Simon Mirakaj/

Po afroheshin Krishtlindjet. Nuk kishin kaluar shume vite qe kishim ardhe nga kampi famkeq i Tepelenes. Gjendja jone kishte filluar te permiresohej, njerezit kishin filluar te punonin (sigurisht pune te rande si hapje kanalesh etj) e shperbleheshin sipas punes. Po afroheshin Krishtlindjet, ishin kurjoz te rriturit pyesnin njeri -tjetrin a do te cohet meshe valle? Ne mbremjen e atij Dhjetori bjen dera, hyn ne dhome pader Marjan Prela. Mbas atyre pytjeve te zakonshme pader Marjani i drejtohet nanes e i thote: “Kam marre leje ne degen e puneve te brendeshme me cue meshe te menca e puntorve”, nanes e motres i shkelqeu ftyra prej gezimit. Kam ardhe me ju kerku dy djemt Sokolin e Simonin me me ndihmue, une do vi cdo nate me i pregatit, pa tjeter i thote nana, une vuna buzen ne gaz prej gezimit. Pader Marjani ndejti pak e na tha naten e mire.

Do vij neser mrama qe te rrefeheni. Nana na u drejtua: Bini me fjet, bani kryq e thoni urate. Nana na kishte mesue nje urate per Krishtlindje: “Mrame ne mes nate na ka le nje femij i kuq e i bardhe per bukuri, nana vet e shkreta s’ka djep me e lidh po rrin gjithe naten tuj u dridhe, Amen ashtu kjofte. Duke thane uraten na zuni gjumi. Ne diten e Krishtlindjes nana na tha : “Shikoni poshte jastekut se Krishti ju ka prue nga nje dhurate si femij te mire. Ngritem jastekun e shohim se Krishti na kishte sjelle nga nje piper, nje hallve, nje sheqerke ne forme gjeli po keshtu edhe Sokolit. Mbasi falenderuam Krishtin per dhuratat morem nga nje te puthur prej nanes e motres pastaj u drejtuem per te menca ku do mbahej mesha. Deri kur u prishen kishat ne Saver kan cue meshe Pader Marjani, Dom.Nikoll Mazreku, Dom.Mikel Koliqi, Dom Lazer Hubani, Dom Noc Sahatcia. Savra ne nje kohe mbeti pa prift per me cue mesh si per Krishtlindje a per Pashk. Priftat vinin prej Gradishti a Plugu.

Menca ishte ba gadi. U krijua korri prej motrave Kristina e Celestina Markagjoni dhe hallat e tyne Marta e Bardhe Markagjoni Motrat Klore, Katrina, Lajde Mirakaj, Motrat Lul e Sose Sokoli. Motrat Gita e Albina Shllaku, Xhina Mirakaj, Elena Merlika, Flora Pali, Suzana Topalli, Pina Luka, Prenda Previzi, Zheta Destanishta Bardhe Melyshi, Karlet Luka, Rrok Simoni. Menca ishte mbushur plot. Pader Marjani filloi meshen i ndihmuar prej meje e Sokolit. Mbas Meshe duke uruar njeri -tjetrin per Krishtlindjen u nisem drejt shtepive per dreken e Krishtlindjeve. Sofra u shtrua me nje pjate gjelle me mish derri (mishi i derrit ishte ma i liri nje kg.80 lek) e nje embelsire (Tespixhe). Nga ora tre fillonin vizitat qe mbaronin naten vone. Njerezve u nxirrnim karamele e nje got liker.

Urimet ishin te zakonshme :”Mot ma mire”. E nen za thonim: ZOTI e kjo dit e shejt na shpetofte prej kesaj te keqe qe na ka zane. I fundit qe ka cue meshe ne Saver ka qene Dom.Lazer Jubani. Mbas meshe shkoi per dreke te Markagjont (i thirrun prej tyne). Tavolinen e kishte ba gadi nane Mrika nje zonje madheshtore e shume fisnike qe te impononte respekt, fillun me mbush pjatat me makarona. Dom Lazri ju drejtua: “Te lutem jo shume”. Pjata e dom Lazrit u mbush si per mikun e vecante.Dom Lazri ishte mbulue ne djerse duke hanger, nane Mrika i thote: “Dom Lazer leni mos i ha me zor”. Dom Lazri ju pergjigj: Une do ti ha se me i lane une nuk i han kush ma e ato shkojne dam”.P.S. I shkrujta keto pak rreshta me kujtu me respekt e mall ato qe nuk jetojne, me kujtu keta klerik qe vuajten neper burgje e u ekzekutuan, ne menyre te vecante me kujtu herojt e kishes katolike.

Eva Dori, certifikatë mirënjohje nga Shoqata “Bijtë e Shqipes”, Filadelfia

Eva Dori: Ndihem krenare kur puna vlerësohet, qendra e valleve shqiptare, së shpejti do të hapet në Filadelfia

Intervistoi: Eneida Jaçaj

    Misioni për ruajtjen e gjuhës shqipe, promovimit të vlerave dhe traditave kulturore është një mision sa moral, njerëzor, detyrues, por aq edhe hyjnor. Ruajtja e gjuhës amtare pellazge, Gjuhës së Perëndive, forcon personalitetin tonë si komb, pasi pa të nuk mund të ekzistojmë në sytë e kombeve të tjera. Duhet ta ruajmë si një thesar të çmuar, i cili duhet t’i rezistojë çdo uragani të mundshëm. Misionarët dhe martirët e lirisë e kanë ndriçuar gjuhën shqipe, e kanë ngritur shumë lart, duke i dhënë vendin që i takon, vendin hyjnor. Sa këngë e poema i kanë thurrur rilindasit Gjuhës së Perëndive, duke e ngritur në altarin e pavdekshmërisë! Në gjuhën shqipe janë gdhendur përpjekjet dhe kujtimi i të parëve, gjaku i martirëve të lirisë, që e lanë me testament vijimin e luftës titanike për ruajtjen e saj. Gjuha është mushkëria e një kombi!

   Misionarët e parë kanë luftuar disa me penë e disa me pushkë, intelektualë të një rangu të lartë, me veprimtarinë e tyre të paepur kanë lobuar nëpër sallonet më të larta të botës për ruajtjen e gjuhës pellazge, Gjuhës së Perëndive, çështjen e trojeve shqiptare, kur Fuqitë e Mëdha kërkonin të copëtonin dhe tjetërsonin kombin shqiptar. Misioni për ruajtjen e Gjuhës së Perëndive është një mision i cili vazhdon edhe në ditët e sotme, nga shqiptarët e Diasporës. Sa më larg vendit të jesh, aq më shumë e ndjen deri në qelizë sesa i dashur është atdheu me vlerat e tij të pasura tradicionale, kulturore-folklorike. 

   Eva Dori, me profesion gazetare, është një nga shqiptarët e diasporës, misionare e gjuhës shqipe dhe promovimit të kulturës shqiptare në Filadelfia. Së bashku me komunitetin shqiptar të Filadelfias, Eva Dori qëndron në ballë të projekteve, misioneve dhe aktiviteteve, që kanë në thelb gjuhën shqipe dhe traditat shqiptare. Ajo është e palodhur, plot pasion dhe dëshirë për t’i dhënë dritë shqipes, kësaj gjuhe hyjnore që duket akoma më e bukur kur flitet edhe nga fëmijë që kanë lindur jashtë atdheut. Kur puna e palodhur dhe fisnike vlerësohet, dëshira dhe pasioni bëhet akoma edhe më i pashtershëm! 

   Eva Dori, gazetarja e njohur në Shqipëri, por edhe në Amerikë, është vlerësuar me një certifikatë mirënjohje nga Shoqata Atdhetare Kulturore Shqiptaro-Amerikane “Bijtë e Shqipes”, Filadelfia, për pasqyrimin dhe publikimin e veprimtarive të shoqatës dhe Shkollës Shqipe “Gjuha Jonë” Filadelfia, në rrjetet sociale dhe media televizive në Shqipëri. Ajo ndihet mjaft krenare, por këtë çmim ia atribuon edhe bashkëpunëtorëve të saj, pa të cilët misioni do të ishte i pamundur. Eva Dori flet në një intervistë ekskluzive për gazetën “Dielli”, për çmimin dhe aktivitetet kulturore në Filadelfia.

-Përshëndetje Eva! Kam vërtet kënaqësinë të jemi sërish së bashku në një bashkëbisedim

miqësor, gjithashtu edhe për publikun shqiptar të diasporës në Shtetet e Bashkuara të

Amerikës. Ju e keni vendosur veten në qendër të misionit të promovimit të vlerave, kulturës dhe traditave shqiptare në shtetin ku jetoni. Do të të quaja Misionare e Gjuhës Shqipe dhe Kulturës Shqiptare në Filadelfia. Gjithmonë, puna e mirë nuk kalon në heshtje, por shpërblehet. Së fundmi jeni vlerësuar me një certifikatë mirënjohje nga Shoqata Atdhetare Kulturore Shqiptaro-Amerikane “Bijtë e Shqipes”, Filadelfia, për pasqyrimin dhe publikimin e veprimtarive të shoqatës dhe Shkollës Shqipe “Gjuha Jonë” Filadelfia, në rrjetet sociale dhe media televizive në Shqipëri. Si e prite një vlerësim të tillë?

Së pari dua të të falënderoj në emër të komunitetit shqiptar që jeton në Filadelfia, për

vëmendjen dhe gatishmërinë që tregoni për të pasqyruar aktivitetet tona. 

Natyrisht që u emocionova shumë kur Kryetari i Shoqatës “Bijtë e Shqipes”, Bujar Gjoka, thirri emrin tim! Mund të them që ishte surpriza më e bukur që më është bërë në jetën time profesionale. Unë isha duke xhiruar programin e festave të fundvitit, që Shkolla Shqipe, “Gjuha Jonë”, kishte përgatitur me nxënësit e saj. Ishte një moment shumë prekës për mua! Mësuesja e klasës së dytë, Mimoza Sotiri, u shndërrua në një nënë me krahë të mëdhenj, ku përqafoi dhe i puthi me rradhë të gjithë nxënësit e klasës së saj. Është aq bukur kur shikon mësuese të tilla që e duan aq shumë profesionin; nxisin dhe inkurajojnë me shpirt fëmijët tanë të mësojnë gjuhën shqipe. Më përloti përqafimi i saj!

Aq i bukur ishte dhe momenti kur salla e mbushur me prindër duartrokitën, kur unë e hutuar u

ngrita e mora certifikatën e mirënjohjes. U përlota sepse, edhe pse jemi të gjithë vullnetarë, ne punojmë me seriozitet e me shumë përkushtim për t’i realizuar sa më bukur këto projekte. Çmimi i mirënjohjes nuk ishte vetëm i imi atë ditë. Ai çmim u takonte edhe atyre.

Pa bashkëpunimin e tyre, nuk mund të realizoja aq bukur ato emisione. Më lejoni të falënderoj stafin e palodhur pedagogjik të Shkolles Shqipe, “Gjuha Jonë”, zonjat Irini Zenelaj, mësuesja e klasës së parë; zonja Mimoza Sotiri, mësuesja e klasës së dytë; Rajmonda Bardhi, klasa e tretë; Rudina Bani, mësuesja e klasës së katërt, njëkohësisht edhe nënkryetare e Shoqatës “Bijtë e Shqipes”; Afërdita Muzhaqi, klasa e pestë.

-Komuniteti ynë shqiptar është shumë i madh në një territor po kaq të madh siç është Amerika. Padyshim kemi nevojë për mikpritjen dhe ngrohtësinë e njëri-tjetrit. Çfarë do të vlerësonit në veprimtarinë e Shoqatës “Bijtë e Shqipes”, me kryetar Bujar Gjoka, dhe për çfarë do t’u ishe mirënjohëse, ju dhe komuniteti shqiptar në tërësi?

U jam mirënjohëse jo vetëm punës që bën shoqata, por gjithë komunitetit shqiptar. Në Filadelfia, të gjithë janë të prirur të ndihmojnë njëri-tjetrin, sidomos emigrantët e rinj.

Të gjithë ne bëjmë përpjekjet tona për t’i ndihmuar që ata të integrohen sa më shpejt në jetën e re amerikane. Kur të gjithë bashkëpunojmë për të mirën e përbashkët, frytet do të jenë shumë të arrira, pasi kjo na forcon edhe si komunitet. E mira ime është edhe e mira jote! Duke i dhënë dorën njëri-tjetrit, kapërcejmë çdo vështirësi së bashku. Ky është komuniteti i Filadelfias. Në kuadër të ndihmës që ofrohet, unë do të doja të përmendja përurimin e dy shtëpive të reja të ndërtuara pas tërmetit, në Shqipëri. Këto shtëpi u ndërtuan nga fondet financiare të mbledhura nga komuniteti shqiptar dhe 293 biznese të ndryshme shqiptare.

-Si po ecën emisioni “Shtëpia e Ëndrrave”, një projekt të cilin e sollët me shumë pasion nga Shqipëria?

Ky projekt e ka arritur qëllimin e tij. Unë dua të falenderoj fëmijët, por në veçanti prindërit, të cilët ndjejnë përgjegjësinë se fëmijët e tyre duhet të gjejnë kohë edhe për të mësuar gjuhën shqipe, këngët dhe vallet shqiptare. Ky emision nuk mund të ishte i realizueshëm pa ndihmën e prindërve, pasi ata janë shtysa e parë për fëmijët e tyre, që të drejtohen drejt rrugës së drejtë, në këtë rast promovimit të vlerave tona kulturore shqiptare. 

-Cili është projekti më i ri që pritet të vijë vitin e ardhshëm?

Projekti më i ri që dua të realizoj është në lidhje me emisionin “Shtëpia e Ëndrrave”. Një ndër rubrikat më të sukseshme në këtë emision ishte “Vallja e Shqipes “, në bashkëpunimin me Dreams House Dance Academy në Shqipëri. Mezi pres që dy koreografët e talentuar, Anxhel Goga dhe Enea Goga t’i kem këtu në Philadelphia, për të hapur qendrën e dancit, pasi ka shumë kërkesa nga komuniteti shqiptar. Viti 2022 është shumë i rëndësishëm, pasi kemi edhe 110 vjetorin e krijimit ëe Shtetit Shqiptar. Ndaj dua më shumë se kurrë që të kërcejmë pafund! Dua të kem në skenë fëmijët e komunitetit shqiptar, që të sjellin jo vetëm gjuhën e bukur shqipe, por edhe këngët dhe vallet e mrekullueshme të vendit tonë.

-Me rastin e Festës së Flamurit, 28 Nëntorit, komuniteti shqiptar në Filadelfia zhvilloi një

aktivitet madhështor. Si arritët ta përcillnit këtë organizim spektakolar? Çfarë risie apo të veçantë sollët këtë vit?

Nëntori i “Bijve të Shqipes” është i mbushur plot aktivitet, ku fillojnë me “Mayfair Thanksgiving Parade”, në zonën e Northeast të Filadelfias. Në këtë paradë që tashmë është kthyer në traditë, u bë një paraqitje shumë e mirë e veshjeve kombëtare, simboleve, muzikës dhe valleve shqiptare. Falenderojmë të gjithë prindërit, mësuesit, nxënësit dhe kryesinë e shoqatës, si dhe gjithë pjesëmarrësit e tjerë, të cilët na përfaqesuan denjësisht.

Pas kësaj parade, e cila quhet sipari i aktiviteteve të muajit nëntor, vjen edhe ngritja e flamurit në qendër të Filadelfias. Në këtë veprimtari madhështore, në Ditën e Flamurit morën pjesë shumë pjestarë të komunitetit shqiptar, të cilët me flamuj në duar, me veshjet kombëtare kënduan himnin e flamurit, ndërsa mësuesja më e vjetër e shkollës shqipe, “Gjuha Jonë”, znj.Rajmonda Bardhi, me dy nxënësit e saj realizuan ngritjen e flamurit para Bashkisë së Filadelfias. Më pas, ceremoninë e hapjes e mbajti nënkryetari i shoqatës, zoti Dritan Matraku. Në fjalimin e tij, ai ftoi të kujtojmë e të nderojmë me respekt heronjtë e kombit patriot dhe atdhetarët e shquar, që nuk kursyen asgjë për interesat e kombit shqiptar.

Në këtë aktivitet mori pjesë znj. Sheila Hess, përfaqësuese e bashkisë, gazetarja shqiptare-

amerikane, Katie Katro e kanalit televiziv 6 ABC, e cila e përcolli urimin dhe mesazhin e saj në

gjuhën shqipe.

-Sa e vështirë apo e lehtë është të ndërmarrësh aktivitete të tilla organizuese ndër shqiptarë?

Nuk është aspak e vështirë! Përkundrazi, komuniteti na nxit të ketë sa më shumë aktivitete

të tilla. Pjesëmarrja është e madhe, aktiviteti e arrin qëllimin e tij, por ajo që lë pak për të

dëshiruar është mbështetja e bizneseve. Besoj se duhet të punohet më shumë në këtë drejtim, për t’i sensibilizuar ata e për të na ndihmuar që t’i realizojmë edhe më bukur këto aktivitete. Ide kemi shumë, por shpeshherë është ana financiare ajo që të kufizon.

-A pritet të kemi aktivitete dhe mbrëmje artistike më të shpeshta, ku shqiptarët të mblidhen dhe të mos harrojnë asnjëherë promovimin e vlerave tradicionale të brezat e rinj?

Po do të kemi shumë aktivitete, pasi jemi në prag të 20 vjetorit të shoqatës “Bijtë e Shqipes”, dhe, natyrisht, të gjithë së bashku po përpiqemi të vëmë në jetë projektet që kemi planifikuar. Mendoj që në një tjetër intervistë mund të flasim më gjatë në lidhje me këta projekte. Natyrisht, aktivitetet artistike kanë rëndësinë e vet, por ashtu siç thotë edhe një ndër anëtarët e shoqatës, zoti Vlashi Fili, ne si emigrantë, së pari duhet të realizojmë këto dy detyra: Së pari, të integrohemi sa më shpejt në jetën amerikane, për ta ndjerë veten si qytetar të denjë të këtij shteti; së dyti, të mos harrojmë nga vimë, duke ruajtur gjuhën dhe kulturën tonë. Pra, thelbi i gjithë punës sonë është promovimi i vlerave kulturore dhe të ruajmë gjuhën tonë të bukur shqipe brez pas brezi. 

“Një komb që nuk nderon heronjtë e vet, do të zhduket” (Abraham Linkolni)

Nga Frank Shkreli

Jo më shumë se pas nja dy javësh nga inaugurimi në Leezhë i bustit të Mons. Dr Zef Oroshit, klerikut të njohur, atdhetarit dhe anti-komunistit të shquar të diasporës shqiptare në Shtetet e Bashkuara të Amerikës – ja këtë javë merr jetë një vepër tjetër përkujtimore me shumë rëndësi, jo vetëm për hapësirat e veriut të Shqipërisë, por edhe për historinë dhe trojet e mbarë Kombit. 

Koordinatori dhe realizuesi i kësaj vepre përkujtimore — ashtu siç ishte edhe për bustin kushtuar Mon Zef Oroshit — është i njëjti, ai i palodhëshmi, kleriku i njohur tanimë për vepra tilla të mëdha fetaro-atdhetare,  Dom Nikë Ukgjini — Frank Shkreli: Lezha legjendare nderon Monsinjor Dr. Zef Oroshin | Gazeta Telegraf –

Kësaj radhe, fjala është për një përkujtimore që Dom Nika me bashkpuntorët e tij entuziastë e atdhetarë, të njëjtit mendim e qëllim — por edhe të vendosur për të realizuar qëllimet e tyre për vepra të mëdha, përballë të gjitha vështirsive në të cilat kanë ndeshur gjatë procesit — ia arrijtën, më në fund, ta përfundonin dhe të inaugurojnë me 30-dhjetor, 2021, veprën e tyre të dytë, të madhe — në fshatin Dajç të Zadrimës, Bashkia Lezhë: “Përkujtimoren Kushtuar Klerikëve Gazullorë gjatë Shekujve”. 

Po kush janë klerikët gazullorë dhe cili ishte roli i tyre në historinë e Kombit shqiptar.  Roli i klerikëve katolikë të fisit gazullor gjatë shekujve, bazuar në trinomin – “Për Zot, Për Atme e Përparim” – fillon me figurat e rëndësishme të Kombit që nga koha e Kryetrimit të shqiptarëve, Gjergj Kastriotit-Skenderbe. Duke filluar nga personalitetet e hershme të këtij fisi, si Gjon e Pal Gazulli — diplomatë dhe besnikë të Skënderbeut — e deri te Gjon Gazulli i kohërave “moderne”, i varur nga mbreti Zog në vitin 1927, e tek gjuhëtari i njohur Dom Nikollë Gazulli, i pushkatuar nga regjimi komunist i Enver Hoxhës, në famullinë e Shkrelit, në vitin 1946.

Sipas njoftimit të shpërndarë nga Dioqeza e Sapës dhe Bashkia Lezhë, zbulimi i Përkujtimorës do të zhvilohet të ënjtën më 30 dhjetor, 2021 në Qendër të fshatir Dajç – Zadrimë në ora 11:00 para dite. Në njoftim thuhet tekstualisht, se “Përkujtimorja në Dajç të Zadrimës”, është një monument jo vetëm dajçasor por mbarëkombëtar që simbolizon njerëzit më të shquar të Shqipërisë në shekuj, siç ishin vëllëzërit klerikë në kohën e Skënderbeut, Gjon Gazulli (1400-1465), astronom, fizikan, matematicien dhe shkencëtar i famshëm evropian. Pal Gazulli, (1405-1470), diplomat, dijetar i shquar, themelues i Bibliotekës së Raguzës (Dubrovnikut të sotëm), dhe i disa biblioteketave në Padova të Italisë”. 

Ndër priftërinjët gazullorë të tjerë, të kësaj familjeje nga më të vjetrat dhe më fisnike të Shqipërisë, e njohur dhe kontribuese në historinë dhe kulturën shqiptare ndër shekuj, përfshihen edhe klerikët katolikë, të persekutuarit e shekullit XX, si Gjon Gazulli i ri, (1893-1927) — deputet në qeverinë e Nolit, bashkpuntor me Ernest Koliqin, Avni Rrustemin, Luigj Gurakuqin e Hasan Prishtinën – por të cilin e vari regjimi zogist në Shkodër.  Dhe më në fund edhe Dom Nikollë Gazullin, albanologun e njohur (1895- 1946), vëllai i Gjonit, që u varë nga regjimi zogist – e ky Dom Nikolla i shekullit XX u vra nga forcat e ndjekjes komuniste në Shkrel të Malësisë së Madhe, në vitin 1946.

Dom Nikë Ukgjini, ideatori dhe koordinuesi i ndërtimit të “Përkujtimores Kushtuar Klerikëve Gazullorë gjatë Shekujve”                     

                                  Dy prej klerikëve gazullorë, Dom Gjon Gazulli dhe Dom Nikollë Gazulli – njëri u varur nga Ahmet Zogu, e tjetri i vrarë nga Enver Hoxha – Kur politikanët e sotëm shqiptarë nuk çajnë kokën për rigjallërimin e këtyre figurave – të jeni të sigurt se një shtet dhe një komb që nuk kujton figurat historike të identitetit kombëtar, do të zhduket!   

Porosia e jugosllavëve për Ahmet Zogun dhe Enver Hoxhën: lani hesapet me klerin katolik shqiptar

Dom Gjon Gazulli (26 Mars 1893 – 5 Mars 1927) u var nga mbreti Ahmet Zogu, pasi kundërshtoi marrëveshjen e tij me serbët, për të ashtuquajturin, “bashkim personal të Shqipërisë me Jugosllavinë”.  Ai, që hapi shkollën e parë të përzier djem-vajza, myslimanë e të krishterë, deputet i opozitës kundër Ahmet Zogut.  Dom Gjon Gazulli u akuzua se kishte organizuar kryengritjen e kishte shpërndarë armë nëpër male e madje, dhe se kishte prerë telin e telefonit!? U dënua me varje nga regjimi i Zogut.  Qe një kundërshtar i vendosur i qeverisë së mbretit Zog, që diskriminonte zonat e Dukagjinit, të Pukës dhe të Mirditës. Insistimi i Dom Gjon Gaullit për të dënuar dhe kundërshtuar regjimin zogist pati pasoja. Më 26 dhjetor 1926 u arrestua. Mjaft shpejt, saktësisht më 2 janar 1927, Dom Gjoni u dënua me vdekje dhe u varë më 5 mars 1927, në Shkodër.  Dom Gjon Gazulli (26 Mars 1893 – 5 Mars 1927) u varë nga mbreti Ahmet Zogu, pasi kundërshtoi marrëveshjen e tij me serbët për të ashtuquajturin “bashkim personal të Shqipërisë me Jugosllavinë”.   Ekzekutimin e tij e ka përshkruar në një intervistë me revistën gjermane “Korrespondenz des Priestergebetsve”, oficeri i ngarkuar me varjen e dom Gjonit, Xhemal Dibra – transmetuar nga Radio Vatikani, marrë nga shkrimi i Daniel Gazullit një pasardhës i familjes Gazulli, botuar në “albemigrant”: Daniel Gazulli: Martiri i Atdheut – Dom Gjon Gazulli | EuroEmigrant (wordpress.com) 

          .

Dom Nikollë Gazulli, “ma i dijshmi…”, në foto me Prekë Calin, trimin e maleve tona, të dy i ka vrarë regjimi komunist i Enver Hoxhës

20-vjetë më vonë, një pasardhës tjetër i familjes Gazulli, Dom Nikollë Gazulli i ri, “Ma i dijshmi që ka pasë ndonjiherë Biblioteka Françeskane”, (sipas At Zef Pllumit, O.F.M) – (në foto me Trimin e Maleve Prekë Calin) – të dy të pushkatuar nga regjimi komunist i Enver Hoxhës.  Por, Daniel Gazulli –1944-2012, edhe ky i trungut të familjes së famshme Gazulli, në artikullin, “Gjuhëtari Dom Nikollë Gazulli”, botuar në portalin “Radi and Radi”, shkruan se, paraadhësi i tij, “Dom Nikolla nuk zmbrapsej prej thirrjes së Atdheut në mbrojtje të lirisë dhe dinjitetit të kombit, prej ankesimit fashist apo atij sllavo-komunist të Beogradit”.  Ai shton se me 9 prill, 1939, Ditën e Pashkëve, në Kishë të Rrjollit, gjatë predikimit Dom Nikollë Gazulli iu drejuar besimtarëve: ‘Mos i lëshoni armët! Këta pushtuesit italianë, skotë e mbrapshtë si janë, duen me na shkombtarizue. Prandaj, si dikurë bijtë e Kastriotit, t’i bajmë ballë pushtimit fashist.”  Të njëjtat fjalë, sipas autorit Daniel Gazulli, “Dom Nikollë Gazulli ua tha malësorëve të Shkrelit me 1945, kur Shqipnia faktikisht ishte këthyer në një republikë të shtatë jugosllave: lirinë e fitueme me gjak, këta duen me e lëshue pa gjak në dorë të shkjaut, në emën të ideologjisë së tyne çnjerëzore komuniste. Pra, o burra, armët për syni”, citohet të ketë bërë thirrje Dom Nikolla. 

I varën, i vranë, i mohuan dhe i harruan këta burra të fisit e të rrënjve të thella të trungut Gazulli — ndër më fisnikët e kombit — gazullorët e Shqipërisë dhe të Kombit shqiptar, të cilët gjatë shekujve i kanë dhënë aq shumë, jo vetëm Kombit shqiptar, në fushë të ndryshme të shkencës e diplomacisë, por edhe qytetërimit evropian.  Të vrarë, fizikisht, nga regjimet zogiste e komunisto-enveriste, për hir të miqësisë së regjimeve të tyre me Beogradin sllav dhe me qëllim për të çuar në vend amanetin e jugosllavëve, “lani hesapet me klerin katolik shqiptar”. Të mbuluar me “pllakën e rëndë të harresës” për dekada e shekuj, madje deri në ditët e sotëme – ndërtimi i përkujtimores kushtuar, “Klerikëve gazullorë gjatë shekujve”, e lëviz sadopak pllakën e rëndë të harresës ndaj tyre duke kujtuar jo vetëm sakrificën, por edhe kontributin e tyre ndër shekuj, për kombin e vet dhe më gjerë, për qytetërimin evropian.  Kjo është meritë e realizuesve të kësaj vepre të madhe, në krye me koordinatorin Dom Nikë Ukgjinin,që duhet të jenë krenarë pasi ia dolën të mbulojnë shpenzimet, krejtësisht, me fonde private, pa asnjë ndihmë nga qeveria shqiptare.  Si të tillë, planifikuesit dhe realizuesit e Përkujtimores Kushtuar Klerikëve Gazullorë gjatë Shekujve — një ndërmarrje kjo sa madhështore aq edhe patriotiko-fetare — meritojnë mirënjohjen dhe falënderimet e të gjithë shqiptarëve vullnetmirë kudo që janë në botë, për këtë vepër të madhe kombëtare, në kujtim të familjes Gazulli – njërës prej familjeve më të njohura të fisit iliro-arbëror!U lumtë!

Frank Shkreli

“Përkujtimorja Kushtuar Klerikëve Gazullorë gjatë Shekujve”, në fshatin Dajç, Zadrimë, Bashkia Lezhë – vepra të tilla na bëjnë krenarë të jemi shqiptarë!

Dom Gjon Gazulli, astronom dhe diplomat, njihet edhe si “i pari humanist shqiptar” – njëri prej figurave më të shquara të shkencës evropiane të shekullit XV.

    Palë Gazulli, Diplomat dhe bashkpuntor besnik i Gjergj Kastriotit – Skenderbe

Foto nga punimet në Monumentin e gazullorve ne Dajç të Zadrimës, që do të përurohet me 30 dhjetor, 2021, që përkon edhe me 75-vjetorin e pushkatimit të albanologut të njohur të Dom Nikollë Gazullit, nga regjimi komunist i Enver Hoxhës.

KLERIKËT GAZULLORË GJATË SHEKUJVE:

MATIA 1404, GJONI I 1465,  PALI  I 1470,  ANDREA I 1450,  

IMZOT GJONI II 1753,  NIKOLLA I 1640,  MARINI 1640,  PALI II  1703,  ABAT ANDREA II 1813,  

MEHILLI 1819,  SHTJEFNI 1850,  SIMONI 1864, 

ZEFI 1872,   GJON III  1893 – 1927,  NIKOLLA II 1894-1946,   JAKU 1913-1971

Dom Nikë Ukgjini me grupin e tij të bashkpuntorëve në fillim të punimeve për ngritjen e Përkujtimores kushtuar gazullorëve ndër shekuj

Frano Kulli/

Gjergj Fishta, qe i exkomunikuar për një gjysëm shekulli. Leximi i veprës së tij lirisht qe i pamundur, madje rreptësisht i ndaluar. Një rast unikal ky, krejt i veçantë që i ndodh një autori. E çfarë autori ! Poetit tonë Kombëtar. Leximi i mbramë i lejuar e i papenguar “Post mortum”, ka vijuar edhe jo më shumë se pesë vite, nga 1940 deri në 1945-ën. Në ndërkohë janë dy botime përkujtimore; “At Gjergj Fishta-Botim perkujtimuer” i vitit 1941, përgatitur nga bashkëvllau , At Benedikt Dema dhe tjetri i së njëjti koncept e format dhe i po të njëjtit vit, botim i revistës “Shkëndija” në Tiranë. Janë dy momente përndritjeje përreth tij e veprës së tij, por masandej mbas shumë pak kohe gjithçka zbehet e venitet. Ndoshta qe kjo mirakandja e fundme që pasoi preludin trishtues për atë pluhnajen që do të vinte më mbas, terratisja e tij deri në mospërmendje. Mospërmendja ra vetëm me rikthimin e lirisë së fjalës e të shprehjes, atëherë kur rendi ynë shoqëror, si rregjim refraktar dhune u përmbys. Ndër të parat gjëra rreth të cilave filloi të flitej ishte edhe evokimi e rikthimi i Fishtës së ndaluar. Një bërthamë intelektualësh në zë të fushës së letrave e të artit; Ndrekë Luca, Aurel Plasari, Rudolf Marku zatesin shpejt në Shkodër. Në qytetin ku poeti kish ndërtuar lavdinë e vet. Përreth këtij “nukli” u mblodh mjaft qytetarí e etur për liri. Kërkohej rivarrimi human i eshtrave të të çvarrosurit, por njëherësh qe imperativ ripërtëritja e emrit dhe e veprës, strukur nën atë pluhnajen e frikëshme gjysëm shekullore. Duhej “thyer veshi”, më së pari me ripërmendje. Ndaj evokimi, ringjallja e filluar në vitin ’90, pati shumë kumte e fjalë. Fjalë, fjalë, fjalë. Në Shkodër, në Lezhë, në Tiranë… Dhe kjo çmohej si më e duhura asohere. Për disa vite rresht kështu, gati për një dekadë. Dhe mirë është bërë. Ka qenë nevojë jetike rikthimi. Madje, është  proces, ende i papërfunduar. Ndërkohë u ribotuan në mënyrë sporadike një pjesë e veprave… Gjithçka e botuar në gjallje të tij, kishte mbetë e shpërndarë. Nuk u arrit të përmblidhej në një kolanë, ashtu siç e kishte ëndërruar vetë ai. Dhe siç kish porositur në bisedë me njërin prej bashkëvëllezërve, At Viktor Volajn (6.12.1910 – 5 nëntor 1995), gjuhëtar ekselent. Kjo gjë nuk mundi të arrihej prej tij edhe pse ai, fizikisht jetoi gjatë mbas autorit. Në vitin 1941 ai ribotoi të komentuar prej tij “Mrizi i Zanave”. Me këtë botim që ishte i katërti i veprës (i pari daton në vitin 1913 nga shtypshkronja “Nikaj”) ai vijonte bashkëpunimin e tij me Fishtën tashmë të ndjerë, prej aty ku e kishin lënë.“N’ortografi u mbështeta mbi njato kritere-dëshmon Volaj-mbas të cillash, dy muejë para deket qortuem bashkë me poetin trembëdhet kangët e para të “Lahutës…”. Ndersa me ndrrime të vogla qi bani aty këtu i zhduku edhe disa trajta nëndialektare sidomos të Zadrimës, si kjoshna per kjoshim, jena për jemi etj., si edhe trajtat e sinkopueme,(k’in për kishin) kur s’e lypte nevoja, tue kenë mendimi mbi nji botim definitiv me i zhduk do trajta nendialektare, qi nuk kishin nji arsye të posaçme shprehjeje 

Kështu, letërsia e tij, gjalloi vetëm në klandestinitet, shpesh me rrisk e rrezik për lexuesin e leximin fshehtas, ose… si letërsi orale, gojore. Lahuta, kryevepra kështu. Për shkak të strukturës së saj stilistiko-letrare dhe se qe bërë shumë familjare, një vepër homerike e cila komunikonte lehtësisht edhe në mënyrë orale.(Kam njohur jo një po disa ithtarë që recitonin pa u ndalur me qindra vargje nga ajo, njësoj si vargje të eposit të kreshnikëve.) 

Eqrem Çabej, ky albanolog i pa qasje me të tjerë, i pakrahasueshëm, që rrezatonte kulturë evropiane, jo vetëm për shkak të gjithë ciklit të studimeve të veta; të mesme, të larta dhe ata doktorale, që kishte kryer në Austri, porse gjithë jetën e vet studimore më pas e çoi në këtë frymë e në këtë rrugë, shprehet:“Fishta arriti të ngrejë kështu veprën (“Lahuta e Malcis”) në sferën kombëtare… vepra e tij ka marrë karakterin e një eposi kombëtar. Te ky[Fishta] e kaluara dhe e ardhmja e këtij kombi janë pjekur fatalisht në një pikë simbolike me njëra-tjetrën.Ai madje shton se:“nuk mund ta përflasim poetin që ka marrë për lëndë të poemit të tij një trevë njerëzore gjeografikisht kaq të ngushtë; sepse te kjo botë e përshkruar prej tij njohin vetveten jo vetëm Malësorët e Veriut, por gjithë banorët e maleve shqiptare, ata të Verilindjes (Kosovë), të Lindjes (Dibër) e të jugperëndimit (Labëri)”  

Po më përtej, është shfaqë edhe synimi shvleftësues, në ndonjë analizë stilistikore, po krejt të sipërfaqëshme, buruar prej ndjesive të xhelozisë, më tepër se prej arsyeve të tjera, besojmë. Arti i Fishtës është përçmuar si folklorizant. Duke i vënë përballë vargun e lirë e modernitetin e tij, për kohën, tek Migjeni; duke krahasuar të pakrahasueshmet. E duke mënjanuar faktin që vetë Fishta nuk qe aspak përjashtues por veçse vlersues e inkurajues për talentet e shkrimtarisë së kohës së vet. Sidomos për më të rinjtë. E jo veç i Koliqit, bie fjala, por edhe i Migjenit, të cilin ai e çmonte “djaloshi i talentuem”. Kur ndër biseda me të, bashkëvllazën françeskanë i shfaqnin mospranim për idetë a poezitë e tij e madje  e cytnin duke i thënë: “Pader, duhet me ju pergjegjë këtij Migjenit..”. E poeti pati dhënë atëherë, në vijim të konsideratës së tij për të, këtë përgjigje për bashkëvllaznit:“Lenie rahat djalin e Gjushit [Gjergjit] se asht  ende i ri… “, pohojnë bashkëkohës se u thoshte Fishta për të.  

Po me letërsinë tjetër të tij ç’u bë ? … Ç’u bë me dramaturgjinë e tij ? Me dramat e melodramat, po edhe me përshtatjet nga fondi më i mirë i dramaturgjisë botërore, shumicave e të cilave qe inskenuar po prej tij. Fishta pati sjellë për së pari komunikimin në shqip të saj. Veprimi i tij për teatrin zë fill që më 1902. Asokohe, salloni në Kuvendin e Françeskanëve në Shkodër, ku ishte edhe “rezidenca krijuese e shkrimtarísë së Fishtës” u kthye edhe ndër sallat e para në atë qytet e më përtej, sallë shfaqjesh ku filloi të kumtohej shqip. Dhe vetëm shqip. (Pak më vonë, me 1919, në Gjuhadol, në oborrin e shkollës fretnore u ndërtua një sallë tjetër, një sallë me 300 ndenjëse për spektatorë). Këtë pati kurajë ta bënte Gjergj Fishta, i cili, edhe kur përdorimi i shqipes ende qe i ndaluar nga Perandoria Osmane e futi atë si gjuhë mësimi në shkollat françeskane (liceun françeskan “Illyricum” dhe në shkollën e motrave stigmatine) kur ishte drejtor i këtyre shkollave. Studiuesi Tonin Çobani na kumton se: “Aty [në sallonin e fretënve] mendohet se u shfaqën dy skeçet origjinale të Fishtës (“Autori, Shtypshkronjësi” dhe “Përpara derës së Parrizit”), komeditë “Mjek përdhuni“(1905) dhe “I ligu për mend” (1908), të dyja sipas Molierit, si dhe dy pjesë origjinale me karakter didaktik: “Gjuha e Mësimit” (1907) dhe “Nevoja e mësimit” (1907). 

E fundit vepër e tij dramaturgjike që vihet në skenë është melodrama “Juda Makabé”, në vitin 1945, me 28 nëntor, në një vjetorin e çlirimit nga pushtuesi.(Zef Zorba ishte rregjisori, Prek Jakova muzikanti. Preka, i izoluar për arsye biografike, në një shtëpi burg aty në Shkoder, ditën e çonin nga aty, në teatrin e jezuitëve ku bëheshin provat për shfaqjen e në darkë e kthenin përsëri në shtëpinë burg). Ajo qe shfaqja e fundit e “Judës…” dhe e fundmja shfaqje me tekst nga veprat dramaturgjike të Fishtës. Këtu e këndej gjithçka venitet e struket. Ende sot, Fishtën e citojnë dhe e përmendin rrallë si dramaturg. Ani pse ai është autor i 40 dramave e melodramave, të shkruara a të përshtatura. Me shkrimtarinë e vet në gjininë dramaturgjike(që kryesisht është e shkruar në vargje), por dhe me vënien në skenë, thuajse të shumicës së veprave të këtij zhanrri, Fishta u shenjua vetëdijshëm si themeluesi i teatrit shqiptar. Kurse Faik Konica, në esenë e tij të gjatë “Shqipëria, kopshti shkëmbor i Europës juglindore” shkruan: “At Fishta është marrë me secilën gjini letrare dhe në të gjitha ka qenë i suksesshëm” 

Po me satirën? Satira qe përmbledhë në “Anzat e Parnasit” që me 1907-ën…Shkruan At Pashk Bardhi një bashkëvëlla françeskan: “Në vjetë 1907, nuk më bje në mend se në ç’muej, nëpër liqe të Shkodres kthete prej nji udhëtimi qi kishte bâ në Vjenë Abâti i Mirditës, Emzot Doçi. At Fishta, At Benardin Shllaku e unë i duelem përpara  ku ndaloi vaporri. Kur hime n’lunder për me ardhë në qytet[Shkoder] e thirri Fishten me ndjejë bri tij e i kallxoi se në Vjenë të gjithë, profesorë e studenta e të gjithë qi u merrshin ndopak me gjuhë shqype ishin t’entuzjasmuem per “Oso Kuken”[Kënga e dytë e Lahutës] e lavdet qi i kish ndie prej sish nuk dijte me i shprehë. Atë Fishta e pveti:”Po per “Anza t’Parnasit”, monsinjore, shka thojshin… “… Është i vetëmjaftueshëm edhe pohimi i kësaj bisede për të ndaluar te vendi që zinte satira në aspiratën krijuese të Fishtës, që heret. Madje, njihet deri më tani se publikimi i parë i Fishtës është një vjershë satirike “Zoti Anselmo Lorecchio në Vienë”, e botuar në nëntorin e vitit 1899, në “Albania” të Konicës, që asokohe dilte në Bruksel.

 “Gomari i Babatasit” qe shkruar, inskenuar edhe botuar në 1923. Në kohën kur doli ajo tronditi skenën shkrimore e intelektuale, por atë politike mbi të gjitha, me thellësinë e mendimit e forcën e satirës që fshikullonte dallaveret e shumta të politikës e mbartësve të tyre, kryesisht. Edhe “Visku…” që për “arsye prudence”, siç autori na pohon, mbeti e pabotuar…

Mbas ndalimit të tij edhe satira mbeti e transmetuar heshtazi e frikshëm vetëm si…lexim anekdodik. Në vend të satirës së tij, që në bashkëkohësí kishte pasë arrit majat , “lexohej”, transmetohej Fishta hokatar. Pra qarkullonin gojë më gojë anekdotat e tij dhe përreth tij sidomos, herë të thëna bukur e herë jo bukur. Ishte pra, aspak më shumë se vulgaritet me zëvendësue satirën e kulmeve të arritura deri atëhere me hoka. Siç është vërejtur, “Gomari i Babatasit dhe “Visku i Babatasit”, janë shenja të larta emancipimi mendor e shoqëror të shqiptarëve, të cilët nuk na kanë lënë, për fat të mirë pa dëshmi dinjiteti për të përballuar të vërtetën. Në këtë pikpamje, kjo vepër mund të krahasohet, siç është krahasuar me “Udhëtimet e Guiliverit” tek anglezët, me “Shpirtrat e vdekur” tek rusët, me “Gjermania-një përrallë dimri” te gjermanët etj.-shkruan studiuesi Stefan Çapaliku. Edhe tani, para tri vjetësh, kur u vu në skenë “Gomari i Babatasit”, në Shkodër salla e teatrit qe plot për disa netë, po nga zyrat u patën shigjetuar me turivarje…

Po me prozën: publicistikën, eseistikën ç’u bë ? Ndoshta përkufizimi i Lasgushit “meditans e militans”[ëndërrimtar dhe luftarak] do t’i shkonte më shumë se çdo perifrazim tjetër produktit të shkrimtarisë së tij në këtë fushë. Si stil shkrimtarie e si problematikë sociale. Që intonohet e shërben edhe në të sotmen. Në të vërtetë, asnjë personalitet shqiptar i kulturës, rezident i përhershëm në truallin ku lindi, nuk ka marrë nderime e vlerësime të pafundme superiore sa At Gjergj Fishta, në gjallje të vet, i rrethuar me lavdi si askush deri atëherë në Shqipëri. Njëri syresh, Luigi Federzoni, shkrimtar, publicist dhe politikan i rëndësishëm i kohës,[Ministër i fashizmit], një ditë pas vdekjes së Fishtës shkruan: Në të [Fishten] kemi pá se gjallonte e rrahte zemra e shpirti i kombit fisnik shqiptar me të gjitha bukuritë e miteve origjinale, të traditave mistike e kalorse, të dokeve besnike të vjetërsisë, të ndjenjave heroike. Secili nesh ka kuptue se Gjergj Fishta kishte me të vërtetë lartësinë e Poetit Kombëtar. Tashti e dijmë se vepra ka për të mbetë në mende e në nderim të shqiptarëve. Ndoshta më shumë se çdo vlerësim tjetër është ky, sa për notat e larta, po aq edhe sepse rrëzon qëndrimet e herëshme, që rishfaqen ende sot, herë pas here si akuza të tërthorta të shërbesës a bashkëpunimit me fashizmin. Po ka edhe një pohim të vetë autorit akademik që na vjen nga At Danjel Gjeçaj, si dëshmi në mbështetje të arsyetimit tonë e si drojë largpamëse e keqkuptimit e vetë Fishtës: …Ndoshta ndokush, tash apo ma vonë, kur unë s’kam për me mujtë me u mprojtë ka për të më fajisë [bërë me faj] për këtë “kokardë”[stemë] që báj…se unë i jam shitë italianëve apo, çka do të ishte edhe ma zi, se unë jam bá fashist: dije se Akademitë, edhe pse cilësohen me emen të atij kombi e të asaj qeverie prej së cilës mbahen, janë gjithnji e përherë katedra të përbotëshme për dije e art. Svedia [Suedia]- shtonte- u ep çmimin “Nobel” të gjithë dijetarëve e letrarëve në shenj të botës dhe kurrkush s’thotë se i shpalluni “Nobel” asht ba svedez [suedes]. Kështu e argumentonte Fishta para studentëve të vet kurreshtarë, momentin e shënuar të jetës së vet.

Kurse sa i takon  polemikës, një shkollë në vete, ende e munguar tek ne, Fishta qe zotëruesi “par exellence” i saj në bashkëkohësinë e vet; një model për t’u ndjekur edhe sot, për kthjellësinë e ideve, për principialitetin e pa lëkundshëm asnjë fije, por edhe për kulturën e bashkëbisedës e dialogut. Janë shembëlltyra të paarritëshme ende sot shkrime  polemike si “Gabove Hilë” apo “Për nji fjalë të pavend të zotni Mehdi Frashërit” Por edhe në fushë të estetikës me esetë: “Poetët e m’dhaj t’ Italisë” apo “Shenime estetike”, të cilave ke pse t’u kthehesh edhe sot.

  Rileximi në kohën e lirisë

Sot vepra e Fishtës, rezulton të jetë e plotë në duart e lexuesit të dëshiruar. Në dy variante; një botim i transiletruar i ardhur sivjet dhe një tjetër që në 2012-ën , i plotë, integral gjithashtu, i paisur me aparat filologjik e gjuhësor. I arsyetuar kështu si një mënyrë më e lehtë komunikimi me  lexuesin. Edhe një “Fjalor i veprës së Fishtës” , sapo ka dalë nga shtypi, një muaj më parë. Mendojmë se është   një çelës i nevojshëm leximi. Për të kuptuar e shijuar më mirë e më plotë veprën. Se, më së pari, risjell  atë pjesë të leksikut, prezent në veprën e autorit, por të stopuar atje prej suspancës së mospërdorimit e mungesës së kontaktit me lexuesin. Dhe për së dyti edhe për të mënjanuar sa të jetë e mundur pretekstin e moskuptimit të veprës e të autorit,  për shkak të këtij leksiku “të vjetërsuar”, që ka shërbyer gjithherë këto kohë si vjegzë për të varur në të vjetërsinë, anakronizmin, për ata që e duan Fishtën atje në cepat e harresës prap tani e përjetësisht. 

Por janë gjithashtu edhe katër prej veprave përfaqësuese të gjinive letrare (“Mrizi i Zanave”, “Lahuta…”,  ”Juda Makabé e Jerina ase mbretnesha e luleve” dhe “Gomari i Babatasit “) si botime të veçanta, paisur edhe këto me shpjegimet filologjike të sipërpërmendura, prezenca e të cilave  e ka dhënë një efekt, sado të pakët në mardhënien  e nevojshme të autorit klasik me brezin më të fundit. Tani, imperativ mbetet hyrja meritueshëm e klasikut në shkolla, gjë të cilën, autoritetet përgjegjëse të këtij vendi nuk po duan e nuk po duan ta bëjnë… E jo vetëm burokracia shtetrore e kalbur, por për më shumë edhe raporti i faktorit letrar me Fishten, që ende ruan  sot domenin e dikurshëm të “parësisë”, me qëndrimin  e vet e  prekin thelbin e leximit të autorit klasik, poetit kombëtar të shqiptarëve.

Ende vijon të jetë i pakthjelluar, i pazgjidhur ngërthimi ndërmjet “mitit” dhe “antimitit” që e bashkëshoqërojnë tash një shekull Fishtën. Dikush e don me patjetër edhe “arkitekt” të madh, (MITI) sikur të mos mjaftojë madhështia e gjithdimensionaliteti letrar e publik i tij e kualiteti i epërm i konfirmuar i shkrimtarisë së tij. Që, në mënyrë të tërthortë e dëmton atë, mendojmë. Ndonëse edhe në këtë fushë ende sot ruhen skica origjinale e përmenden prej bashkëkohësve bashkëpunime me arkitektë të zot të kohës si ing. Ludovik Zojsi. Por më e rëndë, shumë më e rëndë është tjetra; dikush e don ende të sfmumuar, të mënjanuar, të anatemuar si dikur; fashist e tjetër gjë këso dore. Janë kryesisht “rrota e burma” nga mekanizmi i ndryshkur i aulave propagandistike të partisë ku për dyzet e kusur vjet flitej me mllef asgjësues për letërsinë e autorëve reaksionarë. E dikush tjetër me heshtim, e pohon ende si “folklorizant” molepsur prej sindromit të të bërit hije. (ANTIMITI). Pengesa jo të vogla këto në hullinë e leximit e të shijimit të veprës së klasikut të shkrimtarisë, Poetit tonë kombëtar.

Luz Thaqi, Nju-Jork, 26 Dhjetor 2021

E nderuar familje Gashi, bashkëshorte Tone,vlla Ardian, djem e vajza të të ndjerit Sylejman Gashi,i nderuari minister Prof.DR. Rifat Latifi,i nderuar president i Konf.Panshqiptara,”Vatra” z. Elmi Berisha te nderuar miq, të nderuar bashkëvendës.Shkrimtari i yne i permasave botrore, Ismail Kadare në njërën nga veprat e tij shkruan: ”Jeta është shumë e pabesë, të lë kur se pret fare…”. Kjo e pa pritë, si një mallkim që udhën ta thyen, na ndodhi edhe ne, me mikun tonë, tani në amshim, Sylejman Gashin… Dhe, kur të vdes një mik, të cilin e ke mbajtur në folenë e shpirtit, fshehurazi të prek në ndërgjegje, të drithëron dhimbja e rëndë plumb. Largimi i Syles, nga bota e të gjallëve, na i ka mbush shpirtrat me plot zjarr, na ka dërguar në vorbullën e vajtimit të përhershëm, kujtime, të cilat prore do të frymëzohen nga emri i mikut tonë, gazetarit mbarëkombëtar, familjarit të përkushtuar dhe atdhetarit të denjë, Sylejman Gashi!Në jetën shoqërore, rëndom ndodhë që njerëzit e shquar, të kulturës, politikës, artit e shkencës si dhe të historisë sonë kombëtare, të veçohen nga të tjerët, për aftësitë intelektuale, për përkushtim në çështjet madhore, për veprimtaritë e devotshme dhe pathyeshmëri të vullnetit, idealit të lartë që e kanë në shpirt që frymon me fatin e popullit të vetë. Të tillë njerëz të veçantë lindin në çdo kohë, janë të nevojshëm dhe bashkërisht e forcojnë trungun e historisë së një kombi. Brezat që pasojnë, të kaluarën e rimarrin, pikërisht në përmjet këtyre njerëzve të spikatur, siç ishte Sylejman Gashi. Një nga këto figura që do lë gjurmë në historinë tonë ma të re të kombit për liri dhe pavarësi, e qe do e quaja vazhdimësi e historisë atdhetare e të mëdhenjve Noli dhe Konica dhe patriotëve të tjerë shqiptarë në SHBA, pa dyshim se ishte atdhetari Sylejman Gashi.Është e pamundur që, me disa rreshta të përshkruhet një jetë dhe vepër aq e madhe e një personaliteti të tillë i cili çdo dite ka lëne gjurmë në kohë, por jeta dhe vepra e tij flasin vetë. Këtë më së miri e shpjegon Petro Marko kur shprehet: ”Askujt mos i beso përveç veprës sate. Të gjithë të lënë përpos asaj”.Megjithatë, ndjej obligim shpirtëror dhe miqësor, ose borxh ndaj një fjale për mikun tim në amshim, Sylejman Gashin: Ishte dimër i vitit 1992 , kur ishim të dëbuar nga puna dhe jetonim, sikur i mbarë populli ynë, me shpresa te i Madhi Zot, që të bënte diçka për ne. Të tjerat shpresa ishin të humbura, të thinjura e të tretura. Në një çajtore në Klinë përplot mysafirë e përcillnim Ditarin e mbrëmjes të RTP-se, gjersa e prisnim me padurim raportimin e Sylejman Gashit. Zëri i tij ishte i vetmi zë i shpresës. Njerëzit Sylejman Gashit i besonin. Në veten time, shpesh pyesja, ku e bazonte Syla gjithë atë shpresë? Dhe, dy vite ma pas kur edhe vetë u vendosa ne NY, pata rastin që të shoqëroheshim dhe të bashkëpunonim se bashku, e kuptova qasjen e Sylejman Gashit. Thjesht, Syla me devotshmëri u përgjigjej kërkesave të popullit në përputhje me kohën kur kombit tonë po i përgatitej një kataklizëm i tmerrshëm nga pushtuesi serb. Në stuhitë e atij udhëkryqi, të asaj cope të historisë sonë, shumë të përvuajtur, por edhe krenare, Syla tregonte orientimin e tij shpirtëror që ishte pjesë e qenies së popullit, dhe çdo minutë e çdo ditë të bardhë, ishte i gatshëm për çdo sakrificë, duke e kryer me ndershmëri misionin e tij, para ndërgjegjes kombëtare, duke i dalë zot pareshtur atedheut, duke mbjellë optimizëm.I pandalur ishte Sylejman Gashi në mision e shenjtë të reporterit të devotshëm nga Kryeqyteti dhe vendi më vendimmarrës për fatet e popujve në botë. Duke mos mundur t’i kapërthej bashkëpunimet e tija aq të mëdha, nga themelimi dhe puna si redaktor në gazetën ”Illyrija” në N.Y.,RTP (RTK),RTSH,”Rilindjen”, “Zëri”, e me dhjetëra gazeta e portale anë e mbanë mediave shqiptare, Syla ishte unikal. Dhe në shtëpinë e tij e shumë vite më parë, do më tregoj zyrën, nga e cila raportonte pa ndalur, për të më shtuar kërshërinë se sa orë punonte në ditë dhe, kur nëse pushonte ose jo. Më thoshte: ”Me duhet ta zë kohën dhe raportimet ne mediat në atdhe, punoj ndonjëherë edhe 20 orë në dite, por kjo më jep kënaqësi”.Syla ishte i pranishëm në çdo vend dhe në institucione amerikane ku debatohej për Kosovën, ishte i akredituar në OKB-e, punonte për Departamentin e Shtetit, udhëhiqte dhe moderonte si dhe u përkthente delegacioneve politike, ushtarke, kulturore, qeveritare e tjera nga tërë bota shqiptare që vinin në SHBA. Ai aranzhonte takime, i përgatiste ato, u ndihmonte mysafirëve si të dukeshin sa më në nivel, çfarë të kërkonin…Shumë nga ta i thërriste edhe mysafirë në shtëpi, dhe në fund i intervistonte për mediat në atdhe. Pra, çdo gjë fillonte dhe përmbyllej me angazhimin e pandalur të Sylejman Gashit. Pas çlirimit ai u përcaktua që përvojën e tij shumëvjeçare nga SHBA-te ta praktikonte për disa vite në Kosovë duke i ndihmuar asaj dhe duke e lënë familjen në N.Y.Sylejman Gashi, nuk ishte vetëm një reporter-gazetar, por ishte shumë më shumë se kjo, ai sensibilizonte qeveritarët dhe njerëzit me influencë të SHBA-ve dhe nga mbarë bota në OKB-e për çështjen e Kosovës. Syla nuk e kreu detyrën e Ambasadorit edhe pse nga Qeveria e Kosovës qe emëruar Ambasador i parë pranë OKB-së, por bëri më shumë për Kosovën se çdo ambasador tjetër. Në këtë rrugëtim të tij të madhërishëm, Sylejmani ishte shumë profesional, principial dhe i dinjitetshëm. Thjesht, ishte njeri i madh, me një fisnikëri të paparë, dinjitet të lartë dhe integritet të pakontestueshme. Qëndronte vertikal dhe i papërkulur asnjëherë. Këto virtyte të veçanta ia garantonte niveli intelektual, kultural dhe bontoni i tij i veçantë. Dhe, deri në çastet e fundit të frymës së tij, ai u gjend , brenda qenies dhe shpirtit të popullit, veçmas për lirinë dhe pavarësinë e Kosovës, për të cilën aq shumë kontribuoi. Ndaj, Syla, për mbarë shqiptarinë, jo vetëm për botën intelektuale dhe gazetarinë shqipe, përherë do të jetë kujtim i dashur, i respektuar, ashtu siç e meriton, nga historia e popullit tonë, sot dhe nesër. Trupi i tij pushon në tokën iliro-dardane, ndërsa shpirti i tij fisnik shtegton mbi qiellin shqiptar.Një nderim dhe mirënjohje të veçantë dua t’ia shprehi familjes, bashkëshortes, Tone Gashit (e cila me qëndrimin e saj dinjitoz dhe tepër titanik deri në frymën e fundit i qëndroi pranë dhe e pandarë bashkudhëtarit të jetës), si dhe fëmijëve të tyre, të cilët janë shëmbëlltyrë e ndritur e shpirtit dhe e veprës së Sylejman Gashit, atij burri qëndrestar e guximtar të tokës së Kosovës.Përjetësisht i falem kujtimit, punës dhe veprës së këtij atdhetari unikal, vepra të cilën e la trashëgim me frymëzimin e saje do t’i kapërcej shekujt.U prehtë në paqe, dhe i qoftë i lehtë dheu i Kosovës, të përjetësuarit, Sylejman Gashit, i Kosoves per te cilen aq shum beri dhe aq shumë e deshi.