Prof. Dr. Fejzulla Berisha

Ekspert i së drejtës publike, të drejtave të njeriut dhe drejtësisë tranzicionale/

Themelimi i Gjykatës Speciale në vitin 2015 nga Kuvendi i Republikës së Kosovës përfaqëson një ndër vendimet më të kontestuara në historinë kushtetuese dhe institucionale të shtetit të Kosovës. Në thelb, kemi të bëjmë me një gjykatë e cila është krijuar me akt formal nga institucionet e Kosovës, por që funksionon jashtë çdo mekanizmi të kontrollit institucional, demokratik dhe kushtetues të vetë shtetit që e themeloi. Kjo përbën një paradoks juridik dhe politik me pasoja serioze për shtetin e së drejtës, sovranitetin dhe dinjitetin e Republikës së Kosovës.

1. Legjitimiteti i fragmentuar i Gjykatës Speciale: Themelohet nga Kuvendi, por s’i jepet mbikëqyrje

Në korrik 2015, Kuvendi i Republikës së Kosovës, nën presion të drejtpërdrejtë nga Bashkimi Evropian dhe disa shtete anëtare të Këshillit të Sigurimit, miratoi ndryshimin kushtetues nr. 24/2015 dhe ligjin për Dhomat e Specializuara dhe Zyrën e Prokurorit të Specializuar. Ky vendim u mor në një atmosferë politike tejet të tensionuar, me një diskurs publik të mbushur me skepticizëm, frikë dhe trysni diplomatike.

Deputetët që votuan në favor të kësaj gjykate e justifikuan votën me bindjen se:

-pretendimet e Raportit të Dick Martyt (2010), mbi trafikimin e organeve dhe krime të supozuara të UÇK-së, ishin të pabazuara,

-se asnjë prej figurave udhëheqëse të luftës çlirimtare nuk kishte për të rezultuar fajtor, dhe

-se Kosova duhej të bashkëpunonte me drejtësinë ndërkombëtare për të ruajtur imazhin e shtetit të ri.

Mirëpo, në momentin që u votua, Kuvendi i Kosovës e dorëzoi krejtësisht kompetencën për mbikëqyrjen, rregullimin dhe funksionimin e kësaj gjykate.

Asnjë nen i ligjit për Dhomat e Specializuara nuk parashikon mekanizma të mbikëqyrjes nga Kuvendi, Qeveria, apo ndonjë organ i drejtësisë në Kosovë. Në vend të kësaj, gjykata u vendos fizikisht dhe juridikisht në Hagë, e ndarë nga sistemi gjyqësor i Kosovës, por me pretendimin që vepron “në emër të Republikës së Kosovës.”

2. Një rast unik në të drejtën ndërkombëtare: Gjykata që i shmanget çdo përgjegjësie ndaj shtetit që e ka krijuar

Ky është një fenomen i paprecedentë në jurisprudencën ndërkombëtare: asnjë tjetër shtet në botë nuk ka krijuar një gjykatë që nuk ka asnjë kontroll mbi të.

Për krahasim:

-Tribunali për ish-Jugosllavinë (ICTY) u themelua nga Këshilli i Sigurimit i OKB-së në bazë të Kapitullit VII të Kartës së Kombeve të Bashkuara – ishte qartazi gjykatë ndërkombëtare.

-Gjykata Speciale për Sierra Leonen u krijua me marrëveshje ndërkombëtare midis Kombeve të Bashkuara dhe qeverisë së Sierra Leones – por mbeti nën mbikëqyrje të përbashkët.

-Dhomat e Posaçme në Kamboxhia janë krijuar nga parlamenti i Kamboxhias në partneritet me OKB-në, por kamboxhianët kanë rol vendimtar në strukturën dhe funksionimin e saj.

Në rastin e Kosovës, ndonëse themelimi është formalisht vendor, funksionimi është tërësisht jashtë juridiksionit të Kosovës, dhe kjo krijon një gjykatë hibride anormale: pa autoritet shtetëror mbi të, pa llogaridhënie, dhe pa standard të përbashkët drejtësie.

3. Raste konkrete të shkeljeve të parimeve të së drejtës dhe procedurave të rënda të kontestuara

a) Rasti Thaçi, Veseli, Selimi dhe Krasniqi

Aktakuza u ngrit në mënyrë të befasishme në vitin 2020, vetëm pak orë para një takimi të nivelit të lartë në Shtëpinë e Bardhë mes delegacionit të Kosovës dhe Serbisë – një akt me qartësisht pasoja politike.

Në këtë rast:

-U ngrit një aktakuzë për “ndërmarrje të përbashkët kriminale” – një koncept që ka rënë në sy si shumë i diskutueshëm që nga koha e ICTY-së, sepse zëvendëson provën konkrete me strukturë hipotetike kolektive.

-U ndaluan katër liderë pa prova të drejtpërdrejta individuale për krime personale, por mbi bazën e pozitës së tyre politike apo ushtarake.

-Janë mbajtur në paraburgim prej më shumë se 4 vitesh, pa përfunduar procesi gjyqësor – një shkelje e rëndë e së drejtës për gjykim të shpejtë dhe të drejtë, të garantuar nga neni 6 i Konventës Evropiane për të Drejtat e Njeriut.

b) Rasti i dëshmitarëve dhe trajtimi i tyre

Një numër i madh dëshmitarësh janë mbajtur në kushte të izolimit, janë trajtuar pa qartësi juridike për statusin e tyre dhe shpesh janë ekspozuar ndaj procedurave traumatizuese. Për më tepër, mospublikimi i shumë pjesëve të dosjeve dhe mungesa e transparencës procedurale kanë krijuar përshtypjen se kemi të bëjmë më shumë me një gjykatë me objektiva të parapërcaktuara, sesa me një proces të pastër të së drejtës.

4. Pasojat politike dhe historike të veprimit të njëanshëm të Gjykatës Speciale

-Delegjitimimi i luftës së UÇK-së në diskursin ndërkombëtar është pasojë e drejtëpërdrejtë e veprimit të kësaj gjykate. Ajo nuk ka hetuar asnjë krim serb, duke e vendosur konfliktin në një paradigmë fiktive të simetrisë, ku pala e agresuar gjykohet, ndërsa agresori lihet jashtë çdo përgjegjësie.

-Zhbërja e konsensusit politik brenda Kosovës për drejtësinë ndërkombëtare. Qytetarët dhe institucionet po humbasin besimin në drejtësinë ndërkombëtare, për shkak të selektivitetit dhe mungesës së ndjeshmërisë ndaj historisë së konfliktit.

Koha për një rishikim të thellë institucional dhe ndërkombëtar

Shteti i Kosovës duhet të kërkojë rishikimin e mandatit, juridiksionit dhe mbikëqyrjes ndaj Gjykatës Speciale.

Ka ardhur koha që të parashtrohet pyetja thelbësore:

A është kjo gjykatë ende në funksion të drejtësisë dhe të shtetit të Kosovës, apo një instrument i pamatur politik që po dëmton themelet e shtetësisë sonë?

Institucionet e Kosovës, shoqëria civile, komuniteti akademik dhe faktori politik duhet të kërkojnë raportim, përgjegjësi dhe transparencë nga kjo gjykatë. Drejtësia nuk mund të funksionojë në errësirë institucionale, pa kontrolle, pa barazi, pa standarde dhe pa sens për të vërtetën historike.

Prof. Dr. Fejzulla Berisha

(Ekspert i së drejtës publike)/

I.Përtej dialogut – drejt një arkitekture të re të stabilitetit në Ballkanin Perëndimor

Dialogu ndërmjet Republikës së Kosovës dhe Serbisë, i ndërmjetësuar nga Bashkimi Evropian dhe i mbështetur nga SHBA-të, ka hyrë tashmë në dekadën e dytë pa prodhuar as zgjidhje përfundimtare, as transformim real në marrëdhëniet mes dy vendeve. Kjo është pasojë direkte e faktit se nuk është trajtuar çështja themelore: njohja e Kosovës si shtet sovran dhe i barabartë në sistemin ndërkombëtar.

Pa zgjidhjen e kësaj çështjeje, të gjitha marrëveshjet tjera – qofshin për energjinë, për lëvizjen e lirë, për njohjen e targave apo për të zhdukurit me dhunë – mbeten teknikalitete të brishta mbi një themel të paqëndrueshëm juridik dhe diplomatik. Njohja e Republikës së Kosovës nga Serbia nuk është çështje formale apo simbolike, por është kriter i domosdoshëm për vendosjen e paqes, përparimit dhe stabilitetit rajonal të qëndrueshëm.

II. Njohja – një akt i drejtësisë historike, jo vetëm i realizmit politik

Republika e Kosovës është rezultat i një procesi të gjatë, të dhimbshëm dhe historik të dekolonizimit nga Serbia. Lufta çlirimtare e viteve 1998–1999, pas dekadash shtypjeje, spastrimi etnik, aparteidi institucional dhe shkeljeje sistematike të të drejtave të njeriut, përfundoi me ndërhyrjen humanitare të NATO-s dhe vendosjen e administratës ndërkombëtare përmes Rezolutës 1244 të Këshillit të Sigurimit.

Ky ndërkombëtarizim i statusit të Kosovës ishte një akt tranzicioni drejt shtetësisë, i formalizuar më 17 shkurt 2008 me shpalljen e pavarësisë, një akt që u vlerësua nga GJND si i përputhshëm me të drejtën ndërkombëtare. Prandaj, njohja nga Serbia nuk është kompromis politik, por është një detyrim historik për të pranuar realitetin juridik që ka lindur si pasojë e një lufte çlirimtare dhe të një akti të drejtësisë ndërkombëtare.

III. Qasja e gabuar e “neutralitetit statusor” dhe pasojat për sigurinë rajonale

Politika e Bashkimit Evropian për “neutralitet ndaj statusit” ka prodhuar një asimetri të rrezikshme: Kosova trajtohet si palë e barabartë në dialog, por jo si shtet i barabartë në marrëdhënie ndërkombëtare. Ky pozicion nuk është neutral – është i njëanshëm në favor të Serbisë, sepse legjitimon një pozicion mohues, kolonial dhe destruktiv ndaj ekzistencës së një shteti të ri.

Kjo qasje ka pasoja të thella:

-Inkurajon Serbinë të mos e njohë realitetin e pasluftës, duke e përdorur dialogun si mjet për të kontestuar shtetësinë e Kosovës, jo për të ndërtuar marrëdhënie fqinjësore.

-Destabilizon Ballkanin Perëndimor, duke mbajtur hapur një konflikt të ngrirë që mund të shpërthejë në çdo moment.

-Minon besueshmërinë e BE-së si ndërmjetëse, pasi tregon paaftësi për të imponuar parime të së drejtës dhe barazisë ndërkombëtare.

IV. Marrëdhëniet Kosovë–Serbi nuk janë çështje e brendshme, por raport ndërmjet dy shteteve të veçanta

Serbia vazhdon të pretendojë se Kosova është “krahinë autonome” sipas Kushtetutës së saj të vitit 2006. Kjo është një konstruksion juridik i dështuar dhe një shkelje flagrante e realitetit politik dhe të drejtës ndërkombëtare. Marrëdhëniet ndërmjet Kosovës dhe Serbisë nuk janë marrëdhënie të një shteti me një territor të vetin, por janë marrëdhënie ndërmjet dy shteteve që kanë ndarë historinë e dhunës dhe të luftës, dhe që tash kërkojnë të jetojnë si fqinj të pavarur, në paqe dhe me sovranitet të plotë.

Çdo zgjidhje që e nënkupton “autonominë” e Kosovës brenda Serbisë është jo vetëm politikisht e pamundur, por edhe moralisht e papranueshme pas gjenocidit dhe shkatërrimeve që Serbia i ka shkaktuar popullit shqiptar të Kosovës.

V. Pa njohje, nuk ka vullnet të mirë në zbatimin e marrëveshjeve

Të gjitha marrëveshjet e arritura në Bruksel e në Ohër mbeten në letër për shkak të mungesës së njohjes:

-Serbia refuzon ta zbatojë Marrëveshjen e Ohrit sepse e interpreton atë si marrëveshje politike dhe jo juridikisht të detyrueshme.

-Nuk pranon as të hapë mision diplomatik të përhershëm në Kosovë, as ta lejojë Kosovën të anëtarësohet në organizata ndërkombëtare.

-E instrumentalizon çështjen e Asociacionit të komunave me shumicë serbe si një mjet për të krijuar struktura paralele që minojnë sovranitetin e Kosovës, jo si mekanizëm për integrimin e komunitetit serb brenda rendit kushtetues të Kosovës.

Pa njohje, Serbia nuk ka as motivim, as detyrim të sinqertë për të respektuar asnjë marrëveshje, sepse nuk e njeh subjektin me të cilin po nënshkruan.

VI. Rekomandime strategjike për diplomacinë e Kosovës

1. Ndryshim paradigme – Nga qasja e menaxhimit të dialogut drejt qasje strategjike për arritjen e njohjes, përmes presionit të partnerëve ndërkombëtarë mbi Serbinë.
2. Vendosja e njohjes si kriter për integrimin e Serbisë në BE – Ashtu siç është kërkuar njohja e Kroacisë dhe Bosnje-Hercegovinës për proceset e kaluara të anëtarësimit.
3. Ndërtimi i një diplomacie të re agresive, jo mbrojtëse, që e vë në plan të parë drejtësinë e luftës çlirimtare, të drejtën për vetëvendosje dhe shtetësinë e pakthyeshme të Kosovës.
4. Mobilizimi i diasporës dhe komunitetit akademik ndërkombëtar për të rrëzuar narrativat serbe në forumet ndërkombëtare.
5. Intensifikimi i bashkëpunimit me SHBA-të, si garanci e vetme për të çuar përpara një marrëveshje historike që përfshin njohjen e ndërsjellë si përfundim i dialogut.

VII. Njohja nuk është çmim për Kosovën, por detyrim për Serbinë

Kosova nuk kërkon më njohje si akt lëmoshe apo kompromisi. Kosova kërkon njohje si akt të drejtësisë ndërkombëtare, si pranim i një realiteti të pamohueshëm politik dhe juridik.

Serbia duhet të përballet me të kaluarën, të distancohet nga projektet gjenocidale, dhe të pranojë faktin se Kosova është shtet i pavarur, demokratik dhe i pakthyeshëm.

Vetëm atëherë mund të flitet për paqe të qëndrueshme, fqinjësi të mirë dhe një të ardhme evropiane të Ballkanit.

Maqedonia ka ende mundësi të mos bjerë pre e rikonstruktimit të ndikimit serb përmes kredive dhe narrativave të jashtme, ndërsa Kosova mund dhe duhet ta shfrytëzojë krizën e tanishme si pikënisje për një qeverisje gjithëpërfshirëse që garanton stabilitet të brendshëm dhe forcim të pozicionit ndërkombëtar

Nga Prof. dr. Skënder ASANI

Në periudha të ndjeshme historike, kur kombet gjenden në udhëkryqe vendimtare, qartësia politike dhe vetëdija historike bëhen elemente thelbësore për të shmangur përsëritjen e cikleve të krizës. Si Maqedonia ashtu edhe Kosova, sot ndodhen përballë një sfide që nuk është vetëm politike, por identitare, gjeostrategjike dhe ekzistenciale për vizionin e tyre europian. Ngërçet e brendshme, presioni ndërkombëtar, ndërhyrjet e agjendave të huaja dhe mosuniteti i brendshëm, po krijojnë një situatë që kërkon maturi kolektive dhe vendimmarrje largpamëse. 

Ngërçet politike që karakterizojnë Maqedoninë e Veriut dhe Kosovën nuk janë thjesht produkt i dallimeve politike apo etnike, por pasqyrë e një trashëgimie të papërpunuar historike, e cila vazhdon të ushtrojë ndikim të fuqishëm mbi ndërtimin e institucioneve, legjitimitetin demokratik dhe arkitekturën e bashkëjetesës qytetare. Të dyja shoqëritë bartin brenda vetes dilema ndryshme, përçarje politike të brendshme dhe një mungesë konsensusi për vizionin strategjik të së ardhmes. Në Maqedoni, tensioni ndërmjet komponentëve etnikë dhe përpjekjet për të ndërtuar një shtet multietnik shpesh dështojnë për shkak të mungesës së vullnetit politik dhe të thellimit të narrativave ekskluzive që shpërfillin realitetin shumëkulturor të vendit. Në Kosovë, polarizimi i skajshëm politik, mungesa e unitetit të elitave dhe sfidat e jashtme të sovranitetit, e bëjnë sistemin politik të brishtë dhe të ekspozuar ndaj krizave të përsëritura.

Megjithatë, ajo që i bën këto dy realitete të ngjashme në mënyrë substanciale është mungesa e një reflektimi të thellë mbi të kaluarën, si dhe paaftësia për të ndërtuar mekanizma efektivë të përballjes me të. Shpeshherë, gabimet e së kaluarës vazhdojnë të përsëriten përmes formave të reja, por me përmbajtje të njëjtë: përjashtimi, dominimi, instrumentalizimi i institucioneve dhe mungesa e ndershmërisë politike në trajtimin e interesit kolektiv. Në këtë rreth vicioz, koncepti i “mundësisë së dytë” merr një dimension të veçantë. Nuk është fjala për falje naive apo harresë, por për një përpjekje serioze për të ndërtuar një të ardhme që shmang logjikën e konflikteve ciklike dhe rikthehet te parimet themelore të demokracisë, drejtësisë dhe përfaqësimit të barabartë.

Në këtë kontekst, situata në Maqedoni merr një dimension edhe më kompleks, ku përpjekja për të shmangur ndryshimet kushtetuese nuk është thjesht një krizë juridiko-institucionale, por një strategji e qëllimshme politike për të frenuar avancimin e shqiptarëve në jetën publike dhe ekonomike të vendit. Frika nga fuqizimi ekonomik dhe institucional i shqiptarëve ka krijuar një atmosferë të ngulfatur, ku elitat politike maqedonase, në vend që të përqafojnë perspektivën evropiane dhe planin franko-gjerman si rrugëdalje nga stagnimi politik, kanë zgjedhur vetëdijshëm të afrohen me boshtin serbo-hungarez. Ky afrim nuk është vetëm simbolik: përmes kredive të dyshimta nga Hungaria, që në prapaskenë mbështeten nga kapitali kinez dhe rus, po krijohet një varësi e re financiare e cila shumë shpejt do të prodhojë fatura të rënda politike dhe gjeostrategjike për vetë stabilitetin e shtetit. Kjo qasje, që largon Maqedoninë nga rruga euroatlantike dhe e bën peng të agjendave të jashtme jo-demokratike, pritet të përplaset me tri reaksione të domosdoshme: reagimin e faktorit ndërkombëtar që do të shohë me shqetësim sabotimin e integrimeve, reagimin e shqiptarëve, të cilët me heshtjen dhe ngurrimin për të kushtëzuar me kohë ndryshimet kushtetuese kanë marrë mbi vete një bashkëfajësi politike, dhe më në fund reagimin e opinionit të brendshëm maqedonas, që do të duhet të zgjedhë mes një të ardhmeje evropiane dhe një izolimi të ri në margjinat e një sfere ruso-serbe.

Në këtë klimë të ngarkuar politike, një tjetër dimension shqetësues po merr formë përmes projektit të shpallur nga qarqet akademike dhe politike të afërta me VMRO-DPMNE-në, që e kanë emërtuar si  “Vtoro poluvreme” (“Pjesa e dytë e lojës”). Kjo strategji, e cila synon të implementohet në zgjedhjet lokale, ka për qëllim të minojë rolin dhe ndikimin e personaliteteve shqiptare që kanë kontribuar në avancimin institucional dhe politik të komunitetit shqiptar. Nëpërmjet mbështetjes së kandidatëve të pavarur shqiptarë në raundin e parë  të përzgjedhur jo për aftësitë e tyre përfaqësuese, por për afinitetin me këtë projekt të kamufluar do të tentohet të fragmentohet zëri politik shqiptar dhe të dobësohet roli i tij në vendimmarrje. Nëse ky projekt arrin suksesin e synuar, ai do të prodhojë pasoja të rënda për shtetformësinë dhe subjektivitetin politik të shqiptarëve në Maqedoninë e Veriut. Por nëse dështon, zgjedhjet lokale mund të hapin një fazë të re të mobilizimit dhe të riformësimit të skenës politike shqiptare, duke krijuar parakushte për një bashkërendim strategjik që do ta rikthejë në agjendë kërkesën për një shtetformim të mirëfilltë dhe të barabartë brenda strukturës multietnike të shtetit.

Ndërkohë, edhe Kosova ndodhet në një fazë të ndjeshme të procesit të shtetndërtimit, duke hyrë në momentet përfundimtare të rumbullaksimit të shtetësisë së saj, një proces që përmban në thelb marrëveshjet dhe negociatat e gjata me Serbinë. Në Serbi, siç ka ndodhur shpesh në historinë e saj diplomatike, po zbatohet një politikë bizantine me dy fytyra: nga njëra anë, deklarime për normalizim, ndërsa nga ana tjetër, një fushatë e qëllimshme për ta paraqitur Kosovën si palë fajtore, me synim që të sigurohet simpati dhe mbështetje nga faktori euro-amerikan. Ky instrumentalizim synon të prodhojë favore të reja politike, madje edhe pretendime të heshtura territoriale. Si pjesë e kësaj skeme, po tentohet edhe faktorizimi politik i botës serbe në Maqedoni, me qëllim që Serbia të përdorë ndikimin rajonal si argument për pozicion më të fortë në tryezat përfundimtare të negociatave me Kosovën. 

Në rrethanat e krijuara me moskonstituimin e institucioneve të dala pas zgjedhjeve të fundit parlamentareKuvendit dhe në këtë moment kritik të konstelacioneve gjeopolitike ndërkombëtare, elitat shtetërore dhe politike të Kosovës nuk guxojnë të bëjnë gabimin fatal të shkuarjes në zgjedhje të parakohshme parlamentare para mbajtjes së zgjedhjeve tashmë të përcaktuara lokale. Një veprim i tillë do të perceptohej nga faktori ndërkombëtar si mungesë vullneti për të përmbushur detyrat tashmë të marra për shtetin e Kosovës, që do të duhej të hapnin rrugën drejt implementimit të obligimeve shtetërore të dakorduara në kuadër të dialogut me Serbinë. Prandaj, çdo nismë për zgjedhje të parakohshme parlamentare jo vetëm që do ta vendoste Kosovën në kurs përplasjeje me partnerët ndërkombëtarë, por gjithashtu do të thellonte përçarjet e brendshme dhe do të shkaktonte një krizë të re legjitimiteti që do ta katapultonte vendin në një spirale destabiliteti institucional dhe politik. Në një situatë të tillë, pasojat nuk do të ishin vetëm të brendshme: do të rihapej me tone të paqarta çështja e statusit final të Kosovës dhe do të zbeheshin përpjekjet e deritanishme për njohje ndërkombëtare. Në këtë kontekst, zgjuarsia politike konsiston në ruajtjen e ekuilibrit, në shmangien e tundimit për protagonizëm elektoral dhe në vënien e interesit shtetëror mbi çdo kalkulim afatshkurtër.

Në këtë panoramë të ndërlikuar, përvoja e Shqipërisë paraqet një model të vlefshëm që tejkalon retorikën politike dhe futet në sferën e veprimit të matshëm institucional. Shqipëria ka dëshmuar një vendosmëri të qartë për të përmbushur të gjitha standardet e kërkuara nga Bashkimi Evropian, duke krijuar një kornizë funksionale të reformave që i dhanë drejtim të qëndrueshëm kursit të integrimit. Pikërisht kjo qasje solli edhe shpërblimin politik nga Brukseli, përmes hapjes së kapitullit të fundit të negociatave për anëtarësim të plotë deri në vitin 2030. Ky zhvillim nuk është thjesht një sukses individual, por një mesazh për të gjitha vendet e rajonit, veçanërisht për Maqedoninë e Veriut dhe Kosovën, që të mos humbin më kohë në retorika politike apo në përplasje sterile, por të kyçen në mënyrë aktive në frymën integruese që po ofrohet nga vetë Unioni Evropian. Nëse ky momentum shfrytëzohet me vendosmëri dhe largpamësi, ai mund të shndërrohet në urën që i kalon këto dy shtete nga pasiguria drejt një të ardhmeje të qëndrueshme dhe evropiane.

Si Maqedonia ashtu edhe Kosova sot ndodhen në momente që historia rrallëherë i jep njëherazi dy shteteve. Ato nuk po përballen thjesht me çështje të përditshme politike, por me sfidën ekzistenciale të vetëpërcaktimit strategjik: do të jenë pjesë aktive e një Evrope demokratike, apo do të rrëshqasin në orbitat e agjendave autokratike lindore? Pjekuria politike matet në këto momente jo në fjalët e ditës, por në qasjen ndaj të nesërmes. Maqedonia ka ende mundësi të mos bjerë pre e rikonstruktimit të ndikimit serb përmes kredive dhe narrativave të jashtme, ndërsa Kosova mund dhe duhet ta shfrytëzojë krizën e tanishme si pikënisje për një qeverisje gjithëpërfshirëse që garanton stabilitet të brendshëm dhe forcim të pozicionit ndërkombëtar. Për të dyja, koha për vendime të mëdha është tani dhe e nesërmja nuk do të falë më shumë mundësi nëse këto nuk shfrytëzohen me mençuri, bashkim dhe maturi historike. 

Shkup, 28 korrik 2025

Prof. Dr. Rifat Latifi, themelues dhe president i Kolegjit të Kirurgëve të Kosovës, si dhe ideator edhe i QKSTK-së: “Kjo qendër, e para e tillë në rajonin e Ballkanit Perëndimor dhe më gjerë, do të shërbejë si një vatër kryesore për arsim, kërkim dhe përparim teknologjik kirurgjik”.

Universiteti i Prishtinës (UP) dhe Kolegji i Kirurgëve të Kosovës (KKK) kanë kënaqësinë të njoftojnë se Këshilli Drejtues i Universitetit të Prishtinës, gjatë mbledhjes së tij më 17 korrik 2025, miratoi unanimisht propozimin për themelimin e Qendrës për Kërkime, Simulime dhe Trajnime të Avancuara Kirurgjike dhe Mjekësore të Kosovës (QKSTK).

Kjo iniciativë e UP-së dhe KKK-së synon të përmirësojë edukimin kirurgjik dhe mjekësor në Kosovë dhe rajon, duke riafirmuar angazhimin e të dyja institucioneve për ta avancuar trajnimin mjekësor dhe për ta përmirësuar kujdesin ndaj pacientit.

Kjo qendër, QKSTK, do të shërbejë për edukim, kërkime shkencore dhe përparime teknologjike, duke u përqendruar në të gjitha degët kirurgjike, të traumës dhe të urgjencës, sikurse edhe në kurset dhe programet tjera edukative të standardeve më të reja shkencore.

Qendra do të përdorë teknologji të përparuara të simulimit, për të zbatuar një kurrikulë të strukturuar dhe të bazuar shkencërisht, e cila do të përmirësojë trajnimin e profesionistëve të kujdesit shëndetësor dhe do të rrisë rezultatet për pacientët në vend e përtej.

“Me këtë qendër, po bëjmë një hap të rëndësishëm drejt modernizimit të arsimit dhe praktikës së kujdesit shëndetësor në Kosovë,” deklaroi prof. Arben Hajrullahu, rektor i Universitetit të Prishtinës. “Qendra do të nxisë përsosmërinë në trajnimin mjekësor, do të promovojë bashkëpunimin ndërdisiplinor si dhe do të rrisë standardet e ofrimit të kujdesit shëndetësor në vendin tonë e përtej,” shtoi prof. Hajrullahu.

Në këtë qendër pritet të angazhohen profesionistë mjekësorë, inxhinierë të industrisë së kujdesit shëndetësor dhe ekspertë të tjerë të teknologjive të përparuara nga vendi, rajoni e bota, duke ofruar programe trajnimi të avancuara, iniciativa kërkimore dhe mundësi për bashkëpunim me departamente të ndryshme brenda UP-së si dhe me institucione akademike në nivel global.

Jetësimi dhe funksionimi i suksesshëm i Qendrës për Kërkime, Simulime dhe Trajnime të Avancuara të Kosovës (QKSTK) do të funksionojë sipas Statutit dhe rregullores për institute dhe qendra të Universitetit të Prishtinës, e cila, ndër të tjera, parasheh edhe partneritetin me palë tjera siç është p.sh. Kolegji i Kirurgëve të Kosovës (KKK) dhe jo vetëm.

Prof. Rifat Latifi, themelues dhe president i Kolegjit të Kirurgëve të Kosovës, si dhe ideator edhe i QKSTK-së tha: “Kjo qendër, e para e tillë në rajonin e Ballkanit Perëndimor dhe më gjerë, do të shërbejë si një vatër kryesore për arsim, kërkim dhe përparim teknologjik kirurgjik, duke u përqendruar në mjekësinë kirurgjikale, të traumës dhe të urgjencës. Duke përdorur teknologjinë e fundit të simulimit dhe kurrikula të bazuara në prova, qendra synon t’i pajisë profesionistët e kujdesit shëndetësor me aftësitë e nevojshme për t’u përballur me sfidat në zhvillim të mjekësisë moderne.” Për më shumë, prof. Latifi shtoi se: ,,Përmes kësaj qendre, ne do të kapërcejmë hendekun midis kirurgjisë moderne në botë dhe asaj të Kosovës, duke ofruar hulumtime akademike dhe edukim praktik të përditësuar, në mënyrë që Kosova të vazhdojë të rritet si një qendër për përsosmëri në kujdesin kirurgjik dhe atë shëndetësor në Ballkanin Perëndimor e përtej.”

Qendra e Kosovës për Kërkime, Simulime dhe Trajnime të Avancuara në Universitetin e Prishtinës (QKSTK) synon të përmirësojë arsimin e avancuar mjekësor dhe ofrimin e kujdesit shëndetësor përmes partneritetit që në fillim të punës, jo vetëm me Kolegjin e Kirurgëve të Kosovës (KKK), por edhe me International Virtual e- Hospital Fondation e përtej.

E udhëhequr nga vizioni i prof. Rifat Latifit, QKSTK-ja do të shërbejë si një kullë e kirurgjisë dhe edukimit kirurgjikal, të traumës dhe të mjekësisë emergjente, duke përdorur teknologjitë më të fundit të simulimit dhe kurrikula inovative për të zhvilluar një fuqi punëtore mjekësore shumë të kualifikuar.

Ndër objektivat kryesorë të QKSTK-së janë: krijimi i programeve gjithëpërfshirëse të trajnimit; ngritja e aftësive kërkimore; integrimi i teknologjive të përparuara dhe qëndrueshmëria. Për më shumë, qendra do të shërbejë edhe si çati e publikimeve, siç janë ato të Kolegjit të Kirurgëve të Kosovës, duke promovuar ekspertizën shkencore dhe praktikat klinike dhe do të zhvillojë bashkëpunim ndërkombëtar me universitete, organizata dhe institute ndërkombëtare gjithandej. Qendra do të përfshijë fushat si:

Laboratori i Simulimeve Mjekësore dhe Kirurgjike: Do të ofrojë trajnime me besnikëri të lartë në skenarë klinikë realistë në të gjitha degët kirurgjike dhe mjekësore dhe vlerësimeve të performancës;

Laboratori i Trajnimit të Avancuar Laparoskopik dhe Artroskopik: Fokusohet në teknikat kirurgjike minimalisht invazive, me programe trajnimi të specializuara dhe bashkëpunim me degët dhe industrinë kirurgjike të të gjitha lëmive;

Programi i Telemjekësisë dhe Telekirurgjisë: Përmirëson qasjen në ekspertizën kirurgjike përmes konsultimeve në distancë dhe mentorimit;

Programet e Trajnimit Edukativ për Traumën dhe Kurset e tjera (ATLS, ACLS, BLS, PALS, TEAM): Ofrojnë punëtori për traumën dhe intervenimet tjera, duke simuluar skenarë emergjence për të përmirësuar aftësitë kritike të vendimmarrjes;

Zyra për Udhëzime dhe Protokolle Kirurgjikale dhe Klinike: Zhvillon udhëzime klinike të bazuara në prova dhe kryen kërkime për të standardizuar praktikat e kujdesit;

Njësia e Kërkimeve Shkencore Klinike dhe Bazike: Promovon kërkimin ndërdisiplinor, siguron fonde dhe publikon gjetjet për të rritur njohuritë mjekësore;

Zyrat për Revistën e Kirurgjisë së Kosovës (Kosova Journal of Surgery) dhe Klinikat Kirurgjike të Kosovës (Surgical Clinics of Kosova) si dhe botimet tjera: Shërbejnë si revistat kryesore shkencore për kirurgjinë në Kosovë, duke nxitur botimin dhe bashkëpunimin kërkimor shkencor dhe de facto duke u bërë shkollë e re e kirurgjisë së Kosovës.

Qendra e Kosovës për Kërkime, Simulime dhe Trajnime të Avancuara në Universitetin e Prishtinës (QKSTK) do t’i sjellë dobi të konsiderueshme sistemit të kujdesit shëndetësor në Kosovë, duke përmirësuar cilësinë e kujdesit kirurgjik dhe duke ngritur një fuqi punëtore mjekësore të aftë e të gatshme për t’u përballur me sfidat moderne të kujdesit shëndetësor.

Prof. Dr. Fejzulla Berisha/

Më 2 korrik 1990, në një nga momentet më të fuqishme të historisë sonë moderne, në kushte represioni brutal dhe shtypjeje kolonialiste nga regjimi serb, 114 deputetë shqiptarë të Kuvendit të Kosovës ndërmorën një akt historik me peshë kombëtare dhe ndërkombëtare: shpallën Deklaratën Kushtetuese, si një manifest të qartë të vullnetit politik dhe juridik për rikthimin e Kosovës në pozitën e një njësie të barabartë në Federatën Jugosllave.

Ky akt nuk ishte vetëm një reagim politik, por një ndër momentet më të ndritura të ndërgjegjes kombëtare shqiptare, i përkthyer në gjuhën e së drejtës dhe të kushtetutshmërisë. Deklarata Kushtetuese e 2 Korrikut është një gur themeli i pashmangshëm në procesin historik të shtetformimit të Republikës së Kosovës – një rrugëtim që përfaqëson kthesën më të madhe në afirmimin e subjektivitetit politik të një populli të mohuar ndër shekuj.

Një akt rikonstituiv në të drejtën kushtetuese dhe në frymën e kombit

Deklarata Kushtetuese e 2 Korrikut përfaqëson vetëdijen juridike, politike dhe kombëtare të përfaqësuesve shqiptarë, të cilët, në rrethana të dhunës institucionale, ndërmorën një akt rikonstituiv me përmasë historike.

Shfuqizimi arbitrar i Kushtetutës së vitit 1974 nga Serbia, përbënte një shkelje flagrante të të drejtave kolektive të shqiptarëve në Kosovë, dhe synonte shuarjen e identitetit politik të saj.

Përballë këtij agresioni, Deklarata e 2 Korrikut riktheu rendin kushtetues të mohuar dhe afirmoi legjitimitetin e aspiratës shqiptare për vetëvendosje demokratike.

Në këtë kuptim, ajo është më shumë se një dokument juridik – është një manifest kombëtar i dinjitetit shqiptar dhe i vendosmërisë për të mos u nënshtruar, duke ndjekur rrugën e paqes, ligjshmërisë dhe drejtësisë.

Shprehje e sovranitetit të një populli në kërkim të lirisë

Deklarata Kushtetuese ishte një akt i sovranitetit autentik dhe i ndërprerjes së lidhjeve me një regjim shtypës. Deputetët shqiptarë, si përfaqësues legjitimë të një populli të nëpërkëmbur, u ngritën mbi frikën dhe mbi represionin, për të shpallur një të drejtë themelore: të drejtën për të qenë të lirë, për të vendosur vetë për fatin e tyre dhe për të ndërtuar institucione demokratike.

Akti i tyre nuk ishte vetëm simbolik – ai çeli një epokë të re për kombin shqiptar në Kosovë, duke ndërtuar themelet për pluralizmin politik, për rezistencën paqësore dhe për ndërtimin e institucioneve të Republikës në mërgatë. Ai ishte zëri i një populli që kërkonte të dëgjohej në skenën ndërkombëtare, për të dëshmuar se Kosova nuk ishte provincë e askujt, por atdhe i një kombi që meritonte liri dhe shtetësi.

Në përputhje me të drejtën ndërkombëtare dhe me ndërgjegjen universale

Deklarata e 2 Korrikut ishte dhe mbetet një akt në përputhje të plotë me parimet e së drejtës ndërkombëtare, duke u bazuar në:

-Nenin 1(2) të Kartës së Kombeve të Bashkuara për vetëvendosje;

-Rezolutën 1514 (1960) të Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së për dekolonizimin;

-Nenin 1 të Pakteve Ndërkombëtare për të Drejtat Civile dhe Politike, që njeh të drejtën e popujve për të përcaktuar lirisht statusin e tyre politik.

Në kushtet kur Serbia zhvillonte një politikë të apartheidit institucional ndaj shqiptarëve në Kosovë, Deklarata e 2 Korrikut përfaqëson një rast tipik të vetëvendosjes mbrojtëse (remedial secession), që është sot e pranuar si normë detyruese (jus cogens) në të drejtën ndërkombëtare.

Ajo është shprehje e ligjshmërisë dhe e drejtësisë ndërkombëtare, dhe përgatiti rrugën drejt shpalljes së pavarësisë më 17 shkurt 2008, që më vonë do të konfirmohej nga Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë si në përputhje me të drejtën ndërkombëtare.

Trashëgimi kombëtare dhe testament kushtetues

Deklarata Kushtetuese e 2 Korrikut 1990 është Magna Carta shqiptare e Kosovës. Ajo është testamenti juridik, politik dhe kombëtar i gjeneratave të tëra që ëndërruan lirinë, dhe që përmes këtij akti, e kthyen atë në realitet të pakthyeshëm.

Në ndërgjegjen e kombit shqiptar, ajo nuk është vetëm një dokument – është simbol i përjetshëm i bashkimit, rezistencës dhe aspiratës për dinjitet e sovranitet. Ajo dëshmon me forcë se **shtetësia e Kosovës nuk u krijua as nga rastësia, as nga imponimi i jashtëm, por nga një vullnet popullor legjitim, i sanksionuar në dokumente, veprime dhe në vetë sakrificën historike të shqiptarëve.

Patriotizmi i ligjshëm si themel i shtetësisë

Në kohë kur ende dëgjohen zëra që tentojnë ta relativizojnë ose mohojnë shtetësinë e Kosovës, Deklarata Kushtetuese e 2 Korrikut është përgjigjja më e qartë, më e ndritur dhe më legjitime. Ajo përfaqëson atë që e drejta dhe historia e quajnë akt themelor të vetëvendosjes, ndërsa ndërgjegjja kombëtare e njeh si një nga faqet më të ndritura të patriotizmit institucional shqiptar.

Deklarata është dhe mbetet akti i parë i Republikës së Kosovës, i njohur jo vetëm në ndërgjegjen kombëtare, por edhe në rrafshin e së drejtës ndërkombëtare.

New York, Korrik 2025

Botuar me rastin e 35-vjetorit të Deklaratës Kushtetuese të Kosovës