Prof.Dr.Fejzulla BERISHA/
Veriu i Kosovës, një rajon që mbetet i ndjeshëm dhe i mbikëqyrur me kujdes, është sot shembulli më i qartë se si strukturat paralele të mbështetura nga Serbia e sfidojnë rendin kushtetues të Republikës së Kosovës. Për më shumë se dy dekada, ky realitet është anashkaluar – herë në emër të paqes, herë në emër të “stabilitetit të përkohshëm” – por pasojat sot janë të thella dhe alarmuese.
Çfarë janë strukturat paralele?
Që nga përfundimi i luftës në vitin 1999, në katër komunat në veri të Kosovës – Mitrovicë e Veriut, Zveçan, Zubin Potok dhe Leposaviq – Serbia ka mbajtur dhe zhvilluar një rrjet të tërë institucionesh që funksionojnë në kundërshtim me Kushtetutën dhe ligjet e Kosovës. Këto përfshijnë shkolla, spitale, gjykata, polici dhe administratë, të gjitha të kontrolluara nga Beogradi.
Këto struktura nuk janë thjesht një shprehje e lidhjeve kulturore apo ekonomike të komunitetit serb me shtetin serb, por një instrument politik për të ushtruar ndikim të drejtpërdrejtë dhe për të penguar funksionimin e shtetit të Kosovës në këtë pjesë të territorit të vet.
Kur toleranca bëhet barrikadë
Më 2022 dhe 2023, bota pa disa nga episodet më të rrezikshme që lidhen me këto struktura. Në dhjetor 2022, pas arrestimit të një ish-polici serb të Kosovës, rrugët në veri u bllokuan me barrikada, të organizuara nga grupe lokale të lidhura me strukturat paralele dhe të mbështetura nga elementë të sigurisë serbe.
Ndërkohë, në maj 2023, përpjekja e kryetarëve të rinj të zgjedhur shqiptarë për të hyrë në objektet komunale u përball me dhunë të organizuar dhe me plagosjen e dhjetëra ushtarëve të KFOR-it. Serbia mohoi përfshirjen, por prania e figurave të lidhura me Listën Serbe dhe grupe të armatosura në protestat e dhunshme dëshmoi të kundërtën.
Drejtësia e dyfishtë
Për vite me radhë, në Mitrovicën e Veriut funksionoi një gjykatë serbe e jashtëligjshme, paralelisht me institucionet e Kosovës. Edhe pas marrëveshjeve të Brukselit, implementimi i sistemit unik të drejtësisë është bërë me vështirësi. Gjykatat e Kosovës shpesh nuk gëzojnë autoritet në praktikë, pasi qytetarët serbë vazhdojnë të drejtohen te gjykatat serbe në Rashkë apo në veri të Mitrovicës.
Kjo situatë ka krijuar zona të pasigurta ligjore, ku kontrabanda, krimi i organizuar dhe ndikimi politik operojnë pa ndëshkim.
Sovranitet i sfiduar
Pasojat janë të qarta:-
Autoritet i kufizuar shtetëror, ku një pjesë e territorit të Kosovës nuk kontrollohet nga institucionet legjitime.
-Instrumentalizimi politik nga Serbia, e cila përdor strukturat paralele për të kushtëzuar zhvillimet politike në Kosovë dhe për të ushtruar presion në dialog.
-Kriza ciklike, që shpërthejnë sa herë Kosova përpiqet të zbatojë ligjin në veri – qoftë për targat, zgjedhjet apo sigurinë.
A ka zgjidhje?
Po. Por kërkon vullnet politik të fuqishëm, angazhim të përhershëm ndërkombëtar, dhe një strategji të qartë shtetërore për integrimin e veriut. Kjo nuk bëhet përmes konfrontimit të drejtpërdrejtë, por përmes ndërtimit të besimit, forcimit të sundimit të ligjit dhe ofrimit të kushteve të barabarta për të gjithë qytetarët – përfshirë serbët e Kosovës.
Gjithashtu, bashkësia ndërkombëtare, veçanërisht BE dhe SHBA, duhet të njohin se stabiliteti nuk mund të ndërtohet mbi tolerimin e ilegalitetit, por mbi shtetin e së drejtës dhe funksionalitetin kushtetues të Kosovës në të gjithë territorin e saj.
Nuk ka kompromis me sovranitetin
Strukturat paralele në veri nuk janë një “çështje lokale”. Ato janë thelbi i një sfide shumë më të madhe: sfidës ndaj pavarësisë dhe funksionalitetit të Republikës së Kosovës. Për sa kohë që ato ekzistojnë dhe tolerohen, çdo përpjekje për integrim të brendshëm, për zhvillim ekonomik apo për njohje të reja ndërkombëtare, do të mbetet e brishtë.
Përballja me këtë realitet nuk është vetëm detyrë e qeverisë, por obligim kombëtar dhe përgjegjësi e përbashkët e gjithë faktorit shqiptar, brenda dhe jashtë vendit. Ashtu siç luftuam për pavarësi, sot duhet të veprojmë për mbrojtjen dhe konsolidimin e saj.