që do të mbahej mbledhja.Kongresi u mblodh në Lushnje në shtëpinë e Kaso Fugës në 21-31 Janar 1920.Në Kongres morën pjesë 56 delegatë ku gjithësecili përfaqësonte krahinën prej nga ishte zgjedhur.Delegatët në Kongresin Kombëtarë të Lushnjes janë:-Prefektura Durrës:Abdi Toptani,Irfan Ohri,Mytesim Këlliçi,Rexhep Jella,Shezivar Alltuni,Xhaferr Ypi.-Malësia e Gjakovës:Hasan Batusha,Xhemal Beg Bushati.-Prefektura Dibër:Ahmet Zogu,Dine Dema,Dine Nasuh Maqellara,Ramiz Daçi.-Prefektura Shkodër:Ejup Sabri Bushati,Hoxha Kadri,Mati Logoreci,Ndoc Çoba,Rexhep Shala,Xhemal Naibi.-Prefektura Elbasan:Aqif Pashë Elbasani,Adem Gjinishi,Asllan Shahini,Filip Papajani,Kasem Sejdini,Qazim Dyrmishi,Sali Ceka.-Prefektura Korçë:Beqir Rusi,Eshref Frashëri,Ferid Frashëri,Gjokë Ndini Gusho,Idhomen Kosturi,Koço Kota,Sali Butka,Selaudin Blloshmi.-Prefektura Berat:Bektash Cakrani,Hysen Nikolica,Iliaz Vrioni,Kamber Belishova,Llambi Goxhomani,Llazar Bozo,Spiro Papa,Sheh Ibrahim Karbunara.-Prefektura Vlorë:Dhimitër Qypi,Myqerem Hamzaraj,Qazim Kokoshi,Ymer Ali Radhima.-Prefektura Gjirokastër:Ali Këlcyra,Ali Kumbaro,Arshi Shehu,Dervish Seit Grosha,Kasem Radovicka,Kiço Koçi,Rasim Babameto,Shezai Çomo,Spiro Kosova,Veli Harshova.-Diaspora:Sotir Peçi.Kongresi i Lushnjes vendosi që nuk do të pranonte asnjë vendim për copëtimin e Shqipërisë nga Fuqitë e Mëdha në favor të vëndeve fqinje dhe u shpreh për pavarësinë e plotë të Shqipërisë.Kongresi rrëzoi qeverinë ‘italiane’ të Turhan Pashë Përmetit dhe delegacionin e dërguar prej saj në Konferencën e Paqes në Paris pasi nuk po e kryenin funksionin për të cilin ishin zgjedhur në dhjetor  1918 në Kongresin e Durrësit.Në kongres u zgjodh një qeveri e re me Kryeministër Sulejman Delvinën,zëvëndëskryeministër dhe Drejtor i Përgjithshëm i Punëve Botërore Eshref Frasheri,ministër i punëve të brëndshme Ahmet Zogu,ministër i punëve të jashtëm Mehmet Konica,ministër i financave Ndoc Çoba,ministër i drejtësisë Hoxha Kadri,ministër i luftës Ali Riza Kolonja,ministër i Arsimit Sotir Peçi,Drejtor i Përgjithshëm i Post-Telegrafit Idhomen Kosturi.Kongresi zgjodhi dhe delegacionin e ri shqiptarë pranë Konferencës së Paqes në Parisë me anëtarë:Imzot Luigj Bumci,Mehmet Konica,Mihal Turtulli.Kongresi zgjodhi në krye të shtetit një organ kolegjial Këshillin e Lartë (Regjenca) në të cilin bënin pjesë Aqif Pashë Elbasani,Mihal Turtulli,Imzot Luigj Bumçi dhe Abdi Toptani.Në Kongresin e Lushnjes u zgjodh edhe Senati me 37 senatorë që do të kryente funksionin legjislativ.Kongresi i Lushnjes miratoi aktin kushtetues “Bazat e Kanunores së Këshillit të Lartë” (Statuti i Lushnjes) me 6 nene dhe në të  cilën sanksionohej sovraniteti i plotë i shtetit shqiptarë dhe kjo bazohej edhe në të gjitha vendimet që u miratuan në kongres.Forma qeverisëse që sanksionohej në Statutin e Lushnjes ishte Monarkia por që vëndin e saj e zuri Këshilli  i Lartë deri në ardhjen e mbretit në fron.Senati dhe “Bazat e Kanunores së Këshillës së Lartë” përfaqësojnë  i pari Parlamentin dhe e dyta Kushtetutën e Parë Shqiptare sepse u zgjodhën e u miratuan nga një kuvend kombëtarë (Kongresi i Lushnjes) që përfaqësonte vullnetin e popullit shqiptarë.Pas përfundimit të punimeve të Kongresit në 31 janar 1920 Ministri i Punëve të Brëndshme Ahmet Zogu u dërgoi çdo prefekture një qarkore me anë të së cilës populli njihej me vendimet që ishin marrë në Kongresin Kombëtarë të Lushnjes.Qeveria e Durrësit e cila kishte përkrah saj italianët bëri përpjekje për të mos e njohur Kongresin e Lushnjes dhe vendimet e tij.Gjithashtu u përgatit për të sulmuar organet e reja të zgjedhura në Kongresin e Lushnjes.Nisur nga kjo gjëndje disa prej delgatëve mendonin të qëndronin edhe për disa ditë në Lushnje deri sa të qetësohej gjëndja por në këto rrethana  tepër  i  gatshëm dhe i guximshëm për të vendosur organet e reja në Durrës ishte Ministri i Punëve të Brëndshme Ahmet Zogu i cili edhe kur erdhi si delegatë në Lushnje garantoi sigurinë për mbledhjen kombëtare me forcat e tij.Ahmet Zogu kryesoi udhëtimin për në kryeqytetin e Shqipërisë Durrës por kur u njoh me rezistencën e italianëve që ishin atje,Zogu për të shmangur përplasjen vendosi me zgjuarsi dhe maturi që përkohësisht organet e reja qeverisëse ti vendoste në Tiranë sepse kryesore në atë kohë ishte të fillonin punën institucionet.Më 11 shkurt 1920 institucionet e zgjedhura në Kongresin e Lushnjes hynë në Tiranë ku patën një pritje madhështore nga populli dhe Tirana “de facto” u bë kryeqytet i përkohëshëm i Shqipërisë.Shqipëria që prej kohësh ishte e pushtuar dhe në rrezik nga planet grabitqare të fuqive të mëdha për ta coptuar edhe më shumë territorin e saj,tashmë nga vendimet që u morën në Kongresin e Lushnjes do të ishte e lirë dhe me institucionet e saj sovrane,të ligjshme dhe demokratike.

* KEVIN HAXHIU – Stërnip i Nismëtarit të Kongresit të Lushnjes, Patriotit Bajram Haxhiu.

Nga Visar Zhiti 

BURGU, ARRATISJA DHE TRIUMFI I KASO HOXHËS

(Vlera dhe porosi nga libri “Tokë e bukur, kohë e shëmtuar”) 

Kur nga Instituti i Studimeve të Krimeve të Komunizmit (ISKK) në Tiranë, më erdhi me e-mail dorëshkrimi i një bashkëvuajtësi në burgun e Spaçit, që tani jeton në SHBA, Kaso Hoxha, me qëllim që ta shikoja dhe se mos shkruaja ndonjë gjë për të, kur e përfundova së lexuari, mendova që pse duhet të dilte kaq vonë ky libër me kaq interes, i shkruar kur në Shqipëri kishte ende diktaturë, nuk ishte shëmbur as Muri i Berlinit, që ndante si të thuash botën në dysh, njerëzit kudo, dhe perandoria komuniste nuk kishte rënë.

Janë kujtime, fletë ditari, rrëfime, duke u shtuar dhe vjershat, të gjitha të shkruara gjatë një dekade e gjysmë, që nga 1970 e deri në 1985. 

Siç e kemi thënë, pas viteve ‘90 në letrat shqipe erdhi dhe një “letërsi tjetër” nga burgjet dhe kampet e internimeve, memuaristikë, tregime, poezi, romane, drama, etj, që sollën të vërtetat e munguara, vuajtjen dhe ankthin dhe tmerret nën diktaturën e gjatë, shpresën për liri, duke e pasuruar kujtesën njerëzore me përvojë dhe porosi, patjetër dhe me art. Dhe u bënë zotërues në letërsinë tonë të tanishme.

Në këtë vargan shtohet dhe libri i Kaso Hoxhës. Ndoshta më mirë që del tani, kur, jo vetëm po duan ta harrojnë shëmtinë e asaj kohe në diktaturë, me qëllim mbulimin e krimit shtetëror, por ka një hovëzim të nostalgjisë për atë kohë, kur fantazma e diktatorit Enver Hoxha po endet nëpër Shqipëri. Edhe në Europë, në atë Lindore, ka një “keqardhje” për regjimet komuniste, që lidhet me fanatizmat e mbetura në botëkuptimide, por dhe me anën materiale bazike, të atyre që kishin të siguruar vendin e punës, strehimin, entuziazmin, karrierën, lavdinë, qytetin disi të pastër pa makina, ostalgie po e quajnë me një neologjizëm sipas flalës gjermane ost, pra nostalgjia e lindjes, Më shumë për Bashkimin Sovjetik dhe është shpifur dukuria “Stalinobul”, me dekor imazhe të Luftës II Botërore.

Po në Shqipërinë tonë? Harresë e qëllimtë. Me muzeume “Bunkart-1”, “Bubkart- 2”, “Shtëpia me gjethe”, e të shtëpi të tjera, që tregojnë veç fuqinë e diktaturës si shtet, por pa muzeume të qendresës, te burgjeve apo kampeve a thjesht të një apartamenti të ngushtë, ku jetohej si mos më keq, e dëgjonin fshehurazi lajmet nga bota e lire Perëndimore. Në krye më së shumti kanë dalë bijtë e atyre që ishin në krye dhe bëjnë propagandë me të moshuarit e tyre, me profesorët e tyre, me të rinjtë e tyre, me militantët e tyre, me paranojën gjenerale, pa kërkuar asnjë lloj faljeje, duke zbrazur breshëri fjalësh – si armët e skuadrave të tyre të pushkatimeve të dikurshme – nëpër studio televizeve, ku i ftojnë duke i mbushur mendjen vetes se ai regjim ashtu si vetë Enver Hoxha kishin më shumë të mira se sa të këqia. Dhe Presidenti i Republikës guxon dhe dekoron, krahas ndonjë ish të persekutuari për qendresën, edhe persekutorë për kryerjen e detyrës, pra për persekutimin.     

Prandaj dhe libri i Kaso Hoxhës është i nevojshëm, sidomos për tani, duke na dëshmuar dhunën, sistemin çnjerëzor diktatorial, robërinë, duke i treguar persekutorët me gisht dhe duke mos pushuar së urryeri, në emër të dashurisë dhe lirisë.

Rreket të sjellë më qenësoret, që s’janë vetëm jetë e tij, të cilat nuk duhen harruar, përndjekjet dhe burgun, arratisjen pas burgut në Greqi dhe mërgimin në SHBA, mes bashkatdhetarëve në Çikago. Një si antiUliks modern, që nuk shkon në atdhe, por i ikën atij, për t’i shpëtuar fatit-qikllop dhe monstrave të regjimit.  

Autori dëshmon me një thjeshtësi goditëse, ashpër, edhe pse punën me fjalën ai nuk e quan mjeshtëri të veten. I intereson e vërteta, sado e rëndë qoftë ajo dhe mësimet që nxirren prej saj. Nuk i intereson as emri i tij e as njohja. Prandaj dhe mbase është vonuar ky botim. Duke dyshuar kudo përreth, edhe me të drejtë, vetëm te vetja jo. 

E nis që me bashkëfshatarët e tij në fshatin më jugor, në Markatin çam, në kufi me Greqinë, me familjen aty dhe punët, me brigadierët, provokatorët, sekretar partie, kryetar kooperative, operativin, shefin e Degës së Punëve të Brendshme, operativin në burg, policë, komisar, komandant, drejtorin e burgjeve në rang republike, nuk kursen as bashkëvuajtësit, shkon te ministri i brendshëm, kryeministri, anëtarët e Komitetit Qendror të Partisë, diktaori Enver Hoxha. Fajtorë të gjithë. Njerëz të shëmtuar. Ndërsa në gojën e një provakatori e dëshmitari të rremë në burg, kur i vërsulet për ta linçuar një bashkëvuajtës, bashkëfshatar dhe shoku më i ngushtë  autorit, ka vënë fjalët: “…fajtor jam, por ka fajtorë më të mëdhenj se unë që më detyrojnë…”

Lebetia e tij është kudo në libër. Madje ai më të rëndësihme ka denoncimin e diktaturës në Shqipëri në emër të vuajtjes së njerëzve dhe kjo arrin kulmin, kur ai, i porsa arratisur, e bën këtë gjë në një televizion grek.

Nga njerëz të shëmtuar, pranon të kalojë në përfundimin kohë e shëmtuar. Por toka është e bukur, thotë, e do atë, e çmon dhe mirësinë e di të jetë mirënjohës.

“Njerëz të rinj, tokë e lashtë,” ishte titulli i librit të botuar në diktaturë i shkrimtarit çam Bilal Xhaferri, që ai e adhuron dhe sipas atij shembulli ai e quan librin e tij Tokë e bukur, kohë të shëmtur, hapësira dhe koha bashkë, e mira dhe e keqja – përzjerë. 

Dhe s’e di pse, teksa e lexoja, si asosacion idesh më erdhi në mendje një poezi e Pasternakut për çmimin Nobel, një strofë e saj, kësisoj desha ta përshtas dhe ta rimoj në shqip dhe unë: 

A jam vrasës, bëra faj,

Pse më dënuan me mashtrime? 

Botën unë veç bëra të qajë

Me bukurinë e tokës time.

Ja, pra dhe faji ynë, treguam se cilët e shëmtojnë bukurinë e shpirtit të njerëzve, cili sistem shoqëror, me ç’doktrinë. Ja, dhuna, vrasjet. Edhe Kaso Hoxha mes nesh të përlot me ato që rrëfen. Diktatura dhe postdiktatura. Stanjacioni i rrezikshëm.

“Banaliteti i së keqes”, siç e quan Hannah Arendt, është përhapur si pandemi, me keq se diktatura e tanishme e Covid-19. Sipas saj, ka një ndryshim thelbësor mes diktaturave moderne dhe tiranive të mëparshme, se terrori nuk përdoret më për të shfarosur njerëz, kundërshtarë, e të friksosh ata që mbeten, por si një makineri për të sunduar masat plotësisht te biduar. “Kur të gjithë janë fajtorë, askush s’është fajtor; pohimet për faj kolektiv janë mbrojtja më e mirë e mundshme kundër gjetjes së keqbërësve, si dhe justifikimi më i mirë për ata që s’bëjnë asgjë”, – na mëson bashkëvuajtësja, prapë Hannah Arendt.

“Po si është e mundur që një ideologji me pretendime humaniste, të pillte praktika nga më çnjerëzoret në historië e njerëzit?” – pyet një bashkëvuajtës tjetër, Aleksander Sollzhenicin. Vetë ajo ideologji i ka në doktrinë ato praktika çnjerëzore, do të thosha, janë bashkë, pa asnjë iluzion.

Nga libri i Kaso Hoxhës dolën së fundmi disa në median e shkruar shqiptare, duke tërhequr vëmendjen. Pra kishte prapë nga vuajtja dhe kishte ende libra të pabotuar, që e dëshmojnë atë. Po kush është ky? – pyesnin. – E njeh? Dhe shoh se autori është në Chicago, jo larg meje. Një bashkëvuajtës imi këtu? Po do të doja ta takoja patjetër. Mezi ia gjeta numrin e celularit. Jetonte i veçuar, me gruan e tij greke, pa u përzierë me të tjerët. Dhe e lamë të shiheshim. 

Mes marsi. Erdhi me veturën e tij që shkëlqente. Doli që të më priste. Që të përqafoheshim. Edhe fytyra i shkëlqente. Kishte mirësi dhe siguri. Dhe thinja mbi krye. Ndjehej i realizuar. Ku të shkojmë? Ku të duash, ju jeni i vjetër këtu… 

Vetura rendëte pa besueshëm mes peizazheve plot dritë. Doja ta përfytyroja me rroba burgu, të dobët, të ri, në rreshtat e zymtë a kur shtynim vagonat si skllevër, por s’po ia dilja dot. A kemi qenë ne? Buzëqeshi paksa. 

Ndalëm në një lokal plot xhama e shkallë. Ende nuk ishin vendosur rregullat e rrepta të pandemisë së Covid-19. Po ne të mësuar ishim. Zumë një tryezë të largët dhe ai hapi çantën e tij prej lëkure. Duke rrufitur kafe të madhe amerikane, shikoja fletët që kishte nxjerrë nga burgu i Spaçit, ditar mynxyre, të shkruar me dorë, me atë shkrimin e vështirë që u ngjante dhe telave me gjëmba, Poezi. Fotokopje gazetash te huaja, greke kryesisht, që kishin botuar artikuj, kur qe arratisur dhe denonconte diktaturën. Telefonuam me cellular bashkëvuajtës të tjerë në New York, Florida, s’e di pse, për t’u bindur që kemi qenë dikur a që ishim tani. Kujtuam. E pyeta për shkrimtarin Bilal Xhaferri. Dyshoj në vdekjen e tij, më tha. Ia gjetëm të shkulur aparatin e oksigjenit në spital. Kur u lirove ti, Kaso? – e pyes. Me amnistinë… I tregoj të gjitha në shënimet e mia… 

Pastaj na mbylli diktatura e Covidit – 19 dhe shtuam bisedat telefonike dhe mesazhet. Që s’duan maskë, thashë. Deri sa më erdhi dorëshkrimi i kompjuterizuar nga ISKK-ja. Teksa e lexoja, mes shumë ndodhive të përbashkëta, aq sa më dukej ndonjëherë se po shfletoja librin tim të burgut, përjetuar nga një tjetër, parë në mënyrën e vet. u befasova, kur gjeta dhe emrin tim, madje dhe vargje të miat të shkruara në Spaç, që ia kishte dhënë një mik i përbashkët. Bajo-ja im, siç e thërras në librin tim. Nuk e dija që dhe Kasoja paskësh qenë mes lexuesve të mij të pakët e të fshehtë, por aq besnikë të burgut, që po të zbuloheshin, dënoheshin sa autori, në mos më shumë. M’i përsëriti vargjet dhe kur folëm. E pyesja për ndonjë çështje, datë, sqarim, etj. 

Me tha që dorëshkrimet e tij kishte dashur t’i botonte Bilal Xaferri që atëhere në revistën shqip të Çikakos, “Krahu i shqiponjës”, pjesë-pjesë, do t’i zgjidhte e redaktonte, por fati s’deshi. Ndërhyri vdekja. Siç duket të ra ty për ta kryer këtë punë… E ndjej dhe si mision, i thashë.  

Siç duket, nga që Kasoja ka qenë bujk në atdhe, e di se nga pema në fund të fundit janë frutat, por duhen më parë dhe krasitjet, interesi për to dhe  prandaj është shoku, nëse e bën më mirë, po kështu dhe në mërgim, në SHBA, duke bërë punë të ndryshme, mur, pica, në restorantet e tij, etj, ai ka ngritur muret e kujtimeve të veta, të një shtëpie që duket se nuk mbaron, por ama duke e ushqyer kujtesën e përbashkët. 

Po përjetoja burgun. Fryn dhe ashk çam, kujtesë e asaj përvuajtjeje, e ngujuar aty, shih, shih, shqetësim dhe për Kosovën, ankth për lirinë, dhunë dhe gjak, etj, etj, Kasoja i do dhe vargjet. Ai ka dhe një grusht me poezi, që donin gdhëndje, më shumë përshtatje nga poetët që i mësonte në burg, si Hajne e Esenin, teksa merrej dhe me greqishten, gjuha e vendit fqinjë, ku dhe mund të ikte, me italishten, lexonte nga Dantja, kështu thotë, anglishten, e nxuri për Shekspirin, më shumë për ëndrrën amerikane.  

Po ndal, si të thuash te pjesa e dytë e librit, arratisja në Greqi. Ka kaq shumë interesant e risi në letrat që i vinin në kamp, nga njerëzit e tij të ikur në SHBA, të afërt dhe miq dhe të panjohur, i uronin që kishte mundur të dilte gjallë nga kthehtrat e diktaturës, por të bënte kujdes nga Sigurimi i Shtetit, se vepronte dhe aty, edhe nga grekërit vetë – dhe letrat shkonin në Greqi, – ndokush të mallëngjente me pyetjet për vete, nëse e kishte gjallë nënën në fshat, po fëmijët ç’bënin, nuk dinin gjë, se nuk u vinin letra prej andej dhe nuk u shkonin, se Shqipëria ishte e mbyllur si një burg i madh dhe të gjithë kishin nga një mallkim për diktatorin Enver Hoxha, “që na ndau për së gjalli”, thoshin. Të presim krahë hapur, i mbyllnin letrat. Dhe arrihet kulmi me kontaktet me Amnisty International. Çon klithmën e të burgosurve shqiptarë atje, kur ne nuk dinim gjë. 

Dhe mbërritja në SHBA. Çfarë fati! Pas burgut ishin arratisur për të ardhur këtu dhe shkrimtari Arshi Pipa, edhe profesor Sami Repishti. Këtu erdhi dhe pinjolli i Frashërllinjve të mëdhenj, Mit’hat Frashëri, kreu i Ballit Kombëtar me nacionalistët të tjerë, profesorët Stavro Skëndi, Isuf Luzaj, etj. Shqiptarët ndërkaq kishin “Vatrën” e tyre dhe gazetën “Dielli”, themeluar nga përlindasit Faik Konica e Fan Noli. Këtu ishin dhe varret e tyre. Janë dhe kishat shqiptare dhe Teqeja e Baba Rexhepit. Radioja “Zëri i Amerikës” fliste dhe shqip.  

Lufta e ftohtë atëhere bënte që dhe antikomunizmi të ishte më i nxehtë. 

Nëse ky libër do të ishte botuar që atëhere, do të hynte në prijëtarët e botimeve të asaj që po e quajmë: letra të kujtesës. Del tani, si dëshmi dhe përforcim i asaj kujtese, një prurje origjinale, me vlera të veçanta. Dhe del në këtë vit, kur dhe autori, Kaso Hoxha, u bë 70 vjeç. Është dhurata që na jep ai. Ne – mirënjohjen.   

Më bën përshtypje se në libër na zbulohet më hapur nga mendësia diasporës, jo aq arratiake sa vetë ata. Si e mbetur në vend. Ku gjen dhe përçarjet. E sillte Sigurimi i Shtetit, thuhej. Po thashethemet e hatërmbetjet e zëmërimet me tepri? Vetëm ndër markaqiotët e tij ishin këto? Apo kudo ndër shqiptarët? Po kështu bëjnë dhe grekërit, të thonë. Ballkani dhe jo vetëm. 

Dhe sikur vazhdon dhe me diasporën më të re, ku janë bashkë shqiptarë dhe nga Kosova, Maqedonia e Mali i Zi e janë përzierë nga Shqipëria dhe ish të persekutuar a të kahut të tyre, me urrejtjen për sistemin që lanë, dhe ish persekutorë a të kahut të tyre, me atë (n)ostaligjinë që i karakterizon e që dinë ta përhapin. Sikur të mos mjaftonte tani Covid- 19, por dhe “84” orwelliane. 

Duke qenë bashkë, duket se është arritur dhe më e mira, bashkëbisedimi, mirëkuptimi, bashkimi i kujtesave, një lloj pajtimi. Ndërkaq shoh që ka dhe nga ata që kur ishin larg, me një oqean në mes, flisnin me njëri-tjetrin aq të përmalluar, me WA e kamera, por me t’u bërë bashkë, pas një a dy takimesh të përzemërta, nis e kundërta, pakësohen ndjeshëm miqësia, mirëkuptimi, të duhet sprapsja e trishtë, largësia prapë, harresa. A thua ndodh dhe “banalizimi i së mirës”, nëse perifrazojmë Hannah Arendt? 

Gjithsesi diaspora shqiptare në SHBA është e fuqishme, aktive, e suksesshme, me shoqata e bisnesmenë, e vëmendshme ndaj dheut amë, ka institute, katedra, lidhje shkrimtarësh shqiptaro-amerikanë, “Illyria” – gazetë tjetër e shqiptarëve, botime, etj. dhe mund të bëjë shumë më tepër si në SHBA dhe në Shqipëri. Mund të bashkohen më shumë e më shpesh, ta kërkojnë njëri tjetrin, kanë ç’t’i thonë dhe kanë ç’të bëjnë.

Po nëse ndokush do të donte të bisedonte me një të arratisur, që ka bërë dhe burg në diktaturë, që të dijë nga ndryshimet dhe mosndryshimet, me dëshmi që i duhen kolektive, le të hapë librin e Kaso Hoxhës. Që ka triumfuar. 

\

Frano Kulli

Dje, në përkujtimin e 554 vjetorit të vdekjes së heroit tonë kombëtar, Gjergj Kastrioti-Skënderbeu ishte edhe ambasadori i Republikës së Austrisë Dr. Christian Steiner. Pa bujë, pa tam tame; pa eskorta që me zhaurimen e tyre këso ditësh bllokojnë  e ia marrin frymën pothuajse së krejti jetës urbane dhe interurbane, në arealin ku ato ndodhin. Madje edhe kur kalojnë zyrtarucët tanë të rangut të ministrave.Vetvetishëm të vinte një ndjenjë ngrohtësie, në ditën me mot të ftohtë e të vrejtur të mbas mesjanarit, aty mbrenda memorialit të hapur që i rri si mburojë kishës së rrënuar të Shënkollit ku prehet heroi ynë. Më mbas veprimtarisë, unë ia shpreha ndjesinë time edhe kryetarit të bashkisë, të zotit të shtëpisë, zotit Pjerin Ndreu, për ftesën e qëmtuar. Ai është  falënderues për ndihmën që shteti dhe populli austriak jep në Lezhë, në arsimin profesional…më heret qysh në fillimvitet ’90 në rindërtimin e rrjetit të spitalit rajonal  aty. Dhe për krejt më së fundi, dy-tre muaj më parë, edhe për ndërtimin e dy urave të bukura mbi lumin Drin , që ndërlidhin dy brigjet e lumit por edhe të sotmen e qytetit me lashtësinë e tij; të bardha, të ndritëshme, shenjuese elegante të nevojës për urbanizimin me shije të qytetit.Për sot e për të ardhmen.   Austriakët, gjithherë kanë ndërtuar ura ndër ne e me ne. Në tetorin e vitit që shkoi, në cep të Urës së Bunës , në Shkoder, me një ceremonial modest, rivendosej i restauruar, guri memorial, që shënonte përfundimin e ndërtimit të Rrugës Shkoder-Shirokë. E kishte vendosur njëqind e sa vjet më parë, në vitin 1916 Ushtria Perandorake Austro-Hungareze. Kurse për rivendosjen ishte kujdesë Gjergj Leqejza, konsulli i nderit i Austrisë në Shkoder, biznesmeni fort i njohur e i suksesshëm shkodran, por edhe filantrop me shembuj punësh të mira e të bukura , sidomos në fushen e trashëgimisë së kulturës e civilizimit tonë. Në korrikun e po atij viti, po ashtu, në vijim të platformës së ndërtimit të një administrimi austro-hungarez të Shqipërisë ata  fillojnë hartimin e statistikave të popullsisë, të vendit, të ndërtesave e të  sistemit të matrikullimit. Pra një “census”  i përkorë, produkti i të cilit gjëndet sot në Arkivin qendror  të Shqipërisë. Për krejt territorin e asaj Shqipërie, të përcaktuar nga Konferenca e Ambasadorëve në Londër. Por një dëshmi tjetër e gjithë asaj çfarë u bë në atë periudhë e sjell në librin e tij:”Administrimi i Shqipërisë nga Trupat Ushtarake Austro-Hungareze në vitet 1916-1918″ Prof.Dr. Mariano San Nicolo, toger i ushtrisë perandorake, dëshmitar i ngjarjeve dhe këshilltar e autor i hartimit të urdhërave dhe dekreteve të Komandës së lartë Ushtarake të Ushtrisë Austro-hungareze në Shqipëri. Po më gjërë për këtë nuk është rasti të shtjellohet rrëfimi tani.

            I asaj kohe është, gjithashtu edhe ndërtimi i një “ure” tjetër, kësaj here ure komunikimi. Me 5 dhjetor 1916 del gazeta “Posta e Shqypís’ “. E financojnë austriakët, gazeta del në dy gjuhët, pra edhe në shqip. Redaksia e përbërë nga pendat e njohura prej françeskanëve shqiptarë, At Vinçensi Prenushi, At Justin Rrota, At. Ambroz  Marlaska, kishte në mes edhe një redaktor të “Neu Freie Presse”, një gazetar hebré vienez. Po “drejtuer i gjegjshem” është P. Gjergj Fishta. Dhe deviza, paraqitet që në numrin e parë: “Para sysh ne s’kemi me pasë tjeter veç interesat e verteta t’komit, mii t’cillat hollë e gjatë kemi me u mundue me tregue, mas nevojet t’vendit e t’kohës”. Dhe kjo ndodhte, në mesin e zjarrit të luftës së parë botërore dhe, mund të ndodhte se e kishte bekimin  e austro-hungarezëve. Pa folë pastaj për dorën që ata i dhanë vetë Pavarësisë së Shqipërisë, për të cilën, ende sot pas më se një shekulli është e pathënë e gjitha…

            Dje, ambasadori kishte ardhë  për të na nderuar e respektuar heroin tonë, pikëreferimin e idenditetit tonë kombëtar. Pa na kërkuar kurrfarë “kushtëzimi vëllazërie” e pa na dhënë kurrfarë leksioni turpërues vasaliteti…