Vilma Proko

Qendra e Studimeve dhe Publikimeve për Arbëreshët, Tiranë/

Një ndër ngulimet me popullsi arbëneshe është edhe zona e Zarës (Kroaci), e krijuar në fillim të shek. XVIII nga shpërnguljet masive të popullsisë shqiptare nga Mali i Zi në drejtim të viseve bregdetare të Dalmacisë. 

Njihet roli i madh i Arbëneshëve për të ruajtur zakonet e traditat e të parëve e sidomos pasurinë e tyre më të çmueshme, gjuhën e trashëguar, që jo vetëm e ruajtën por edhe e zhvilluan më tej. Edhe pse një komunitet i vogël, pa lidhje ose me lidhje minimale me vendin e origjinës, ata ruajnë tiparet e tyre që i dallojnë nga vendasit. Siç shkruan Tullio Erber në studimin për Arbëneshët e Zarës më 1937: në zemrat e tyre ata janë shqiptarë dhe mbeten të dëshiruar të dëgjojnë për bashkatdhetarët e tyre. Por koha bën të vetën dhe një komunitet i vogël e ka të vështirë pa pasur mbështetje, një shqetësim që prej vitesh e kish shprehur akademik Aleksandër Stipčević. Arbëneshët mes ndikimit të disa gjuhëve me të cilat kanë jetuar dhe i kanë përvetësuar kanë ruajtur gjithsesi tipare që një folësi të sotëm i ngjall nostalgjinë e shkodranishtes së vjetër. 

Ka një varg studimesh për këtë ngulim, si ishull i veçantë gjuhësor, në të cilat janë trajtuar edhe shkaqet, rrethanat dhe kushtet e kësaj lëvizjeje që çuan në formimin e këtij ngulimi. Në mënyrë të veçantë janë vënë në fokus të këtyre studimeve, sidomos përpjekjet e arbëreshëve të këtij ngulimi për të ruajtur zakonet e traditat e të parëve, e sidomos pasurinë e tyre më të çmueshme, gjuhën e trashëguar, të cilën jo vetëm e ruajtën, por edhe e zhvilluan më tej. Mund të përmendim jo vetëm shkrimtarë e poetë, por edhe mbledhës të folklorit e lëvrues të gjuhës që kanë dhënë një kontribut të shquar për ringjalljen dhe ngritjen e kulturës shqipe pas disa shekujsh amulli nën pushtimin osman në të gjitha ngulimet arbëreshe.  Aq i veçantë është ky ligjërim, saqë citoj akademik Gjovalin Shkurtajn kur thotë se nuk ka shqiptar që të mos e kuptojë se kur arbëneshi thotë “mbjothtim dizë gjurshi” është fjala për të mbledhur dy qershi. 

Studimi i parë mbi të folmen e Arbëneshit të Zarës dhe për veprën e Kruno Krstiq (Krstić), për prejardhjen e arbëneshëve të Zarës bëhet nga Tulio Erber (1883) me veprën e njohur “Kolonia shqiptare e Borgo Erizzo-s”, e që vijon me studimin më të madh nga Gustav Vajgand (Wiegand) më 1911; më tej kjo e folme trajtohet nga Carlo Tagliavini më 1937 në librin “L’Albanese di Dalmatia”, e më pas ndeshemi edhe me analizën e këtij studimi të Tagliavinit nga Norbert Jokl më 1940. Punimin më të plotë të së folmes së Arbëneshit të Zarës, një e folme sot fort e rrezikuar, e ka bërë akademik Idriz Ajeti, duke mbrojtur në arbënisht doktoratën me temë “Zhvillimi historik i të folmes gege të arbëneshëve të Zarës së Dalmacisë”, 1958, botuar më 1961 nga Instituti Balkanologjik i Shoqërisë Shkencore të Republikës Popullore të Bosnjës dhe Hercegovinës në Sarajevë.

Në artikullin Për kronologjinë e disa dukurive fonetike në të folmen e Arbëneshëve të Zarës në revistën “Studime filologjike”, nr. 3-4, 2006, f. 82, akademik Kolec Topalli thotë se të gjitha këto dukuri dëshmojnë rolin e madh që luan ky ishull gjuhësor për studimin e vetë shqipes, sidomos në fushën e historisë së gjuhës e të dialektologjisë. 

Në mënyrë të veçantë vendin e nderit në fushën e studimeve arbëreshe rreth këtij ngulimi e zë studiuesi erudit, leksikografi dhe filozofi Kruno Krstiq, njohës i thellë i kulturës arbëreshe në përgjithësi, sidomos mbledhës i folklorit e i traditave, por edhe njohës i mirë i të folmes arbëneshe të enklavës së vogël të Arbëneshëve të Zarës. Lindi në Arbanas afër qytetit të Zarës në Kroaci më 13 nëntor 1905. Në vitet 1726 dhe 1733 paraardhësit e tij u vendosën në Arbanas pranë qytetit të Zarës. Më 1926 u diplomua në shkollën e mesme klasike italiane “Gabriele D’Annunzio”. Nga viti 1926 studioi për filozofi e psikologji dhe gjuhë e letërsi italiane në Fakultetin Filozofik të Universitetit të Zagrebit, ku edhe u diplomua në vitin 1930; më pas në të njëjtin fakultet në vitin 1934 u diplomua për gjuhë e letërsi frënge e latine. Mbrojti gradën shkencore “Doktor i Shkencave” në vitin 1937 me disertacionin: “Psikologjia dhe përmbajtja e saj: polimorfizmi perspektiv i lëndës së psikologjisë”. 

Në vargun e studimeve historike në 225-vjetorin e shpërnguljes së parë të Arbëneshëve në rrethina të Zarës, K. Krstiq na jep njoftime për shpërnguljen masive të popullsisë shqiptare nga Mali i Zi në drejtim të viseve bregdetare të Dalmacisë, në fillim të shek. XVIII, në të përkohshmen “Glas Zadra”, 1951/30 përmes një studimi mbi shkaqet, rrethanat dhe kushtet e kësaj lëvizjeje. Është autor i teksteve të rëndësishme si “Legjislacioni gjuhësor kroat”, “Hapësira kuptimore e fjalëve”, “Çështja e serbëve”, “Rruga historike e gjuhës letrare kroate” etj., shumica e të cilave u botuan në shtyp në vitet 1941–1942. Një prej veprave më të rëndësishme që dokumentojnë trashëgiminë gjuhësore e kulturore të arbëreshëve të Zarës është edhe Fjalori Rjecňik Govora Zadarških Arbanasa (1987, Zarë), për të cilin punoi për pothuaj 50 vjet e në mënyrë sistematike për vjeljen, regjistrimin, sistemimin dhe përpunimin e visarit leksikor të një areali gjuhësor, dialektor e të ligjërimit arbënesh të Zarës si dialekt me vlera të veçanta. Qëllimi kryesor i hartimit të Fjalorit ishte që t’u jepte mundësi Arbëneshëve të Zarës, në mënyrë të veçantë nxënësve e studiuesve, për të lexuar më me lehtësi letërsinë e pasur arbëneshe, folklorin e shkrimet e autorëve arbëneshë. Gjuha e Arbëneshëve të Zarës, ashtu si dhe ajo arbëreshëve të Italisë, pa shumë ndikime nga shqipja bashkëkohore, asnjëherë nuk ka mbetur një gjuhë historike, për të mos përdorur termin “gjuhë e vdekur”. Përkundrazi, falë shkrimtarëve dhe të tjerëve që ndoqën rrugën e tyre, ajo ka vazhduar të jetojë e të zhvillohet sa të arrijë nivelin e një “koinéje” të vërtetë letrare.

Nga pikëpamja e historisë së krijimit të saj kjo vepër ka kaluar një rrugë të gjatë shumëvjeçare siç e përmendëm, në të cilën është mbledhur, sistemuar dhe përpunuar visari leksikor i një areali gjuhësor e dialektor i arbëneshëve të Zarës. Më pas Fjalori i K. Kristiqit është plotësuar e përpunuar më tej nga Mehmet Latifi, duke e përkthyer atë në shqipen letrare dhe në kroatisht dhe botuar me titullin “Fjalori (Arbërisht-Shqip-Kroatisht)” Rjecňik (Arbanaški – Albanski – Hrvatski) në vitin 2009. Ai pasqyron jo vetëm visarin fjalësor, por edhe njësi frazeologjike e fjalë të urta, në tërësi prej rreth 5000 njësi. Vepra ka rreth 320 faqe dhe përmban një mori të madhe fjalësh, fjalish dhe shprehjesh të së folmes së Arbëneshëve të Zarës, duke ruajtur edhe origjinalitetin burimor të fjalës shqipe; çelet me një paraqitje nga akademik Aleksandër Stipčević dhe është recensuar nga studiuesi Nebi Dervishi.

Në parathënien e shkruar në Zagreb më 18 tetor 2007, Stipčević shprehet për vlerën e këtij fjalori pasi aty është përmbledhur material nga një dialekt shqiptar me fjalë të vjetra dhe forma gramatikore që janë zhdukur ndërkohë edhe në shqipen e sotme; madje edhe fjalë që janë harruar edhe në vetë Arbëneshin. Vetë autori i fjalorit na njeh me një fakt interesant: ai thotë se fjalë të evidentuara nga tekste të shkruara (letra, shënime) nuk ka shumë për fat të keq, pasi nuk ka mundur të shfrytëzojë punimet e shkrimtarëve dhe të krijuesve të tjerë Arbëneshë si Josip Rela, Shime Deshpali apo Budimir Peroviq, sepse ata në punimet e tyre kanë përdorur fjalë nga shqipja letrare e panjohur për arbnëshët e Zarës.

Në një vështrim të përgjithshëm mund të thuhet se ky Fjalor është një fjalor i komunikimit të përditshëm të Arbneshëve, e ku nuk janë përfshirë terma shkencorë nga fushat e gjeografisë, ngjarjeve historike, politike, arsimore dhe artistike, apo personaliteteve. 

Prej një vëzhgimi të hollësishëm të fjalësit të Fjalorit shihet qartë se Arbëneshët kur u mërguan nga viset arbërore të këtej Adriatikut morën me vete një gjuhë të folur shumë të pasur dhe një trashëgimi etno-folklorike të atillë që do të përbënin një mbështetje të mirë për të mos u bjerrë lehtë as në dhe të huaj. Për këtë anë dhe përgjithësisht rreth vlerave të gjuhës, kulturës dhe letërsisë arbëreshe, Kruno Kristiq pat shkruar në veprën “Studim artikujsh për diskutim” (“Studije rasprave članci”).

Duke u mbështetur sidomos në vlerat e Fjalorit të Kruno Kristiqit, mund të pohohet se plotësimet dhe përkthimi që i ka bërë Mehmet Latifi, e kanë ngritur veprën në fjalë në një nivel më lartë, ku, në mënyrë të veçantë, paraqitja e zërave të Fjalorit dallohet për ndërtimin e tyre në bazë të parimeve shkencore, të pranuara edhe nga leksikografia bashkëkohore. Kështu çdo zë përbën një mikrostrukturë të pasur e të gjerë leksiko-gramatikore e semantiko-sintaksore, ku jepen përveç shpjegimeve në shqipe, edhe variante të përdorimit të fjalëve në arbërishte, çiftet apo vargjet sinonimike, ku në mjaft raste paraqiten ilustrime të kuptimeve me njësi të zgjeruara si togfjalësha e deri fjali, përfshirë edhe frazeologjizma. 

Ky informacion i pasur i zërave ka jo vetëm vlerë njohëse, përdoruese, por edhe të mirëfilltë studimore. Me këtë shpjegohet edhe jehona e veprës në publikun vendës (në arealin gjuhësor arbëror), por edhe të huaj. Kështu sipas të dhënave Fjalori në variantin e parë u botua në 1000 ekzemplarë, por u shit si “bestseller” brenda një kohe të shkurtër. 

Me paraqitjen  e lëndës leksikore si edhe me informacionin gramatikor, e shoqëruar me fjalët që përdoren në të folmet e ndryshme, jo vetëm të Zarës edhe të zonave të tjera, por edhe me risjelljen e fjalëve të zhdukura e të harruara, ky Fjalor jep një kontribut të madh në punën dhe përpjekjet e bëra në mënyrë individuale për ruajtjen e gjuhës arbëneshe, duke mos e lënë atë të bjerret siç edhe për fat të keq po ndodh në kohët e sotme. 

Duke e paraqitur vlerësimin tonë për Fjalor (Arbërisht-Shqip-Kroatisht) – Rjecňik (Arbanaški-Albanski-Hrvatski) i Kruno Kristiq arrijmë në përfundimin se ky Fjalor i bën nder kulturës arbëneshe dhe këtij studiuesi të shquar të gjuhës e të traditave arbëneshe. 

Kruno Krstiq u nda nga jeta më 6 dhjetor 1987 në Zagreb. Pas vdekjes u nderua duke i vendosur një shkolle fillore në Zarë emrin “Kruno Krstiq”. https://www.alb-spirit.com/…/ndrek-gjini-kruno-krstiq…/… Në majin e vitit 2023 për nder të Kruno Krstiq u vendos një bust në Arbanas të Zarës në kuadër të ditëve të kulturës arbneshe “Zonja jonë e Loretos”, me rastin e 297-vjetorit të vendosjes së Arbneshëve në Zarë. Madje shkolla e Arbanasëve në Zarë mban emrin e tij. https://www.facebook.com/shqiptaret.ezares

Dhimitër Gegprifti/

Një tjetër botim me vlerë nga M. Xhydollari (Hudënishti)

Studiuesi dhe botuesi, tashmë i njohur. Muharrem Xhydollari vjen përsëri me një botim dedikuar qytetit tonë të dashur, Pogradecit. Libri i përket fushës së letërsisë dokumentare dhe shpreh interesimin e autorit rreth hapësirave gjeografike të rrethit, pasurive natyrore, burimeve njerëzore e më gjerë.

Autori, nëpërmjet gjuhës lakonike, ndërthur mjeshtërisht elementin dokumentar me atë letrar e historik. Struktura kompozicionale rrok katër nëntema, të cilat duke u shtjelluar përbëjnë një vlerë të shtuar në identitetin dhe promovimin e pasurive të paçmuara të rrethit tonë.

Në kërkim të së vërtetës dhe përcjelljes me rigorozitet të saj, autori udhëton në kohë, duke shfrytëzuar dokumentet arkivore, të cilat nxjerrin në dritë origjinën e emërtimeve të huaja të vendbanimeve tona. Ai shton edhe dëshirën e tij patriotike për t’i zëvendësuar ato me emra të gjuhës shqipe. Pasuritë ujore e tokësore, kulturore e folklorike të Pogradecit, i prezantohen lexuesit nëpërmjet një ekskursioni imagjinar në këto vise. Më shumë se informacioni objektiv që përcillet, të rrëmben patosi atdhedashës, krenaria e autorit për kontributin e sa e sa brezave, për të kultivuar e shfrytëzuar në dobi të komunitetit këto pasuri.

Një hapësirë të kursyer, por me rol lidhës të rëndësishëm mes kapitujve të librit, autori ua kushton mendimeve të klasikëve të njerëzimit, të cilët vazhdojnë edhe sot të frymëzojnë njerëzit me ideale të larta.

Libri fiton më pas natyrë rrëfimtare përmes një Ciceroni dhe një Udhërrëfyesi të cilët shërbejnë si një guidë turistike e Pogradecit. Ata shpalosin vlerat natyrore, florën, faunën, historikun e zonës; flasin për patriotë të mëdhenj e intelektualë të zotë, që e kanë dashur dhe i kanë dedikuar jetën këtij vendi. Autori, me korrektësinë dhe erudicionin e tij, dashurinë e thekshme për vendlindjen e begatë dhe ndjesitë e larta atdhetare, i drejtohet një publiku më të gjerë se ai vendës, me qëllim promovimin e vlerave të gjithanshme të Pogradecit, këtij atraksioni të natyrës.

Sokol Paja

Foto: Ilir Cubi/

Federata Pan-Shqiptare e Amerikës Vatra në bashkëpunim me shoqatën “Skënderbej” dhe shoqatën “Mati” promovuan veprën e kontributorit të shquar të ushtrisë kombëtare, komunitetit e kombit shqiptar z.Asllan Bushati. Kontributi në fushën e sigurisë kombëtare dhe publicistika ekskluzive kushtuar efekteve dhe pasojave të elementëve të sigurisë në shtete, shoqëri e kombe pasurojnë kontributin e z.Bushati në morinë shkencore të veprave dedikuar ushtrisë, kimisë e armëve bërthamore. Në mesazhin e kryetarit të Vatrës Dr. Elmi Berisha, lexuar në promovim nga sekretari i Vatrës Dr. Pashko Camaj cilësohet se ushtaraku i shquar z.Asllan Bushati në serinë e librave seriozë e dinjitozë na ka dhuruar së fundmi nga repertori i tij shkencor një libër fenomenal për çështjet e sigurisë kombëtare dhe temat që ndërlidhen ngushtë me të. “Një mendim ushtarak ndryshe” duhet thënë se është ndër librat më seriozë në diasporën e Amerikës përsa i përket temës së sigurisë e mbrojtjes, hulumtimeve publicistike me bazë sigurinë, kiminë dhe ushtrinë” cilësoi në mesazhin e tij kryetari i Vatrës Dr. Elmi Berisha. Në mesazhin e Editorit të Diellit lexuar nga moderatori i shkëlqyer Bujar Verzivolli cilësohet se libri “Një mendim ushtarak ndryshe” përbën një kontribut publicistiko-shkencor të rëndësishëm për forcat e armatosura, agjencitë inteligjente dhe katedrat e fushës së sigurisë dhe mbrojtjes kombëtare. Z.Bushati ka një trashëgimi të shkëlqyer teksa shërbeu me përkushtim e profesionalizëm për 28 vite si komandues në strukturat e kimisë ushtarake dhe gjithëarmëshe” përfundon mesazhi i editorit. Gjeneral Armand Vinçani në mesazhin e tij në promovim lexuar nga aktivisti Mark Qehaja shprehet se: Çdo ngjarje që referohet në libër ka për autorin një përqasje të re e ndryshe nga shumë klishe që jemi mësuar të shohim në një histori të deformuar e krejt të indoktrinuar. Për Gjeneral Bushatin është e papranueshme që historia dhe individët që e bënë atë deri më sot të shihen vetëm bardhë e zi. Çdo personalitet i kohëve të mëparshme kanë anët e tyre pozitive e padyshim asnjëri nuk mund ti shpëtonte ndikimeve të shoqërisë në periudhën e trasformimeve radikale që kishin përfshirë edhe vendin tonë ashtu si gjithë shtetet e tjera të Europës. Autori i kushton një vëmendje të veçantë personaliteteve kombëtare që u lanë në harresë apo u anatemuan e njollosën si armiqtë më të betuar të kombit kur e vërteta ishte krejtësisht ndryshe. Figura të tilla si e Mbretit Zog, Mid’hat Frashëri, Mustafa Kruja e Abaz Kupi shërbejnë për autorin si shembuj klasikë të deformimit të së vërtetës e cila kërkon që secili të marrë atë që realisht meriton” thuhet në mesazhin e z.Vinçani. Nga shoqata “Skenderbej” foli Bashkim Shehu i cili theksoi se kthjelltësia e arsyetimit dhe thjeshtësia e mënyrës së të treguarit në të gjitha temat e cekura në libër, janë realisht armët më të fuqishme që Gjen. Bushati ka përdor për të dorëzuar dhe për ta bërë këtë libër mjaft të rëndësishëm”. Nga shoqata “Mati” e veprimtarë të ndryshëm shqiptaro-amerikanë përshëndetën promovimin dhe lartësuar figurën e z. Asllan Bushati duke u ndalur në veprimtarinë e gjatë në ushtrinë shqiptare dhe në komunitetin shqiptar në Shtetet e Bashkuara të Amerikës.

TË PASUROSH PANORAMËN E POEZISË BASHKËKOHORE

– Nga Julia Pepa –

Në metropolin europian të Italisë së Veriut, në Milano u dha Çmimi Ndërkombëtar i Ekselencës, “Cittá del Galateo” – 2024, që mban emrin e humanistit të madh Antonio de Ferrariis (1444-1517) dhe i përkushtohet promovimit të veprave për paqen dhe drejtësinë shoqërore. Mirënjohja prestigjoze u jepet poetëve, shkrimtarëve, gazetarëve, eseistëve, studentëve, autorëve të huaj, grupeve dhe institucioneve që janë shquar në krijimtari dhe veprimtaritë e tyre në ndërtimin e një shoqërie paqësore, që përfshin respektin ndaj drejtësisë.

Ceremonia e ndarjes së çmimeve u zhvillua në Sallën Girardi të Qendrës PIME, Via Moses Bianchi 94. Milano. Manifestacioni ishte organizuar dhe koordinuar nga nga znj. Regina Resta, presidente e Verbumlandiart dhe e Çmimit të Ekselencës.

Bëhet e njohur se në Komitetin shkencor të Ekselencës Kryetare e komisionit ishte Maria Pia Giulia Turiello, doktore në ligjshmëri dhe shkrimtare, Kryetar Nderi ishte Francesco Lenoci, profesor në Universitetin Katolik të Milanos, President i Komunikimit – Goffredo Palmerini, shkrimtar, gazetar, President i Marrëdhënieve Ndërkombëtare – Hafez Haider, poet, kandidat për Çmimin Nobel për Paqe dhe Letërsi.

Anëtarë të Komitetit Shkencor të Ekselencës po përmendim Annella Prisco, shkrimtare, kritike letrare, Claudia Piccinno – poete, përkthyese, doçente, etj, deri edhe Pierfranco Bruni – shkrimtar, poet dhe eseist, arkeolog, kandidat për Çmimin Nobel për Letërsinë, etj, siç dhe njoftohet.

NË KADEGORINË E LETËRSISË DHE STUDIMEVE TE HUAJA

U nderuan me këtë çmim:

1- Guaman Jara Allende Neumane – Poet, kritik letrar, shkrimtar, përkthyes, interpretues dhe emeritus akademik

2- Narcisa Soria Valencia – Konsulle Ekuadorit, mbrojtës i të drejtave të njeriut për gratë, fëmijët dhe njerëzit shumë të cenueshëm

3- José Pulido – gazetar, shkrimtar dhe poet venezuelian.

4- José Sarria – Poet, eseist dhe kritik letrar, anëtar i Akademisë Mbretërore të Kordobës.

5- Pedro Rodríguez Oliva – Profesor i Arkeologjisë në Universitetin e Malagës.

6 – Ramón Martínez López – Poet, anëtar i Shoqatës Kolegjiale të Shkrimtarëve.

7 – Visar Zhiti – shkrimtar dhe poet shqiptar.

Salla ishte plot me poetë, shkrimtarë, ekselenca nga mbarë Italia e të huaj, të fushave të ndryshme si në dretësi, mjekësi, për kontributet e ndryshme që i kanë dhanë shoqërise, patjet:er dhe në letërsi, në gjinitë e saj, poezi, prozë, eseistikë, studime letrare, etj. 

Mes emrave që u thirrën, ishte she ai i shkrimtarit tonë, Visar Zhiti. 

Motivacioni i çmimit të Ekselencës ishte ky:

“Ka arritur të zhvillojë një stil unik poetik, me zgjidhje novatore gjuhësore dhe forma që pasurojnë panoramën e poezisë bashkëkohore.”

Mes duartrokitjeve, çmimin e tërhoqa unë, Julia Pepa, jetoj në Milano si pedagoge e frengjishtes, mike familjare e fituesit tonë.

Shkrimtari Visar Zhiti dhe im atë, Pjetër Pepa, kanë qenë deputetë në Parlamentin shqiptar, kanë punuar të dy në diplomaci, edhe im atë ka qenë ambasador në Vatikan dhe kanë bashkëpunuar në botimin e librave përkujtimorëve të martirëve shqiptarë, im atë është autor i një botimi në shqip, italisht dhe anglisht i persekutimit të klerit katolik shqiptar, me parathënien e Visar Zhitit, “Dosja e diktaturës”. 

Në Çmimet e Ekselencës unë përshëndeta në emër të Visar Zhitit, por m’u duk se përshendeta dhe në emër të të gjithë të përndjekurve politikë, të poezisë tonë, që po përhapet gjithandej, gëzohem dhe jam krenare që Visarin e cilësojnë si pasurues i panoramës së poezisë bashkëkohore. 

Pra, ndjeva se përshendeta dhe në emër të vendit tim… 

Pamje nga takimi…

NGA NDUE  BACAJ

Ura e Tamarës në Kemend është një vepër ndërtimi, zhvillimi e qytetërimi e ndërtuar mbi lumin Cem të Vuklit, në një distancë rreth 75 metra më përpara se të bashkohet me degën tjetër të lumit (Cem), Cemin e Selcës. Gojëdhënat që qarkullojnë edhe sot tregojnë për një ndërtim (ndoshta rindërtim N.B.) disi të vonshëm të kësaj Ure. Këto gojëdhëna na çojnë rreth vitit 1775, kur Bushatllinjtë drejtonin Pashallëkun e Shkodrës, ku bënte pjesë edhe Nahija (Komuna) e Kelmendit.

HISTORI: Ndërtimi apo rindërtimi modern për ato kohë i Urës i kushtohet një gruaje meemrin Tamara që thuhet se ishte bashkëshortja e Pashait të Shkodrës (mendohet e Karamahmut Pash Bushatliut). Në ato kohë thuhet se ura mbi lumin Cem (të Vuklit) ishte shumë e dobët, gjë e cila sillte shkatërrimin e herë-pas-hershëm të kësaj ure nga reshjet dhe ujërat e rrëmbyeshme të lumit. Një rast i tillë i shkatërrimit të urës kishte ndodhur kur gruaja e Bushatliut të sipërcituar po kthehej nga gjinia e saj, thuhet nga Mali i Zi (por  gruaja me emrin Tamara ishte nga trojet etnike shqiptare të Gucisë… N.B.). Deri sa u “rindërtua” me mjete rrethanore ura mbi Cemin e Vuklit, gruas të bushatliut ju desht të presin disa ditë. Kjo vonesë kishte mërzitur Tamarën dhe bashkëshortin e saj. Tamara me tu kthyer në Shkodër ndërhyri tek i shoqi (Pashai i Shkodrës) i cili siguroi fondet për ndërtimin e Urës. Kur përfundoi së ndërtuari Ura, për nderë të gruas që bëri të mundur këtë ndërtim, ju dha emri “URA E TAMARËS “. Në gojëdhënë thuhet se këtë emër e mori edhe Vendi, që ndër shekuj kishte shërbyer me Hanet e tij si “qendër” pushimi për rrugëtarët që donin të kalonin nga Shkodra e më gjerë për në trojet e tjera të Shqipërisë Etnike si në Guci, Plavë e më tej. (Për gojdhënën e më sipërme ka shkruar edhe gjeografi i njohur (Kol Progni në librin e tij “KELMENDI…”, fq.102-103). Emri Tamara u trashëgua edhe në fillimet e shekullit XX , kur Tamara kishte marrë trjata e një vendbanmi të prespektivës, në vitin 1935 me një vendim të Qeverisë së Mbretërisë Shqiptare Tamara u bë qënder  administrative e komunës së atëhershme-Kelmend.  Ura e Tamarës është (sot)  mjaft komode. Ajo ka dy qemer. Qemeri i madh është me 13 metra hapësire dritë, ndërsa qemeri i vogël ndodhet në krahun e djathtë. Mbi Urë janë hedhur shtresa betoni, që kanë lehtësuar kalimin e mjeteve të ndryshme. Duke mos u mjaftuar vetëm me gojdhëna për historinë e Urës së Tamarës, mendova të citoj famulltarin dhe studiuesin nga Bosnja Lovro Mihaçeviq, i cili për shumë vite ka qënë edhe famullitar në trojet e Malësisë së Madhe e më gjërë. Disa nga studimet e tija me karakter historik dhe etnografik janë të botuara ne librin : Lovro Mihaçeviq, “NËPËR SHQIPËRI “ 1883-1907, fq. 20, ku ndër të tjera shkruan: “Ura e Tamarës … është prej guri e mjaft e ngushtë, e gjatë është pesëdhjet hapa. Me konstruksionin e vet tregon se vjen nga shekulli XV ose XVI, nga koha kur venedikasit kalonin me karvanet tregtare nepër këtë rrugë, nga Shkodra e Tivari për në Guci, Plavë, Pejë e Shkup. Rruga prej në Urë të Tamarës e deri në famullinë e Vuklit është shkëmb e shkrepa të gjallë…” Studiuesi Mihaceviq nuk shkruan gjë për prejardhjen e emrit të urës. Për emrin “Tamara”, ndërsa studiuesi dhe albanologu bullgar Vladimir I. Georgiev, shkruan se është emër vendi me origjine ILIRE, ndonëse në kumtesën e tij lexohet Tomara e jo Tamara…( Vladimir I. Georgiev Ilirët dhe Fqinjët e tyre, Kuvendi i Studimeve Ilire 15- 20 shtatore 1972, botim i Institutit të Historisë të Akademisë së Shkencave të RPSH ,fq.55.).  Natyrisht kjo Urë ndër mote ka pësuar ndryshime të kohëve, duke ju përshtatur nevojave të udhëtimit, jo si dikur me mushq, kuaj, qerre, karroca e tjera, por me automjete moderne sic i shohim edhe sot. Me emrin e kësaj Ure janë të lidhura shume ngjarje e data të historisë së Kelmendasve, por unë po kujtojmë vetëm dy: Betejën antiotomane të vitit 1911 (që në histori njihet si beteja te Ura e Tamarës), dhe luftën mbrojtëse apo rezistencën antikomuniste të Kelmendit, qe e ka fillesën pranë kësaj Ure në fillim të vitit 1945, që shpesh në histori shkruhet “Lufta e Tamarës”. Gjithësesi Ura e Tamarës si te gjitha veprat ndërtimore shumëshekullore u është nënshtruar rikonstruksioneve të nevojshme ndër mote, duke i ndryshuar disi pamjen për mirë Urës, por këto rikonstruksione nuk i kanë ndryshuar trashigiminë e vlerave të ndërtimit, zhvillimit e qytetërimit, që rrezaton në historinë shumëshekullore të Kelmendit e më gjerë Ura e Tamarës.