Ornela Radovicka
Qëndra Albanologjike A. Bellusci mbi Gjuhën dhe Kulturën Arbëreshe/
Nga data 18-21 Korrik në Prishtinë u mbajt Seminari mbi gjuhën shqipe në diasporë. Pata rastin të marrë pjesë në këtë seminar. Në këtë Seminar fjalën e hapur e mbajti kryeministri Z, Albin Kurti. Në ditët në vazhdim morën pjesë Zv kryeministria e Kosovës z.Donika Gërvalla, Ministria e arsimit të Kosovës Arbërie Arbërie Nagavci, Ministria e arsimit të Shqipërisë Orgeta Manastirliu. E vetmja që zuri në gojë dhe foli me shumë dashuri dhe me një dashuri të veçantë ishte Zv Kryeministra z. Donika Gërvalla. I shkëlqenin sytë dhe mu ngroh shpirti kur foli për arbëreshët. Asnjë fjalë dhe as i përmendi fare arbëresshët Ministria e arsimit të Shqipërisë zonja Ogerta Manastriliu . Mendova se dy fjale do ti kishte harxhuar duke konsideruar faktin se në Tiranë egziston një Qendër për arbëreshët; Qendra e Studimeve dhe Publikimeve drejtuar nga Prof Diana Kastrati.
Një Qendër që arbëreshët u gëzuan deri diku kur shteti mëmë ua ngriti. Por ndoshta Manastirliu e ka harruar, sepse kanë kohë që arbëreshët nuk po i presin e përcjellin në atë Qendër, ku në mënyrë dinjitoze arbëreshi di të rrëfejë atë punë të madhe për artin, kulturën, arkitekturën e, por i nxjerrin shetitje nëpër rrugët e Tiranës, sepse Arbërsh i barabartë : Kostum dhe o bukura More” Ah sa shumë është rrudhur e tkurrur i shkreti arbërsh..!
Le të kthehemi te seminari. Kishin ardhur në këtë 160 mësues nga e gjithë diaspora. Një numër i konsiderueshëm mësuesish të cilët haseshin çdo ditë me vështirësi të ndryshme. Europa, siç e dimë të gjithë është e përbashkët dhe e lirë disi vetëm në atë aspektin e saj fizike me një lëvizje të përkohshme, me një shpërngulje të një sistemi burokratik, i cili ndryshon nga shteti në shtet, dhe me të drejta jo të njejta.Një fëmijë i diasporës që lind në Greqi në Itali nuk ka të drejta me atë fëmijë i disaporës që është në vendet Skandinave. Ose më mirë të themi të drejtat janë fakoltative, që do të thotë: Ke të drejtë, por prit “gomar të mbij bar”, kalojnë edhe dekada dhe ky bar nuk mbin kurrë. Për këtë një respekt nga ana ime iu kalon atyre mësueseve vullnetare që punojnë me mundime, sakrifica, që nuk është bërë azgjë për to deri më sot, por si heronjë të vërtetë kërkojnë të mbajnë gjallë gjuhën shqipe në botë. Sakrificat e tyre minimizohen në fjalën e madhe “ Mësuese” .
Do të ishte mirë që mësueset tëcilat paguhen me lekët e gjithë Europës prej shteteve Europiane, ti ndihmonin mësueset e tjera që nuk kanë këtë privilegj me trajnime falas nëpërmjet rrjetit për mësueset e diasporës si edhe duke i ndihmuar me materiale didaktike.
Ana organizative kishte patur disa” Të meta” sepse nuk kishin ardhur të gjithë. Shkak i datave.
Struktura e Seminarit. Sipas mendimit tim koha ishte e mjaftueshme për diskutim dhe ajo që ishte e rëndësishme të jepej mundësia mundësi të bisedoje në mënyrë të drejtpërdrejtë me Zv Kryeministre Gërvalla apo me dy ministret Homologe të shtetit Shqiptar dhe Kosovar.
Organizimi nëpër salla ishte më së miri pa konfuzione, dhe mikpritja ajo Kosovare që japin më të mirën e mundshme, dhe jo vetëm por edhe të jepej mundësia ta kaloje në mënyrë sa më të kulturar, qëndrimin në Kosovë duke për të promovuar kështu edhe Kosovën e dashur, por këtë temë do ta lë në artikullin tjetër.
Le të kthehemi tek Seminari.
Shkova në këtë takim jo si mësuese, por për një projekt mbi arbëreshët.
Po pse zgjodha Diasporën do thotë dikush?
Kisha provuar me parë lidhje me Shqipëri dhe Kosovë dhe azgjë nuk u bë.
Shansi fundit e pash me Diasporën kur nga diaspora Lidhja e Krijuesve dhe poetëve në Mërgatë kryesuar nga Kryetari i tyre Musa Jupolli, Sekretari Mentor Thaci, Koordinatori i gjuhës shqipe në Zvicer Vaxhid Sejdiu, Prof dhe hulumtuesi Hayir Mehmeti, Mësuesët Bashkim Halilaj e shumë mësues të shkollave në Diasporë, nën drejtimin e mikut të arbëreshëve dhe anëtar nderi të Qendrës sonë Rexhep Rifati erdhën në Kalabri për orën e tyre Letrare. Ata me një mendje u treguan të gatshëm dhe menjëherë u hodhëm në “kantjerë”
Dy fjalë mbi projektin
Projekti: Të shpëtojmë arbërishten dhe të pasurojmë gjuhën shqipe.
Kohë zgjatja: Viti akademik; Tetor 2024 deri në Maj 2025
Qëllimi i projektit: Të pasurojmë leksikun mbi gjuhën arbëreshe, të njohim historikun dhe kulturën arbëreshe në kurrikulat shkollore, por edhe të përhapim historinë shqiptare tek vëllezërit tanë arbëresh.
Objekti: Koordinimi dhe binjakëzimi i dy shkollave: Ungra\ Lungro në Kalabri, me një popullsi arbëreshe numëri i të cilëve arrin mbi 80% dhe shkolla shqipe e diasporës në Zvicër
Në specifikën e saj ky projekt përmbledh;
A)Mësuesit dhe nxënësit e diasporës
Arbërishtja e deklaruar nga UNESKO si gjuhë ne rrezik. Dija dhe ndërgjegjja për gjuhën, mbi gjuhën, si dhe kulturën arbërshe ,të ecin në mënyrën paralele me dijen dhe ndërgjegjen për gjuhën shqipe.
Të pasurojnë leksikun me arbërishten
Spastrimi i gjuhës arbëreshe nga ndikimet e huaja, dhe aty ku nuk arrihet me arbërishten, të pasurohet me shqipen!
Të njihen me historikun, kulturën, artin, arkitekturën, e vëllezërve arbëresh.
Të promovojmë për hapjen e pikave të tjera të Mësimit arbëresh në kurrukulat shkollore të ngulimeve arbëreshe.
Të krijohen akorde bilaterale midis shtetit të Kosovës apo Shqipërisë për trainim intensiv si fillim të disa mësuesve madre lingua arbëreshe për të nisur e krijuar një armatë mësuesish për arbërishten që të vijë duke u përmirësuar deri në pajisjen e tyre me një licencë.
B) Mësuesit dhe nxënësit arbëresh
– Dija dhe ndërgjegjja për sensibilizimin e mësimit të gjuhës, dhe kulturës arbëreshe, por edhe të njohim kulturën, historikun e rrënjëve të të parëve tanë.
– Të pasurojmë leksikun në arbërisht
– Spastrimi i gjuhës arbëreshe nga ndikimet e huaja, dhe aty ku nuk arrihet me arbërishten, të pasurohet me shqipen me ndihmën e vëllezërve shqiptarë në diasporë.
Materiali didaktik
Arbëreshët vënë në dispozicion
Dy volumet mbi Alfabetizzazonit
Arbërisht Përse Jo?
Fjalorin arbërisht të Emanuele Giordano në PDF
Paradokse që ndeshim midis Vullnetit të arbëreshëve në përdorim të arbërishtes në istitucionet italiane, dhe istitucioneve linguistike mbi gjuhën dhe kulturën arbërshe
Nëse Instituzionet italiane, për të folmen arbëreshe vënë në përdorim termin“gjuhë arbëreshe”, paradokaslisht kemi Istitucionet mbi e për arbëreshët mbi gjuhën dhe kulturën e tyre në Itali Kalabri, Napoli, Bari, Venezia, etje Vazhdojnë ta konsiderojnë Arbërishten varjantë apo dialekt të shqipes.
Katedra e Universitetit të Kalbrisë ende e pa qartë apo JO trasparent mbi kategorizimin e kësaj çështje. Nëse mbështet projektin Arbërishte Përse Jo, dhe në fund të kopertinës shkruan “ Kurs në gjuhën shqipe” nuk arrijmë ta kutpojmë këtë “ Sfinks” të pozicionit të saj apo këtë “ Gioco di parole”
Nuk ka një pozicion të qartë nga palët akademike, dhe këtë e shohim në simpiozumin e fundit kryer nga Katedra e Universitetit të Napolit ku Gjuha arbëreshe nuk është një gjuhë më vete, por trajtuar nga ata një dialekt, apo varjant i gjuhës shqipe?!
Kjo situatë, herë i një pozicioni i paqartë, herë dualistik i këtyre istitucioneve dhe akademikëve sjellë një situatë amorfe e paradoksale dhe herë penguese.
Kush janë këto pengesa?
A) Na ofrohet ligji i cili jep të drejtën për mësimin e gjuhës arbëreshe, por nuk kemi një mbështetje nga ana akademike për këtë ligj, sepse mbështesin gjuhën shqipe dhe jo vullnetin e arbëreshëve
B). Sot bota arbëreshe nuk ka ende një gjuhë të zytarizuar, një gjuhë të njëhësuar. Bota akademike ende nuk ka bërë as unifikimin e 52 ngulimeve. Kisha arbëreshe këtë problem e ka zgjidhur që në 1968 duke e përkthyer në arbërisht. Ernest Koliqi e ka quajtur këtë vepër aktin më të vështirë dhe më madhor deri në atë kohë që arbërishët bënë për gjuhën e tyre.
C)Nëse ligji jep mundësinë për mësimin e arbërishtes, paradaoksi qëndron se nuk ka mësues mbi gjuhën dhe për gjuhën arbëreshe, dhe se Katedrat mbi gjuhën dhe kulturën arbëreshe nuk kanë në auditoret e tyre asnjë student me profil mësues arbërishte. Shkurt:Nuk egzistojnë katedra të mirëfillta, ku të “fabrikohen” mësues për gjuhën arbëreshe.
Një paradoks i madh qëndron në mos kompatibilitetit\ Mos përputhja midis Katedrave të gjuhës dhe kulturës arbëreshe në Kalabri, Napoli, etje, dhe vullnetit të arbëreshëve në Molise, në Sicili, në Puglia, Kampania, apo në mënyrë të veçantë arbëreshët e 70 shoqatave arbëresheve që gjenden sot në Kalabri të udhëhequr nga dy federatat FAA dhe UNIARB përfaqësuar nga drejtuesti e tyre Damiano Guagliardi dhe Italo Elmo, të cilët kanë shprehur vullnetin e tyre duke konsideruar të folmen e arbërishtes si Gjuhë dhe jo si një dialekt të gjuhës shqipe, siç vazhdohet të konsiderohet nga bota akademike. Arbërshet ende janë në pritje në kthimi i arbërishtes në normë si gjuhë zyrtare në përdorimin e saj në katedrat e gjuhës dhe kulturës arbëreshe, ashtu siç e përcakton edhe ligji.
Një paradoks krijon në vetvete edhe Ligji 488\99, kur vendos klauzolën si tutelë (si mbrojtje) vetëm shtatë krahinat me popullsi mioritare historik arbëreshe.
Gjuha arbëreshe dhe përdorimi i saj në shtyp në Kalabri.
E vetmja gazetë në Kalabri që funksionon sot në Arbërisht është Jeta Arbëreshe me Profesor Agostino Giordano,.
Rai Calabria nëpërmjet Gazetës Ufficiale 121 i jep mundësi arbëreshëve t’iu ofroi shërbime radiofonike si dhe programe televizive në arbërisht
Kush është risia që sjellim për herë të parë në këtë seminar?
Risia qëndron tek Akordi i vënë në zbatim për një projekti të përbashkët, mbi mësimin e gjuhës arbëreshe në kurrikulat shkollore, gjë e cila bëhet për herë të parë midis një shkolle arbëreshe në Kalabri dhe një shkollë të diasporës në Zvicër.
Në sallën ku duhet të flisja për bashkpunim arbëreshët me diasporën, pata fatin të kem në krahë një Përfaqësues të Ministrisë së arsimit në Kosovë z. Hamdi Reqica. Nuk e njihja u pamë vetëm në ato sekuenca, dhe nuk fola asgjë më tepër. Kam kohë që as nuk zë më në gojë “ Privatisht” individ në njoje që jep rasti, dhe as nuk po shkoj të trokas apo t’iu them na ndihmoni që këta arbëresh mos të asimilohen arbërshët
Sepse ai që do të të ndihmjë aftrohet dhe ofron ndihmën e tij. E tillë më ndodhi edhe më këtë përfaqësues Z. Reqica, i cili u afrua, dhe ofroi bashkpunim dhe mbështetje brënda mundësive të tyre mbi këtë projekt duke më thënë që atë ditë që do të hapni shkollën unë do të jem!
Nuk më pëlqen t’iu bëjë kompliment autoriteteve të larta sepse në fund të fundit e kanë për detyre, por Kosova ka qenë e pranishme vitet e fundit me Qendrën tonë, tani me ngrohi disi shpirtin gatishmëria e këtij përfaqësuesi të ministrisë së arsimit Z. Hamdi Reqica. Shpresoj këtë shtator që dera e shkollave në Kalabri të hapet edhe për mësimin në gjuhën arbëreshe. Shpresat janë të mëdha! Nuk kishte faji At Bellusci kur me thoshte: Jam bir i Shqipërisë, por Jam “BIL” i Kosovës!
Po e mbyll këtë artikull duke iu uruar të gjithëve mësuesve në diasporë kudo që janë Suksese në misionin fisnik me shpresën që shteti ti mbrojë, ti mbështesi, të krijohen lidhje bilaterale mes tyre.
Këto shkolla në Diasporë të vazhdojnë të mbajnë lidhje me Arbëreshët, sepse jemi një gjak, një popull me rrënjët e një gjuhe të përbashkët.
Mos harroni se ku është një fëmijë i diasporës dhe ku ndodhet qoftë edhe një arbëresh, atje është një Arbëri!
Rrofshin Arbëreshët
Rroftë gjaku shqiptar që nuk mohon gjakun e gjuhën arbër!
Shënim: Bëni për arbëreshët! Nëse një ditë arbëreshët do të shuhen humbet një popull jo një etni.
Kjo nuk duhet të ndodh kurrë!