HISTORI-FILANTROPI KORÇAR, THOMA TURTULLI…..

 

Nga Vangjel SIMAKU /

Dikur e njihnin të gjithë. Sot pak njerëz në Korçë e jashtë saj dinë   për të.Ai ishte një nga filantropët më të mëdhenj që ka nxjerrë kombi shqiptar,  shëmbull që duhet ndjekur edhe sot nga kushdo.Ishte bamirësi që i dhuroi Korçës, qytetit më të kulturuar të Shqipërisë: bibliotekën , kinemanë, liceun, spitalin dhe jetimoren. Filantropi që shpëtoi nga vdekja e sigurt me dhjetra njerëz, por nuk shpëtoi dot vetveten prej saj. Ishte ai që pergatiti pajën e shumë familjeve të vobekta korçare dhe fitoi dashurinë e simpatinë e mijëra zemrave. Por sistemi i kuq monstruoz , u soll egërsisht me familjen Turtulli.  Kur varrezat e Korçës u zhvendosen nga kisha e Shën Mërisë, u prish në mënyrë barbare varri monumental i kësaj familje të shquar dhe eshtrat e Filantropit të Madh nuk dihet ku perfunduan. Urrejtja patologjike e Enver Hoxhës ndaj kësaj familje,  bëri që një nga filantropistët më të njohur e të mëdhenj në Ballkan e më gjerë,  Thoma Turtulli – të mos ketë sot as varr.

Thoma Turtulli ishte me origjinë nga Vithkuqi,  dikur një qytet i madh  me shumë lagje, kisha e shkolla, që rivalizonte për nga përparimi vetë Voskopojen. Por njësoj,  si Voskopoja dhe Vithkuqi u dogjën dhe u grabitën  tre herë. Zjarrvënësit ishin po të njëjtët.

Familja Turtulli u zhvendos në Korçë dhe  bëhet një prej famijeve më të njohura tregetare të kohës. Thoma Turtulli e kompania e tij zhvillonte tregëti me Durresin , Shkodrën, Tiranën, por edhe me Selanikun, Manastirin e Stambollin .

Shumë shpejt ai iu përkushtua punëve të mëdha filantropike, për ta bërë Korçën , shëmbull të një qyteti europian .

Kështu në qytetin e Korçës më 25 dhjetor 1927-ë, çeli dyert kinemaja “Majestic” , një La Scala e vogël në zemër të qytetit. Kjo kinema e bukur u ngrit nga Kompania Anonime Shqiptare ” Cinemato ” , e krijuar prej Thoma Turtullit e miqëve të tij.

Ai i dhuroi qytetit arsimdashës të Korçes, bibliotekën, duke parë etjen e madhe për dije të korçarëve. Në qytetin tonë e rreth tij, ekzistonin shumë libra nga bibliotekat e dikurshme të Voskopojës ,Vithkuqit e vetë Korçës si dhe të sjella dhe nga shoqëria ” Vatra ” e SHBA-ës. Kështu që biblioteka e bukur e Korçës, e inauguruar më 1930-ën, numuronte rreth 30000-ë libra, asaj kohe .

Korçës së kulturës biri dhe filantropi i madh, Thoma Turtulli i dhuroi edhe, liceun këtë vatër dije,  brenda e jashtë Shqipërisë.

Kurse spitali i qytetit u inaugurua me 1934-ë.

Pas përfundimit të tij bashkëshortja e Thoma Turtullit, Athinaja,  i dhuroi shtetit 40.000 franga ari për ndërtimin e shkollës industriale. Mbreti Zog e dekoroi zonjën Athina Turtulli me ” Urdhërin e Skënderbeut “.

Thuhet se Thoma Turtulli ndiqte vete punimet për ndërtimin e spitalit dhe atje u sëmur nga bronkopneumonia. Me gjithë  përpjekjet e jashtëzakonshme të mbretit Zog, i cili solli enkas nga Selaniku mjekët më të mirë, ai nuk shpëtoi dot.

Veprat e këtij bamirësi të madh edhe sot shkëlqejnë në Korçën tonë dhe janë shprehje e frymës evropiane që mbolli në këtë qytet,  Thoma Turtulli e filantropë të tjerë me emër.