Luljeta Lleshanaku/

Para pak ditësh, u largua nga jeta Pirro Dollani, një nga njerëzit më të veçantë që kam pasur fatin të kem njohur ndonjëherë, shqiptari i mirë, burri fisnik dhe intelektuali i mirefilltë, per të cilin e ndjej si detyrë të ndaj këto pak rreshta me bashkëatdhetarët e mi…

Pirro Dollanin e kam njohur në vitin 2008, në Universitetin e Las Vegas-it ku ai punonte dhe ku unë ndodhesha me një bursë nje vjeçare. U desh vetëm një javë, që ai dhe familja e tij të ktheheshin në miqtë e mi më të mirë, ata lloj miqsh që gjithkush do të donte t’i kishte afër, në ditë të mira dhe sidomos në ditë të vështira. Dhe sigurisht unë nuk jam e vetmja; reagimet plot dhimbje për të kanë qënë të panumërta ditët e fundit, përfshirë edhe botën e artit. “Nuk njoh njeri që të ketë lindur më 15 shkurt, në ditën e Vetmisë, dhe të ketë më shumë shokë e miq se sa ka Pirro Dollani. “- shprehet miku i tij Gezim Kabashi. Kjo vjen falë natyrës së tij fisnike, dhe asaj force karakteri që e shoqëroi gjatë gjithë jetës, të krijuar jo krejt rastësisht: ai vjen nga nje familje e njohur beratase. Babai i tij, Duda, një burrë i arsimuar dhe njohës i mirë i gjuhës angleze u burgos nga regjimi komunist vetem sepse kishte shërbyer si përkthyes i UNRRA-s pas lufte, pasojat e të cilës i vuajti për dekada me radhë ai vetë por edhe fëmijët e tij. Pirro vetë, me një talent të spikatur në violinë, u përjashtua nga Liceu Artistik, dhe shumë vonë iu dha e drejta të diplomohej duke punuar si mësues. Në vitet ‘90, Pirro u përfshi në lëvizjet demokratike dhe më pas punoi si drejtor i Kulturës në Bashkinë e Durrësit dhe drejtor i Bibliotekës së qytetit. Në vitin 1994, ai bashkë më familjen, emigroi për në Shtetet e Bashkuar, ku me një vullnet të jashtëzakonshëm filloi gjithçka nga e para dhe permbushi ëndrrat e tij diku u diplomuar për herë të dytë, dhe duke fituar një vend të denjë në Universitetin e Las Vegas-it ku edhe gëzonte gjithë admirimin dhe respektin e kolegeve dhe studentëve të tij. Ky ishte Pirro Dollani, nuk dorëzohej kurrë. Një nga mësimet që kam marrë prej tij është se “pavarëshit se si te vjen jeta, trim është ai që u shkon gjërave deri në fund!”. Por aq sa ishte i prerë dhe i vendosur nga njëra anë, aq ishte edhe modest, i butë, i ndjeshëm, bujar nga ana tjetër–cilësi qe e bënin një mbështetje të fortë edhe për shumë familje shqiptare që përballen me vështirësitë e emigrimit. I donte dhe i pranonte njerëzit ashtu sic janë; jepte, pa kërkuar asgje në shkëmbim. Ky ishte Pirro Dollani! 

Të gjithë ne që e kemi njour nga afër, kemi shumë kujtime që do të na shoqërojnë gjithë jetën: situata, biseda, muzike, libra…Por ata që e kanë njohur pak ose nuk e kanë njohur fare, le të lexojnë përkthimet e tij në gjuhën shqipe, për të kuptuar njohjen dhe shijet e tij letrare, dhe se me cfarë sqime, elegance e trajton ai gjuhën, për të kuptuar artin e tij të komunikimit. Dhe janë jo pak veprat e përkthyera prej tij nga gjuha angleze;  “Beti-tregime të zgjedhura” (2018), “Kokoro” nga Natsume Soseki (2017), “Ura e Mbretit Shën Luigj” nga Thornton Wilder (2016); “Piktorja që sfidoi kohën” nga Robert Baird Shuman (2015), dhe më parë “Hoteli i bardhë” nga D. M. Thomas (2014), “Bel canto” nga Anne Patchet; “Jehona e kujtesës” nga Richard Power; “Lamtumirë fjalë” nga Hart Wegner; “Virgjëresha shqiptare” nga Alice Munro; “Pragu i ferrit” nga Michel Hugo; “Duke lexuar Turgenievin” nga William Trevor; “E vërteta dhe trillimi në librin Kodi da Vinçi”, janë disa prej tyre…Letërsia, gjuha, ishte një nga urat që ai ndërtoi me Shqipërinë duke qenë larg, Shqipërinë që e donte gjithsesi. 

Falë vullnetit të tij, ai ia doli edhe të përballej me vdekjen per mese nje dekadë madje dhe të fitonte mbi të edhe atje ku shkenca e quante të pamundur. Ai i mbijetoi të gjithave dhe me nder, duke u shndërruar në model për të tjerët, e duke e lënë botën një vend pak më të mirë se c’e gjeti.

Ngushëllime familjes së tij te mrekullueshme Fridës, Arbës, Gjergjit dhe motrave. Ngushëllime edhe miqve të tij te shumtë, ndër të cilët kam nderin të jem edhe unë! Dhe u preftë në paqe!

AVZI MUSTAFA

Shqiptarët në R. Maqedonisë në sistemin e kaluar monist u përballën me shumë sfida gati në çdo sferë të jetës. Me ardhjen e demokracisë, pritëm aq kohë që edhe ne shqiptarët t’i realizojmë synimet shekullore. Mirëpo, praktika e viteve të kaluara, ndërkohë, dëshmoi për një “specifikë” tjetër – gati të gjitha vendet e sistemit të sistemit socialist, në emër të “pasurimit shumë të shpejtë”, nëpërmjet firmave piramidale, tregtisë gri, korrupsionit etj., mbetën një ëndërr për individin, si edhe për shoqërinë, që jo vetëm u vetëshkatërrua, por u shkatërrua edhe edhe ai zhvillim që ekzistonte. 

Por, çka ndodh me njerëzit të cilët janë sakrifikuar për ta arsimuar popullin, duke punuar në kushte të një sistemi totalitar, për të arritur deri te një zhvillim, sado i madh apo i vogël, që për atë kohë kishte vlerë? Një nga emrat që u sakrifikua për ta zhvilluar arsimin dhe kulturën te shqiptarët e Maqedonisë është edhe Prof. Petro Janura. Është ky një intelektual i kalibrit të lartë, i cili sa herë që përmendet kultura dhe arsimi i shqiptarëve të Maqedonisë, emri i tij bëhet i patejkalueshëm. Për fat të keq, për këtë profesor shumë të nderuar dhe të respektuar nuk është shkruar gati asgjë. Emrin e tij vetëm e përmendin aty këtu gjatë ndonjë përvjetori, por nuk kemi thënë gati asgjë për punën që ka bërë. 

Në kohën kur politikanët, analfabetët funksionalë ose ata me diploma të kontrabanduara mundohen që çdo gjë ta lidhin me punën e tyre, se asgjë nuk është bërë në kaluarën, andaj çdo ditë mbahen promovime librash e përvjetorë të ndryshëm, ata që meritojnë respektin dhe nderimin e vërtetë janë anatemuar e janë harruar, edhe pse emri i tyre lidhet me një datë të rëndësishme ose me një kontribut të veçantë 

Megjithatë, kur përmendet emri i Prof. Petro Janurës, kontributi i tij nuk mund të anashkalohet as nga Normalja e Shkupit, as nga Fakultetit Pedagogjik në Shkup, as nga Katedra e Gjuhës dhe Letërsisë Shqipe në Shkup, as nga Teatri Kombëtar në Shkup, as nga Instituti Trashëgimisë Shpirtërore në Shkup, e as nga institucionet e mas-mediumeve. 

Në mungesë të këtij vlerësimi institucional, mora guximin që ta bëj detyrimijn tim, si një ndër bashkëpunëtorët e parë qëkur u hap Katedra e Gjuhës dhe Letërsisë Shqipe në Shkup. Kontributi i tij është shumë i madh dhe polivalent. Duam apo s’duam, ai mbetet alfa dhe omega e kulturës së shqiptarëve të Maqedonisë dhe më gjerë. 

* * *

Prof. dr. Petro Janura u lind në Fier të Shqipërisë më 10.02.1913 nga prindërit Jorgji dhe Vasilija. Shkollimin fillor dhe një pjesë të gjimnazit i kreu në vendlindje, në Fier. Meqenëse familja e tij do të shpërngulet në Rumani, në qytetin Jash, atje do ta mbarojë gjimnazin. Po në këtë qytet do t’i fillojë edhe studimet universitare për Drejtësi. Për specializim do të kalojë në Piza të Italisë, ku në viti 1940 do të doktorojë në temën “Prezenca e zakoneve popullore në kodin civil shqiptar”.

Në vitin 1941 do të kthehet në Shqipëri, por nuk do t’i japin punë shtetërore, për shkak se ishte antifashist dhe i përfaqësonte idetë përparimtare. Në vitin 1943 do të paraqitet si mbrojtës vullnetar i partizanëve maqedonas të zënë rob në Tiranë, në mesin e të cilëve ishte edhe Kërste Crvenkovski. Një pjesë e atyre, derisa gjendeshin në burg, e kishin hapur një tunel dhe një natë shumica e tyre kishin ikur. Meqenëse i mbronte partizanët, organet e sigurisë e kërkonin pikërisht Petro Janurën. Pasi e kupton rrezikun e arrestimit, ai do të arratiset nga Shqipëria dhe do të ikë në Maqedoni, në Gostivar. Megjithatë, në maj të 1944-tës, do ta burgosin në Tetovë dhe më vonë do ta dërgojnë në logorin fashist gjerman në Prishtinë. Në këtë logor do të qëndrojë deri në vitin 1945. 

Më 8 mars të vitit 1945, nga ana Këshllit Antifashist për Çlirimin Kombëtar të Maqedonisë (KAÇKM ose në maqedonisht ASNOM) do të zgjidhet drejtor i parë i gazetës javore “Flaka e Vëllaznimit” në Shkup. Në këtë post do të qëndrojë deri më 1946. Meqenëse ishte paraqitur nevoja e madhe për mësues pranë shkollës se mesme të mësuesisë “Nikolla Karev” në Shkup, që në vitin shkollor 1947/48 aty do të hapet paralelja e parë në gjuhën shqipe me 17 nxënës. Organet arsimore të pushtetit të atëhershëm kishin vendosur që Dr. Petro Janura të angazhohet aty si mësimdhënës. Përveç lëndës së Gjuhës dhe të letërsisë shqipe, aty do t’i ligjërojë edhe disa lëndë nga shkencat e natyrës. Në mungesë së teksteve, profesori ka bërë përshtatjen e mësimeve nga përkthimet e ndryshme, sidomos nga italishtja e rumanishtja.

Në vitin 1949 do të kalojë në Akademinë Jugosllave të Shkencave dhe Arteve në Zagreb, ku do të jetë bashkëpunëtor i ballkanologut të njohur, Henrik Bariq, për përgatitjen e “Fjalorit kroatisht-serbisht” ose “Fjalorit serbokroatisht-shqip”.

Në vitin 1951, me ftesë të fakultetit Filolozofik në Shkup dhe me rekomandim të prof. Harallampie Polenakoviqit, do të zgjidhet lektor i gjuhës shqipe në Fakultetin Filozofik, që funksionte pranë Katedrës së Gjuhës Maqedonase. Perveç kësaj, në vitet shkollore 1952-1954 do të angazhohet si profesor honorar pranë Shkollës Normale “Liria” (më vonë “Zef Lush Marku”) në Shkup, ku do ta mbajë lëndën e Gjuhës dhe të letërsisë shqipe. Gjatë kësaj kohe do të jetë njeri nga ata që do ta hartojë edhe plan-programin e parë mësimor të lëndës së Gjuhës shqipe për shkollat tetëvjeçare në Maqedoni.

Në vitin 1953 do të zgjidhet profesor honorar në Shkollën e Lartë Pedagogjike “Kliment Ohridski” në Shkup – në grupin e Gjuhës dhe Letërsisë Shqipe, ku do ta ligjërojë lëndën e Letërsisë shqipe dhe Letërsisë botërore. 

Në vitin 1965, me vendimin nr. 01-734 të datës 15-VI 1965 të Këshillit të Shkollës së Lartë Pedagogjike, do të zgjidhet profesor në SHLP për lëndën e Letërsisë shqipe. Ndërkohë, Lektorati i Gjuhës Shqipe pranë Fakultetit Filozofik në Shkup do kalojë në Seminar të Gjuhës Shqipe, ku studentët e grupeve të tjera do të mund ta zgjedhin gjuhën shqipe si lëndë të dytë. 

Në SHLP do të qëndrojë deri në vitin 1971, kur edhe do ta hapë Katedrën e Gjuhës dhe të Letërsisë Shqipe pranë Fakultetit Filologjik në Shkup, ku do të punojë deri në pension. Ndërroi jetë më 1983, pa u çmallë me vendlindjen që aq shumë e donte. Ngushëllimi i vetëm për të ishte një gur nga lumi i Fierit, që qëndronte gjithnjë në vitrinën e librave të dhomës së tij të punës.

Gjatë kësaj periudhe, derisa e hapi Katedrën e Gjuhës Shqipe, katedrën e dytë më të vjetër në ish Jugosllavi, prof. dr. Petro Janura do të jetë njeriu më i angazhuar nga të gjithë intelektualët e kohës. Ai do të do të jetë profesori i cili do të bashkëpunojë me të gjitha gazetat dhe revistat që dilnin në Jugosllavi. Në shtëpinë e profesor Janurës, në vitin 1963, do të formohet redaksia e revistës “Jehona”, që është revista e parë për shkencë dhe art në Maqedoni. 

Ai ka qenë anëtar i udhëheqjes së redaksisë së “Flakës së Vëllazërimit” në Shkup, anëtar i udhëheqjes në Teatrin e Pakicave në Shkup, anëtar i buletinit të Institutit Albanologjik në Prishtinë, anëtar i Shoqërisë së Këngëve dhe Valleve “Emin Duraku” në Shkup, anëtar i parë dhe nënkryetar të Shoqatës së Gazetarëve të Maqedonisë, anëtar i Shoqatës së Gazetarëve të Jugosllavisë, për katër vite radhazi ka qenë anëtar i Komisionit për Tekstet Shkollore pranë Sekretariatit të Arsimit, ka qenë anëtar pranë Shtëpisë Botuese të Teksteve Shkollore “Prosvetno dello” në Shkup, ka qenë kryetar për dhënienën e provimeve shtetërore për mësuesit e gjuhës shqipe, kryetar i të gjitha plan-programeve të Gjuhës dhe letërsisë shqipe për shkollat shqipe në Maqedoni, anëtar i Komisionit për Përgatitjen e Ortografisë së Gjuhës Shqipe në Jugosllavi, anëtar i komisionit redaktues të Drejtshkrimit në Prishtinë, anëtar i shumë komisioneve për marrjen e shpërblimeve në Maqedoni, si dhe pjesëmarrës në Kongresin e Drejtshkrimit në Tiranë më 1972.

* * *

Veprimtaria e prof. dr. Petro Janurës shtrihet në tre fusha: informative-publistike, shkencore-kërkimore dhe monografike. Një pjesë e punimeve të tij janë botuar, por një shumicë madhe e tyre janë ende dorëshkrim. Ato arrijnë diku mbi 3000 faqe. Një pjesë e shkrimeve të tij janë botuar me pseudonim Janicaj, që e mbante në asocim me emrin e lumit të Fierit.

Synimi i këtij vështrimi nuk është thjesht për të thënë se çka bëri profesori Janura, por më shumë për ta vlerësuar atë njeri, që kurrën e kurrës nuk diti ta përdorë fjalën “JO” kur bëhej fjalë për punë, edhe pse gjithçka në atë kohë fillonte nga e para. Gjatë bisedave me Profesorin, më tregonte se “shpeshherë edhe në rrugë më ndalnin që të më pyesin për ndonjë fjalë se si duhej të jetë në shqip, bile shpesh paraqiteshin edhe natën; nxënësit dhe studentët nuk kishin libra, andaj detyrohesha që t’ua jap shënimet e mia”. Meqenëse kishte bashkëpunuar në Fjalorin kroato-serb ose Fjalorin serbokroatisht-shqip me Henrik Bariqin, shpeshherë ma përsëriste thënien e tij “se për një popull arka e gjuhës është fjalori, andaj nëse një komb nuk ka fjalor, është vështirë që të përparojë gjuha e, bashkë me të, edhe populli.”. Për këtë arsye ai kishte filluar që vetë ta përgatiste një fjalor shpjegues, që do t’u vinte në ndihmë intelektualeve të ndryshëm, por puna i kishte ecur rëndë, sidomos për ta daktilografuar. Ishte vështirë që të gjesh daktilograf. Ata që dinin ta përdornin makinën e shkrimit, shumica punonin për institucionet shtetërore. Kështu ky fjalor mbeti në dorëshkrim, duke pritur ditë të bardha, dhe kurrë nuk u botua. Profesor Janura, në një bisedë më tha edhe një batutë, duke qeshur: “Sikur të më jepej rasti, do të martohesha me daktilografe”. Më vonë, gjatë tërmetit të Shkupit, dikush i kishte hedhur ato dorëshkrime, kështu që prej kësaj vepre kanë ngelur vetëm disa faqe të shpërndara, ndërsa një pjesë gjendet në bibliotekën time. 

Puna e prof. Janurës ishte e orientuar në përgatitjen e librave për nxënësit dhe studentët. Këtu po i përmendim disa nga ato tekste: “Shembuj nga Letërsia Popullore me parathënie”, 1957; “Tregime popullore”, 1962; “Këngë fëmijësh”, që më vonë do ta botojë me titull “O lejlek haxhibeg”; “Historia e letërsisë shqipe për shkollat pedagogjike”; “Libër leximi për klasat V, VI, VII”, me të cilin nxënësit do të shërbehen gjatë viteve 1957-1963; “Ortografia e gjuhës shqipe”, Prishtinë 1964; “Teoria e letërsisë për shkollat shqipe”, Shkup, 1959 etj. 

Përveç kësaj, për nevojat e studentëve të letërsisë botërore, në gazetën “Flaka” ka botuar edhe një numër të shkrimtarëve botërorë, si: Aligeri, Servantesi, Shekspiri, Molieri, Rable, Volteri, La Fonteni, Bokaçio, Lesingu, Rasini, Jonthan, Krilloin, Defe, Leopardi, Shilrin, Gëte etj.

Prof. Janura mund të llogaritet edhe si kritik i parë në Maqedoni, por edhe më gjerë. Që në vitin 1957 do ta shkruajë një vështrim kritik mbi veprën poetike “Tufa” të Latif Berishës, si dhe mbi poezinë e poetit të ri, Enver Gjergjeku, artikujt të botuar në revistën “Jeta e Re” në Prishtinë. 

Për shtëpinë botuese “Detska Radost” dhe “Koço Racin” në Shkup i ka përgatitur lektyrat për fëmijë për shkollat shqipe. Disa i ka lektoruar e redaktuar e disa edhe i ka përkthyer dhe redaktuar, si: “Puhija e parë” nga Nuhi Vinca, “Luli i vocër në Republikë” nga Sefer Selimi, “Vjersha” nga Rifat Kukaj, “Mëngjesi në fshat” nga Abdylzaziz Islami, “Vjersha” nga Vasil Kunovski, “Zani i Zemrave” nga Ali Huruglica, “Vrrag dhe kunorë” nga Maksut Shehu, “Panair Prilli” etj.

Prof. Janura nuk u ndal vetëm në një gjini letrare, por i vështronte me sy kritik edhe romansierët që shkruani në Jugosllavi. Ai shkroi mbi romanin e parë shqip në Jugosllavi, botuar në vitin 1957 në “Flaka” në Shkup, “Poeta non lauroatus” (kritikë), që e botoi “Flaka” më 1954, pastaj “Mbi idetë psikologjike te romani “Besniku” te Rexhaj Surroj”, botuar në revistën “Përparimi” në Prishtinë (s.d.), “Mbi numrin e parë të revistës “Jehona” në Shkup”, botuar në vitin 1963 etj.

Prof. Janura ka shkruar dhe botuar për një numër të madh të shkrimtarëve të periudhës së Rilindjes Kombëtare, si: “Naim Frashëri ky poet lirik”, “Flaka”, 1956; “Zef Serembe”, “Flaka”, 1957; “Ndre Mjeda, poet dhe linguist”, “Flaka”, 1957; “Jani Vreto”, “Asdreni”, 1956; “Sami Frashëri”, 1954, “Birlik”; “Migjeni”, “Flaka” 1956; “Josif Bageri”, “Bigorski nauçni sredbi”, Gostivar (.s.d.) etj. 

Profesor Janura na ka lënë edhe një numër të madh të punimeve nga lëmi i gjuhësisë. Meqë kjo listë është shumë e gjatë, këtu do të japim vetën disa nga ai numër: “Fjalor serbokroatisht-shqip” në koautorësi me H. Bariqin, botuar më 1951; “Fjalor rumanisht-shqip” (në dorëshkrim); “Vështrim historik dhe kritik të leksikologjisë shqiptare”, ”Flaka” 1951; “Disa vëzhgime gjuhësore te Arbëreshet e Zarës”, “Jeta e Re”, Prishtinë (s.d.); “Murga-mërga edhe në gjuhën shqipe”, “Përparimi”, Prishtinë, 1950; “Elaborat për gjuhën shqipe letrare në Jugosllavi” (punuar për Komitetin KQ LKM) 1950. (Ky dorëshkrim u gjet në Arkivin e Maqedonisë nga historiani Qerim Lita.); “Elementet e përbashkëta fonetike dhe morfologjike ndërmjet gjuhës shqipe dhe rumune” (dorëshkrim) 1959; “Edhe dy fjalë mbi gjuhën e përbashkët shqipe në Jugosllavi”, “Flaka”(s.d.); “Drejtshkrimi i gjuhës shqipe në rrugë të mbarë”, “Flaka (s.d)”; “Ortografia e gjuhës letrare shqipe” (me koautor), Prishtinë, 1964; “Disa mendime margjinale rreth ortografisë së shqipes” (referat lexuar në Kongresin e Drejtshkrimit më 1972); “Kontributi i kolonive shqiptare në Rumani para dhe pas Rilindjes Kombëtare”, Seminari mbi Kulturën Shqipe për të Huaj, Prishtinë, 1978. 

Kur flitet për veprimtarinë kritike historike-letrare dhe atë historiko-krahasimtare, është një punë tjetër e prof. Petro Janurës, të cilën ai e kishte nisur që në periudhën para Luftës, duke botuar në shtypin shqiptar të kolonive, kryesisht në gazetën “Shqipëria e Re” të Kozencës së Rumanisë, ku doli me pseudonimin Mefistofeles, me vonë me pseudonim Janicaj. Aty e botoi punimin “Mbi frymën mediterane në Ballkan”

Prof. Janura kontribut të madh ka dhënë edhe në Teatrin e Pakicave në Maqedoni, që sot vepron si Teatri Shqiptar. Kontributi i tij ka qenë jo vetëm si anëtar i Këshillit Udhëheqës pranë këtij teatri, por edhe me shkrime. Ai ka shkruar mbi të parën komedi origjinale në Teatrin e Pakicave, “Flaka” 1954, ndërsa ka shkruar për dramën “Parajsa e humbur”, që gjendet në arkivin e Teatrit Shqiptar, e shkruar në vitin 1955. 

Gjithashtu i ka ndjekur edhe zhvillimet kulturore te shqiptarët e Maqedonisë në mas-mediumet. Një artikull i tij është “’Flaka e Vëllaznimit’ në shërbim të zhvillimit të kulturës të Shqiptarëve në Maqedoni” botuar në vitin 1954, ndërsa i ka botuar edhe këta artikuj: “10 vjet të Teatrit të Pakicave”, “Flaka, 1960; “Dramat origjinale në skenën e Teatrit të Pakicave”, “Flaka”, 1960 etj. Për këtë qëllim ka folur në shumë emisione në Radio Shkup, në vitet 1946-1954, si dhe në emisione në Radio Beograd mbi “Zhvillimin kulturor dhe letrar të shqiptarëve në Maqedoni dhe në Jugosllavi”, të realizuar gjatë vitit 1958. Prej tij është edhe “Kontributi i Shqiptareve në Jugosllavi”, “Rilindja e Shqiptarëve në Jugosllavi”, mbajtur gjatë vitit, 1960. 

Në bibliotekën e familjare të Profesorit, ai ka lënë edhe disa drama që janë në dorëshkrim. Sa ishte gjallë i biri, më kërkonte t’ia botojmë, por nuk ia dolëm.

Profesor Petro Janura ka shkruar edhe disa monografi, si: “Shembuj nga letërsia, popullore”, Shkup, 1957; “Naim Frashëri, vepra me parathënie”, botuar më 1962; “Për historinë e alfabetit shqip”, Shkup, 1969, si dhe veprën voluminoze “Migjeni”, Shkup, 1982. Për historinë e alfabetit përgjithësisht është ndër të parat studime monografike për diakroninë e alfabetit të shqipes. 

Në Kongresin e Drejtshkrimit në Tiranë, më 1972, Prof. Petro Janura e lexoi referatin “Disa mendime margjinale rreth ortografisë së shqipes”. 

Në paraqitjen e zërave të tij bibliografikë nuk janë paraqitur të gjitha njësitë. Unë kam bërë një përzgjedhje duke veçuar sipas meje më të rëndësishmet. Aty mungojnë punimet në gjuhën maqedonase, si dhe disa punime të botuara nëpër revista të ndryshme ku numri kalon mbi 200.

Gjatë viteve 1945-1946 Prof. Janura ka botuar, me emër, pa emër e me pseudonim, mbi 40 artikuj politikë, socialë e ekonomikë, që janë botuar në gazetën “Flaka”. Ai ka mbledhur mbi 400 këngë popullore dhe tregime (përralla) të shqiptarëve të Maqedonisë, që po ashtu janë në dorëshkrim. 

* * *

Ky pynim ka për synim që të hidhet sadopak dritë mbi jetën dhe punën e këtij intelektuali të madh, që për shqiptarët e Maqedonisë është ikonë e arsimit dhe kulturës dhe që akoma mbetet i pakalueshëm. Prandaj jemi munduar qa ta studiojmë nëpërmjet episodeve njëra pas tjetrës në të gjitha fushat ku ai punoi dhe triumfoi. 

Qëllimi ynë është që të ndërgjegjësohemi dhe të kërkojmë ndjesë që nuk arritëm të bëjmë as edhe një konferencë kushtuar këtij intelekti të çuditshëm, që ishte si një anije që lundronte nga të gjithë drejtimet. Shqiptarët e Maqedonisë nuk duhet të kënaqen vetëm duke e pagëzuar me emrin e tij një rrugë qorre në Komunën e Çairit në Shkup. 

Saimir Kadiu/

Me 13 maj 1981, 23 vjecari Mehmet Ali Ağca qellon dhe plagos Papen e Romes ne Sheshin e Shen Pjetrit. Një javë më vonë një gjykatë në Romë e dënon me burgim të përjetshëm. Papa dëgjohet pak kohë pas atentatit nga dhoma e tij në Poliklinikën “Gemelli”, nëpërmjet Radio Vatikanit : “Ju bekoj të gjithëve, u jam veçanërisht pranë dy personave, që u plagosën bashkë me mua dhe lutem për vëllain, që më qëlloi dhe të cilin sinqerisht e kam falur. I bashkuar me Krishtin, prift dhe viktimë, ia paraqes vuajtjet e mia kishës dhe botës.”

Një vit më vonë, më 13 maj 1982, Papa Gjon Pali II ishte në Fatima të Portugalisë për një falënderim të veçantë. Ai nuk dyshoi kurrë se e kishte shpëtuar Virgjëra Mari që i qe dukur tre barinjve të vegjël në Fatima më 1917. E prandaj në Shenjtëroren e Zojës së Bekuar në Fatima, përsëriti para gjithë botës, moton, që e shoqëroi gjithë jetën: “Totus Tuus – “Jam krejt yti, o Nënë!”.

E më 13 maj, në Romë e kudo në botë Kisha katolike kujton dukjen e parë të Zojës së Bekuar më 1917 në Fatima të Portugalisë dhe përvjetorin e atentatit kundër Papa Gjon Palit II në Vatikan.

Edhe sot pas 42 vitesh ky atentat ka mbetur mister…

Prapavija e veprës është deri sot e pasqaruar. Cili qe motivi i Ağcës? A ishte thjeshte nje keqbërës i vetëm? Kishte ideatorë që fshiheshin pas tij?

Eshte shkruar edhe nje liber : “Vrit papën”, me autore gazetarin i talian Marco Ansaldo dhe gazetaren turke Yasemin Taşkın … shume fakte, detaje, intervista… por jo e zbardhur perfundimisht.

Kush kishte interes qe Papa i ardhur nga Polonia te vritej?

Cili ishte fati i metejshem i Mehmet Ali Ağca?

Ai u fal në vitin 2000 nga presidenti italian dhe u dorëzua në një burg turk të sigurisë së lartë. Atje vuajti dënimin për vrasje e mëparshme të Abdi Ipekçiut, një gazetar i majtë i gazetës “Milliyet”.

Prej fillimit të 2010-ës Ağca është i lirë.

9 vjet me pare, me 27 dhjetor 2014, Agca me nje tufe lule viziton Vatikanin per te nderuar kujtimin e njeriut te madh shpirteror qe tentoi ta vriste me 13 maj 1981…

Prof.Dr.Roland Gjini/

Të shkruash një artikull e të pasqyrosh në mënyrë të plotë kontributin e një njeriu që tërë jetën ia kushtoi arsimit, forcimit të shkollës dhe studimeve në fushë të pedagogjisë e të historisë, nuk është edhe aq e lehtë. Për më tepër, në rastin tonë, vështirësia rritet më tepër sepse duke njohur nga afër të tëra përmasat e personalitetit dhe të aktivitetit të Prof. i asoc. Dr. Bardhyl Gracenit e kemi të pamundur t’i shpalosim tërësisht ato.

Bardhyl Graceni i përket asaj plejade të apasionuar normalistësh elbasanas të viteve ‘50, që pas përfundimit të Normales, filluan me zell e përkushtueshmëri profesionin sa fisnik aq edhe të vështirë të mësuesit. Militoi si mësues në çdo shkollë ku e emëruan, jashtë qytetit të lindjes. Edhe më pas, për vite të tëra, me familjen e re që krijoi, banoi larg shtëpisë së tij dhe pranë shkollës ku mësonte nxënësit e tij.

Kudo, si mësues, u dallua për dashuri ndaj profesionit e ndaj nxënësve, për profesionalizëm e korrektësi në punë. Paralelisht me ushtrimin e profesionit të mësuesit ndoqi e përfundoi studimet e larta në fakultetin Histori-Filologji të Universitetit të Tiranës në degën histori-gjeografi me rezultate të mira. 

Si mësues gëzonte respektin dhe dashurinë e nxënësve, të kolegëve si dhe të njerëzve të shumtë që e njihnin dhe e nderonin si mësues të aftë e të përkushtuar. Për këtë mjafton të bisedosh me banorë të qytetit të Cërrikut ku ai punoi gjatë si mësues, duke u vendosur në këtë qytet megjithë familjen e tij.

Që herët, në vitet ’60-të, Bardhyl Gracenin e ka tërhequr jo vetëm profesioni i mësuesit por, edhe fusha e kërkimeve dhe e studimeve shkencore. Që nga kjo kohë e deri në fund të jetës së tij, ai ka dhënë një kontribut të gjerë në fushën e studimeve pedagogjike dhe të shkencës historike. Veprimtaria shkencore e Bardhylit është shumëplanëshe. Nga vitet ‘70 e deri në vitin 1997, kur ndërroi jetë, Bardhyl Graceni mund të renditet si një nga studiuesit e botuesit më të njohur e më të zellshëm të qytetit të Elbasanit në fushat e mësimdhënies, të historisë së arsimit e të shkencës historike.

Studimet e tij ai i ka referuar e kumtuar në mjaft simpoziume e konferenca shkencore jo vetëm lokale por edhe kombëtare e ndërkombëtare. Ka botuar nga artikuj deri në tekste e monografi. Ka dhënë një kontribut të vyer në kualifikimin e mësuesve të historisë, duke referuar me dhjetra kumtesa e informacione të karakterit pedagogjik e shkencor. Studimet e shkrimet e tij në fushën e arsimit, rrokin problematika të tilla, si të metodave të mësimdhënies, të përmirësimit e ristrukturimit të planeve, programeve e teksteve shkollore dhe universitare. Për t’u përmendur në këtë rast, është kontributi i tij në fillim të viteve ‘80, së bashku me grupin e punës, për konceptimin dhe ndërtimin e kurrikulumit (planeve e programeve) të degës së re që përgatitmësues me arsim të lartë për klasat I-IV të shkollës 8-vjeçare.

Është për t’u theksuar edhe këmbëngulja e tij për hapjen e degës së re Histori-gjeografi në Institutin e Lartë Pedagogjik të Elbasanit, sot Universiteti “Aleksandër Xhuvani”. Ai me argumenta, pranë hallkave shtetërore, shtroi me forcë domosdoshmërinë e hapjes së kësaj dege edhe në Elbasan. U arrit kështu që në vitin shkollor 1990-1991 të hapet pranë Universitetit të Elbasanit dega e mësuesisë për lëndët histori-gjeografi.

Një përkujdesje dhe vullnet të veçantë Bardhyli tregoi për tërheqjen si pedagogë të kësaj dege të një stafi të aftë e të kualifikuar. Në marrëdhënie me ta ai nuk rreshti për t’i ndihmuar e për t’i nxitur në rrugën e kualifikimit të mëtejshëm dhe në punën shkencore. Një drejtim tjetër i aspektit arsimor që tërhoqi vëmendjen dhe interesin e Bardhyl Gracenit, veçanërisht pas vitit 1990, ishin problemet e edukimit qytetar të brezit shkollor.

Periudha e tranzicionit, pas shembjes së regjimit totalitar, krijoi probleme të reja sociale. Situata e re kërkonte edukimin e mentaliteteve të reja, veçanërisht në moshat shkollore. Bardhyli gjykonte se shkolla do të kishte rolin parësor për edukimin qytetar të brezit të ri në kushtet e një shoqërie demokratike. Ai mbështeste mendimin që edukimi qytetar në shkollë realizohet me sukses atëhere kur janë përgatitur kuadrot me mësues të aftë dhe të specializuar. Ishte pikërisht iniciativa dhe përkushtimi i tij për të hapur në Universitetin e Elbasanit një degë të re, që krahas përgatitjes së mësuesve të historisë e të gjeografisë, të përgatiste edhe specialistë për edukimin qytetar për shkollat 8-vjeçare. Nga kontributi i tij dhe i pedagogëve të departamentit të historisë që ai drejtonte, u arrit të hartohet një modalitet i plotë dhe një kurrikulum i arrirë për degën histori-gjeografi-edukatë qytetare. Ministria e Arsimit, duke gjykuar dokumentacionin e paraqitur nga Universiteti i Elbasanit në vitin shkollor 1999-2000, miratoi hapjen e kësaj dege të re, e para degë kjo në universitetet e Shqipërisë për këtë profil.

Veprimtaria e gjerë studiuese e Bardhylit në fushën e arsimit dhe të mësimdhënies u pasqyrua edhe në shtypin shkencor të Institutit të Studimeve Pedagogjike. Në Revistën pedagogjike, organ shkencor i këtij Instituti, ai botoi artikuj si “Veçori të shkollës shqiptare në vitet e Luftës Nacionalçlirimtare” në vitin 1978, “Aleksandër Xhuvani mbi sistemin e ri arsimor” në vitin 1979, “Mbi përgatitjen me arsim të lartë të mësuesve të ciklit të ulët’, 1982 etj. Mjaft artikuj pedagogjikë ai botoi edhe në gazetën “Mësuesi” si dhe në shtypin lokal.

Bardhyl Graceni ka qenë një bashkëpunëtor i afërt i Shtëpisë Botuese të Librit Shkollor. Ai ka marrë pjesë si bashkëautor në hartimin e disa librave shkollorë të historisë si “Historia e kohës së sotme” (për shkollat e mesme profesionale) botim i vitit 1970,“Histori e kohës së re” (për shkollat e mesme të përgjithshme) botime të viteve 1983 dhe 1988. Në fund të viteve ‘80-të bashkëpunoi me grupin e punës të caktuar nga ministria e Arsimit për të rikonceptuar programin dhe tekstin e Historisë së Shqipërisë për klasën e IV të shkollës 8-vjeçare. Ishte një ideator aktiv në hartimin e programit të ri të kësaj lënde që historia të trajtohej me koncepte e njohuri më të thjeshta e më të kuptueshme për nxënësit e kësaj moshe shkollore. Ai mori pjesë edhe në hartimin e tekstit të kësaj lënde, i cili u titullua “Të njohim historinë e popullit tonë”, botuar në vitin 1989 dhe ripunuar në vitin 1990, tekst i cili është ende në përdorim (viti 1999). Me ideimin dhe ndërhyrjen profesionale të Bardhylit,materiali mësimor i këtij teksti u ndërtua duke ndërthurur trajtimin shkencor me paraqitjen e letrarizuar të ngjarjeve e proceseve historike.

Në vitin 1988 ishte bashkëautor në hartimin e tekstit universitar “Historia e Shqipërisë” për studentët e degës së mësuesisë së klasave I-IV të shkollës 8-vjeçare. Gjithashtu leksionet, që Bardhyl Graceni përgatiste dhe mbante me studentët e tij, ishin të një niveli të lartë shkencor e pedagogjik. Ka punuar vazhdimisht që kurrikulumi i degës Histori-gjeografi të përmirësohet duke iu referuar edhe standarteve e modeleve të përparuara botërore.

Prof. i asoc. dr. Bardhyl Graceni ishte edhe një shkencëtar i zellshëm dhe i apasionuar pas shkencës së historisë. Ai është marrë me një sërë studimesh, një pjesë të të cilëve i ka botuar apo referuar nëpër konferenca e simpoziume shkencore. Fushat e studimeve të tij janë të ndryshme. Ai ka ndërmarrë studime për probleme të rëndësishme të historisë së trevës së Elbasanit si dhe të rrafshit kombëtar, për figurat kryesore të historisë sonë kombëtare, për historinë e arsimit shqiptar etj.

Në organin shkencor të Institutit të Historisë, “Studime historike”, ka botuar artikujt “Kriptokristianizmi në Shpat në fund të shekullit XIX deri në vitin 1912” në vitin 1984 dhe “Laramania e shpatarakëve dhe ndërhyrja e tri kishave të huaja” në vitin 1987. Pas vitit 1990, një drejtim i rëndësishëm që tërhoqi vëmendjen e tij si studiues ishte studimi dhe rivlerësimi i jetës dhe aktivitetit të mjaft personaliteteve të kulturës së qytetit të Elbasanit që rregjimi komunist i kishte harruar apo denigruar.

Një pjesë e mirë e studimeve të Bardhyl Gracenit janë botuar, por duhet thënë se mjaft të tjera ai i la në mes, mjaft dokumenta historike të mbledhura në arkiva e burime të ndryshme nuk mundën të interpretohen e të studiohen deri në fund, megjithëse ai punoi në mënyrë intensive deri ditët e fundit të jetës së tij. Aleksandër Xhuvani, një ndër personalitetet e kulturës së Elbasanit e mbarë kombit, për vite të tëra tërhoqi vëmendjen e Bardhylit si studiues. Pas një pune disa vjeçare, ai arriti që në vitin 1980 të botojë monografinë për këtë figurë të shquar të kombit tonë. Në vitin 1995 së bashku me një mikun e tij francez, studiuesin Dr.Gerard Gardes botuan një libër njohës për Shqipërinë, “Le guide de L’Albanie” që u prit mirë në opinionin lexues të Francës. Ky libër është ribotuar tri herë në Francë dhe në një konkurs të zhvilluar në Lion në vitin 1996 ka marrë çmim të parë.

Ka qenë pjesëmarrës në disa studime të ndërmarra nga institucionet shkencore të vendit. Kështu, ai ka marrë pjesë në grupin e punës të ngritur nga Instituti i Studimeve Pedagogjike dhe ka kontribuar dukshëm në kryerjen e studimit për historinë e arsimit në Shqipëri. Ka qenë pjesëtari më aktiv ndër historianët e Elbasanit në hartimin e Fjalorit Enciklopedik Shqiptar, të ndërmarrë nga Akademia e Shkencave.

Ishte i përkushtuar dhe i aftë për organizimin dhe zhvillimin me sukses të veprimtarive shkencore. Me një aftësi dalluese përcaktonte problematikat e konferencës apo simpoziumit shkencor, mbante kontakt me personalitete të shkencës historike jo vetëm brenda vendit por edhe me historianë të huaj. Përpiqej që të realizonte pjesëmarrjen e tyre në aktivitet. Janë disa veprimtari shkencore të ideuara e të organizuara nga Bardhyl Graceni. Por ne po përmendim njërën prej tyre, që pati një sukses të dukshëm.

I propozoi kolegëve të vet të departamentit të historisë për mbajtjen e një simpoziumi shkencor për çështjen e feve në Shqipëri. Idenë e tij e thelloi më tej duke ftuar historianë nga Akademia e Shkencave, Instituti i Historisë dhe Arkivi Qendror i shtetit. Duke shfrytëzuar njohjen e vet personale me disa studiues të huaj, të njohur për trajtimin e problemeve fetare në Ballkan e Shqipëri, hyri në lidhje me ta dhe i ftoi për të kumtuar. Në fillim të viteve ‘90-të, sapo kishte dalë nga botimi studimi i profesorit italian Roberto Maroko dela Roka “Kombësia dhe feja në Shqipëri 1920-1944”, i përkthyer edhe në shqip. Megjithëse me këtë studiues nuk kishte njohje të mëparshme, hyri shpejt në lidhje me të dhe arriti të marrë premtimin e tij për të kumtuar në këtë aktivitet. Kështu që në 6-7 qershor të vitit 1994 në ambientet e Universitetit “A.Xhuvani” mbahet kolokiumi (simpoziumi) ndërkombëtar me temë “Rrënjët historike të tolerancës fetare të popullit shqiptar”. Në këtë aktivitet, që është ndër më seriozët e më cilësorët të zhvilluar në këtë universitet, iniciuar e organizuar nga Bardhyl Graceni, referuan e kumtuan studiues jo vetëm nga departamenti i historisë dhe historianë të njohur nga Tirana, por edhe personalitete shkencore nga shqiptarët e Kosovës e Maqedonisë, studiues të huaj nga Franca, Gjermania, Italia e Greqia.

Në vitet ‘90 ishte ndër të parët studiues të Elbasanit që ndjeu nevojën e përgjegjësinë e rivlerësimit dhe të rishkrimit të historisë sonë kombëtare për mjaft probleme që gjatë viteve të sistemit totalitar ishin shmangur ose ishin deformuar. Me modesti bisedonte me çdo koleg, edhe me ne më të rinjtë, kërkonte mendime, ballafaqonte ide, shtronte sipërmarrje të reja në fushën e studimeve. Ndërkohë forconte lidhjet me miqtë e tij studiues të huaj, kërkonte nga ata literaturë dhe mendime. 

Me respekt e nostalgji e kujtoi, pas vdekjes,  prof Bardhylin një nga miqtë e tij të ngushtë, studiuesi grek Teodoris. Madje ai na nxiti që ne të shkruajmë sa më shpejt këtë shkrim. Por kujtimin dhe respektin më të madh profesor Bardhyli e la te kolegët e shokët e vet, te studentët dhe populli i Elbasanit, te familja e tij për të cilën ai u përkushtua deri në fund, te të gjithë ata që e njihnin dhe e nderonin.

Nga Lozha qendrore e Bazilikës së Shën Pjetrit, Papa Françesku shqipton mesazhin tradicional të Krishtlindjes dhe e çon mendjen në Tokën Shenjte, nën dhunë: “Të ndalen operacionet ushtarake dhe t’u hapen dyert ndihmave”. Pastaj, lutjet për Ukrainën, Sirinë, Libanin, Jemenin, Korenë, Afrikën. Ati i Shenjtë denoncon masakrat e shumta të të pafajshmëve në botë dhe tregtinë e armëve, që “lëviz fijet e luftërave”: “Sa para publike destinohen për armatime”

R.SH. / Vatikan

Të dashur vëllezër dhe motra, Gëzuar Krishtlindjen!

Sytë dhe zemrat e të krishterëve anembanë botës drejtohen sot nga Betlehemi; atje ku këto ditë mbretëron dhimbja dhe heshtja, kumboi lajmi i pritur ndër shekuj: “Për ty lindi Shëlbuesi, që është Krishti Zot” (Lk 2,11). Janë fjalët e engjëllit në qiellin e Betlehemit e na drejtohen edhe neve.  Mbushem me besim dhe shpresë kur mësojmë se Zoti lindi për ne; se Fjala e përjetshme e Atit, e Hyjit të pafundëm, e bëri shtëpinë e tij mes nesh. Ai u mishërua, erdhi “të jetojë mes nesh” (Gjn 1,14): ja lajmi që ndryshon rrjedhën e historisë!

 Me këto fjalë të Papës fillon mesazhi Urbi et Orbi, që Ati i Shenjtë, siç është traditë, ia drejton për Krishtlindje Romës dhe botës. E me këto fjalë, redaksia e gjuhës shqipe në Radio Vatikan / Vatican News, iu uron të gjithë juve, për shumë mot Krishtlindjen. Foshnja hyjnore sjelltë bekime e gëzime në të gjitha familjet e në jetën tuaj.

Në Betlehem – shpjegoi sot Papa në mesazhin Urbi et Orbi – shpallet një “gëzim i madh” (Lk 2:10). Çfarë gëzimi? Jo lumturia kalimtare e botës, jo gëzimi i argëtimit, por një gëzim “i madh” sepse na bën “të mëdhenj”. Sot ne, qeniet njerëzore, me kufizimet tona, rrokim sigurinë e një shprese të paparë, atë që na kujton se lindëm për Parajsë. Po, vëllai ynë Jezusi erdhi për ta bërë Atin e tij, Atin tonë: Fëmijë i brishtë, ai na zbulon butësinë e Perëndisë; e edhe shumë më tepër: Ai, Biri i vetëm i Atit, na jep “fuqinë për t’u bërë bij të Zotit” (Gjoni 1:12).

Ja pra gëzimi që ngushëllon zemrën, përtërin shpresën e dhuron paqen: është gëzimi i Shpirtit Shenjt, gëzimi se jemi fëmijë të dashur.

Vëllezër dhe motra, – nënvizoi Ati i Shenjtë – sot në Betlehem mes errësirës së tokës u ndez kjo flakë e pashuar, sot mbi errësirën e botës, sundon drita e Zotit “që ndriçon çdo njeri” (Gjoni 1,9). Le të gëzohemi për këtë hir. Gëzoju ti, që e ke humbur besimin dhe sigurinë, sepse nuk je më vetëm: Krishti lindi për ty! Gëzohu ti, që hoqe dorë nga shpresa, sepse Zoti po ta jep dorën: nuk të jep gishtin, por të shtrin dorën e tij të vogël prej ferishteje, për të të çliruar nga frika e nga mundimi dhe për të të treguar se në syte e tij ti vlen ma shumë se çdo gjë tjeter . Gëzohu, ti që nuk mund të gjesh paqe në zemrën tënde, sepse për ty është përmbushur profecia e lashtë e Isaisë: “Na lindi një fëmijë, na u dha një djalë […]  emri i tij do të jetë: […] Princi i Paqes” (9.5)”. Me Të “paqja nuk do të ketë mbarim” (9.6).

Në Shkrimin Shenjt, Princit të Paqes i kundërvihet “princi i kësaj bote” (Gjn 12,31), i cili, duke mbjellë vdekjen, vepron kundër Zotit, “dashuronjësit të jetës” (Dija, 11,26). E shohim në veprim në Betlehem kur, pas lindjes së Shëlbuesit, ndodh masakra e të pafajshmëve. Sa masakra të të pafajshmëve në botë: në barkun e nënës, në rrugët e të dëshpëruarve në kërkim të shpresës, në jetën e shumë fëmijëve, fëmijëria e të cilëve është shkatërruar nga lufta. Janë Jezusët e vegjël të sotëm.

Pra, t’i thuash “po” Princit të Paqes, do të thotë t’i thuash “jo” luftës, çdo lufte, vetë logjikës së luftës, udhëtim pa cak, humbje pa fitues, çmenduri pa justifikime – vuri në dukje Papa gjendjen aktuale, në të cilën ndodhet bota. – Por për t’i thënë “jo” luftës, duhet t’i thuash “jo” armëve. Mbasi, nëse njeriu, zemra e të cilit është e paqëndrueshme dhe e plagosur, mban mjete vdekjeje në duar, herët a vonë do t’i përdorë. E si mund të flasim për paqe, nëse rritet prodhimi, shitja dhe tregtia e armëve? Sot, si në kohën e Herodit, komplotet e së keqes, që i kundërvihen dritës hyjnore, lëvizin nën hijen e hipokrizisë dhe të fshehjes: sa masakra të armatosura ndodhin në heshtje shurdhuese, pa dijeninë e shumëkujt! Populli, që nuk do armë, por bukë, që lufton për të ecur përpara dhe për të kërkuar paqen, nuk e di sa para publike përdoren për armatim. E pra, ai duhet ta dijë! Duhet folur, duhet shkruar për të, që t’i dimë interesat dhe fitimet të cilët i lëvizin fijet e luftërave.

Isaia, i cili profetizoi Princin e Paqes, shkroi për një ditë kur “një komb nuk do ta ngrejë më shpatën kundër një kombi tjetër”; për një ditë, në të cilën njerëzit “nuk do të mësojnë më artin e luftës”, por “do t’i shkrijnë shpatat e tyre dhe do t’i bëjnë parmenda e shtizat e tyre do t’i shndërrojnë në drapinj” (2.4). Me ndihmën e Zotit le të bëjmë çmos që ajo ditë të afrohet! – kërkoi Françesku, duke përmendur më pas vendet e planetit, më të përflakura nga konfliktet.

U afroftë në Izrael dhe Palestinë, ku lufta trondit jetën e atyre popullsive. I përqafoj të gjithë, në veçanti bashkësitë e krishtera të Gazës dhe të gjithë Tokës Shenjte. Kam në zemër dhimbjen për viktimat e sulmit të dhunshëm të 7 tetorit dhe përsëris thirrjen e ngutshme për lirimin e atyre që janë ende peng. Lutem të marrin fund operacionet ushtarake, me pasojat e tyre të frikshme të viktimave të pafajshme civile dhe të korrigjohet situata e dëshpëruar humanitare duke lejuar mbërritjen e ndihmave. Mos vazhdoftë ushqimi i dhunës dhe i urrejtjes, por të zgjidhet çështja palestineze, përmes dialogut të sinqertë dhe këmbëngulës ndërmjet palëve, të mbështetur nga një vullnet i fortë politik dhe nga ndihma e bashkësisë ndërkombëtare.

Mendimi im shkon më pas te popullsia e Sirisë së martirizuar, si dhe tek ajo e Jemenit, që vijon të vuajë. Mendoj për popullin e dashur libanez dhe lutem që së shpejti të gjejnë stabilitet politik dhe social.

Me sytë e ngulur te Krishti Fëmijë, kërkoj paqe për Ukrainën. Ta përtërijmë afërsinë tonë shpirtërore dhe njerëzore me popullin e saj të munduar, që me mbështetjen e secilit prej nesh ta ndjejnë konkretësinë e dashurisë së Zotit.

U afroftë dita e paqes përfundimtare ndërmjet Armenisë dhe Azerbajxhanit. U inkurajoftë nga vazhdimi i nismave humanitare, kthimi i të shpërngulurve në shtëpitë e tyre lirisht dhe në siguri si dhe respekti i ndërsjellë për traditat fetare dhe vendet e kultit të çdo bashkësie.

Të mos harrojmë tensionet dhe konfliktet që tronditin rajonin e Sahelit, Bririn e Afrikës, Sudanin, si dhe Kamerunin, Republikën Demokratike të Kongos dhe Sudanin e Jugut.

Ardhtë dita kur lidhjet vëllazërore në gadishullin Korean do të forcohen, duke hapur shtigje dialogu dhe pajtimi që mund të krijojnë kushtet për paqe të qëndrueshme.

Biri i Zotit, që u bë Fëmijë i përvujtë, frymëzoftë autoritetet politike dhe të gjithë njerëzit vullnetmirë në kontinentin amerikan, që të gjenden zgjidhje të përshtatshme për të kapërcyer mosmarrëveshjet sociale dhe politike, për të luftuar kundër formave të varfërisë që fyejnë dinjitetin e njerëzve, për t’i rrafshuar pabarazitë dhe për të përballuar fenomenin e dhimbshëm të migrimit – vijoi Ati i Shenjtë.

Nga Shpella e Betlehemit, Foshnja na kërkon të jemi zëri i atyre që nuk kanë zë: zëri i të pafajshmëve, që vdiqën për mungesë uji dhe buke; zëri i atyre që nuk gjejnë punë ose e kanë humbur; zëri i atyre që detyrohen të largohen nga atdheu në kërkim të një ardhmërie më të mirë, duke rrezikuar jetën e tyre në udhëtime sfilitëse dhe në mëshirën e trafikantëve të paskrupullt.

Vëllezër dhe motra, – iu drejtua Papa besimtarëve, që e kishin mbushur plot Sheshin e Shën Pjetrit – po afron koha e hirit dhe e shpresës së Jubileut, e cila do të fillojë pas një viti. Kjo periudhë e përgatitjes është mundësi për kthimin e zemrës; për t’i thënë “jo” luftës dhe “po” paqes; për t’iu përgjigjur me gëzim ftesës së Zotit që na thërret, ashtu siç profetizoi Isaia, “për t’u sjellë lajme të mira të varfërve, / për të lidhur plagët e zemrave të thyera, / për të shpallur lirinë e skllevërve, / për lirimin e të burgosurve (Is. 61,1).

Këto fjalë u përmbushën në Jezusin (shih Luka 4:18), që lindi sot në Betlehem. Ta mirëpresim, t’ia hapim zemrat Atij, Shëlbuesit, Princit të paqes! – me këto fjalë e përfundoi Papa Françesku mesazhin Urbi et Orbi.  

Në përfundim, të gjithë atyre, që morën bekimin e tij apostolik, edhe përmes mjeteve të komunikimit, Ati i Shenjtë u dha ndjesën e plotë sipas normave të zakonshme të Kishës Katolike, që parashikojnë pendesën e rrëfimin e mëkateve.