Prof. dr. Nusret Pllana

(Virgjil Kule, Gjergj Kastrioti Skënderbeu – Kryqtari i fundit, Tiranë, 2012).

(Paranteza e fillimit: Ju flet Televizioni Shqiptar i Tiranës! Po lexojmë pjesë nga shtypi i huaj për ngjarjet në Kosovë! Ky ishte zëri i folësit të dalluar, z. Virgjil Kule! Brezi im i shqiptarëve të Kosovës, në një mënyrë ose në një tjetër, mezi priste të dëgjonte zërin karakteristik të folësit të mirënjohur, Z. Virgjil Kule, duke lexuar pjesë të shkrimeve të shtypit të huaj, ku i jepej mbështetje morale rinisë së Kosovës. Por, në të njëjtën kohë, ky zë që vinte nga Tirana jonë, ishte e vetmja mbështetje në errësirën e madhe që kishte rënë mbi ne. Pjesëmarrës ose jo në Demonstratat e vitit 1981, të burgosur ose jo për shkak të atyre ngjarjeve, të shkolluar apo nxënës e studentë që sa bënin hapat e parë të dijes në Kosovën e robëruar, e cila me demonstratat e vitit 1981 hapi procesin e madh të shkatërrimit të atij shteti artificial të quajtur Jugosllavi, që të gjithë e kishin bërë të vetin këtë zë aq specifik, jo vetëm për të folurit e pastër të gjuhës shqipe, por edhe për ngjyrën shumë të veçantë të zërit, përmes të cilit jepte nuancat e gjithë përmasës së tragjedisë dhe të krenarisë sonë në ato ngjarje).

Hyrje

Vepra e publicistit, e studiuesit, e intelektualit të mirënjohur, njohës i disa gjuhëve të lashta dhe të reja botërore, Virgjil Kule, që i kushtohet kryetrimit tonë, Gjergj Kastiroti Skënderbeu-Kryqtari i fundit, është e një rëndësie të veçantë, jo vetëm për historiografinë shqiptare, por edhe për kulturën shqiptare në përgjithësi. Pse mund të thuhet kështu? Mund të thuhet për disa arsye, që lidhen me ndërtimin e kësaj vepre, por mund të thuhen edhe për disa arsye që dalin nga metodologjia shkencore e ndërtimit të kësaj vepre.

Autori e thotë, që në hyrje të veprës së tij, se cilën rrugë ka ndjekur për të thënë të pathënat e kohës së kryetrimit tonë, Gjergj Kastriotit Skënderbeut, të cilat ose janë thënë sipërfaqësisht, ose janë lexuar një anshëm, apo edhe janë heshtur nga studiues të huaj e shqiptarë.

Përkundër faktit se vepra fillon që nga viti 1443 dhe përfundon në vitin 1468, që është viti i vdekjes së Gjergj Kastriotit Skënderbeut, gjë që mund të krijojë përshtypjen se është një vepër e ndërtuar mbi parimin e kronologjisë historike. Por ajo nuk është e tillë. Nuk është kronikë historike për ngjarjet dhe për pjesëmarrjen e njerëzve në ato ngjarje. Në radhë të parë ajo është një trajtim dhe një shpalim i brendshëm, thënë kushtimisht, një shpalim shpirtëror, jo vetëm i ngjarjeve, i luftërave, i prapaskenave dhe skenave të atyre luftërave, nga ato që përgatiteshin në skenat botërore të atyre ngjarjeve, e deri te fërkimet e brendshme, por edhe i pjesëmarrësve në to, duke filluar nga kryetrimi ynë, e deri te ushtari i fundit që kishte rënë në betejat e luftimeve.

Skenat dhe prapaskenat e jetës dhe bëmave të Skënderbeut

Autori Virgjil Kule, duke u marrë me luftërat 25 vjeçare që ka bërë populli shqiptar nën prijësin e tij të përmasave legjendare, bën të tij mendimin e thënë kaherë, që nga Makiaveli e këndej, që në hapje të veprës së tij, për t’ia sqaruar lexuesit ecurinë e projektit të tij shkencor për kohën e Gjergj Kastriotit Skënderbeut, për Mesjetën shqiptare, për lidhjet me Perëndimin dhe Lindjen, për kryqëzatat që në atë kohë ishin mundësi të pafundme të rregullimit të jetës së individëve dhe të shteteve, por edhe për prijësit e popujve që donin lirinë e vendit të tyre më shumë se gjithë favoret e tjera të kësaj jete. Prandaj, autori thotë: ‘se një lider që arrin të qëndrojë me sukses për 25 vjet në politikën aktive, nuk mund të jetë kurrë më shumë viktimë e situatave se sa krijues dhe manipulues i tyre, andaj kam rieskploruar në gjerësi dhe thellësi fondin e madh dokumentar mbi Skënderbeun’. Kurse lexuesi dhe studiuesi shqiptar, por edhe ai botëror e di se ky fond, është aq i gjerë dhe aq i thellë, sa vështirë të mjaftojë një jetë njeriu për t’u marrë me të. Fajet, mund t’i kenë shumë krijues, por ai Babagjyshi i Madh, që u ka treguar për mbijetesën tonë, gjithë kulturave evropiane, është padyshim Marin Barleti, biografi i parë i jetës dhe i bëmave të Gjergj Kastriotit Skënderbeut.

Virgjil Kule ia ka dalë të merret me të. Virgjil Kule ia ka dalë ta ‘rieskplorojë’, siç thotë vetë, si dhe të shpalojë, në mënyrë maestrale gjithë skenat dhe prapaskenat nëpër të cilat ishin zhvilluar ngjarjet e mëdha, nëpër të cilat i kishte prirë një populli, kryetrimi i atij populli, Gjergj Kastrioti Skënderbeu.

Do të thotë, prandaj, se Virgjl Kule është dashur të rieskplorojë gjithë këtë trashëgimi historiografike për ngjarjet e mëdha të Mesjetës Shqiptare, figurë qendrore e së cilës, doemos ishte Gjergj Kastrioti Skënderbeu dhe, së pari është dashur të përballet me Stërgjyshin e tij, Marin Barletin.

Një fakt është i pamohueshëm, se e gjithë historiografia skënderbegiane e përmasës evropiane është ndërtuar mbi veprën e Marin Barletit. Për këtë, mjaftojnë të shfletohen vetëm datat e përkthimit të veprës së Barletit në qendra të ndryshme të Evropës së kohës, që të shihen pastaj vitet e botimeve për figurën më të rëndësishme historike të asaj Evrope, siç ishte figura e Gjergj Kastriotit Skënderbeut-Kryqtarit të fundit.

Njëra nga çështjet interesante, qoftë edhe për njohuritë tona lidhur me këtë periudhë, janë padyshim përgatitjet, aspiratat, kërkimi i mundësive brenda përmasave ndërkombëtare të kohës, për shkëputjen e Gjergj Kastriotit nga Perandoria Osmane.

Rruga e ardhjes në Krujë e Kryqtarit të fundit

Po vinte viti 1443. Përgatitjet për kthimin e tij në Krujë, pra në Principatën e të atit, kishin filluar kaherë, vite më parë. Do të thotë, përveç asaj që dihet, se Gjergj Kastrioti – Skënderbeu ishte kthyer në vendin e tij, pas betejës së Nishit, prapaskenat e përgatitjes, marrëveshjet e bëra, qoftë me faktorin e jashtëm, siç ishin hungarezët e Huniadit, të cilët ishin forca kryesore në atë front luftimesh kundër Perandorisë Osmane, qoftë me atë të brendshëm, siç ishin princër dhe ushtarakë të shumtë shqiptarë, duke filluar nga Hamza Kastrioti, e deri te Lekë Dukagjini, tashti i mësojmë ndryshe, edhe nga ato që ka thënë Marin Barleti. Sepse këtu janë shpaluar, mbi bazë faktesh dhe të dhënash nga shumë burime arkivore historike dhe publicistike, se ç’rrugë është ndjekur për t’u realizuar ardhja e tij në atdhe, pa pasoja dhe pa pengesa.

Nga ky moment e tutje, deri në vitin 1468, që është viti i vdekjes së kryetrimit tonë, i cili për njëzet e pesë vjet u bëri ballë gjithë atyre mësymjeve dhe tërë asaj hordhie ushtarake osmane, janë shqyrtuar me radhë të gjithë vitet e ekzistencës së qëndresës shqiptare, jo vetëm për ta dëshmuar praninë e tyre në këto hapësira, por edhe për faktorizimin e tyre në planin evropian të asaj kohe. Ngase ndryshe, si do të ishte e mundur që një princ shqiptar, i kthyer në pronat e të atit, të bëhej kryqtari më i rëndësishëm i asaj kohe. Mirëpo, në anën tjetër ky princ shqiptar, kishte arritur të organizonte një ushtri të mirëfilltë kundër forcave pushtuese osmane, por edhe kishte arritur, përveç të tjerash, të krijojë edhe Besëlidhjen e madhe në mes principatave shqiptare, pra i cili kishte vënë themelet e një shteti arbëror, thuajse i barasvlershëm me organizimin shtetëror të asaj kohe në gjithë Evropën.

Rëniet dhe ngritjet kishin qenë të shumta dhe të mëdha, jo vetëm në jetën personale të kryetrimit shqiptar, por edhe në jetën historike të vendit. Ndoshta për historinë 25 vjet qëndrese dhe luftërash të pandërprera nuk janë shumë, por për një vend që ishte në zgrip të ekzistencës fizike, këto 25 vjet ishin më shumë se shekuj. Të gjitha këto rënie dhe ngritje janë trajtuar me shumë kujdes, me shumë akribi në gjithë shtrirjen e ngjarjeve nëpër vite, që nga vitit 1443 e deri në vitin 1468, nga autori Virgjil Kule. Prandaj, vepra e tij, Gjergj Kastriotit Skënderbeu-Kryqtari i fundit, është specifike edhe në planin e organizimit të lëndës për këtë vepër, siç është specifike edhe për rishqyrtimin e shumë fakteve historike, qoftë nga autorë të huaj, qoftë nga ata vendor, duke filluar nga Marin Barleti, Frang Bardhi e deri te autorët tanë të Rilindjes Kombëtare, që e shndërruan figurën e tij, në prijësin legjendar të shqiptarëve.

Me këtë rast, le të më lejohet të sjellë edhe një fakt përfundimtar, për madhështinë e projektit të Skënderbeut, jo vetëm lidhur me mbrojtjen e lirisë së vendit të tij, por edhe të pengimit të depërtimit të Perandorisë Osmane në hapësirat evropiane, si dhe me mundësinë e marrëveshjes me Vatikanin lidhur me organizimin e ndonjë kryqëzate, së cilës do t’i printe kryetrimi ynë, gjë që dëshmohet edhe përmes ndihmës që Papa Pali II-të, ia kishte dërguar, të quhet një lloj ndihme. Në vitin 1467, pak ditë para vdekjes së Gjergj Kastriotit Skëndebeut, Pali II-të ia kishte dërguar 1. 100 dukat, fonde që duheshin kuptuar edhe si një vazhdimësi e realizimit të projekteve të kryetrimit tonë me bashkësinë evropiane të kohës.

Atëherë, po trokiste Viti i Ri 1468. Projekti i Skënderbeut kishte përsëri shanse të vazhdonte aty ku kishte ngecur, por me lëvizje politike që vetëm mendja e tij gjeniale mund t’i përpunonte në përputhje me situatat. Cilat mund të ishin ato? Përgjigjet mund të dalin vetëm nga një kuis interaktiv historik nga ata që, duke paraqitur rrethanat konkrete, u kërkojnë historianëve të japin variante mbi mënyrën se si mund të kishin vepruar figurat madhore politike të kohërave, në rast se vdekja e papritur nuk do t’i largonte nga kjo botë.

Një përmbyllje e këtillë e një vepre madhore, si kjo e intelektualit të mirënjohur, z. Virgjil Kule, Gjergj Kastrioti Skënderbeu-Kryqtari i fundit, mund të jetë e lejueshme vetëm për ato dije që kanë pretendimin se kanë shtjerrë përgjithësisht gjithë burimet, publike dhe arkivore lidhur me jetën, luftërat, bëmat, vendin dhe gjeninë politike të Kryetrimit të shqiptarëve.

Por, para se ta përfundojë, më lejoni që edhe një herë t’i kthehem një çështjeje shumë delikate edhe për kohën tonë, që dëshmon përpjekjet e kryetrimit tonë, jo vetëm lidhur me mbrojtjen e lirisë së vendit të tij, por edhe të pengimit të depërtimit të Perandorisë Osmane në hapësirat evropiane. Nëse për hapësirat evropiane nuk është shumë me rëndësi, prania e elementit të islamit reaksionar në hapësirat shqiptare është më shumë se shqetësues. I lëmë të gjitha anash, por e zëmë në gojë vetëm numrin e atyre shqiptarëve nga të gjitha hapësirat shqiptare, që shkuan për të luftuar për ISISIN, është jo vetëm shqetësuese, por në fakt është tragjike për identitetin tonë, edhe si kulturë perëndimore, edhe si kulturë kombëtare. Shihni sot hapësirat shqiptare, kudo, në Tiranë e në Prishtinë, në Shkup e në Preshevë, në fshatra e në qytete, praninë aq të madhe të të rinjve me mjekrra e me pantallona të shkurtra, të grave e vajzave mbuluar me xhihab, me burka e me lloj-lloj formash të veshjeve aziatike, thuajse mezi paskemi pritur që të vinte liria e Kosovës dhe sekush të zhvat nga kushdo që na afronte një mundësi për të jetuar ndryshe e për t’i kopjuar kulturat e huaja pa fije turpi.

Nuk është me rëndësi sa xhami e sa kisha janë ndërtuar në Kosovë për këto njëzet e pesë vjet pas Luftës së Lavdishme të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, por është shumë me rëndësi prania e disa rrymave të përdorimit të islamit politik, për të cilat baballarët e gjyshërit tanë as që kishin dëgjuar ndonjëherë.

Sot, kur e kujtojmë ditëlindjen e gjeniut të mesjetës shqiptare, gjeneralit shqiptar, Gjergj Kastriotit Skënderbeut, që për më shumë se njëzet e pesë vjet i bëri ballë, fillikat vetëm, Perandorisë më të madhe të asaj kohe-Perandorisë Osmane, ne stërnipërit e tij, a mund t’i themi se jemi më shumë Evropë se Azi?!.

Qoftë edhe vetëm për këtë fakt, Rilindja jonë kombëtare, e ringjalli të madhin Skënderbe, për të ardhur në kohën tonë, edhe si mësim i madh se si ruhet identiteti kombëtar.

Përfundim

Autori i veprës Gjergj Kastrioti Skënderbeu-Kryqtari i fundit, me veprën e tij ka hapur shumë dilema. Dilema të natyrës historike, se a mund të argumentohen të gjitha veprimet e tij politike dhe ushtarake me burime arkivore të besueshme. Dilema politike, se a ishte koherent projekti i tij, pra a përputhej pa ngërçe historia e veprimit të tij me historinë e veprimit të tij politik e ushtarak, po ashtu të vërtetuar nga burimet historike.

Qoftë edhe vetëm për trajtimin dhe shqyrtimin e këtyre dilemave, që e përshkojnë fund e krye këtë vepër madhore të autorit Virgjil Kule, ajo, vepra pra, hap rrugë për këndvështrime të ndryshme, për lexime të ndryshme, si dhe për qasje e komentime të ndryshme. Kjo veti e veprave shkencore, kanë thënë të gjithë të diturit, është mirë për jetën e veprës.

Vepra e intelektualit të madh, z. Virgjil Kule e ka këtë cilësi.

Presidentja e Republikës së Kosovës, Vjosa Osmani, në kuadër të Samitit SHBA-Afrikë, gjatë vizitës zyrtare në Teksas të SHBA-ve, në eventin qëndror me rastin e 20- vjetorit të Korporatës së Sfidave të Mijëvjeçarit (MCC), ka prezantuar rrugëtimin e deritashëm të Kosovës, duke potencuar sukseset e në të cilat SHBA-të kanë luajtur një rol vendimtar. Me pjesëmarrjen e Presidentit George W. Bush dhe në prani të liderëve afrikanë, u diskutua për sukseset 20 vjeçare të punës transformuese të MCC-së.

Në sesionin special të moderuar nga senatori republikan Mike Johanns, presidentja Osmani ndër të tjera foli për partneritetin e jashtëzakonshëm me SHBA-të, me ç’rast e potencoi në veçanti edhe bashkëpunimin e suksesshëm me MCC-në.

Presidentja Osmani bëri një falënderim të posaçëm për partneritetin e shkëlqyeshëm me MCC-në, si dhe shprehu mirënjohje të thellë për lidershipin e Presidentit Bush, trashëgimia e të cilit, sipas saj po reflektohet më së miri sot nëpërmjet punës së MCC-së.

Tutje, Presidentja Osmani ka theksuar se: “SHBA-të kanë luajtur rol përcaktues në procesin e pavarësimit të Kosovës. Bashkëpunimi ndërmjet MCC-së dhe Kosovës simbolizon progresin, ambicien dhe vizionin e përbashkët për demokraci dhe të ardhme të qëndrueshme”.

Sipas Presidentes Osmani, ky partneritet është dëshmi e marrëdhënieve strategjike dhe historike ndërmjet Kosovës dhe SHBA-ve.

Presidentja Osmani ka potencuar se Kosova ka bërë hapa përmbajtësor në procesin e reformave të shumta, me theks të veçantë në drejtësi dhe sundim të ligjit.

Në adresimin e saj, Presidentja Osmani ka folur për hapat e bërë nga Kosova në nxitjen e rritjes ekonomike dhe promovimin e zhvillimit të qëndrueshëm.

Sipas Presidentes Osmani, ka rezultate të jashtëzakonshme nga partneriteti me MCC-në, i cili ka ndihmuar që zhvillimi jo vetëm i këtij sektori, të shkojë në drejtimin e duhur.

“Projektet ambicioze reflektojnë një vizion afatgjatë për Kosovën, duke siguruar që partneriteti ynë me MCC-në të çojë në ndryshime pozitive dhe të qëndrueshme”, ka theksuar Presidentja Osmani.

Presidentja Osmani ndër të tjera ka theksuar se me pjesëmarrjen në këtë Samit, si dhe me ndihmën e MCC-së në vazhdimësi, janë krijuar mundësi për t`i prezantuar të arriturat e Kosovës ndër vite, por edhe për të filluar partneritetin me shtetet afrikane.

Uran Butka/

Hapi i parë i reagimit të M.Frashërit kundër pushtimit italian ishte themelimi i Ballit Kombëtar. Takimi i parë u bë ilegalisht nga Mid’hat Frashëri me disa nacionalistë më 8 prill 1939 në Tiranë, si një alternativë kundër pushtimit italian. Më 1 qershor 1939, u zgjodh komiteti organizator i Ballit Kombëtar, pra u themelua organizata dhe u hartua platforma politike “Nacionalizma Shqiptare”, Shqipëri 1939 (Balli Kombëtar) me tetë pika, ku jepen parimet kryesore të kësaj organizate nacionaliste. Në shtator të vitit 1942 doli programi i plotë i Ballit Kombëtar me emrin “Dekalogu”, i cili ishte edhe një zhvillim i “Nacionalizmës Shqiptare të 1939-s”, për një luftë kundët nazifashizmit, por edhe një risi, sidomos për politikat sociale dhe ekonomike të programit, që e afronin tepër me socialdemokracinë perëndimore.( Dokumentet e AQSH dhe botimi “Balli Kombetar”, dega e BK Londër, Prishtinë 2019)
3. Midhat Frashëri , e dënoi pushtimin Italian, dënoi edhe ata që bashkëpunuan me fashistët: “ E dini fort mirë se Shqipëria pësoi katastrofën e 7 Prillit jo vetëm prej fuqisë ushtarake të huaj, por edhe nga tradhtia e disa shqiptarëvet, të cilët me liri dhe koshiencë të plotë përgatitën komplotin kundër ATDHEUT dhe vepruan si pararojë e fuqivet okupuese, e më von, kundër fuqivet nacionaliste të gjithë kombit mbarë, q`ishin hedhur në luftë për rifitimin e lirisë dhe të vetëqeverimit…”-.( Letër e M.F, dhjetor 1948, vellimi IX)
4. Në një letërkëmbim me kryeministrin Shefqet Vërlaci, i cili e fton Mid’hatin në ditën e 28 nëntorit 1937, lexojmë.
“Zoti Kryetar,
Ju ngjatjetonj për telegrafin dhe jam fort mirënjohës për nderin që më bëni.
Mjerisht unë kam një shëndet të dobët, që nuk më permeton të marr pjesë në ceremonira. Veç kësaj edhe Z. juaj e kupëtoni se në përfaqësi të tilla është mirë të zgjidhet një njeri që të mos jetë dyqanxhi.”
Një sarkazëm për kryeministrin fashist Shefqet Vërlaci dhe qeverinë e tij.
5.Refuzoi ftesën e kryeministrit M.Kruja ne nje kuvend studimtarësh, me pretekstin se ishte i lodhur në punën si librar. (vëllimi IX i veprës se M.F)
6. Midhati u bë misionar i bashkëpunimit të të gjithë faktoreve politike e luftarake ne luftë të përbashket kundër pushtuesve. Kuvendi i Mukjes ishte një dëshmi e misionit të tij dhe e antifashistëve te majte si Dr..Dishnica, M.Gjinishi etj, për arritjen e Marrëveshjes se Mukjes, për një luftë të përbashkët e për një Shqipëri të lirë, demokratike dhe etnike, në krah të Aleatëve Antifashistë. Ai e shtroi çështjen e Kosovës në mbledhjen e Mukjes si një zgjidhje plebishitare nga populli shqiptar pas luftës, mbi bazën e parimit universal të vetvendosjes së kombeve. (Butka, Mukja shans i bashkimit)
7. Pas prishjes se njëanshme të Marreveshjes se Mukjes nga PK e nxitur edhe nga emisarët jugosllavë, ai bëri çdo përpjekje për ndaljen e luftës vëllavrasëse. “Me luftën civile komunistët filluan terrorin më të keq në historinë e Shqipërisë “shkruante MF
Kur E. Hoxha urdhëronte më 9 shtator 1943 nga Konferenca II e Labinotit e cila shpalli zyrtarisht luftën e armatosur kundër Ballit Kombetar, i cili para pak ditësh ishte partner dhe bashkepunues me PKSH, si dhe më 1 tetor 1943 me urdhëresat nga Vithkuqi drejtuar komiteteve rajonale te PK “Me forcë dhe me armë ta marrim në dorë pushtetin. Ballin duhet ta likujdojmë pa mëshirë nga çdo anë qoftë” ndërkohë Mid’hat Frashëri bënte apel për të ndalur luftën luftën civile dhe për t’u bashkuar si vëllezër në luftën kundër pushtuesve : “Sot është koha për një FRONT të çeliktë kundër armikut okupator dhe kundër horrave që e pasojnë. Ky front i përbashkët është gatuar me gjakun e heronjëve tanë: Qemal Stafa e dha kushtrimin dhe i fali atdheut gjënë më të shtrenjtë që kish : jetën. Jashar Cakrani e dëgjoi edhe ai atë kushtrim, duke rënë martir për atdhenë ….Le të luftojmë të bashkuar rreth fjalëve që na lanë të parët tanë: JA VDEKJE, JA LIRI ! JEMI VËLLEZËR, S’NA NDAJNË DOT ! »(Vëllimi IX vepra e M.Frashërit)
8. Midhat Frashëri nuk e identifikonte asnjërin nga faktorët e luftës me Shqipërinë, po ashtu edhe as Nacionalçlirimtaren, Ballin Kombëtar, Legalitetin etj nuk i identifikonte me Luftën Antifashiste të popullit shqiptar. Ai theksonte se Nacionalçlirumtarja si një parti, ishte pjesë e luftës antifashiste dhe jo siç trumbetohej nga politika dhe historiaografia komuniste për qëllime politike dhe pushteti, si e vetmja luftë antifashiste në Shqipëri, duke mohuar e përbaltur luftën e faktorëve të tjerë antifashistë.
Ai nuk e ndali dot Luftën civile, as aleatët britanikë. Midhati e konsideronte terrorizmin komunist në Shqipëri, si pjesë e terrorizmit ndërkombëtar. Kështu, Lufta NÇ ishte tjetërsuar nga një luftë patriotike për çlirim, në një lëvizje terroriste, e pohojnë me gojën e tyre udhëheqësit komunistë E.Hoxha, Koci Xoxe, S.Maleshova, Gogo Nushi, Tuk Jakova, mandej në luftë civile e përgjakshme për pushtet, – e dokumentojnë katërçipërisht dokumentet e arkivave, por edhe gjithë oficerët britanikë në raportimet e tyre. E thote vetë E.Hoxha.”Na thoshte Miladini që dikë ta vrisnim, ne e vrisnim pa e menduar. Enveri vete ka urdhëruar pushkatimin pa gjyq te qindra nacionalisteve , por edhe lëvizjes NÇ, si M,Gjinishi, LL.Fundo etj kur ata luftonin kundër gjermanëve. Dekorrojini me një plumb kokës, urdhëronte ai. E.Hoxha ishte një kriminel, një sadist, por historianë te sotëm enveristë thonë se ai ishte i mirë gatë luftës, ndërkohë që krimet më të rënda i ka bërë gjatë luftës (U.Butka, Lufta civile në Shqipëri 1945-1943)
A ka vrarë apo ka urdhëruar vrasjen e ndonjë personi Midhat Frasheri?. Jo.
Më 7 tetor 1943 M.F. e pezulloi përkohësisht luftën e BK kundër gjermanëve, i vënë mes dy zjarreve , zjarrit nazist dhe atij komunist…. Ky dokument, veç të tjerash, dëshmon se deri në atë moment (7.10.1943), kur është lëshuar ky urdhër pezullimi, ka vazhduar lufta e nacionalistëve kundër gjermanëve. Fjalët “të pezullohet” dhe “tash për tash” dëshmonin se ndërprerja ishte e përkohshme, ishte një taktikë, theksonte M.Frasheri.
Kjo provohet një muaj më pas, më 9 nëntor1943, në takimin me gjeneralin britanik Dejvis me M.Frashërin, i cili deklaroi se do ta rifillonte luftën kundër gjermaneve, nëse Alleatët do ta detyronin E,Hoxhën ta ndalte mësymjen ndaj Ballit Kombëtar, madje nënshkroi edhe një deklaratë për rifillimin e luftimeve qe e transmetoi edhe BBC. Dihet tërbimi dhe kundërshtimi i E.Hoxhës, ( E.Hoxha, “Rreziku Angloamerikan” dhe Dejvis “Aventurë Ilire”)
Gjithsesi Midhati, më pas i rifilloi luftimet kundër gjermanëve bashkë me britanikët Maklin, D.Smajl, etj, në Priskë, Borizanë, dhe në rrugën Krujë-Shkodër. Pra ishte njw pezullim i përkohshëm. Ku qëndron tradhtia këtu?
9. Në Kongresin I të Ballit Kombëtar 31 dhjetor 1943, Midhati u kritikua si pacifist, se partizanët i quante si “bijtë tanë” etj, ai dha dorëheqjen që të mundësohej një drejtim i ri, por me votim të fshehtë e zgjodhën përsësi kryetar. U tha ”Me Midhatin nuk bëhet, por edhe pa Midhatin nuk bëhet”
10.Një akuzë absurde dhe tendencioze politikisht për Midhat Frashërin ishte kur ai dërgoi në Greqi korrik 1944 nacionalistin Dh.Falo, socialdemokrat dhe antifashist për një marrëveshje me të djathtën greke ( ishte propozimi i saj qysh ne prill 1944) për një kualicion greko-shqiptar për të ndalur pas Luftës II, rrezikun pansllavist që rrezikonte gjithë Ballkanin, sic ndodhi. Në projekt-përgjigjen e tij, M.Frashëri shtoi edhe Turqinë si pjesë të Marreveshjes, gjithashtu theksoi që te njiheshin kufijtë 1913 nga Greqia, që ajo te mbështeste rivendikimet shqiptare ne konferencën e Paqes për Kosovën dhe Dibrën, qe ushtria greke te kishte komandën, po ashtu respektimi i te drejtave te minoriteteve etj. Projekti i MF nuk u pranua nga Greqia dhe Dh Falo u vra nga atentatorët komuniste kur po kthehej në Shqipëri.
Ndërkohë PKSH dhe E.Hoxha bëne marrëveshje me EAM in grek shtator 1943, një takim mes Frontit NÇ dhe Elasit më dhjetor1944 dhe pjesëmarrjen në paktin e shtabit ballkanik te ushtrive te Jugosllavisë, Greqisë dhe Shqipërisë, si edhe oficerë te EAMit si Aleksis Janaris, Angelos Doupis, Alias Dhimitriu et, u atashuan pranë Frontit NÇ. Keto marrëveshje te Nacionalçlirimtare dhe E,Hoxhës as qe zihen në gojë, por është trumbetuar dhe trumbetohet mendjelehtësisht edhe sot “tradhtia” e M.Frasherit me Greqinë. U vërtetua shqetësimi i MF si vizionar për rrezikun pansllavist. Në fakt Greqinë e shpëtoi nga sllavokomunizmi ndërhyrja britanike, ndërsa Evropa lindore u përfshi nën protektoratin rusomadh, ndërsa Shqiperia dyfish, edhe nën tutelën jugosllave.
11.M Frashëri u drejtohet ndërkombëtarëve në promemoriet e tij “Të gjitha propozimet e bëra nga autoritetet gjermane ndaj udhëheqjes se organizates sonë për të arritur në një marreveshje me ta ishin refuzuar prerë nga ne. Në te kundërtën ishin komunistët të cilët ishin më të prirur për të bashkpunuar me gjermanët, sic ndodhi në Berat, Kuçovë dhe Lushnjë.” (M.Frashëri, manifesti i BK 1944)
Ai theksonte se “Partia Komuniste Shqiptare u vu në shërbim të jugosllavëve. Dhe me porosi të tyre udhëhoqi luftën vëllavrasëse në Shqipëri, që përfundoi vendosjen e regjimit diktatorial, që zgjati pë gjysmë shekulli. Kjo ishte rezultantja e Luftës Nacionalçlirimtare. Po ashtu E.Hoxha me kerkesë të Titos dërgoi ne Jugosllavi dy brigada dhe dy divizione te Ushtrise NÇ për të luftuar armikum dhe reaksionin, por i përdori për te shtypur rezistencen e shqiptareve të Kosovës ndaj pushtimit serb dhe ripushtimin e aneksimin e Kosovës tek Serbia.” (M.Frashëri, Memorandum Konferences se Paqes 1946) Në këtë memorandum Midhati shënon edhe gjithe luftimet e ballit Kombëtar kundër italianëve dhe gjermanëve.
12, MF dënon bashkëpunimin e Ushtrisë NÇ me mbeturinat e ushtrisë fashiste italiane te dorëzuar te komunistët, që i përdorën në luftën kundër nacionalisteve dhe popullatës shqiptare qe i mbështeste. Gati ne cdo batalion apo e brigadë partizane gjendeshin reparte te ish-ushtrise fashiste italiane, që godisnin me altileri forcat nacionaliste në gjithë vendin, mandej mësynin forcat NÇ. mbi kundershtarët politikë. A nuk ishte ky një bashkëpunim i komunistëve me ata që pak më parë kishin luftuar nën flamurin fashist? -thoshte MF.
13. Akuzat ndaj Midhat Frashërit si armik e tradhtar, tipike për komunistët stalinistë, ishin politike, ideologjike dhe propagandistike, ndërkohë që ai nuk është dënuar nga asnjë gjykatë e ngritur mbi parimet e së Drejtës.
14. Pastërtia e Figurës se MF konfirmohet edhe nga Aletët Perëndimore kur ai themeloi Komitetin Shqipëria e Lire më 1949 në emigracion për një Shqipëri te lirë e demokratike dhe u zgjodh nga Ango-Amerikanet si kryetar, edhe kur ai përjashtoi nga ky komitet figurat nacionaliste ( Të Bllokut Indipendent, qofte edhe të Ballit Kombëtar , mbi të cilët peshonin njolla dhe faje kundër atdheut” , një intransigjencë e paparë, që nuk e kishte bërë asnjë nga udhëheqësit demokratë të vendeve të Lindjes apo të Perëndimit.
Kjo është fare shkurt veprimtaria e MF përgjatë luftës. Ai theksonte_me përulje ndaj popullit shqiptar “Ne e humbëm luftën, por jo shpesën. Kemi bërë edhe gabime, por historia do të na gjykojë”.

Të dashur bashkombas të besimit Ortodoksë/

Më lejoni që në emër të Federatës Pan-Shqiptare të Amerikës VATRA, të gazetës Dielli, në emër të familjes sime dhe në emrin tim personal, t’ju uroj përzemërsisht: Gëzuar dhe Përshumëvjet Pashkët.

Urimet më të përzemërta për ju dhe familjet tuaja të nderuara dhe respektuara.

Pashka, kjo festë e jashtëzakonshme e ngjalljes së Krishtit, qoftë për çdo njeri një ngjallje e ripërtëritje shpirtërore e fizike. Pashka e sivjetshme le të përcjellë për të gjithë ne më shumë lumturi, gëzim, optimizëm, shpresë, prosperitet, paqe dhe dashuri për çdo shqiptar anëkënd botës ku jeton e vepron.

Zoti dhashtë bekim, mirësi e mbarësi për familjet tona, kombin tonë dhe atdheun tonë.

Zoti ju bekoftë të gjithëve.

Me respekt e gëzim

Kryetari i VATRËS

Elmi BERISHA

Uran Butka/

Kur vallë sërish do të kthehem?

Nuk u kthye dot në atdhe sa qe gjallë, poeti dhe prozatori i shquar, Bilal Xhaferri, të cilit ia nxiu dhe rrezikoi jetën regjimi komunist, aq sa ai i braktisi vendin e njerëzit e tij, por nuk i harroi për asnjë çast. U kthye tashmë i vdekur, për t’u çmallur e për t’u prehur në tokën mëmë. Bir i Ninanit të Konispolit, që ka nxjerrë njerëz të njohur, ndër ta edhe rilindasin e madh Hasan Tahsini, Bilali trashëgoi traditën patriotike dhe kulturore të Çamërisë, fatin tragjik të saj, vetëdijën e qëndresën shqiptare si edhe talentin dhe kurajën për t’i përjetësuar ato.

Fati tragjik i çamëve, që u përndoqën, u vranë dhe u përzunë dhunshëm nga vatrat e tyre prej ultrashovenëve grekë, si edhe jeta e tyre e pasigurt, e trazuar dhe e përbuzur nga regjimi i Enver Hoxhës, ishte njëherësh edhe fati i Bilal Xhaferrit. Babanë ia pushkatoi pushteti komunist qysh më 1945 si nacionalist dhe kundërshtar politik. Mbeti jetim me tri motra të mitura dhe pa asnjë mbështetje përveç gjyshit, që u shpall kulak dhe iu sekuestrua pasuria. U rrit në mjerim dhe poshtërim të vazhdueshëm. Pasi kreu shkollën 7-vjeçare, u detyrua të largohej nga vendlindja për të punuar dhe për të gjetur një fat më të mirë. Punoi si hamall në Sarandë, punëtor e normist në Sukth, ndërtues në Ulzë, meremetues i rrugëve në Rrëshen, Krujë etj, ndërkohë që kreu edhe një shkollë teknike për ndërtim, meqenëse nga gjimnazi e kishin përjashtuar si të deklasuar. I sfilitur nga punët më të rënda, urrejtja klasore dhe lufta e përbindshme e klasave që e ndoqën këmbakëmbës, i plandosur nga varfëria , vetmia, pluhuri i rrugëve dhe era e ziftit, i privuar nga shoqëria, dashuria dhe gëzimet e jetës, por i privilegjuar dhe i zgjedhur i Muzës, Bilal Xhaferri e kapërceu me guxim e vullnet titanik rrezikun e ambientimit me të keqen, të nënshtrimit e të përdorimit nga pushteti, të vegjetimit e të kotësisë. Mbijetoi dhe u shqua në sajë të geneve, vullnetit, librit dhe talentit.

Im vëlla, Iljazi, topograf që kishte shkelur në gjithë vendin, e kishte takuar rastësisht Bilalin rrugëve si puntor i mirëmbajtjes dhe i kantiereve të ndërtimit. Ai më rrëfente me simpati se shpesh e gjente duke lexuar libra në rrugë, i mbështetur te bishti i lopatës, apo duke shkruar pa e ngritur kokën nën tymtajën, gërhitjen dhe zhurmën e barakave të puntorëve.

Poezitë dhe tregimet e para në fillim të viteve ’70 dhe libri befasues “Njerëz të rinj- tokë e lashtë” ishin për mua një rrufe në qiell të kthiellët dhe autori – një meteor në djegie e sipër.

Me krijimtarinë e tij të mrekullueshme, larg skematizmit dhe ideologjizmit të letërsisë së realizmit socialist, Bilal Xhaferi dilte në pah si shkrimtar e poet i talentuar, original e antikonformist, por vihej edhe përballë inkuizitorëve të letërsisë e artit, gjithaq edhe xhelozisë vrastare të shkrimtarëve mediokërr të oborrit.

Unë nuk dija gjë nga këto, sepse punoja larg kryeqytetit. Vija çdo fundjavë në Tiranë, ku kisha familjen. Im vëlla që atëherë punonte inxhinier në fermën “Gjergj Dimitrov”, më tregoi një ditë se Bilali, punëtor krahu për pak kohë në atë fermë, megjithëse qe trupvogël dhe i dobët, e kishte rrahur keq operativin e sigurimit B.Shahu, nga që ky i ishte qepur gjithë kohës, e fyente, e provokonte dhe s’e linte të qeë për asnjë çast. Nuk e arrestuan se i dolën në mbrojtje im vëlla dhe punëtorët e fermës, që gjithashtu ishin të përndjekur.

Një ditë , miku im, Sherif Delvina, më tha se Bilali po shkruante një roman për Skënderbeun te hotel “Çajupi”. Aty punon dërçe, pasi kthehet nga puna në fermë, më tha ai. Del sa për të marrë ndonjë ushqim të thatë dhe mbyllet brenda… Unë po tundohesha nga padurimi për ta njohur, por edhe për ta ftuar në një takim me nxënësit e gjimnazit të Krujës. Ishte viti 1967. Një të diel, kur kishte një ndeshje të rëndësishme sporti dhe njerëzit ishin të përqëndruar atje, unë shkova tek hoteli, që ishte i heshtur e i zbrazur dhe i fola urtë e butë portierit se doja të shkoja tek ai shkrimtari “që rron veç me ujë”. I kam sjellë diçka për të ngrënë, i thashë. Më lejoi. Ngjitu lart, dhoma 109, më tha. Edhe numrat e dhomave janë të kamufluara, të fshehta, mendova. Numërimi i tyre niste nga njëqinta për të rrëfyer sesa shumë dhoma kanë hotelet tona të rënuara e të qelbura. Trokita disa herë te dera , që u çel me vonesë. I thashë kush isha dhe pse kisha ardhur, por ai hezitoi. Jam i vëllai i Iljazit, i thashë. Ai e çeli derën përgjysmë dhe unë hyra brenda. Dhoma ishte e vogël, me një dysheme dërrase të vjetër e të kalbur, që kuiste nën këmbë. Edhe orenditë e pakta ishin të ronitura. Tavolina e mbushur çrregullt me libra dhe dorëshkrime. Mbi komodinë, një letër e çmbështjellë me pak bukë dhe djathë… M’u kujtua Serembja. U ula mbi krevat, ndërsa ai në karike.

I thashë se isha mësues letërsie në Krujë dhe se e ftoja për një bashkëbisedim me nxënësit e rrethit letrar të gjimnazit. Kishim bërë takime me disa shkrimtarë të njohur, dhe, ndonëse Bilali nuk ishte në programin mësimor, ne dëshironim ta njihnim dhe debatonim veprën e tij letrare. Nxënësit krutanë janë veçanërisht të interesuar dhe duan të dinë më shumë për romanin mbi Skënderbeun, që po shkruan, i thashë… Është i ngritur mbi tragjedinë e Beratit, m’u përgjegj. Aty janë edhe heroizmi, edhe tradhtia, edhe masakra, edhe pavdekësia, shtoi ai. Lirinë e kemi paguar shtrenjtë dhe do ta paguajmë ende. ..Mos e kishte fjalën për Kosovën? Ndoshta edhe për lirinë tonë të munguar…

M’u kujtuan vargjet e Bilalit për Kosovën e përgjakur, fatnjëlloj si Çamëria;

Kosova

e mbetur në udhëkryq të historisë.

Kosova

ku shqiptarët flasin një gjuhë

dhe dëgjojnë dy gjuhë,

edhe gjuhën e mëmës

edhe gjuhën e UDB-së.

Pas Çamërisë e Kosovës,

ku mbetet Shqipëria?

Mua më kishte bërë përshtypje të jashtëzakonshme veçanërisht “Ballada Çame”

, që e kisha lexuar me një frymë te gazeta “Zëri i Rinisë”. E njoh çështjen çame, i thashë, po tragjizmin e saj e gjeta të realizuar artistikisht dhe emocionalisht te Balada Çame, në të vërtetë tragjizmin e çështjes sonë kombëtare të pazgjidhur dhe të njeriut shqiptar në shekuj. I dija përmendësh vargjet e baladës dhe hera-herës citoja ndonjë: “Në kullotat e braktisura të saj, kullosin rrufetë…Ne, popull muhaxhir, ecim nëpër shi… Dhe të gjitha udhët tona shpien në veri…Na e tregojnë drejtimin plumbat… Na e ndriçojnë udhën flakët…” Çfarë drame, çfarë metaforash!

Kisha marrë edhe unë flakë… Do të ishte më mirë t’ua thoshe nxënësve, sesa mua, më ndërpreu me buzëqeshje Bilali. Më solli në vete. Kisha dëshirë të madhe t’i flisja edhe për tregimet e tij “Njerëz të rinj, tokë e lashtë”, sidomos për “Purpurantin” , por ai ma preu hovin. Ishte njeri modest, por edhe i prerë, nuk i pëlqenin lëvdatat, teprimet.

Gjithsesi u gëzua për ftesën, që e pranoi me kënaqsi. Por nuk erdhi kurrë. Ashtu rrodhën ngjarjet. Pas diskutimit në Lidhjen e Shkrimtarëve, Bilalin e morri rrëpira.

Kështu, vëllimi poetik “Lirishtja e kuqe” e shtypur më 1967, u ndalua të shpërndahej dhe u dërgua në brumatriçe, për t’u kthyer në karton. Edhe romani historik “Krastakrahus”, shkruar me rastin e 500-vjetorit të vdekjes së Skënderbeut, e pësoi më keq . Nuk u botua fare, mbasi u end nga një zyrë censure në tjetrën, nga një redaksi në tjetrën.

Dënimi me mosbotim ishte vdekja shpirtërtërore e autorit, përndjekja politike ishte vdekja morale e fizike e tij. Pushtetarët e kuq e shpallën reaksionar, armik, provokator.

E internuan në Hamallaj të Durrësit, e izoluan dhe e survejonin në çdo hap që bënte, me çdo njeri që takonte. Natyrisht që do të përfundonte në burg. Operativët e Sigurimit të Shtetit dhe spiunët e fshehtë nuk i ndaheshin.

Bilal Xhaferrin e priste hapsana. Dhe jo vetëm atë. Shqipëria ishte kthyer e gjitha në burg dhe në geto përqendrimi.

…Rrugëve të Atdheut

si kukuvajka nën hënë,

leh e ulurin

gazi “69”,

shkruan me dhimbje poeti. Dhe me dhimbje u largua nga ky atdhe. U arratis në vitin 1969. Por edhe në dhe të huaj, ai e vijoi përpjekjen e tij kombëtare dhe letrare. Në Çikago nxorri revistën letrare “Krahu i shqiponjës”, ku u botua edhe pjesa më e madhe e shkrimeve të tij, në vazhdën e Konicës dhe Nolit. Por edhe atje e ndoqën falangat e Sigurimit të Shtetit, sepse Bilal Xhaferri ishte një rrezik potencial për regjimin komunist të E. Hoxhës, një nacionalist i spikatur, një dëshmitar i tmerrit shqiptar nën diktaturë, por edhe një penë e fuqishme, një artist antikomunist. E plagosën, i dogjën studion dhe shkrimet, edhe ia bënë jetën të pasigurtë edhe në Amerikën e lirë. Ndoshta edhe e vranë, si mjaft personalitete të tjera disidente të Ballkanit e të Europës. Vdiq në rrethana ende të panjohura mirë në vitin 1986.

“Kur vallë sërish do të kthej?” pyeste ai edhe i vdekur, përmes vargjeve të tij.

Ne e dëgjuam zërin e tij dhe e kthyem në Atdhe.

Eshtrat e tij do të prehen në tokën mëmë.

“Kur vallë sërish do të kthej?”

U kthye sërish tek ne vetë Bilal Xhaferri, i gjallë. (Ligjeratë e mbajtur me rastin e kthimit në Atdhe të eshtrave të Bilal Xhaferrit, maj 1995)