Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

VOGELUSHJA NGA MITROVICA PER KURIM NE NEW YORK NEN KUJDESIN E ROTARY CLUB

by

 – Klubit Rotari – Dhurata e Jetës – në Bronks – New York – sjellë një vajzë 9 vjeçe nga Mitrovica –  për kurim 
– DioGuardi, dhe Liga Qytetare Shqiptaro-Amerikane bëhen pjesë e një fushate për të mbledhur donacione për fëmijët e sëmurë nga Kosova me sëmundjet e zemrës/

New Roshelle  – New York : Persidenti i Lidhjes Qytetare Shqiptaro Amerikane, Joseph J.DioGuardi – Ish kongresmeni republikan në dy termin nga Nju Jorku, dhe gruaja e tij, Shirley Cloyes DioGuardi, Këshilltare e Çështjeve Ballkanike, të shtunën në New Rochelle – New York, ishin të ftuar speciale në një darkë për mbledhjen e fondeve, e cila u organizua nga një organizatë amerikane joqeveritare, Klubi Rotari i Qarkut 7230 ./ 

NGA BEQIR SINA/Ai mori pjesë në një darkë me një numër të anëtarëve të Bordit i Drejtorëve të  LQSHA-së, organizatën patriotike rinore Rrënjët Shqiptare – Albanian Roots në Amerikë, anëtarë të Kishës Katolike Shqiptare Zoja e Shkodrës dhe të një grupi i të rinjve që kishin ardhur enkas për këtë darkë mbledhje donacinesh nga Houston- Teksas. Gjergjë Dedvukaj i cili është anëtarë i Bordit të Drejtorëve të LQSHA, u nderua me një çertifikat mirënjohje për mbajtjen në lokalin e tij të një vajze nga Kosova vitin e kaluar.

  Pavarësisht, kësaj darke për grumbullimin e donacioneve ku Lidhjes Qytetare Shqiptaro – Amerikane, dha një shumë mjfat të mirë,  Joseph J.DioGuardi – dhe bashkeshortja e tij, Shirley Cloyes DioGuardi, Këshilltare e Çështjeve Ballkanike – kan pasur lidhje të mira me “The Rotary Club of New York” , duke zhvilluar në të kaluarën takime për senasabilizimin e : Çështjes së Pavarësisë së Kosovës, – Problemet e shqiptarëve në Ballkan përfshirë çështjen Çame, : “Edukimin e amerikanëve mbi çështjen shqiptare, me anë të komuniteteve të fuqishme sidomos, ato të konsideruara “Headline” në SHBA.

  Joseph J.DioGuardi – dhe bashkeshortja e tij, Shirley Cloyes DioGuardi, me Lidhjen Qyetetare dhe komunitetin shqiptarë, kohët e fundit një rëndësi të veçantë po i kushtoin veprimtarive me Klubit Rotari – Dhurata e Jetës – Rotary Club’s Gift of Life në Bronks – New York, duke dhënë sadopak ndihmën e tyre me sjelljen e fëmijëve të sëmurë nga zemra nnga Shqipëria dhe Kosova.  

Kjo veprimtari vjen mbi të gjitha falë programit që praktikon në të gjithë botën me fëmijët e sëmurë me problemet e zemrës, Klubi i Rotary – Fondacioni Dhurata e Jetës, në Bronks – New York, me donacionet e  organizatave dhe të individve, filantrop dhe bamirësë të njohur , që kan bërë të mundur sjelljen e dhjetëra fëmijëve nga Kosova dhe Shqipëria në Shtetet e Bashkuara, për intervenime të vështira në zemër dhe kurimin e tyre.

   Me punën e madhe vullnetare që po bënë gjatë kësaj periudhe dhe një ish refugjate e kohës së luftës në Kosovë, Albana Krasniqi, si kordinatore me fëmijët nga Kosova, dhe pas përcaktimit korrekt të diagnozës, nga mjekët në Kosovë , dhe dy zyrat e Klubi i Rotary – Fondacioni Dhurata e Jetës, në Prishtinë dhe Gjakovë, kan sjellur dje një fëmijë 9 vjeçe nga Mitrovica e cila ka nevojë, patjetër, të operohet në Amerikë.

 

Për sjelljen e fëmijëve të sëmurë nga zemra në Kosovë, është arrit me ndihmën e autoriteteve në Kosovë, koordinatorit të Klubit Rotary – Dhurata e Jetës, në Prishtinë, Prof. Dr. Mazllum Belegu, dhe zotit Gani S. Abazi, MD, MPH , Këshilltar për Politikat e Shëndetësisë i Ministrit të Shëndetësisë, në Qeverinë e Kosovës.

  Kujdestar familjar me këtë gjest bamirësie për këtë vajzë, është bërë artisti i njohur i komunitetit Roko Markolovic, regjisor dhe producent filmash

Vajza është Dea Haxhiu, 9 vjeçe nxënse e klasës së 4-të, e shkollës Eqerem Çabej në Mitrovicë, e bija e Shkumbin dhe Ajshe Haxhiut . E cila prej se kur ka linduer është konstatuar nga mjekët dhe specialistët në Kosovë, se ka një “vrimë” në zemër 

Ajo ka patjetër të nevojshme, një ndërhyrje krirugjikale korrektuese, e cila bëhet vetëm në SHBA. Mbasi, në Kosovë, megjithëse e kan përcaktuar mjaft mirë diagnozën, nuk janë në gjendje për të marrë përsipër një operacion kaq të vështirë, ”..në një kohë që gjendja e saj shëndetësore ka vazhduar të përkeqësohet çdo ditë”, thanë mjekët. 

  Klubi Rotary – Dhurata e Jetës – është një organizatë ndërkombëtare jo-fitimprurëse i administruar nga Rotarians, të cilit duke mbledhur fonde, nga qytetarët, bizneset dhe organizatat humanitare, filantrop të njohur amerikan kanë arritur të sigurojnë shërbim mjekësor falas (operacione kryesisht ndërhyrje të vështira në zemër) për fëmijët në nevojë nga e gjithë bota.

 

Rikthim në kraterin e ferrit

by

Mos të pafsha më kurrë shkretëtirë e mbetur Shkretë!/

Nga Bedri Blloshmi/

Me kërkesën e z.Agron Tufa, drejtorit të Institutit të Studimeve të Krimeve të Komunizmit, u nisëm për të vizituar burgun e Spaçit. Nuk kisha asnjë lloj dëshire për të shkelur përsëri në këtë humnerë, këtë krater, këtë gropë të rrejpur pa asnjë lloj bimësie, pas asnjë lloj krijese të gjallë, ku edhe egërsirave apo kaçakëve nuk u pëlqen as të kalojnë e jo më të jetojnë. Në këtë anë këtu edhe uji i pakët që rrjedh nga grykat e galerive apo maja e kodrës së djegur ka një ngjyrë të kuqerreme i cili ngjan si të jetë gjak që rrjedh nga një trup i plagosur, që rënkon pa pushim.

Z.Agron Tufa, gjatë bisedës më pyeste herë pas here: “- Hë Bedri, si të duket ky udhëtim? Çfarë të bën më shumë përshtypje?” “- Asgjë nuk më bën përshtypje. Nuk është hera e parë që shkel pa pranga në duar në këtë humbëtirë të mbetur shkretë.”edhe ju Z.Agron këtë rrugë e keni shkelur që kur ishte fëmijë, me trasta në krahë, me opinga të grisura, me barkun bosh e me një ndjenjë frike tek shkonit të takonje babanë e tuaj. Sapo lamë autostradën, rruga më tej gjarpëronte përgjatë një përroi që zhdukej poshtë majave të maleve të rrjepura. Me vete kishim dhe një kameraman, që shikonte nga brenda xhamit të makinës këtë vend të çuditshëm, i cili vetëm shkrepte aparatin, psherëtinte e psherëtinte me vete, duke shikuar here nga unë e here nga përroi i thellë që si dukej fundi.

-Më falni zoti Blloshmi e zoti Tufa, por nga po na çoni këtej? Nuk besoj se nga kjo anë që po shkojmë ka jetesë? Kush mund të jetojë në këto shkrepa? Mos jemi gabim? – na pyeti kameramani ndërsa vazhdonte të shkrepte aparatin.

-Ne po shkojmë atje ku kemi qenë të mbyllur e rrethuar me tela me gjemba e gryka mitralozi, – iu përgjigja unë, – por edhe nëse e kemi gabim, kjo rrugë të çon o në Qaf Bari ose në burgun e Gurthit, këto rrugë janë vetëm rrugë burgu.

Pa e kuptuar sa kishim udhëtuar, në një moment shoferi më pyeti: – Z,Blloshmi, këtu nga do të shkojmë, se janë dy rrugë? Të thashë një herë si rruga poshtë edhe kjo sipër të çojnë në një burg por ne do kalojmë sipër këtu është burgu për të cilën jemi nisur ta vizitojmë.

-Mbaj sipër, – i them përsëri unë – ja, arritëm pas kësaj kthese do të shohim godinat që na presin me gojë hapur se galeritë nuk duken, janë në përrua. Çdo gjë është shkatërruar, por megjithatë gërmadhat janë. Ja, i sheh këto -vazhdova t’i shpjegoj, mbasi ecëm gati 300 u afruam unë fillova të tregoj ja kjo godina komanda, këtu, ka qenë porta e hekurt, këtu fusha e qymyrit, kjo gërmadha këtu, ka qenë një dhomë ku bënin spiunët “takim special”,këtu ka qenë mensa, këtu kanë qenë birucat, këtu depoja e veshmbathjeve, kjo është fusha që rreshtoheshim kur donin të arrestonin sërish një të dënuar. Këtu u arrestua Xhelal Koprencka kur prokurori thirri gjithë inat e turivarur, duke tundur dorën e shtrirë drejt nga ne në fushë: “Xhelal Koprencka, në emër të popullit arrestohesh!”, pa mbaruar fjalën prokurori policët e mbërthyen me pranga ndërsa Xhelali iu përgjigj: “Jo në emër të popullit, por në emër të armiqve të popullit po më arreston!”.

Kur kaluam përpara pallateve vazhdova të tregoj: Ky pallat ishte plot me të dënuar të cilët punonin në galeri. Kjo është dhoma ku kam jetuar për pesë vjet me radhë. Shiko mbi derë akoma është parrulla me thënien e diktatorit, ja shiko gjithë andej ka parrulla.Në këtë dhomë flinin 51-52 të dënuar e në çdo dhomë krevatet ishin me tre kate, të bëra me hekura të salduara. Kjo gërmadha përpara nesh ka qenë banjoja, ndërsa tarraca përdorej për të bërë apelin tri herë në ditë. Këtu rrinim me orë të tëra në shi e dëborë duke pritur of. rojes për të na numëruar. Kjo gërmadha tjetër këtu ka qenë depo që përdorej nga ne për të lënë çizmet e grisura të llastikut që kundërmonin era djersë e rrobat e grira nga acidi, që vinin po aq erë të keqe sa çizmet, të lagura nga djersa dhe uji që kullonte fillim e mbarim të galerisë. Ja dhe zona e dytë, ajo në kodër e njoh mire atë zone atje kam punuar 5 vjet pa shkëputje, aty temperature ishte 45 –47 gradë. Lart fare, zona e pare e tretë dhe e katërta dhe kjo këtu poshtë fare quhej zona e pestë. Në këto zona punohej me tri turne. Në çdo turne kishte: brigadën e armatorëve, brigadën e sipërfaqes ku çdo brigadë kishte mbi 48 të dënuar veç brigades që nxirrte vagonat. Kur nuk arrinim të bënim normën, polici na lidhte pas një shtylle për 6-7 orë rresht e cila ndodhej atje tej, në kodër pranë barangës së tij. Shumë herë na lidhnin në hekuart e duarve edhe një rrotë vagoni e cila nuk takonte në tokë peshonte vetëm në duart e prangosura. Kishte raste që mbasi të linin lidhur në kodër, deri sa të dënuarit e tjerë të dilnin nga galeria në fund të turrnit kur brigada zbriste për të shkuar në fjetore, na zbrisnin të lidhur e më pas na fusnin në birucë. Në mëngjes të nxirrnin e na çonin prapë në punë. E sheh këtë pallatin tjetër? Ky ishte pallati i ”papaunësisë„ ishte i mbushur plot me pleq sakatë, me një dorë apo me një sy, dhe ata që ishin me raport mjeku. Kishte dhe të dënuar të cilët kishin dalë nga fiqiri prej torturave në hetuesi, thënë troç: i kishin çmendur dhe, të gjithë këta i fusnin çdo ditë në një sallë dhe u çanin kokën 4-5 orë duke lexuar dokrrat e përrallat e diktatorit. Tani të lutem mos më pyet më, se po ndihem keq. Pse çfar po ndjen? Të lutem ma thuaj. Unë habitem kur kujtoj se gjithë ajo dhunë psikologjike, gjithë ai presion, birucat, riarestimet, vrasjet në galeri, vrasjet nga ushtarët, pushkatimet.Shpesh here humbnim shpresën sa here futeshe operative në kamp të gjithë ne dridheshim nga tmerri se dinim që diçka do të ndodhte, ja tani si vjen koha çdo gjë është zhdukur e shkatërrua e kanë mbetur vetëm gërmadha.

Por kamerani prapë vazhdonte: – Po ndonjë rast vrasjeje, a të kujtohet?

-Po, – iu përgjigja unë, – disa raste. Ikim dhe flasim rrugës në makinë se nuk mund të qëndroj më këtu. M’u zgjuan shumë kujtime të tmerrshme që më kallin datën e drithërrojnë shpirtin, ikim ikim çfarë kërkon më shumë të dish. E gjithë pllaja ku jemi ne vetë rënkon e pëshpërin e janë shpirtrat që s’kanë gjetur asnjëher ashtue s’kanë për të gjetur qetësi.

Z.Agron vetëm shikonte i heshtur e thithte cigaren me ngut. Me bishtin e cigares së përfunduar ndizte tjetrën mendushëm ndërsa shtëllungat e tymit ngjiteshin e shpërndaheshin ngadalë kush e di se ku duke humbur ashtu siç u harruan e anashkaluan krimet 50 vjeçare të terroristëve komunistë, duke mohuar gjithë atë gjak të derdhur e gjithë ato sakrifica pa iu nënshtruar e pa u futur në strehën e çadrës së tyre gjakatare. E sot, bijtë e vrasësve të djeshëm sundojnë vendin duke u pasuruar e mbrojtur baballarët e tyre. Edhe kjo është “Demokraci”! Ndërsa me mijëra nëna shamizeza përsërisin legjendën e qyqes duke vajtuar kodër më kodër e përrua më përrua me lot në sy, me shkop në dorë e të kërrusura nga pesha e halleve dhe dhimbjes së përjetshme. Ato rënkojnë e shpresojnë për djemtë, vllezërit, baballarët e tyre që edhe të vdekur e të zhdukur i kërkojnë e i kërkojnë duke psherëtirë…

Mos të pafsha më kurrë shkretëtirë e mbetur Shkretë!

Një zjarr i vogël i “Vatrës” ka nisë të ngrohë shqiptarët e Jacksonville

by

Nga Lek Gjoka/Jacksonville/ Florida/
NE FOTO: Behar Mera dhe Rita Lati gjate koncertit qe organizoi dega e Vatres ne Jacksonville/
U bënë dhjetëra e dhjetëra vite që ne shqiptarët po përplasemi masivisht me dallgët e mërgimit.Edhe këtu në Jacksonville ku Florida të thotë “mir se erdhe i dashur visitor!”, jetojnë e punojnë mijëra emigrantë shqiptarë. E di që jemi bërë deri diku si floridianë por përsëri sytë i kemi përtej oqeantit Atlantik në vendlindjen e dashur  në Shqipëri, Kosovë, Maqedoni,Malin e Zi dhe Çamërinë martire.Ka pak kohë që një foshnjë e re ka lindur në Jacksonville,endrra e Nolit dhe e patriotëve të tjerë të diasporës mori frymë. Një degë e Vatrës lindi në një vit të veçantë për shqiptarët 100 në vjetorin e pavarsisë së Shqipërisë dhe 100 vjetorin e formimit të Vatrës së madhe të diasporës shqiptare të Amerikës .Tani kjo degë po mundohet që të hedhë shtat.Ka nisur udhëtimin në udhëtimin e vështirë por me shumë shpresë të bashkimit të shqiptarëve të Jacksonvillës rreth një vatre të përbashkët miqsh.Me plot përkushtim dhe me vështirësisë që ndodhen këtu ku lidhjet e shqiptarëve më shumë janë mes lidhjes së punës , apo lidhjeve krahinore  kryetari i parë i degës së Vatrës Adriatik Spahiu dhe stafi i tij arritën që të organizojnë përveç 100 vjetorit të festës së Flamurit e të pavarsisë së Shqipërisë edhe ndërrimin e motmoteve.Në hotelin  Holiday Inn mbi treqind shqiptarë nga të gjitha trevat shqiptare u mbodhën natën e vitit të ri.Sigurisht që të gjithë kishim dëshirë të shijonim  jo vetëm një natë shqiptare por edhe një natë me ushqime të traditës shqiptare të përzier me muzikën  ëmbëltuese të Shqiptarisë. Ndaj si viti i parë antarët e vatrës që ishin organizatorët e kësaj feste bënë edhe “kurbanët” tre viça të marrë në një fermë në rrethinat e St. Augustinës(Në St. Augustine Christopher Columbus beri ndalesën e parë në kontinentin Amerikan) si në legjendat e vjetra shqiptare në ndërtimet e themeleve të një shtëpie të re që kjo shtëpi të jetë sa më fortë.Kur dita i tha lamtumirë 2012 dhe nata e fundit e këtij viti sesi kishte një buzëqeshje tjetër salla filloi të mbushej shumë shpejt dhe atmosfera festive nisi të marrë jetë.Matilda Moja dhe Mark Dukaj iu uruan mirëseardhjen bashkombësëve të  tyre dhe ftuan kryetarin Adriatikun që të thoshte disa fjalë të ngrohta dhe vëllazërore në këtë natë të ndërrimeve të vite.Tiku ngadalë dhe me emocione të çiltra ngjitën në podiumin dhe nis rrjedhshëm përshëndetjen me miqtë e tij të ftuar si i zoti i shtëpisë.Në të njëtën kohë ai përshëndet të gjithë shqiptarët kudo që ndodhen në diasporë apo në vendlindje si dhe të gjithë antarët e Vatrës kudo në Amerikë e në veçanti ato që dhanë një kontribut të çmuar në organizimin e kësaj festë si Bukurosh Curri, Hasan Hakrama, Niko Benko,Gjergj Laçuku,Edmont Baçova etj.

Malli i vendlindjes i përzier me pak pije alkolike dhe me muzikën brilante të grupit “Mërgimtari” të drejtuar nga Agron Gruda dhe këngëtaria e re lezhjane Zamira Laçaj sikur e elektrizuan sallën.Kënga dhe vallja shqiptare nuk dinte të lodhej. Ushqimi shqiptar i gatuar në mënyrë perfekte nga shefi i guzhinës zoti Leonard pronar i Pizza Italiane prej dhjetëra vitesh sikur ia shtonte më tepër shijen e kësaj festë.Ngadalë dhe si pa e kuptuat orët rrokullisen dhe vjen momenti i veçantë i ndërrimit të motmoteve.Ora po shkon 12 e mesnatës.Gjithçka ra në heshtje.Muzika u shtri të flej gjumë.I gjithë salla në kor nisi të numëronte sekondat e fundit të 2012..5..4..3..2..1..Gëzuar!..Gëzuar Vatra e Jacksonvillës vitin e parë të ri dhe siç thonë shqiptarët kur një vajzë martohet e marrtë këmbën zvarrë që të martohen tërë vajzat e lagjes ashtu edhe Vatra qoftë gjithmonë prezente nëpër festa të ndryshme që rruga jonë e jetës na solli ti shijojmë në Florida.Kënga veri-jug nuk dinte të ndalonte dot.Flora Spahiu nën emocione të forta mori mikrofonin dhe nisi të këndonte këngë malli, këngë që mërgimtarët i bëjnë të lotojnë jo vetëm shpirtërisht por edhe me lot.Ky është mërgimi, kjo është jeta që ne mërgimtarët zgjodhëm por kur jemi të bashkuar në një sofër shqiptare, kur të ngrohemi pranë të njëjtës vatër sigurisht lotët do të rrallohen …

Në një ditë janari ,ditë ku dielli floridian të buzëqesh dhe dimri pret më kot pas dere të të bëjë një vizitë përsëri në hotelin Holiday Inn një pjesë e shqiptareve u rimblodhën me plot dëshirë të shijojnë humorin, muzikën e pavdekshme shqipe.Artistët Behar Mera dhe Rita Lati si dhe këngëtaria e talentuar Valbona Halili dhe muzikantit Artur Gunga që  me atë buzëqeshjen e tyre sikur kishin sjellë një copë Shqipërie nga vendlindja.Megjithëse ishte ditë e martë dhe të “dehur” disi nga festat e fund vitit holli i hotelit ishte mbushur në një pjesmarrje të kenaqshme. Antari i vatres Aqif  Xhepa përshëndeti të pranishmit dhe ia la fjalën përsëri Tikut i cili nën emocinet e zakonshme iu uroi mirsëardhjen artistëve dhe falenderoj përsëri shqiptarët për pjesmarrjen në këtë “festë” me dëshirën e mirë që edhe me të bashkuar të jemi në të njëjtën sofër të muzikës dhe humorit shqiptar.
Tingujt e muzikës dhe zëri i ëmbël i këngëtarës Valbona Halili e ndezi sallën e hotelit.Kënga shqipe sigurisht e përzier me mallin e vendlindjes sikur shijohet më mirë tek mërgimtarit.Të etur për të kërcyer nën ritmin e këngëve salla u shkri një me këngëtaren.Çdo gjë dukej si një “dasëm” e vogël shqiptare që duartrokitet çdo çast nga valët e oqeanit Atlantik. Në një pauze të shkurter heshtjeje e në skenë ngjitën artistët e talentuar të humorit shqiptar Behar Mera dhe Rita Lati që me humorin e tyre brilant e vranë stresin që kurbeti ta lë në derë pa të pyetur fare. Jeta do ta jetojë jetën , gjithashtu edhe dega e Vatrës në Jacksonville Florida do të jetojë dhe të jetë gjithmonë zgjuar dhe si Vatra e  madhe e Nolit ,Konicës etj do të burrërohet. Do të punojnë me plot përkushtim që të jetë një zjarr që të ngrohë të gjithë shqiptarët e Jacksonvillës  pranë një vatre të përbashkët ku edhe KELMEN TV me pronar dhe administrim të Mark  Dukës ka  hapur një dritare të bukur informacioni duke transmetur dhe ritansmetuar jo vetëm veprimtarinë e degës së Vatrës por më tej  duke lidhur shqiptarët më tepër me vendlindjen dhe vendlindjen me diasporën shqiptare të Amerikës e më gjërë  falë teknologjisë së fundit televizive të afruar nga Shqip TV . Gjithashtu nje falenderim i vecante eshte edhe per njerin nga sponsoret e kesaj feste zotin Vicens Jubani pronar i kompanise Village Bread & Bagel.

* Jacksonville Florida, Janar 2013

LUSHNJA E KONGRESIT, MREKULLIA E DOKUMENTIT DHE E KUJTESËS NJERËZORE…

by

Nga Visar Zhiti/

Pavarësia e Shqipërisë dhe shpallja e shtetit modern shqiptar u futën në shekullin e dytë të jetës së tyre. Pas kremtimeve të 100 vjetorit kudo, që kulmuan në Vlorë, ku u mblodhën me mijëra shqiptarë nga të gjitha trevat, madje erdhën nga Kosova dhe me kuaj e në këmbë ashtu si dikur Isa Boletini me luftëtarët e tij e pastaj në kryeqytet, në Tiranë, ku, mes të tjerash u përuruan shtatore e monumenti modern i 100 vjetorit, vjen Kongresi i Lushnjës i janarit të vitit 1920, i quajtur dhe Pavarësia e Dytë.
Për të folur për këtë Kongres jetik, për qytetin e vogël dhe qytetarët e tij të médhenj, me nismë nga lushnjarët, këngëtari Luan Manahasa na mblodhi dhe u organizua një bisedë televizive, e drejtuar miqësisht dhe me ngrohtësi nga gazetari i njohur Alban Dudushi. Historianë të njohur si Valentina Duka, pasardhës të kongresistëve, nga Sefallarët, etj, folën për Kongresin, ku u mbajt, si, në ç’kushte, çfarë u arrit, rëndësia e tij, etj. Në shtëpinë e patriotit lushnjar Kaso Fuga bujtën përfaqësues të zgjedhur nga e gjithë Shqipëria. Qëllimi ishte që të gjykonin dhe të vendosnin për gjendjen e vendit, kaotike nga brenda dhe agresive nga jashtë dhe të shiheshin aleatët, ata që të mund të ndihmonin në shpëtimin e Shqipërisë. Se gjysma e trojeve i ishin marrë dhe po kërkohej dhe kjo që kishte mbetur. Qeveria e Ismail Qemalit ishte penguar dhe shprishur. Kongresi i Lushnjës ribëri shtetin shqiptar, caktoi kryeqytetin, ku u vendos qeveria e re e dalë nga Kongresi me kryeministër Sulejman Delvinën, që i doli zot vendit me diplomaci e luftë. Rrugën për në Tiranë e hapi djaloshi nga Mati, që ishte caktuar Ministër i Brendshëm, Ahmet Zogu.
Për të mos hyrë në zejen e historianëve, do të desha të tregoj dukuri të tjera me interes që, sipas meje, nxori emisioni televiziv i Alban Dudushit për Lushnjën e Kongresit, me të ftuar të ndryshëm si këngëtari Hysni Zela e sportisti Kristaq Gogoni, gazetarja Anila Basha e analisti Mentor Nazarko, trajneri Bano e një fotomodele e re, kulinaristi Pilo Lala, etj. Të ftuarit po flisnin me adhurim për qytetin ku kishin lindur e banuar, tregonin për vete dhe kujtonin bashkëqytetarë të vjetër dhe të tanishëm dhe tregonin për vlerat e tyre njerëzore, bëmat. Po flitej mirë si rrallë herë për të tjerët. Emisioni mbaroi, madje drejtuesi i tij kërkoi ndjesë për ata që nuk folëm dot dhe kishin ngelur mjaft të tjerë pa u përmendur. Dola me një peng të tillë. Ndërkaq po më vinin telefonata nga miqtë, përgëzime, si dhe imazhet dhe bëmat e atyre që nuk arritëm t’i kujtojmë, jo se i harruam. Dhe po vazhdoj të tregoj.

LETËR NGA LUSHNJA PRESIDENTIT WILLSON

Kryetari i Katundarisë së Lushnjës gati një muaj pas mbarimit të Kongresit, më 19.3.1920, dërgon një letër në Washington. Dhe kujt? Presidentit të SHBA, Wilsonit.
Letër e mrekullueshme, e thjeshtë në dukje, tejet e ndjeshme, e sinqertë, pa stërhollimet dinake kancelareske, emocionuese, e urtë dhe me dije, e bukur, me vizion të qartë për të ardhmen, aq sa të habit. Përfytyroj etërit tanë të mbledhur rreth atij që shkruante, fjalët që thoshin me zë, hiq këtë fjalë, shto këtë, po si t’i drejtohemi? Kujdes këtu, mos e zgjat shumë. Kërkonin njohje të Shqipërisë, mbështetje dhe ndalim të copëtimit të mëtejshëm.
Hulumtuesi i saj, Niko Ferro në Muzeun e Lushnjës, lajmëron Olsi Lafen, drejtor i trashëgimisë kulturore në MTKRS. Ata më thonë se letra është e shkruar me dorë, me stilolaps mbase dhe pastaj është transkriptuar dhe gjendet në Arkivin e Shtetit. Letra meriton të shikohet me vëmëndje. Ajo të ngazëllen. Orientimi i drejtë i shqiptarëve mes atij kaosi drejt SHBA-së. Ndjesia e fuqishme e atdhedashurisë, Shqipéria quhet Mëmë dhe dimbja therése për Kosvën dhe Çamërinë. Ja teksti i saj i plotë, pa asnjë ndryshim dhe në drejtshkrim:
Shkëlqesisë së Tij Wilson , kryetar t’Amerikes
I shteteve të bashuem Vashington
Shqiptarët që kanë mbështun tanë shpresat e gjallnisë mbi shtyllën apostole të parimevet fisnike të Sh. S’Uaj, sot iu luten të të pranoni falenderjet e paraqituna përkundrejt zanit të nalt e mëshir madh që jeni tye kryer për shpërtimin e atdheut tyne.
I nalti kryetar, shpëtoni nji popull që asht m’i Vjetri në Ballkan e që ka drejtu vështrimet e shpëtimit t’Ekselenca Juaj dhe mo i lini me derdhë gjakun e me vdek përpara lakmimevet imperialiste të fqinjëvet veç sigurimin e kufijvet 1913-es, ju lutem me fuqinë e shpirtit mos pëlqeni as pak krasitje të pa arsyeshme si mbi Kosovë e Çamëri, mbi kufite natyrale ethnografike të sh. s’uej nuk munde me kjen të ndara nga Mëma e tyre Shqipni.
Ju lutemi në emër të popullit pranoni nderimet tona krejt besnike.

Kryetari Katundaris së Lushnjës

Lushnjë, më 19.3.1920

Në nëntorin që sapo shkoi, në kryeqytetin që caktoi Lushnja, në Tiranë, u ngrit në një nga sheshet shtatorja e Presidentit Wilson me rastin e 100 vjetorit të Pavarsisë, por po atë broz meriton të derdhet dhe kjo letër dhe të vihet si memorial në Lushnjë, në sheshin para Bashkisë a para Shtëpisë së Kongresit. Kujtoj dramën e vetme, kushtuar kësaj ngjarje të madhe, “Të mblidhemi në Lushnjë”, shkruar nga Hekuran Zhiti, i shpallur “Qytetar Nderi” tashmë i Lushnjës. Mes ngjarjeve që zhvillohen në skenë, personazhet që po përgatisnin kongresin, bisedojnë nën zë se Sheh Karbunara takohet me një amerikan andej rrotull, ndonjë misionar, por ai jepte kurajo për mbajtjen e atij kuvendi.
Po si ia çuan atë letër historike Presidentit Wilson? Shqip? Po kush e përktheu?
-Ç’do me thënë Kryetar i Katundarisë?
Dhe Niku Ferro prapë na shpjegon se është Kryetari i atëhershëm i Bashkisë, zoti Besim Nuri. Dhe më nis foton dhe biografinë e tij.
Besim Nuri lindi në Berat më 1885, nga një familje qytetare e varfër. Mësimet e para i mori në Berat. Studimet i vazhdoi në Stamboll. Në vitin 1907, vjen familjarisht në Lushnjë. Shquhet për veprimtari atdhetare. Mori pjesë në Komisionin Nismëtar për thirrjen e Kongresit në Lushnjë, ku u zgjodh dhe kryetar. Nga viti 1919 deri më 1925, ka qenë Kryetar Bashkie për nënprefekturën e Lushnjës. Ai ndihmoi shumë edhe në komisionet e tjera, si atë të strehimit, të mbrojties, te veshmbathjeve. Në vitin 1925, burgoset nga Ahmet Zogu. Si rezultat i protestave të popullit, lirohet nga burgu. Vdiq në Lushnjë, në mars te vitit 1935.
NDERIM QYTETARËVE. – atyre që shohin përditë shtëpinë e kongresit historik – Qyteti i Lushnjës, duke qenë i vogël, por i bukur, që vazhdimisht rritet, me kodrat në sfond nga ana e lindjes dhe me fushat e pamasa në perëndim, ka një qëndër tërheqëse me Bashkinë aty. Pak më tej ngrihet e madhërishme Shtëpia e Kongresit jetik. Institucion i historisë, themel i shtetit modern shqiptar, që ndali copëtimin e mëtejshëm të vendit. Ndodh që qytetarët ta shohin përditë atë ngrehinë hijerëndë, prandaj ajo rrugë jep kujtesë dhe porosira me heshtjen e saj të bardhë. Lushnja është qytet mikpritës, aty bujtën gjithë krahinat. Dhe kjo përcolli mikpritjen e mëtejshme, të dish të jetosh me dashuri me tjetrin, fqinjin, të ardhurin. Në emisionin televiziv “Lushnja e Kongresit”, të drejtuar e pasion nga gazetari Albna Dudushi, u kujtuan personalitete, qytetarë, artiste, sportistë, por dhe u lanë mjaft pa u kujtuar dot. Jo me qëllim. Janë shumë, tha drejtuesi i emisionit, dhe çudi kjo Lushnjë kështu, janë përzier vendasit mikpritës me të ardhurit dhe ata që i sillnin internimeve atje, buzë kënetës a Tokave të Vdekura. Natyrisht që lushnjarët mburren me vendasit e shquar, edhe pse kanë ikur e punuar larg Lushnjë, me Veçe Zelën, “Afërdita e këngës së muzikës së lehtë”, me shkrimtarin e njohur Vath Korreshi, me aktoret e njohura Margarita Xhepa, Pavlina Vogli, po edhe me Gjergj Lalën, Ilia Shytin, vëllanë e tij, piktorin e arratisur Zoi Shyti, Helidon Halitin tani dhe me të atin e tij, poetin Faslli Haliti, me grupin përreth tij, që dua t’i kujtoj tani, së pari Tahsim Demiri, regjisor, aktor, skenograf, poet, e kishte zgjedhur për të interpretuar dhe një regjisor i njohur rus a sovjetik, Çuhrai, por nuk e lanë, thoshin, se kishte patur babanë në burg. Ishin dhe poetin Sherif Bali, që nuk botonte dot dikur, prej biografisë, piktorin Besim Golemi, që iku shpejt nga jeta, prozatorët Halil Jaçellari, studiuesi Kadri Fishta, Fatbardh Rustemi, shoku im i klasës, që shkruante dhe poezi e drama, pastaj dhe poeti e gazetari Bujar Xhaferri, Vladimir Çuni, Ilir Levonja, etj, etj. Në Karbunarë ishte Izet Shehu, poet, nipi i Sheh Karbunarës, kongresist e të tjerë pjesëmarrës. Po edhe poeti Baki Nexha, punonte andej në gurore dhe shkruante vjersha. Edhe shoku im i klasës, Bashkim Shkurti, i urtë dhe i shkëlqyer, që u bë mësues, e vranë në ’97…

Por unë mbaj mend në fëmijëri dhe Xha Bamin, plak me qylaf të zi e pallto të zezë, që dilte rrallë e më rrallë nga andej, Lagjia e Stanit. Bajram Haxhiu, vendas, kishte punuar për Kongresin ai, thoshin. Kaq. Vetë banoja në rrugën “Kongresi i Lushnjës” dhe kujtoj me dhëmbje mësuesen time në shkollën “Kongresi i Lushnjës”, Liri Kazazi, e ditur, e dashur, që erdhi në Lushnjë pas motrës që i burgosën burrin e fëmijëve të tyre. Njëra nga vajzat, Eva, u bë violinist. Jetonin në një barakë që pikonte. Sot një shkollë mban emrin e saj, “Liri Kazazi”. Mësues im ka qenë dhe Hiqmet Nuri që e burgosën. Të parin fare kisha mësues Isa Mebellin, kishte qenë me Ballin Kombëtar, por ishte shumë i vjetër për ta burgosur. Në gjimnaz na jepte mësim dhe Murat Nexha, kryetar i degës së Lidhjes së Shkrimtarëve, që na thoshte shpesh se kishte marrë çmim në një konkurs dhe Kadareja jo. E kundërta e tij ishte një mësues tjetër, Kapllan Resuli, që shkruajti romanin “Tradhtia” në fshatin Çermë, ku kishte qenë i internuar pasi u arratis nga Kosova, në fakt nga Ulqini, por ne atëhere nuk dinim t’i ndanim. Matematikën na i jepte Turdiu, i aftë, metodist i shkëlqyer, por se ç’kishte “në biografi”, thoshin, dhe Mite Guga, i dashur, i mënçur, moskokçarës për luftën e klasave, ja, kishte marrë një grua me “biografi të keqe”, por ishte e bukur Maria, edhe ajo mësuesja ime. E kundërta e Mites ishte njëri nga vëllezërit e tij, historiani Nase Guga. Si shok na u bë Minella Dani, mësuesi kujdestar, bir mësuesi dhe ai, me gjyshin prift. Edhe Llukan Kola, aktor, regjisor i Teatrit të Kukullave në Lushnjë, që e ngriti vetë atë teatër dhe e mbajti me përkushtim, e kishte patur gjyshin prift dhe kur u prishën tempujt e fesë e ata, priftërinjtë, u urdhëruan t’i hiqnin mjekrrat, ai nuk pranoi, u vetëburgos në shtëpi dhe la një mjekërr të gjatë qé e merrte zavrrë, thoshin, si kundërshtim e sfidë. Kurse prifti tjetër, Sotir Moni, u tha të gjithëve: s’ka asgjë. Se si ka thënë Naimi: “Feja s’është në kartë e shkruar,/ por brenda në krahëruar. Edhe prifti Irine Banushi punonte në ndërtim. Nuk patën fat më të mirë as hoxhallarët e dervishlerët. Në qytet vinte me biçikletë andej nga internimet dhe Eugjen Merlika, nipi i Mustafa Krujës, që tani boton libra të gjyshit kryeministër dhe të vetat. Në internim ishin dhe Pervizët, at e bir Leka me Leonardin, piktorë, biri tani është akademik në Belgjikë, at e bir Radët, shkrimtarët Lazri dhe Jozefi. Leka Tase, violinçelist. Andej ishin dhe djemtë e xhahxhait tim të vrarë, Sigfridi me Sazanin. Baltrave të Savrës ishte dhe ai që do të bëhej kardinali i parë shqiptar, Mikel Koliqi, vëllai i shkrimtarit themeltar Ernest Koliqi. Ishin dhe nga fiset e Kupëve, të atij që bëri qëndresë me armë kur u pushtua Shqipëria nga fashistët dhe ranë dëshmorë. Ato krisma në bregun shqiptar ishin të parat në Europë si prolog i luftës për çlirim nga kuçedra nazi-fashiste. Në internim ishin dhe nga Dinajt, Mirakajt, Butkat, Kaloshët, Çokët, Kolgjinajt, Staravecka, etj, etj, kundërshtarë të diktaturës, me një pjesë të të cilëve u miqësova dhe në burg. Aty na erdhi dhe Vasil Sylari, qytetar lushnjar. Po edhe poeti Pano Taçi ishte i internuar në Savër të Lushnjës, sapo kishte dalë nga njëri burg dhe përpunonte librat e shokut të tij, Nuçi Tira, kishin qënë bashkë partizanë e ai tani ishte Kryetari i Degës së Punëve të Brendshme atje. Edhe kitaristi Mehdi Prodani, poeti Ferdinand Laholli, që boton poezi në Gjermani. Nga fshatrat e zonës kodrinore të Lushnjës iku dhe Gëzim Hajdari, që boton libra me poezi edhe italisht në emigracion, ku është bërë i njohur. Nga internimet vinin të luanin në estradën e Lushnjës parodisti i famshëm Gjosho Vasija e trombisti Fran Pali, me baba të arratisur. Shahini me kitarë, me babanë dikur në burg, Mehmet Hurshitin, i ditur, që kishte studiuar jashtë, në Stamboll, Paris. Kjo estradë u bë e njohur nga aktorët e talentuar e themeltarë si Hekurani Zhiti, Dhimitraq Nushi, Zana Aliçka, Jovan Bizhyti, Patraq Dhimitri dhe e shoqja, Athinaja e më pas e morën stafetën Hasan Dervishi e Robert Kamani, shoku im i klasës. Orkestrën e themeloi ai që doli nga burgjet politike, muzikanti i madh Fotaq Filipeu, për të cilin kam treguar dhe në librat e mi. Ai i dha dhe një opera Lushnjës. Krijoi bandën e parë, jo me hajdutë, bandën e orkestrës frymore të qytetit dhe rriti breza të rinj muzikanësh. Njëri prej tyre, Edmond Doko, është sot dirigjent në Teatrin e Operas. Pastaj erdhën fizarmoniçisti dhe kompozitori Rudak Ismaili e këngëtarë të tjerë të njohur. Lushnja ka patur agronomë, të shquar, ekonomistë, përkthyes mjekë si Juka, Dabulla, Ypi, Butka, Selfo, Çabej, Prenjoja, Vasil Kuli, Selfo, doktoreshë Mimoza, me baba të pushkatuar, etj. Dhe i shoqi i saj, inxhinieri-shkencëtar Mërgim Korça, projektues dhe realizues maqinerish bujqësore, patenta origjinale të tij, ishte i biri i Xhevat Korçës, studiues dhe patriot, cili i kërkoi duel një gazetari të huaj që kishte fyer Shqipërinë, u bë dhe ministër, por e futën në burg. I dha fund jetës me grevë urie, e para e këtij lloji në burgjet komuniste. Tani ata kanë emigruar në SHBA dhe Inxh. Mërgimi boton libra studimore me rëndësi historike, ndërkaq është shpallur Qytetar Nderi i Lushnjës, bashkë me mjaft të tjerë. Lushnja ka qënë edhe qyteti i grave të huaja, të martuara në Shqipëri. Burrat e tyre, edhe nga shkaku i kësaj martese, i shpërngulnin në Lushnjë, pasi shteti divorcohej me ato vende nga ato vinin. Dhe ato gra nuk divorcoheshin. Kishin kultin e dashurisë, të familjes. Rrugëve të Lushnjës shëtisnin gra të bukura ruse, Luiza, bullgarja Veliçka, të dyja mësuese të miat, kishte dhe rumune, polake, por dhe italiane, spanjolle, gjermane, austriake…

Pas ca kodrave ishte burgu i grave në Kosovën e Vogël, plot me martire. Meritojnë studim më vete, megjithëse kemi romane për to tani. Lushnja ka dhe skulptorë si Maks Bushi, autori i “buallicës së famshme” në një nga lulishtet, Arjan Bafa që ka emigrua në Kanada. Kemi punuar në fabrikë të tullave dhe me Ilir Priftin, fotograf i fotografisë artistike tani. Shok kishim dhe Gazmend Kapllanin, që iku në Greqi dhe ka botuar romane andej. Në Gjermani ka ikur dhe shkrimtarja Lindita Arapi. Miltiadh Davidhi në Itali. Emra, emra plot. Edhe fqinji im, Shaban Manahasa ishte gazetar, kurse Dalip Greca ka ikur në Amerikë. Kozma Gjini është… Janë shumë, shumë. Ndjesë përsëri për ata që s’i kujtojmë dot. Në Lushnjë endej dhe shkrimtari Jakov Xoxe kur shkruante romanin e madh “Lumi i vdekur”. Edhe shkrimtari Naum Prifti vinte nga Divjaka ku ishte veteriner. Ne Lushnjë sollën dhe kritikun Razi Brahimi, pasi redaktoi romanin e ndaluar “Tuneli” të Dh. Xhuvanit. Në Lushnjë janë xhiruar filma, madje edhe të huaj. Kanë ardhur dhe shkrimtarë e artistë të huaj, kanë bërë takime dhe spektakle. Ka patur gara hipizmi dhe ka një stadium me vlera që mban emrin e një futbollisti të njohur të saj, “Roza Haxhiu”. Lushnja është dhe qyteti i protestave të para për liri e demokraci. Shumë janë larguar prej andej dhe qyteti ka pësuar tkurrjen dhe dyndjen e mëpastajme. Edhe atje janë bërë ndërtime të reja e moderne, por dhe janë prishur shtëpi të vjetra, madje Lushnja e hershme, historike, është tjetërsuar. Ka prapë Lushnja, ka prapë, këngët dhe vallet myzeqare, begatinë e fushave, vreshtat e ëmbla, rrënoja arkeologjike ilire, vila, tempuj kulti dhe diellin më të bukur, kur perëndon si zjarr i shenjtë.