Mathieu Aref

Doktor i Historisë dhe Qytetërimit të Antikitetit

Universiteti Sorbonne, Paris/

Një përballje natyrale lind ndaj disa “historianëve” (me një “h” të vogël sepse e kam të vështirë t’i quaj ata Historianë) dhe disa gjuhëtarëve në Perëndim dhe gjetkë të cilët kanë gabuar shumë rëndë nga anët historike dhe gjuhësore që nga fundi i shekullit XIX. Çudia është se shumë shqiptarë historianë, arkeologë, etj. janë bazuar mbi këta “autorë” në mënyrë të verbër dhe veçanërisht Akademia e Shkencave e Tiranës. Të besosh se këta vetëm autorë kishin apo kanë të drejtë si edhe monopolin e të Vërtetës absolute tregon se këta “dijetarë” shqiptarë nuk janë në gjendje të punojnë vetë në këtë fushë të historisë të lashtësisë pa ndihmën e jashtme. 

A nuk kuptojnë apo nuk kanë vullnet të mendojnë thellë kur lexojnë? Kjo mund të  tingëllojë si një devijim i rëndë i pa kuptueshëm. Historianët shqiptarë të kohës enveriste dhe disa të sotëm u bazuan në disa autorë të huaj që nuk e zotëronin çështjen pellazge apo e kishin injoruar. Gjithashtu ata janë bazuar në disa autorë të lashtësisë së hershme dhe të vonshme që ishin të njëanshëm apo nuk zotëronin çështjen pellazge. Tani po kthehem prapë te këta autorë modernë të cilët i kritikoj ashpër në librat e mi dhe gjithë shkrimet e mia. 

Në të vërtetë këta autorë nuk e përfytyruan përvetësimin nga Helenët të civilizimit të para ardhësve të tyre, domethënë atë të Pellazgëve autoktonë, “të lindur nga toka” si “Pélasgos”. Ata as nuk i ndjejnë me saktësi manipulimet e kryera në panteonin e Olimpit, ku emri i Zeusit i cili nuk ishte grek u përdor për të bërë që Helenët të zbresin nga perëndiu Zeus kryezoti. Prandaj edhe panteoni i Olimpit e bë lëmsh ku ishin përzier perëndi, perëndesha, heronj ose heroina dhe që në fund u bënë  “helene” dhe gjithë bota i besoi ashtu. Ata as nuk e perceptuan pse kishte katër shekuj, Epokat të Errëta, në të cilët asgjë “helene” nuk qe shfaqur. 

Ata nuk u përgjigjën se as Helenët, Ilirët dhe Dorianët nuk u përmenden në Iliadë dhe tek Odiseja; ndodhi ashtu sepse qenë emra të vonshëm. Ata bëjnë zë që në Iliadë kanë mbijetuar pasazhe të ndryshme komprometuese për Grekët, ngase u kanë shpëtuar censurës dhe shkathtësisë së logografeve të parë grekë. Në Iliadë ishte i tillë rasti i Pellazgëve hyjnorë, i Zeusit pellazg dhe Dodonës si kryeqendër fetare-kulturale e Pellazgëve, i ekzistencës së një gjuhe të Perëndive (ajo e Pellazgëve) dhe e një gjuhe të “njerëzve” (ajo e helenëve). Raste të tjera janë ekzistenca e pellazgëve në dy kampet të kundërta të Luftës së Trojës si dhe ekzistenca të emrave dhe fjalëve (onomastike) të padeshifrueshme nga greqishtja. Gjithë ata emra e fjalë shpjegohen vetëm falë gjuhës shqipe dhe sidomos gegënishtes  e cila është shumë e afërt me jonishten e lashtë, etj. 

  Këta historianë modernë nuk kanë zbuluar gjithashtu se autorët e lashtë nuk kanë folur kurrë për një civilizim Mikenas. Për të autorët e lashtë njihnin vetëm qytetin e Mikenës dhe banorët e tij Mikenas, por jo ndonjë qytetërim miken. Sepse i vetmi qytetërim para-helen që njihej ishte ai i Pellazgëve. Më në fund, ata nuk e kuptuan se pseudo-arkeologu dhe tregtari i pasur gjerman, në fakt një gjahtar thesari dhe jo një arkeolog, Heinrich Schliemann (1822-1890) nuk ishte një arkeolog i patentuar. Ai me gërmimet e tij në qytetin Mikenë në Greqi (në fakt, në Argosin pellazgjik) është në  zanafillën  e kësaj shpikjeje të rastësishme të një “civilizimi mikenas”. 

Këtë e quaj mashtrimin historik më të madh i cili më pastaj është shfrytëzuar gjerësisht dhe naivisht, i marrë dhe i shpërndarë kudo në botë. Ndjekja e atij “zbulimi të rremë” ku civilizimi Mikenas quhet “grek” është një gabim tjetër i rëndë historik. Këtë e ndjek një tjetër gabim i madh gjuhësor i bërë nga kërkuesit Ventris dhe Chadwick në vitin 1952 gjatë hulumtimeve të tyre mbi shkrimin Linear-B  i cili rrjedh nga shkrimi Linear-A kretas. Ata e caktuan se Lineari-B ishte edhe mikenas edhe një “greqishte të lashtë”. Ndërsa Helenët (grekët) ende nuk ekzistonin në atë kohë shumë të lashtë e ashtuquajtur periudha Mikene. Dhe, për më tepër, katër shekuj 1200 – 800 p.e.s. kanë ndarë shfaqjen e helenëve (pas vitit 800 p.e.s) nga fillimi i epokave të Errëta (-1200). 

Prandaj ky shkrim mund të kishte të bënte vetëm me gjuhën e Pellazgëve, domethënë pellazgjishten e lashtë  dhe jo greqishten e  lashtë meqenëse helenët nuk ekzistonin akoma atëherë! Në lidhje me këtë çështje, autorët e lashtë grekë kishin pohuar unanimisht se “Pellazgët” ishin para ardhësit e vetëm të Helenëve dhe jo stërgjyshërit e tyre. Mikenët e vetëm që dinin ishin banorët e qytetit të Mikenës në Argolidë. Kurse Jonët ishin Pellazgët e parë para se të bëheshin helenë të cilëve u lanë një trashëgim të pasur me një pjesë të madhe të gjuhës, kulturës dhe legjendave të tyre. Në fillim gjuha greke ishte një gjuhë mjeshtërore e krijuar nga jonishtja dhe eolishtja (baza pellazge autoktone) me përzierje të tjera gjuhësore që rridhnin nga origjinat e ndryshme të helenëve (egjiptiane, fenikase dhe asiriane që i kam quajtur “semito-egjiptiane”). 

Më në fund ekziston problemi i dekriptimit të diskut të Faistos. A ishte shkrimi i atij disku të shekullit XVIII p.e.s. një mbetje apo gjurmë e qytetërimit që ka ekzistuar në kohën e Pellazgëve ? Kjo bën me pohuar se ky shkrim mund të jetë një Pellazgjishte e lashtë ose një para-Jonishte. E cila do të thotë të njëjtën gjë pasi, siç pohon Herodoti, Jonët ishin pasardhës të Pellazgëve. Herodoti jep një tregues të çmuar (I, 171) ku ai pohon se Karianët janë në origjinën e përkrenares me krifë, me një tufë pupleshe ose qime kali. Kjo përkrenare të kujton kokat e luftëtarëve të Filistinëve, të shkrojtur si Peleset/PLST  prej egjiptianëve, si Pelleshtimët prej hebrenjve, domethënë Pellazgët. Në tezën time të Doktoraturës kam një kapitull mbi Filistinët që ishin Pellazgë të mirëfilltë. Ekzistenca e kësaj përkrenare filistine pohohet ikonografikisht dhe kronologjikisht nga relievet e tempullit mortor në Medinet Habu në Egjipt kushtuar mbretit Ramses III, 1186 – 1155 p.e.s. 

Ajo përkrenare është riprodhuar nëntëmbëdhjetë herë në të dy faqet e diskut Faistos i zbuluar në Kretë. Deri më sot, asnjë objekt tjetër i ngjashëm nuk është gjetur. Dy prova janë të pa diskutueshme : Filistinët ishin Péllazgët dhe Karienët ishin jo vetëm pellazg por kishin të njëjtën përkrenare me Filistinet. Gjithë historia e lashtë është mbushur me fakte dhe hollësi të këtij lloji por duhet me qënë i aftë për të ndarë bykun nga gruri dhe zbuluar gënjeshtrat, paqartësitë, ngatërresat, dyshimet, mashtrimet, e manipulimet e shumta. 

Në të vërtetë vërehet se poezitë epike të traditës gojore pellazge (Iliada dhe Odisea), shkrimet e para të vërteta të Antikitetit botuar nën pushtimin e Pisistratit në mes të shekullit VI p.e.s. u përvetësuan dhe u monopolizuan nga pushtuesit helen. Ato u përkthyen me ndihmën e pellazgëve dygjuhësh, u modifikuan, u manipuluan dhe u shkruan së pari në “Jonishten” (Jonët e parë ishin Pellazgë para se të bëheshin helenë) dhe së dyti në “Eolishten”. Ato qenë poezi të traditës gojore para-helene, pra me origjinë jo greke, domethënë Pellazge ! Ato poezi u botuan në mes të shekullit VI p.e.s. nga Pisistrati (600-527 p.e.s.) dhe i biri i tij  Hiparku. Për të gjithë autorët e lashtë, parahelenët e vetëm ishin Pellazgët, paraardhësit e helenëve dhe jo stërgjyshërit e tyre. 

Më në fund, përveç këtyre autorëve modernë të lehtë dhe që përsërisin si papagall çfarë thonë të tjerët gabimisht, do të theksoja se vlerësoj shumë autorë të tjerë modernë nga shekulli XVII – XVIII dhe shumë pak të tjerë të shekullit XX. Ata shpesh i citoj në shkrimet e mia për rëndësinë e tyre, mprehtësinë e tyre dhe anën e tyre vizionare edhe nëse nuk kishin kryer studime specifike mbi Pellazgët ose Shqiptarët. Këta autorë modernë të fundit si dhe autorët e antikitetit, të cilët i admiroj, i njihnin shumë mirë Pellazgët. 

E gjithë kjo është e studiuar me gjerësi dhe rigorozitet falë veprave të mia shumë-disiplinare, kërkimeve të gjëra dhe serioze, analizave të thella, argumenteve bindëse, ballafaqimeve të teksteve të ndryshëm, krahasimeve me studime të tjera, dëshmive të ndryshme antike, referencave të verifikueshme, të padiskutueshme. Gjithë kjo punë e madhe studimore e nxjerr gjahun nga strofka dhe zbulon  gënjeshtra, gabime, paqartësi, ngatërresa, mospërputhje dhe manipulime të tjera, etj. Përfundimet e këtyre zbulime janë lidhur në mënyrë “matematikore”. Prandaj teza ime e dokumentuar u pranua si Doktoraturë nga Universiteti i Sorbonës në Paris më 3 Janar 2012. 

Po e përfundoj këtë vështrim historik duke iu drejtuar Akademisë Shkencore të Tiranës për t’i thënë solemnisht se falë studimeve të mia shumë-disiplinore, historia e fshehur për më shumë se 2500 vjet nuk është më një enigmë. Dhe se së fundmi e vërteta për historikun e Pellazgëve ose origjina e Helenëve doli në dritë. Le ta prekë Doktoraturën time veçanërisht ish-drejtori i Akademisë së Shkencave të Tiranës, Myzafer Korkuti, e të shohë se puna ime metodike dhe titanike që më kushtoi dhjetëra vite u krye në një mënyrë shkencore nga një studiues serioz, historian shumë-disiplinor. Unë nuk jam një  “amator i pasionuar, romantik dhe  diletant” siç foli ai ditën kur u takuam në Tiranë në 2007 gjatë një debati steril në Tv Top Channel. Ky person kishte ardhur për të debatuar mbi librin që sapo kisha botuar në gjuhën shqipe dhe ai nuk e kishte lexuar. Ironia e fatit donte që ai të vinte në debat pa e lexuar librin tim, gjë që tregonte një pa aftësi e pa korrektësi flagrante dhe mos respekt nga ana e tij!

Për çështjen pellazge shpresoj që tani Akademia do të kuptoje se ka marrë një kthesë të gabuar dhe se kjo rrugë mund ta çoje vetëm në një rrugë pa krye. E ardhmja do të gjykojë. Veprat e mia vërtetojnë se Pellazgët ishin paraardhësit e drejtpërdrejtë  të trako-iliro-shqiptarëve, sepse ata flisnin të njëjtën gjuhë dhe Shqiptarët sot flasin gjuhën e trako-ilirëve. Shqiptarët e sotëm janë bijtë e Pellazgëve të hershëm. Kjo është e vërtetuar nga teza ime dhe Doktoratura e mbrojtur në Universitetin e Sorbonës në Francë. Në të gjithë botimet e mia janë parashtruar provat, argumentet bindëse, analizat e thella dhe referencat e verifikueshme. 

Njohuritë e mia të gjuhës shqipe zyrtare (që i afrohet më tepër toskërishtes) dhe gegënishtes të mësuar që në djep dhe me një anë tjetër kur isha nxënës në Liceun Frances të Kajros/Egjypt zbulova në  Iliadë XVI, 233/236  se Zeusi nuk ishte grek por “pellazg” këto më kanë ndihmuar në studimet dhe kërkimet e mia të ndërmarra më vonë mbi Pellazgët. Dhe që atëherë fillova një rrugëtim studimor shkencor historik-gjuhësor që më kushtoi djersë, vështirësi, pagjumësi dhe shpenzime për më tepër se 50 vjet të jetës sime. Kënaqësia tani është se ia vlejti gjithë ai mund e kohë në shërbim të çështjes kombëtare shqiptare. Brezat më të rinj e dinë tani se si qëndron e vërteta e fshehur për mijëra vite.

Mathieu Aref

Shqiprim Pula

Njohës i së Drejtës dhe Marrëdhënieve Ndërkombëtare/

Pak kohë përpara vitit 2000 para se të zgjidhej President i federatës Ruse Vladimir Putin, kishte deklaruar, Rusinë nuk e sheh larg Europës dhe botës. Por, lindi një shqetësim i ri, edhe i rrezikshëm!. Po kush e shkaktoi? Ku është pikënisja? Në ditët e sotme, Rusia e pas 22 viteve, e drejtuar nga Vladimir Putin për shkak të agresionit ndaj Ukrainës, nga Europa e bota u izolua, me disa përjashtime. Përmbrenda Unionit Sovietik ishin 15 republika, po cilësuar për nga madhësia e rëndësia, Rusia, Ukraina dhe Bjellorusia ishin liderët e Unionit të atëhershëm. Të përbashkëtat e tyre tregonin ngjashmëritë si ndërmjet vëllezërve, por nga baballarë të ndryshëm. Përgjatë shekullit 20-të, kombi, religjioni dhe rregullimi shtetëror morrën kuptim dhe formë, për të gjitha vendet që vazhdonin të përmbushnin formësimin si të mëvetësishëm. E si rrjedhojë, përgjatë 1989-1991 kjo frymë morri rrjedh edhe brenda vendeve të Unionit Sovietik, prandaj dhe vendosën të ndaheshin. Por, drejtuesit e tanishëm të Kremlinit dhe mbështetësit e tyre, shpërbërjen e Unionit Sovietik e konsideruan si fatkeqësia më e madhe globale gjeopolitike.   

Perandori Nikolai i Parë dhe Ivan Aleksandrovich Ilyin, dy personazhet shpirtëror të ripërtëritjes – ortodoksia dhe identiteti kombëtar si përkufizime ishin kultivuar nga perandori Rus Nikolai i Parë, sipas të cilit, Rusia duhet të mbetet e bazuar dhe e udhëhequr. Dhe po këto parime, u përvetësuan edhe nga Putin, kështu duke e krijuar kultin të një udhëheqësi të pagabueshëm politik të progresit social e ekonomik, përmes mediave që e mbeshtetnin Kremlinin. Kurse, filozofia e Ivan Aleksandrovich Ilyin shërbeu si ripërtëritje shpirtërore Ruse e preferuar për Putinin, ndërkaq, libri i tij “Detyrat Tona” si frymëzim për patriotizmin, ndjenjën e nderit për Rusinë, sakrificën për të mirën e atdheut dhe disiplinën politike si udhëzues, për rivendosjen dhe rilindjen e një Rusie në kërkim të pozicionimit botëror.   

Lufta e ditëve të sotme në Ukrainë,  pos tjerash, ka të bëjë edhe me Rusinë e Kievit. Federata Ruse e sotme e konsideron Kievin, shteti i parë sllavo-lindor i krijuar diku në shekullin e 9-të nga fiset vikinge, nga ku dolën rusët, ukrainasit bjellorusët e të tjerë, ndërsa ortodoksinë e kultivuan nga Bizanti. Filozofi Ivan Ilyin, të cilin Vladimir Putin e konsideron frymëzues shpirtëror, përveҁ identitetit kombëtar Rus i mohonte të tjerët si ukrainas, bjellorusë, estonezë, letonezë apo pakica të tjera. Rol të theksuar kishte edhe Kisha Ortodokse Ruse e cila ndihmonte Kremlinin politikë duke u kujdesur në edukimin e brezave mbi trashigiminë e vlerave Ruse, për ruajtjen e ‘botës ruse’, qoftë edhe duke ndërhyrë ushtarakisht. Në 2008-tën, ndërhyrja në dy territoret e Gjeorgjisë (Abkhazia dhe Osetia Jugore) si dhe në 2014-tën, ndërhyrja në dy territoret e Ukrainës (Donbasi dhe Krimea) ishte kundërvënje ndaj perëndimit, e për rrjedhojë, nga konflikti i ngrirë u krijua paqëndrueshmëri reale mbi perspektivën politike të tyre.   

Lufta e ditëve të sotme në Ukrainë, si pikënisje mbeti nga konflikti midis Viktor Janukovyç dhe rivalit të tij kryesor politik, Julia Timoshenko. Në Shkurt 2014 ‘Revolucioni i Dinjitetit’, ndërmjet rivalëve politikë krijoi trekëndëshin Ukrainë-Rusi-Perëndim; nëse Ukraina do mbetej me lindjen, nëse Ukraina do të rrugëtoj drejt Perëndimit apo të mbetej ura lidhëse midis tyre!  

Historiografia politike e tyre tregon afërsinë që kishin thurrur ndër-shekujsh, shteti Rus i Kievit, besimi ortokos i përhapur nga Kievi, kuptimi i Ukrainës konsiderohej kuptimi i vet Rusisë; prandaj Ukraina e djeshme dhe e sotme, nuk do të konsiderohet asnjëherë një territor më afër perëndimit e larg Rusisë. Një nga kushtet për ndalimin e luftës u tha të jetë zëvendësimi i qeverisë që do nënkuptohej të jetë pro-Ruse, dhe se ҁfarë don Rusia nga Ukraina është atë që praktikisht e bën Bjellorusia. Ukraina, është fushëbeteja gjeopolitike e konfrontimit Lindje-Perëndim, e specifikisht Europës me Rusinë. 

Unioni i Gazetarëve Shqiptarë/

Dhjetra gazetarë nga të gjitha qarqet e Shqipërisë dhe përfaqësues nga Kosova, Maqedonia e Veriut, Lugina e Preshevës dhe Mali i Zi u bënë pjesë e veprimtarisë vjetore të nismuar dhe organizuar nga Unioni i Gazetarëve Shqiptarë Elbasan dhe Ress Egnatia në datat 25 dhe 26 shkurt 2022 në Prishtinë dhe Mitrovicë.Për dy ditë rresht në Kosovë dhjetra gazetarë dhe të ftuar të ndryshëm përcollën veprimtaritë e planifikuara dhe publikuar si axhendë e Ditëve të Miqësisë së Gazetarëve. Në orën 13.00 të ditës së premte në selinë e Presidencës së Kosovës, presidentja Shkëlqesia e Saj, zonja Vjosa Osmani priti një grup prej pesë gazetarësh të kryesuar nga kryetari i UGSH-së Aleksandër Çipa, Vedat Memedaliu Shkup, Nexhat Behluli Preshevë, Nehat Islami Koaovë dhe Xhimi Vila RessEgnatia. Në takim gazetarët folën për situatën e medias dhe gjendjen e gazetarëve shqiptarë në rajon dhe nevoja për shkëmbime dhe nxitje të nismave vetërregulluese mes entiteteve profesionale. U ndanë pikëpamje për raportet mes nismave rregulluese dhe atyre vetërregulluese dhe domosdoshmëria për më shumë solidaritet profesional në rritje të besueshmërisë dhe shërbimit publik të mediave. Nga bashkëbiseduesit me Presidenten Osmani u paraqitën aspekte specifike të seicilit komunitet gazetarësh në shtetet e rajonit.Në pasditen e së premtes në mjediset e Hotel Grandi në Prishtinë, Unioni i Gazetarëve Shqiptarë organizoi me një pjesëmarrje të zgjeruar gazetarësh të rinj dhe veteranë nga Shqipëria dhe Kosova paraqitjen e botimit të dytë dhe të riedituar të librit me raportime nga Lindja e Mesme dhe e Afërt e gazetarit të famshëm të viteve ’80-ë Nehat Islami. Libri i tij ” Hotel Bejruti”, në edicionin e dytë sillet për lexuesit e krejt hapësirës shqiptare si botim me nismën e UGSH nën interesimin e kolegut dhe mikut të autorit, Aleksandër Çipa. Gazetarja e njohur dhe moderatore e kësaj paraqitjeje Alketa Gashi e bëri edhe më interesant aktivitetin duke e bashkëshoqëruar me pasazhe vlerësimesh nga Agim Gjakova apo të vetë autorit Islami. Kolegë të nderuar si Ibrahim Osmani, Valentina Saraçini Kelmendi vlerësuan punën në dekada të kolegut dhe sidomos raportimet e tij në Disa vende konfliktesh si Palestinë, Siri, Liban, Jordani etj.,. Ndërsa autori i parathënies së librit gazetari Çipa solli në vëmendje të të pranishmëve meritat e gazetarit veteran si pionier i gazetarisë audiovizive në krejt trojet tona.Pas paraqitjes së botimit, organizatorët e veprimtarisë rajonale të Ditëve të Miqësisë, ndanë disa çertifikata mirënjohjeje për kolegë dhe aktivistë të shquar të komunitetit të gazetarëve nga të gjitha viset ai Bahri Cani i Dojche Welle në shqip, Sejmen Gjokoli si reportazhist dhe kronikan i veprimtarive kulturore, Ardita Saqiqi nga Lugina e Presheves, Ilir Krasniqi nga Prishtina, Behare Bajraktari si reportere profili në mbrojtje të mjedisit, Gëzim Kabashi nga Durrësi të cilët u vlerësuan për kontributin dhe vlerat e tyre profesionale si dhe për solidaritetin profesional.Aktiviteti i pasdites vijoi me diskutimin në tryezën me temë ” Skenat mediatike në hapësirën shqiptare dhe nevoja për një treg mediatik”, ku diskutantë si Ëngjëll Seriani, Henrik Mehmeti, Besim Dybeli, Nehat Islami, Ilir Krasniqi, Nexhat Behluli, Vedat Memedaliu, etj., etj, ngritën çështje dhe sollën sugjerime për më shumë aktivizim të strukturave përfaqësuese të gazetarëve dhe grupeve të interesit në skenat tona mediatike. Kryetari i UGSH Aleksandër Çipa sugjeroi vijimin e këtij diskutimi në forma dhe me pjesëmarrje më të gjerë aktorësh dhe përfaqësuesish nga të gjitha skenat mediatike të rajonit tonë.Aktivitetet vijuan ndërkohë edhe përmes intervistave në disa prej mediave më të rëndësishme të Kosovës, ndërsa në ditën e dytë grupi prej dhjetra gazetarësh udhëtoi drejt qytetit verior të Mitrovicës ku stacioni i parë ishte RadioTelevizioni i Mitrovicës ku mysafirët u pritën nga drejtori i medias, publicisti i njohur Nexhmedin Spahiu. Ne pritjen e rezervuar për vizitorët, ishin të pranishëm edhe gazetarë të njohur nga të gjitha vendet dhe mediat ndërkombëtare në shqip. Raporti informues për gjendjen në Mitrovicë, historikun e medias lokale si dhe puna prej guide për krejt mysafirët nga kolegu Spahiu u vlerësuan më së shumti, ndërkohë që shumica e të pranishmëve e vizitonin për herë të parë këtë qytet. Të gjithë pjesëmarrësit nën shoqërimin e kolegëve vendas u ndalën në disa prej pikave më të njphura historike të Mitrovicës dhe kaluan një drekë të përbashkët në një nga lokalet më të njohura. Të gjithë gazetarët nga Kosova vlerësuan lart këtë traditë të organizuar në ” Ditët e Miqësisë” nga UGSh e cila po afron dhe bashkon mediet e gjithë hapësirës sonë.Në rrugën e kthimit autokolona me mjetet e gazetarëve u ndal në kompleksin dhe memorialet të luftës heroike të familjes Jashari në Prekaz, duke përmbyllur në këtë mënyrë krejt ciklin e veprimtarive dy ditore të Ditëve të Miqësisë së Gazetarëve në edicionin e fundit të dekadës së parë që vijon të ketë për protagonistë organizues degën e UGSH të Elbasanit dhe shoqatën Ress Egnatia nën mbështetjen e organizatës më të madhe të gazetarëve në Shqipëri, Unionin e Gazetarëve Shqiptarë.

Hazir MEHMETI, Vjenë/

Lidhja e Shkrimtarëve dhe Krijuesve Shqiptarë në Austri “Aleksandër Moisiun”, mbushi dhjetë vjet nga jeta e saj.  Kryesia e saj në takimet e fundit ka analizuar rrethanat e veprimtarisë letrare e artistike. Nga të gjithë u tha se veprimtaria letrare e Lidhjes dhe anëtarëve ishte e frytshme dhe e gjithanshme, veçanërisht në bashkëpunimin me shoqatat simotra në Austri dhe institucionet përkatëse. 

            Këtu duhet veçuar bashkëpunimin me asociacionin e shkrimtarëve në Austri, PEN Klubin e Austrisë, në gjirin e së cilës tani janë pranuar edhe shkrimtarë shqiptar. Kjo nuk do arrihej pa mbështetjen e miqve austriak, një traditë shekullore e njohur që nga Norber Jokl,  Leo Freundlich, e shumë tjerë. Në kohën tonë duhet veçuar ndihmën e madhe e të gjithanshme që i dha Lidhjes.. shkrimtari i njohur Peter Paul Wiplinger i cili ka  histori të gjatë miqësie me intelektualë e shkrimtarë shqiptarë që nga kohe e dënimeve të tyre burgjeve jugosllave, veprime që ai i denoncoi me vendosmëri që herët. Wiplinger njohu dhe  kishte  miq shkrimtarë shqiptarë mes tyre edhe  Ibrahim Rugova e Ali Podrimja. 

Si themelues i “Platforma për autoret dhe autorët me jo me gjuhë gjermane si gjuhë amtare” (Plattform für Autorinnen und Autoren nicht-deutscher Mutterprache in Österreich), Petër Paul Wiplinger ndërtoi ura bashkëpunimi me shumë krijues të cilët shkruajnë në gjuhët amtare, mes tyre edhe autorë shqiptarë.  Kjo platformë ishte baza e bashkëpunimit me P.E.N Klubin e Austriak me të cilin u organizuan orë letrare në të dy gjuhët, u botuan disa vepra të autorëve shqiptarë, mes tyre edhe një përmbledhje tregimeve të mia me titull “Zertrümmerung der Zeit” (Kohëthyerja), parafjalën e të cilit e shkroi Petër Paul Wipliner. Ai punoi me përkushtim dhe mjeshtëri duke analizuar brendinë e tregimeve me qartësi për lexuesin në gjermanisht. Citatet e nxjerra nga tregimet, flasin për përkushtimin e tij miqësor e njerëzor ndaj krijuesve në përgjithësi dhe mua si autor në veçanti.  Botimi në gjermanisht i antologjisë “Iliricum” nën përkujdesjen e tij, do mbetet e shënuar në historinë e marrëdhënieve mes dy letërsive dhe kulturave. Në disa gazeta dhe revista në gjuhën shqipe u botuan intervistat e mia me Petër Paul Wiplinger, dhe jam  shumë krenar. Intervistat dhe disa shkrime të cilat hapën rrugë njohje mes shkrimtarëve. Këto marrëdhënie kanë traditë shekullore me emra të mëdhenj studiuesish e albanolog austriakë e cila vazhdon edhe në ditët tona.  

      Kryetari i PEN Klubit të Austrisë Helmuth A. Niederle kontribuoj në lidhjet mes dy shoqatave letrare dhe organizimin e shumë orëve letrare në të dy gjuhët. Niederle është fitues i Çmimit Ndërkombëtar Letrar “Azem Shkreli 2019” Me këtë rast i emocionuar për tha: “Jam i ngazëllyer thellë. Kjo ditë  në Kosovë, do të më bëjë mua me ndjenjën e obligimit të jem  zëri i Kosovës në botë, duke bërë të mundur që shteti më i ri i Evropës të integrohet përmes kulturës përveç politikës”.  Ne presim që këto ura të reja të krijuara, do të shpërfaqen në projekte të reja të prezantimit të kulturës shqiptare në vende të ndryshme të botës, e posaçërisht me njohjen reciproke të letërsisë moderne.

      Lidhja pas dhjetë vjetësh vjen me aktivitete të shumta letrare, tetëdhjetë e tri orë letrare e aktivitete tjera, prej tyre tridhjetë e katër në gjuhën gjermane e shqipe. Derisa në fillim Lidhja kishte vetë shtatë anëtarë, numri i tyre u shtua për pesë herë pas dy vitesh. Tani numri i anëtarëve aktiv është shtatëmbëdhjetë kurse i përkrahësve mbi dyzet krijues e aktivistë.  Krejt ky aktivitet to jetësohet në monografinë e saj me titull “Aktivitete letrare në Austri” me autor kryetarin aktual të Lidhjes… . 

Në aktivitet e shumta letrare ishin të pranishëm edhe personalitete përfaqësuese të institucioneve tona në Austri. Fjala e tyre mbështetëse ishte inspirim për krijuesit mërgimtarë.  Duke i falënderuar po shkëpusim për lexuesit disa citate prej tyre. 

           Sabri Kiqmari, Ambasador i Republikës së Kosovës në Austri: “ Historia e jonë është e lidhur me krijuesit tanë jashtë territoreve shqiptare. Këtu hynë krijimtaria e rilindësve tanë jashtë territoreve etnike. Roli i tyre në krijimin e shtetit e gjuhës shqipe ishte i jashtëzakonshëm. Edhe ju si mërgatë dhatë shumë për atdheun në veçanti këto njëzet vitet e fundit. Nga kjo ju do mblidhni ide dhe përvoja e vlera nga më të ndryshmet, do kontribuoni në shkëmbimet me vendet tona në lëmin e krijimtarisë letrare e artistike.”  

Dr. Vili Minarolli, Ambasador i Republikës së Shqipërisë në Austri: “Të krijosh art është dhunti. Por, të krijosh art kombëtar, kur je me vite me radhë larg atdheut është dashuri për vendlindjen dhe popullin tënd. Kjo është një ndjenjë e përbashkët që ju bashkon të gjithëve juve krijuesve shqiptarë në Austri.

 Roland Bimo, Ambasador i Republikës së Shqipërisë në Austri: ”Është një aktivitet për t’u përshëndetur, është sakrifica për ta mbajtur gjallë gjuhën e kulturën, pa të cilën vështirë se do bëhej fjalë për një identitet shqiptar. Pjesë e atyre virtyteve që e dallojnë kombin shqiptar siç është bie fjala harmonia fetare, besa, respekti dhe gatishmëria për të ndihmuar tjetrin etj. Krejt kjo nuk do ishte e plotë po nuk i shtuam kësaj prirjen letraro-artistike që e karakterizon njeriun tonë”. 

Adem Demaqi, Kryetar i Lidhjes së Shkrimtarëve të Kosovës:  “Marrja me letërsi e art, tregon se ju i keni shumë gjëra të qarta, por në rrugën e juaj do keni detyra gjithnjë e më të mëdha dhe të mos ndaleni para sfidave në rrugën për të krijuar diçka më të mirë.  Edhe shteti ku ju jeni, Austria, kur e sheh që ju po punoni për të mirën tuaj, për atdheun tuaj, do jeni në sytë e tyre njerëz të nderuar”.  

Anton Marku, Sekretar në Ambasadën e Republikës së Kosovës në Austri: “Gjuha ruhet aty ku shkruhet” dhe  më vjen mirë që sot jemi bashkë shkrimtarë, poetë e veprimtarë nga shumë qytete të Austrisë. Është rast i rrallë që të kemi 20 tituj librash të shkruar në gjuhën tonë të bukur shqipe”. 

 Faruk Ajeti, Këshilltar në Ambasadën e Republikës së Kosovës në Austri: “Me krijimtarinë tuaj që bëni në Austri, jeni duke bërë histori të krijimtarisë suaj dhe ajkës së intelektualëve në Austri. Ju jeni lidhje e fuqishme me krijimtarinë letrare në gjuhën e nikoqirit dhe gjuhëve tjera këtu ku ne jetojmë. Kjo e ngritë fuqishëm imazhin tonë dhe kulturën tonë si komunitet këtu”.      

      Shani Hamitaga, zyrtar në qeverinë e Kosovës:  “Ju krijues të nderuar nga diaspora, që na sensibilizoni në çdo moment edhe atëherë kur të tjerët heshtën, ju nuk heshtët”. 

       Janez Frrokaj, Zëvendësministri në Ministrinë e Diasporës së Republikës së Kosovës: “Diaspora shqiptare vazhdimisht ka luajtur një rol shumë të rëndësishëm dhe ka mbajtur të gjallë jetën kulturore, politike, sociale në trojet tona shqiptare. Ju jeni një potencial me vlera shumë të mëdha dhe pjesë e pandarë shpirtërore e krijuese e historisë së popullit shqiptar. Miqësia Shqiptaro – Austriake ka rrënjë të thella në historinë tonë”. 

Nga ANGELO PANEBIANCO

Ndoshta, duke shpresuar – por ende nuk është e sigurtë – se faza më e mprehtë e krizës ukrainase, në një farë mënyre do të kalohet, ndoshta mësymja ruse nuk do të jetë, ndoshta amerikanët do të gjejnë mënyrën për t’i lejuar Putinit të tërhiqet duke shpëtuar faqen. Pa dyshim, nëse kriza do të zgjidhet, Emmanuel Macroni, në veshjen e dyfishtë të presidentit francez e atij të rradhës së BE, mund të thotë se ka bërë të mundëshmen, me propozimet e tij dhe bisedën me Putinin, për të ndihmuar një përfundim pohenik. Edhe n’emër të Evropës.  

Mbetet fakti që kjo krizë po na mëson shumë ne evropianëve. Gjëja e parë që na mëson është se nuk mund të ketë “autonomi strategjike” të Evropës (është folur shumë mbas tërheqjes rrënimtare amerikane nga Afganistani) pa aftësinë për t’u shkëputur nga kërcënimet e jashtëme. Putini ka vërtetuar se i mban evropianët të kapur prej fyti në sajë të vartësisë (Italia e Gjermania në krye) nga gazi rus. Si mund të kihet autonomi strategjike në epokën e më të madhes ndërvartësie ndërkombëtare?

Ishte një tezë naive liberale ajo, simbas së cilës, me rritjen e ndërvartësisë ekonomike politika e fuqive dalëngadalë do të kishte humbur qëndërsinë që kishte një kohë. Edhe fuqitë autoritare, mendohej, mbasi të ishin futur, fuqimisht në ekonominë ndërkombëtare të tregut, do të zbuteshin, do të pushonin së qëni një rrezik për demokracitë perëndimore.

Për më tepër: në sajë të lidhjeve të ngushta, nga njëmijë fijet e krijuara e të ushqyera nga shkëmbimet ekonomike, shoqëritë e mbyllura, autoritare, do të ishin të detyruara të hapeshin, të humbisnin ose të hollonin trajtat e tyre autoritare. Pikërisht në sajë të asaj teze u vendos pranimi i Kinës në Organizatën botërore të tregëtisë. Dhe është po e njëjta arsye që Rusia pas sovjetike bën pjesë në institucionet prej të cilëve varet “qeveria” e ekonomisë botërore. Kujtojmë se ndërmjet shtrëngesave të kërcënuara nga amerikanët në lidhje me krizën ukrainase – veç bllokimit të shpërnguljes së teknologjive drejt Rusisë – është edhe ajo e përjashtimit nga Swift, rrjeti i kumtimeve financiare ndërkombëtare.

Tani duhet të jetë e qartë për të gjithë se nuk mjafton të përzihen fuqitë autoritare në pezhishkën e ndërvartësive ekonomike për të zhdukur kërcënimet e luftës. Në të kundërt, dobitë ekonomike që ndërvartësia u sjell atyre fuqive i vënë në gjëndje të fryjnë muskujt, të ushqejnë ëndërrat e tyre rish perandorake, e nëpërmjet tyre të prishin barazpeshat e rendit botëror.

Një zgjim i shëmtuar për Perëndimin e mbi të gjithë për Evropën. Tani mund të masim se çfarë gabimesh kemi bërë n’epokën, tashmë të mbyllur përfundimisht, në të cilën mbas shëmbjes së Bashkimit Sovjetik e zhdukjes së rrezikut komunist, kemi menduar se nuk do të kishte më pengesa për vendosjen e një rendi botëror në të cilin vlerat dhe institucionet ndërkombëtare (rule of law, demokracia, tregu) mund të bëheshin zotërues. Në vitet Nëntëdhjetë të shekullit të shkuar dhe në dhjetëvjeçarin pasonjës, “paqja e përherëshme” kantiane dhe “fundi i historisë” hegelian ishin utopi gjërësisht të bashkëndara dhe ushqenin optimizmin evropian mbi t’ardhmen. Vetëm kështu mund të shpjegohet fakti që Evropa e ka futur kokën shkujdesur në gojën e luanit, është bërë kaq vartëse nga Rusia. Deri sa – e do të duhen vite, nëse do të jetë e mundur – nuk do t’arrijmë të ndryshojmë n’atë pikë importin e energjisë në mënyrë që të jemi të mbrojtur nga kërcënimet e njërit apo të tjetrit, Evropa nuk do të ketë aftësinë të përballojë krizat e ushqyera nga shemëria e fuqive. Shtohet fakti që, në lëndën e energjisë, Evropa (me përjashtim të Francës) duhet të bëjë llogaritë me tabutë e saj ekologjiste, duke filluar nga ajo që ka të bëjë me energjinë bërthamore.

Është edhe një tjetër mësim që mund të nxjerrim nga kriza ukrainase. Ose, më mirë, më shumë se një mësim bëhet fjalë për një vërtetim. Gjermania, fuqia kryesore ekonomike e Evropës, së cilës i takon natyrisht roli i udhëheqësit politik të Kontinentit të Vjetër, të motorit e të drejtimit të një Evrope të zotuar të pohojë “autonominë strategjike” të saj, nuk ka as aftësinë as prirjen. Nuk ka dëshmi më të mirë se fakti që një ish kançelar gjerman, Gerhard Schröder, është tashmë prej shumë kohësh, në fakt një funksionar në vartësi të Putinit: president i shoqërisë ruse Rosneft, tani është kandidat për Këshillin e administrimit të Gazpromit, shoqërisë së naftës nën kontroll shtetëror. Ndërmjet Vëndeve perëndimore është Gjermania që po jeton me më shumë siklet, duke belbëzuar, përballimin me Rusinë mbi krizën ukrainase. Nuk është vetëm se PSD, partia socialdemokrate, sot në qeveri, është më e filorusja nga partitë gjermane. Është para së gjithash politika e Angela Merkelit së cilës i duhet kushtuar  brishtësia e Evropës. Është mjaft e mundëshme që, nëse kriza ukrainase do të kalohet në një farë mënyre, gazsjellësi  North Stream 2 të vihet në veprim. Vartësia energjitike nga rusët do të shtohet më shumë. Në këto kushte nuk ka më asnjë kuptim të flitet për mbrojtje evropiane. E varrosur ëndërra për t’i dhënë jetë një rendi ndërkombëtar liberal, jemi futur në një fazë ngjitjeje të shemërisë së fuqive. Për sa i përket Evropës duhet të llogarisim si rrethimin dhe trysninë të ushtruar mbi ne nga Aleanca e Madhe ndërmjet dy fuqive më të mëdha autoritare (Kina dhe Rusia), po ashtu edhe kërcënimet e sjellura nga skajshmëria islamike që vijnë nga zonat e paqëndrueshme, Lindja e Mesme dhe Afrika. Kërcënime – me që ra fjala – mjaft shqetësuese: siç tregon dështimi  i zotimit ushtarak evropian për të kundërshtuar belegun islamik në Sahel.

Në pamundësi që në vitet e ardhme të dalë një Evropë e pajisur me një drejtim të përbashkët, evropianët gjinden para një mëdyshje. Ose të mbahet solidariteti më i madh i mundshëm me Shtetet e Bashkuara, duke bashkëndarë mundimin për të kufizuar fuqitë autoritare dhe rreziqet e tjera kërcënuese, por duke rrezikuar edhe kundërgoditjet si pasojë e brishtësisë sonë, ose të shkojmë secili për vete, të shpëtojë kush të mundë.

Me disa Vënde evropiane të gatshëm të kultivojnë iluzionin e asnjanësisë, për të bërë si Zvicra. Madje edhe duke i kërkuar Putinit, ose pasuesve të tij, që t’i mbrojnë nga rreziqet.

“Corriere della Sera”, 8 shkurt 2022    Përktheu Eugjen Merlika