Nga Illo Foto-Nju Jork/
Shpopullimi i fshatin ne favor te qytetit, ka qene nje fenomen i natyrshem , qe ka rrjedhur nga zhvillimi industrial dhe nga reduktimi i resurseve natyrore te fshatit. Ka ndalur hemoragjia fshat – qytet ? Ne mos ka ndalur , shkohet drejt saj , me hapa te sigurte . Shpopullimi i fshatit shqiptar eshte i vonuar ne kohe. Ka specifiken e vet si fenomen demografik.
Shqiperia dhe qyteti shqiptar ka pesuar dy tronditje te medha demografike.Pas luftes boterore dhe gjat saj , shume fshatra, vecanerisht nga jugu ,u cvendosen ne qytete dhe kryesisht ne Tirane . Ky eshte shpopullimi i pare i fshatit , qe nga 80 %e solli popullsine fshatare ne 50 % . kjo periudhe perkon me industrializimin europjan, qe vazhdoi 200 vite.
Tronditja e dyte , shume me e madhe ndodhi ne vitet 90 te shekullit kaluar. Krahas emigrimit biblik, u shperngulen masivisht fshatrat dhe qytetet e veriut drejt qyteteve te Shqiperise dhe, kryesisht drejt Tiranes. Ne tronditjen e pare Tirana, nga 100 mije banore arriti ne 300 mije. Ne tronditjen e dyte, nga 300 mije, arriti nje milion perfshire dhe Kamzen , Bathoren etj .Ne nje popullsi me 3 miloin, kryeqytet me 1/3 , perben ngarkese te madhe , per biznesin prodhus .
Procesi eshte me i gjere dhe me i komplikuar se vetem statistike , qe pasqyron perqindjen e popullsise fshatare dhe qytetare , ne raport me totalin e popullsise. Shperngulja prej venbanimit ku ke lindur femije dhe ke varret e te parve, perben nje nga dhembjet me te medha shpirterore . Refugjatet jane pjesa me e dhimbshme e luftes.
Sejcila familje emigratore shkruan nje faqe krejt origjinale , ne historine e dhimbshme emigratore te cdo kombi . Shqiperia ka histori te dhimbshme te ketij fenomeni ,sepse ka % me te madhe te popullsise , qe jeton jasht kufive te shtetit meme.
Shume koncepte , per jeten dhe punen ne fshat kane ndryshuar rrenjesisht . Ndryshimet e jetes dhe punes ne fshat ndryshuan , qysh me lindjen e kapitalizmit . Ne gjysmen e dyte te shekullit 20 , ne boten perendimore u zhvillua revolucjoni i gjelber , qe koincidon me zhvillimin gjeresisht te shkencave gjenetike dhe aplikimet e shkencave kimike, ne prodhimin bujqesor . Nevojat per fuqi puntore ne bujqesi u reduktuan dhe ne qytet u rriten . Filloi shpopullimi i dyte fshatit , drejt qytetit , por resurset e fshatit u zevendesuan nga triumfi i revolucionit te gjelbert.
Fshati i shpopulluar shqiptar le resurse te pa cfrytezuara , sepse shpopullimi i fshatit nuk u krye per revolucion te gjelbert , por per mbijetese . Duhen gjetur menyra te reja , qe keto resurse te riaktivizohen . Kete e bejne politikat ekonomike te shtetit dhe nismat , qe mund te marrin vete te pa punet .
Nevojat e industrise per pune , kane nje kufi . Shkencetaret ekonomiste , ka shume kohe , qe u bien kambanave te alarmit , per punesimin e reduktuar ne qytete . “Krizae sotme , nenvizojne shkencetaret , eshte krize e punesimit “ . Perbersit e punesimit jane te lidhura kryesisht me biznesin prodhus , me shpopullimin e fshatit dhe me emigracionin. Kembanat e alarmit te shkences , duhet te degjohen, nga populli dhe nga politikaberesit . Kur njeri prej tyre nuk i perputh deshirat dhe veprimet me tendencen , qe rekomandon shkenca , ndodhin shperthime , qe jo gjithmone shkarkohen ne vetvrasje dhe kriminalitet, por gjejne edhe rrugezgjidhje te qendrushme .
Ne kete shkkrim , nuk mund te prek te tere keta perbares te faktorit krize dhe punesim , por do te perqendrohem te shpopullimi i fshatit shqiptar .
Te dhenat demografike shqiptare , i po i jap ne nje tabele:
Vitet Popullsisia gjithsejt nga kjo fshatare fshatare ne %
1923 814.400 615.520 80
1930 833.600 666.880 80
1950 1.218.900 731340 60
2001 3.373.734 1.868 .671 50
2010 3.350.000 1.885.000 53
2012 2.815.749 1.323.402 47 (Cenzusi)
Censusi na beri me beje me dije , qe per here te pare ne historine e vendit , popullsia qytetare eshte me shume se gjysma e popullsise totale .
Nga sa vene re njerzit ne teren, popullsia fshatare eshte edhe shume me pak se sa e sakteson censusi . Ka fshatra , qe jane braktisur totalisht dhe shume fshatra , qe banohen nga pak te moshuar . Gazetari Marin Mema , ne rubriken e famshme te tij “Shqiperia tjeter “, ka pershkruar shume fshatra te thella malore , qe ndodhen teresisht te boshatisur , ose ne prag te shpopullimit total .
Ne nje rrast gazetari Mema , pasi udhetoi me kembe disa ore , arriti ne nje fshat , qe ka qene mbi 100 shtepi , por aktualisht banohej nga 2 cifte pleq , ne moshe extreme . Ne nje rrast tjeter , duke ushetuar , po ne kembe , Marini na pershkruan nje fshat , qe ka pasur mbi 150 shtepi dhe ka gati nje dekade , qe nuk ka as nje kembe njeriu . Natyra ne kete fshat ishte egersuar totalisht . Ndonje mace , qe dikur e paten lene ikanjaket , ishte kthyer ne egersire . Kishin mbetur edhe disa kuaj , qe ishin kthyer totalisht ne te eger . Kuajt nuk mund t’i kapje dhe ishin teresisht agresive , nje lloj si kuajt ne rezervatin e Divjakes . Terbimi flores dhe faunes , eshte kujtese , per banoret qe ikin , se aty mund te zhvillohen me sukses ferma me kuaj , qe kudo dhe kurdohere , kerkohen nga tregu , per sherbime te shumaneshme .
Keto fakte dhe deshmite e tjera te njerzve , qe kane lidhje me fshatin , te krijojne bindjen , se popullsia fshatare eshte me pak se sa shenon cenzusi . Per te qene afer ketij realiteti , ju drejtova ekonomistit te vjeter Dr. Polo Cakalli i cili ka punuar me perkushtim ne profesionin dhe aktualisht eshte mbi 80 vjec . Doktoraturen e ka mbrojtur , per statistike .
Dr. Polo ka studjuar strukturen moshore te banorve te fshatit aktual shqiptar . Kete nuk e ka bere se ja ka kerkuar kush , por per kuriozitet profesional . Strukturat moshore , te disa fshatrave tipike, i ka perpunuar matematikisht dhe i ka rezultuar , se per nje strukture moshore normale , popullsia fshatare rezulton nen 30 % te popullsise totale te vendit .
Simbas studimit te Polos , qe i besoj teresisht , popullsia fshatare , ne cenzusin , rezulton realisht te jete 840 mije e konvertuar ne moshen normale , qe i pergjigjet 30 % fshataresi, krahasimisht me popullaten totale shqiptare . Sic shifet , nga shifrat , per 85 vjet fshataresia mbete me e madhe se sa gjithe popullsia e vitit 1930 ,1950 e me tutje , qofte dhe ne 2012 , kur fshataresia , si numur mbetet posht niveli 50 % .
Gjykuar nga popullsia me e madhe fshatare , qe i perket vitit 2010 , baraz me 1.885 mije dhe numurit te studimit “Cakalli “ , ne 2012 , prej 844 mije , rezulton se ne fshat jane shperngulur , jo me pak se 1 milion njerez . Aktualisht ne fshat , ka 1 milion njerez/resurse te pa cfrytezuara .
Ne vende te tjera te botes , fshati eshte shpopulluar , por resurset jane shfrytezuar . Me termin njeri /resurs , kam parasysh , resursin natyror , qe plotesojne kerkesat normale jetesore te nje njeriu te vetem. Ne rrast se themi , qe papunesia sot eshte 20 % , kuptohet se duhen te gjendeen 600 mije resurs /njeri . Ku do punesohen keta njerez , qe konsiderohen te ardhur nga fshati , ose jane shtesa natyrale? Rezervat e sigurta jane vetem ne fshatin e shpopulluar . Atje ku resurset kane 24 vite , qe flene .
Perpjekjet per te shfrytezuar resurset e fshatit nuk kane munguar . Refugjatet e riatdhesuar kane ngritur ferma , ne fshat ose ne periferi te qyteteve . Vec fermes se famshme te Dhimo Kotit , ne Xare , ekonomisti Artur Dojaka dhe bashkepuntoret e tij , kane ngritur nje ferme me 200 lope te rendimentit te larte , ne periferi te Kavajes . Teknollogjia dhe lopet jane importuar nga Izraeli .
Gjithcka , per kete ferme te mbrekullushme , e ndoqa , ne nje emision televiziv, kur isha ne Tirane . Simbas asaj , qe pashe dhe degjova , ferma eshte nje fabrike e gjalle , qe puneson shume njerez qytetare , duke ju krijuar te ardhura normale , per jetese . Reportzhe te ngjashme degjova , per emigrante , qe kane ngritur ferma me dhi rrace te importuara nga Svicra , Franca dhe Anglia .
Te tilla ferma jane ngritur, ose jane ne proces , ne Erseke , Lunxheri , Kurvelesh , Picar etj .Nisma e tyre eshte shume produktive , ne rrast se do te arrijne , te ndertojne nje industri perpunuse , per export te ketyre artikujve shume te kerkuar nga tregu boteror . Italianet , grekrit , spanjollet , madje dhe maqedonsit , jane shume te avancuar . Ata nuk dine te punojne bulmetrat me mire se ne , por i prodhojne te certifikuar . Kjo u jep mundesine te operojne ne c’do treg . Rrasti i Dhimo Kotit , Artur Dojakes dhe te ngjashem me ta, jane per te pershendetur , jo vetem per teknollogjine e larte te prodhimit , por dhe certifikimin e prodhimit bio .
Disa blloqe frutikulture , ullishtore dhe vreshta te reja , jane per t’u pasur zili , por jane pak . Pjesa me e madhe e zones te pjerrte kodrinore duhet te kthehet me te tille blloqe frutikulture dhe aty ku e lejojne kushtet , te behen ullishtore. Ne blloqet e frutikultures mund te punesohen shume qytetare . Kam dy vrejtje te perseritura per blloqet e frutikultures . Autoritetet bujqesore nuk duhet te japin lishenca , qe te mbillet frutikultura ne fushe , por vetem ne vende te pjerrta . Nje bllok frutikulture ne fushe , eshte aq i kundraligjshem sa dhe godinat pa leje . Ne pikun e prodhimit , fermeret ankohen per mungese tregu . Pronaret e blloqeve te mollve ne Amerike , kane ne shtepi nje puniste shume te thjeshte , per prodhimine lengut te molles , natyrisht te certifikuar .
Kjo punishte eshte nga me te thjeshtat , qe mund te marre mendja njerezore . Nje prese e zakonshme me dru dhe nje rrjete nailoni , ku vendosen mollet , qe nuk jane per treg , qe lihen nen prese te shtrydhen . Natyrisht amballazhohet ne ene starndart dhe hermetike . Shitja e lengut te molles ka vlere me te larte se vete mollet e tregut .Keto te dhena i jep televizioni amerikan , ndersa televizioni shqiptar , u le shume pak vend problemeve ekonomike .
Konkluzioni eshte i qarte : Nuk mund te kerkohen zgjidhje ekonmike ne Shqiperi , pa llogaritur jo vetem interesat , por dhe perspektiven e fshatit shqiptar malor dhe te bujqesise te tij . Nuk pretendohet te ripopullohet fshati i braktisur . Kjo nuk ka per te ndodhur , por ne vend te fshatit tradicional , te ndertohet nje ferme e thjeshte , me kerkesat kohore , ne teknollogji dhe ne perpunim te prodhimit . Te dy fenomenet , shpopullim dhe ripopullim nuk kryen me urdher dhe nuk drejtohen nga kerkush. Jane fenomene spontane , por qe shkaketohen nga arsye madhore dhe drejtohen nga dora e pa dukshme e tregut te punes .
Ripoullimi eshte me i lehte se shpopullimi , sepse ai , qe mendon te ngreri nje ferme ne malesi , pergatit plan-biznesin dhe e ndjek me gjakftoftesi . Malesia ka aq resurse sa ka , biznesi kesaj situate duhet t’i pershtatet . Pretendimet , se ne c’do fshat duhet te kete rruge te shtruara , perben nje lluks . Do te kete fshatra , qe duhet te mbeshteteen ne traditen fshatare , te jeteses , te komunikacinit dhe te teknollogjive tradicionale prodhuse . A nuk mjafton fakti , qe ne Amerike dhe Australi , blegtoria nomade perben nje dege te rendesishme te blegtorise kohore ? Rentabiliteti i punes varet nga rendimentet e prodhimit dhe aplikimi i teknollogjive bio , qe ka cmime favorizuse .
Qytetet shqiptare , kane tradite te hershme te zhvillimit bujqesor , nga banoret qytetare . Te tera qytetet e Shqiperise kane pasur lagje bujqesore , zakonisht quheshin “Stan “ . Te tilla lagje kane pasur Kavaja, Korca , Gjirokastra . Qytetet Shkoder , Fier , Lushnje , nuk dallonin ku mbaronte qyteti dhe ku fillonte fshati . Kete tradite , regjimi para ardhes e perforcoi me ish fermat shteterore te qyteteve . Ne c’do qytet kishte ferma , qe gjeneronin , perkrah fabrikave .Ne ish fermat socialiste , punesohshin nje numur jo i vogel qytetaresh .
Nuk kemi pse ecim ne boshlek . Pervoja eshte e konsoliduar . Te ndertosh veprimtari bujqesore ne qytet , ose nga zgjatimi i tij , sot eshte plotesisht e mundur . Kemi sherbim te rregullt transporti publik dhe puntori mund te realizoi detyrat , pa sforcime fizike , duke marre parasysh , qe bujqesia e sotme eshte e mekanizuar ne nivel te mjaftushem . Problemi i fermezimeve te vogla , si ky qe vume ne dukje sot , lidhen me investiem te vete sipermarrsve dhe ky mund te emerohet programi afatmesem i fermezimit dhe punesimit . Pervetesimi i Ultesires bregdetare , eshte e te njejtes natyre , por kerkon nderhyrjen e Shtetit , qe do te realizoi nje program shume te kushtushem te menazhimit te ujrave siqperfaqesore . Kur te dy keta programe do te vihen teresisht ne jete, Shqiperia do te jete ne balle te shteteve te Ballkanit , per nga niveli i GDP se.
Problemi fshatar , gjithnje ka qene ekuacion, perpara te gjithe ndryshimebe politike . Beteja e politikes nuk quhet e fituar, po qe se nuk zgjidhet problemi i fshatit. Sot dhe ne te arthmen njerzit e ditur do te jene te kufizuar . Me i dituri do te jete ai , qe perdor me shpejt dhe me sakt butonat e iPonit . Nuk ka nevoje per te vrare mendjen , per shume dituri.Teknollogjia i ka hequr njeriut barret e renda jetesore, i kursen kohen , per t’i sherbyer vetes , familjes, shoqerise.Disa thone se teknollogjia moderne ka shkurtur vende pune . Ne aparence keshtu duket , por nuk qendron realisht keshtu , sepse vendet e punes , qe jane shkurtuar ne teknollogjine e vjeter , jane shtuar me operatore te rinj , qe ne analize te fundit , ekuacioni nuk ndryshon . Jeta vertetoi teorine shkencore , te mbeshtetur nga Obama , qe krizen e amortizon biznesi prodhus dhe rritja e konsumit . Keto jane faktoret , qe Amerika e kaloi krizen , me me pak dhimbje se sa Europa.
Illo Foto / Studjus ne NY – Shkurt 2015