100 vjet – Page 4 – Dielli

100 VJET PAVARESI-BAJRAM DAKLANI, FLAMURTARI I SHKUPIT

November 4, 2012 by dgreca

Clirimi i Shkupit dhe ngritja e Flamurit Kombëtar nga Bajram Daklani më 12 gusht të vitit 1912/

Që nga marrja e vendimit për luftë të përgjithshme, forcat kryengritëse shqiptare deri në fillim të gushtit të atij viti do të çlironin shumicën e fshatrave dhe qyteteve gjithë andej vilajetit të Kosovës dhe më gjerë./

Pas shumë përpjekjesh të pa suksesshme të elitës së atëhershme politike dhe intelektuale shqiptar për të arritur krijimin e një shteti kombëtar në hapësirat e katër vilajeteve të banuara nga shqiptarët dhe pranimin e autonomisë së këtij shteti nga ana e Perandorisë turke, nga 21 deri më 25 maj të vitit 1912, nën udhëheqjen e Hasan Prishtinës,do të organizohej Kuvendi i Junikut, ku në marrëveshje edhe me Ismail Qemalin dhe miratimin e udhëheqësve kryesor të kryengritjes,Bajram Curri, Isa Buletini, Bajram Daklani e shumë të tjerë, do arrihej vendimi për kryengritje të përgjithshme kombëtare.
Ndaj,që nga marrja e vendimit për luftë të përgjithshme, forcat kryengritëse shqiptare deri në fillim të gushtit të atij viti do të çlironin shumicën e fshatrave dhe qyteteve gjithë andej vilajetit të Kosovës dhe më gjerë.
Kurse më 9 gusht të vitit 1912,krerët e kryengritjes nën udhëheqjen e Hasan Prishtinës, do ti dorëzonin edhe një Memorandum komisionit të qeverisë perandorake turke, me një ultimatum 48 orësh,për pranimin e kërkesave të arsyeshme të shqiptarëve para se ta çlironin Shkupin.
Por pasi që qeveria turke edhe pas kalimit të këtij afati,nuk kishte dhënë përgjigje, luftëtarët shqiptar të grumbulluar në Ferizaj, përgatiteshin për çlirimin përfundimtar të Shkupit, kryeqytetit të Kosovës.
Për këtë qëllim,më 11 gusht nga Gjakova në Ferizaj kishte arritur edhe Bajram Daklani me luftëtarët e tij si njëri ndër udhëheqësit kryesor të luftës nga Krasniqja e Reka, i cili bënte pjesë në grupin e rangut të prijësve madhor të kryengritjes së përgjithshme kombëtare.
Si pjesëmarrës aktiv dhe strateg i shumë betejave të mëdha të zhvilluara gjithandej trojeve tona etnike, ai me 200 bashkëluftëtarët e tij trima,që me 12 gusht të vitit 1912,nga Ferizaj do të futej triumfalisht në kryeqytetin e sapoçliruar të Kosovës në Shkup ku sipas gazetës “Shkupi” të datës 19 gusht të vitit 1912, pas 500 vjetësh sundimi turk, Bajram Daklani i pari do ta ngrinte lartë dhe me krenari, Flamurin Kombëtar Shqiptar.

Ndërsa Hasan Prishtina me bashkëluftëtarët e tij dhe udhëheqësit e kryengritjes; Bajram Currin, Isa Buletinin, Idriz Seferin, Mehmet Derallën, etj.,ditët në vijim do të arrinin edhe ata në Shkup, ku do të vërshonin mbi 30 mijë luftëtarët shqiptar nga të gjitha anët, megjithëse shumica nga ta pa armatim apo vetëm me nga një kobure në brez. Pas çlirimit të Shkupit, si kryeqytet i vilajetit të Kosovës,Udhëheqja Shqiptare e luftës do t`i shkarkonte të gjithë qeveritarët dhe administratorët turq, si në Shkup ashtu edhe në qytetet e tjera të çliruara shqiptare kudo, duke liruar nga çdo funksion edhe përkrahësit e mbetur të perandorisë së shuar turke.

Kurse,Bajram Curri me të arritur në Shkup, pas marrjes së postë-telegrafit, ai me bashkëluftëtarët e tij, do të lironin nga burgu edhe rreth 1000 të burgosurit shqiptarë,të mbyllur nga turqit,që para çlirimit të vendit.

Me ngritjen e Flamurit kombëtar më 12 gusht të vitit 1912, nga Bajram Daklani në Shkup dhe çlirimin e tij si kryeqytet i Kosovës,jo vetëm se do trazohej e gjithë qeveria xhonturke e Perandorisë së atëhershme osmane,por kjo ngjarje historike për kombin shqiptar, do ta rrëzonte edhe vet kryeministrin e atëhershëm turk, Seid Pasha-in nga pushteti perandorak.

Kurse pas ardhjes së kryeministrit të ri, zhagitja disavjeçare e kërkesave shqiptare,më në fund më 18 gusht të vitit 1912 do të plotësohej por vetëm pjesërisht,pasi që edhe tani Qeveria Turke deklarohej zyrtarisht se i pranonte 12 por jo të 14 kërkesat, sa ishin të parashtruara, sipas dokumentit të njohur me emrin “14 pikat e Hasan Prishtinës” që kërkonin kryengritësit shqiptarë.Mjerisht,aty mungonin dy kërkesat kryesore dhe më të rëndësishmet për mundësinë e shtetformimit nga ana e shqiptarëve, të cilat dallonin nga të tjerat, dhe kishin domethënie të veçantë për ardhmërinë e Shqipërisë dhe Kombit tonë në përgjithësi. Megjithatë, Perandoria Turke as në momentet e fundit të ekzistencës së saj në Ballkan, nuk donte ti njihte Shqiptarët si Komb dhe as ta pranonte Shqipërinë si shtet, madje as si përcaktim hapësinorë e gjeografik në territorin e saj, për të cilat kryengritësit gjatë gjithë kohës kishin luftuar dhe ishin përpjekur,në mënyrë që të arrihej edhe ndërkombëtarisht pranimi i kombit dhe shtetit të tyre kombëtar.

Mospranimi i emërtimit të trojeve shqiptare si Shqipëri dhe mosnjohja e popullit tonë si komb-shqiptar,jo vetëm se ishin shumë dëshpëruese për kryengritësit,por ato vinin në pikëpyetje edhe ekzistencën e shqiptarëve në Ballkan. Madje,për fat të keq,as gëzimet e fitoreve të mëdha dhe liria e arritur pas 500 vitesh robërie, nuk kishin domethënie të plotë dhe as ishin jetëgjata për kombin tonë të vuajtur.

Bile menjëherë pas çlirimit të Vilajetit të Kosovës dhe ngritjes së Flamurit Kombëtar në Shkup,pranimi i vetëm 12 nga 14 pikat për autonominë e Shqipërisë etnike, nga Perandoria Turke do të mjaftonte për Fuqitë e Mëdha që të parashtronin kërkesat e tyre të vendosura për çarmatosjen e menjëhershme dhe të detyruar të shqiptarëve,ndalimin e të gjitha aksioneve luftarake dhe përfundimin sa më parë të kryengritjes së armatosur për mbrojtjen e tokave të tyre me armë.

Kjo gjë,vetëm pakë kohë më vonë do të vërtetohej se ishte parapërgatitje e dorëzimit pa luftë të trojeve tona kombëtare, vendeve pushtuese ballkanike të cilat me pëlqimin dhe miratimin e Fuqive vendimmarrëse të kohës, do të pushtonin dhe copëtonin pjesë të mëdha të kombit dhe atdheut të shqiptarëve.

Demobilizimi i detyruar i shqiptarëve nga Fuqitë e Mëdha

Deklarimi i Fuqive të mëdha për përfundimin e luftimeve dhe kërkesat e tyre për çarmatosjen me çdo kusht të kryengritësve shqiptar me arsyetimin se nuk do të pranohej rezultati i luftës së tyre çlirimtare dhe as ndryshimi i kufijve të Perandorisë Turke, detyruan Hasan Prishtinën dhe bashkëluftëtarët e tij që në fund të gushtit të vitit 1912 të pranonin kërkesat e Fuqive të Mëdha për çarmatosjen e luftëtarëve, dërgimin e tyre në shtëpi dhe ndërprerjen e aksioneve të mëtejme çlirimtare,pa dashjen e tyre.

Ndërhyrjet diplomatike dhe qëllimkëqija të Fuqive të Mëdha, të cilat nuk pranonin fare krijimin e një shteti shqiptar, sado i vogël dhe i kufizuar qoftë ai, siç ishin Rusia dhe Franca në atë kohë, kurse Anglia, Austro Hungaria dhe Italia, nuk pajtoheshin me formimin e një shteti të pavarur shqiptar sipas kufijve të Shqipërisë etnike në Ballkan, shkaktuan përçarje të mëdha në mes krerëve të kryengritjes së shqiptarëve, të cilët nuk e pranonin largimin nga Shkupi,detyrimin për demobilizim të dhunshëm dhe shkuarjen pa armë në shtëpi, para se të përcaktohej fati i Atdheut dhe ardhmëria e vendit të tyre, për lirinë e të cilit ata muaj me radhë në qindra beteja të ashpra kishin luftuar, kundër 60 mijë trupave pushtuese të Perandorisë Osmane.

Ndaj ,me të drejt, pjesa më e madhe e krerëve të kryengritjes së përgjithshme kombëtare, refuzonin me këmbëngulje çarmatosjen e shqiptarëve, gjë që vetëm pak kohë më vonë do të dëshmohej jo vetëm si veprim i ngutshëm dhe i pamenduara mirë, por edhe si gabim i madh dhe me pasoja fatale për kombin, ngase që nga momentet e para të çarmatosjes së shqiptarëve, kjo ishte shfrytëzuar hapur dhe pa asnjë ndrojtje nga shtetet fqinje për pushtimin e tokave tona të pambrojtura etnike.

Kështu që shtetet ballkanike, të trimëruara nga kjo çarmatosje dhe të nxitura nga Rusia,aksionet e tyre për pushtimin e tokave shqiptare i kishin filluar më herët,por më 26 tetor të vitit 1912, edhe zyrtarisht shpallën Luftën e ashtuquajtur të Aleancës Ballkanike, me arsyetimin absurd të spastrimit nga turqit, e cila nuk kishte arsye as qëllim tjetër përveçse okupimin e trojeve të sapo çliruara shqiptare.

Pas demobilizimit të dhunshëm të kryengritësve shqiptarë dhe dërgimit të tyre nëpër shtëpitë e veta, pushtimi i pjesëve më të mëdha të trojeve tona kombëtare nga ushtritë okupuese serbe, greke, bullgare dhe malazeze, pothuajse më nuk kishte të ndalur,aq sa për kohë të shkurtër shumica e tokave shqiptare, me përjashtime të vogla, pothuajse do të pushtoheshin në tërësi.

Tërheqja e ushtrisë turke dhe mashtrimi për mobilizimin e shqiptarëve

Pas demobilizimit të kryengritësve shqiptar,ushtritë e vendeve ballkanike grumbullimin e armatave të tyre pushtuese rreth e rrotull kufijve të atdheut kishin filluar ta kthejnë në fronte lufte dhe kërcënim të hapur ndaj vendit, të cilët vetëm prisnin urdhrin e nisjes së aksioneve për pushtimin e tokave tona kombëtare.

Para këtyre rreziqeve nga të cilat ishin trazuar së tepërmi shqiptarët ,dhe kishin nisur mobilizimin e tyre me çka kishin dhe si mundnin,ministri i luftës së ushtrisë perandorake,për qetësimin e gjakrave të ndezura kombëtare, kishte shpallur sa për sy e faqe, mobilizimin dhe armatosjen me mbi 50 mijë pushkë të vullnetarëve shqiptar,për mbrojtjen nga pushtimet e shteteve hegjemoniste fqinje të trojeve tona etnike.

Por mashtrimi i madh i tyre u vërejt që në fillim të luftimeve në frontin e gjatë, nga Rashka në Besianë,sidomos me rastin e sulmeve serbe në Merdare ku nga 14 deri më 18 tetor të vitit 1912,për pesë ditë e net me radhë do të zhvilloheshin luftimet më të rrepta për mbrojtjen e trojeve shqiptare nga pushtimet sllave, ku ushtria turke një ditë para fillimit të luftimeve do të tërhiqej nga vijat e frontit.

Pastaj si në çdo vend tjetër,kur para çdo sulmi të ushtrive serbo-malazeze, ushtrija turke tërhiqej nga fronti,ajo nuk veproi kështu vetëm në Merdare por edhe në Kumanovë duke lënë të vetmuar vullnetarët shqiptar jo vetëm pa ndihmë e orientim në zhvillimin e luftimeve nga oficer dhe ushtar të perandorisë por edhe pa municion e armatim të premtuar për qëndresë dhe ndaljen e marshimeve të armikut në trojet tona.

Kjo për fat të keq do të vërtetohej edhe një herë më tepër në gjithë përmasën e saj tragjike edhe gjatë luftimeve të zhvilluara në mbrojtjen e Kumanovës,nga 22 deri më 24 tetor të vitit 1912,kur edhe këtu pas një qëndrese të shkurtër nga fronti do të tërhiqej ushtria turke dhe në luftime do mbeteshin vetëm vullnetarët shqiptar, të cilët sipas dëshmive të oficerëve turq,edhe pse të mbetur pa armatim e municione, për shqiptarët nuk kishte zmbrapsje.

Ata, heroizmin e tyre më së miri do ta dëshmonin me flijimin në luftë jo vetëm të vullnetarëve por edhe të gjithë efektivit të luftës së Batalionit shqiptar kundër mese 126 mijë ushtarëve të armatës së parë serbe që kishin mësyrë Kumanovën,pas tërheqjes nga fronti të armatës turke të vardarit.Sipas shkrimeve të historisë sonë kombëtare, për mbrojtjen e Kumanovës vetëm Idriz Seferi, kishte arritur që në rajonin e Moravës dhe Karadakut ti mobilizonte mbi 6 000 luftëtarë shqiptar, të cilët edhe pse të lënë vetëm, të tradhtuar dhe mbetur pa armatim e municione nga ushtria turke, për 7 ditë e net me radhë do të luftonin heroikisht me gjithë çka kishin dhe mundnin,ku shumë nga ta edhe do të binin trimërisht duke mbrojtur vendin nga pushtimet serbe.Këto vërtetohen edhe nga dëshmitë e shumta të oficerëve turq nga luftërat ballkanike,të cilët shprehen se shqiptarët edhe pas tërheqjeve të herëpashershme të ushtrive turke nga frontet e luftës,jo vetëm se nuk do të tërhiqeshin edhe ata nga vend-luftimet por për mbrojtjen e atdheut të tyre, do të luftonin me aq trimëri, sa që vetëm për mbrojtjen e Kumanovës, do të vriteshin mbi 10 mijë mbrojtës vullnetar të vendit, me ç`rast me nder dhe heroizëm të rrallë e të pa parë deri atëherë në frontet e luftës, do të binte edhe i gjithë efektivi i batalionit të ushtarëve shqiptar.

Ndaj kjo dihet botërisht dhe nga të gjithë se Kumanova,në duart e pushtuesve serb, do të binte vetëm pas rënies së mbrojtësve shqiptar, pasi që ushtria turke, ishte larguar që më parë nga fronti i luftës,kështu që me 26 tetor të vitit 1912 edhe Shkupi do të binte pa asnjë kundërvënie të ushtrisë perandorake turke,ngase shqiptarët e ç`armatosur dhe të braktisur nga kjo ushtri e cila u kishte premtuar atyre ndihmë dhe armatime ,nuk kishin më mundësi që duarthatë të organizonin ndonjë qëndresë të fortë luftarake.

Madje në rrethinat e Shkupit në nëntor të vitit 1912,derisa ata përpiqeshin për riorganizimin e rezistencës kombëtare atje,do të ziheshin me tradhti edhe prijësit e qëndresës shqiptare si Hasan Prishtina, Idriz Seferi,Nexhip Draga e disa udhëheqës të tjerë të lëvizjes kombëtare shqiptare, nga të cilët për lirimin e tyre ,ushtria pushtuese serbe do të kërkonte nënshkrimin e një DEKLARATE për “Besnikëri ndaj Serbisë”.
Por heronjtë e luftës dhe qëndresës së trojeve tona për asnjë kusht as çmim, madje as me kërcënimin për jetë që e përdorte kundër tyre Serbia, nuk do të pranonin një poshtërim të tillë nga pushtuesi të cilin do ta luftonin gjatë gjithë jetës, ndaj edhe u dërguan dhe mbyllën në burgun e Beogradit, ku vetëm pas ndërhyrjeve të fuqishme të Anglisë dhe Austro-Hungarisë e ndonjë diplomacie tjetër evropiane, ajo do të detyrohej që me 16 maj të vitit 1913, ti lironte ata.
Pas burgosjes së prijësve kryesor të qëndresës kombëtare, vërshimet e ushtrive pushtuese ballkanike,pothuajse më nuk kishin të ndalur. Madje ushtria serbe nën udhëheqjen e gjeneralit gjakatar Jankoviq, jo vetëm se kishte hyrë thellë në tokat shqiptare por ai mu në pragun e planifikuar të shpalljes së pavarësisë kombëtare, me shpejtësi do t`i afrohej Shqipërisë së mesme dhe Elbasanit,i cili kishte mësyrë Durrësin dhe planifikonte daljen në bregdetin shqiptar e me këtë edhe pengimin e tërësishëm të shpalljes së Pavarësisë së Shtetit Shqiptar.

Ndaj si pasoj e këtyre zhvillimeve dramatike për vendin dhe kombin, plani për shpalljen e pavarësisë së Shqipërisë në Durrës,jo vetëm se do të anulohej, por tanimë rrezikohej më shumë se asnjëherë më parë edhe vet shpallja e Pavarësisë së Shqipërisë, sikur Isa Buletini dhe gjeneral Mehmet Deralla,me bashkëluftëtarët e tyre të mos arrinin që në momentet e fundit,të ndalonin turrin e marshimit të ushtrisë serbe dhe bllokimin e saj në mes të Drinit të Bardhë dhe Drinit të Zi, për ç`shkak,heroi Isa Buletini i zënë nga luftimet, nuk mundi që më 28 Nëntor, por një dit pas aktit të shpalljes së Pavarësisë Kombëtare,të arrinte në Vlorë.

Gani Qarri Cyrih, nëntor 1912

100 VJET SHQIPËRI- NE AUSTRI

November 2, 2012 by dgreca

INSTITUTI PËR “DANUBIN DHE EVROPËN QENDRORE E JUGLINDORE“- NË 100 VJETROIN E SHQIPËRISË/

NGA GEZIM LLOJDIA/

Instituti për „Danubin dhe Evropën qendrore e juglindore“ – idm, “think tank-u” me i rëndesishem në Evrope për ketë hapësire gjeografike, organizoi nen pjesëmarrjen e personaliteteve te larta nga politika, diplomacia dhe ekonomia austriake si dhe vende te tjera te rajonit, trupit diplomatik nga vendet e Ballkanit mbledhjen e përgjithshme te tij si dhe simpoziumin: „100 jahre albanien“- „100 vjet Shqipëri“ .Ky aktivitet i zhvilloi punimet ditën e marte, 30 tetor 2012, ora 18.30, ne Akademinë ushtarake „Theresianum“-burgplatz 1, a-2700 ne Ëiener Neustadt, nje qytet barock gati 50 km nga Vienna. Përshëndetja dhe hapja e simpoziumit nga: Gjeneralmajor Norbert Sinn – komandant i akademisë ushtarake „theresianum“.diskutuan: Erhard Busek – president .Genc Pollo – ministër për inovacionin dhe teknologjinë e informacionit

Neritan Ceka – arkeolog dhe këshilltar i kryeministrit për kulturën Oliver Jens Schmitt – historian, prof. ne universitetin e Vjenës .Fate V elaj – president i „forum Ëeltoffen international“;Moderator: Andreas Breinbauer – rektor i Me poshtë mund te lexoni një sinteze te fjalës se Fate Velaj ne ketë dialog mbi 100 vjetorin e pavarësisë se Shqipërisë. I nderuari dr. Busek, i dashur Erhard. Kur dr. Busek me telefonoi dhe me tha se dëshironte qe unë t‘i bashkohesha këtij paneli diskutantesh mbi 100 vjetorin e pavarësisë se Shqipërisë, ndodhesha ne Fier, një qytet disa km larg qytetit ku u shpall kjo pavarësi. sigurisht ne po atë moment iu përgjigja: „po! do te jem patjetër“,një përgjigje qe me doli menjëherë dhe nga thellësia e bindjes sime te plote për dy arsye:

– E para ishte se unë jam nga Vlora, vendi ku u shpall pavarësia por dhe me origjine nga Kanina, vendlindja e njeriut qe shpalli pavarësinë, Ismail Qemalit, një diplomant i extra class i cili kishte ruajtur thelle ne zemër ëndrrën shekullore te popullit te tij, atë te një vendi te pavarur.

– E dyta ishte prej asaj qe me dr. Busek me lidh një miqësi e vjetër, e cila lindi dhe u forcua nga një këndvështrim i njëjte mbi te ardhmen evropiane te Ballkanit, këndvështrim ky qe u manifestua nga një bashkëpunim i vyer neper simpoziume, konferenca, iniciativa politiko-kulturore ne shume vende përfshire këtu Viennen, me startimin e iniciativës sime te pare jashtë Austrie, atë me titull „ndërmjet Danubit dhe Nilit“ qe e çova dhe ne Kajro, apo ato ne Berlin, Bruksel, Alpbach, Salzburg, Beograd, Shkup, Bukuresht, Tirane, Vlore, etj., gjë për te cilën i jam mirënjohës qe me dëgjoi, me besoi dhe me shoqëroi shpirtërisht, mendërisht dhe fizikisht ne këtë punën time ne dhe për Evropën. Danke Erhard! Ky simpozium është ndërtuar për te diskutuar mbi nje ngjarje te madhe ne historinë e kombit shqiptar, si dhe te te gjithë hapësirës shqip folëse, mbasi kjo date nuk i përket vetëm Shqipërisë se sotme por edhe Kosovës, pjese te Maqedonisë e te malit te zi, ashtu si dhe gjithë shqiptareve kudo ku ata janë. njëkohësisht ajo i përket edhe Austrisë, mbasi është shteti qe ka qene garant i mbrojtjes se pavarësisë se Shqipërisë, si dhe aleat i madh i saj. unë nuk kam për qellim sot te sjelle fakte e detaje te reja mbi momentet te cilat shoqëruan këtë akt final te historisë se Shqipërisë, mbasi ky panel eshte i ndërtuar ne mënyre te tille qe nuk krijon hapësira boshe por, ajo qe unë jam i interesuar dhe qe është dhe arsyeja perse unë sot jam këtu, fakti prej te cilit do te me duhet te ndriçoje sadopak hapësirën kohore te se ardhmes se Shqipërisë, atë te periudhës 2012-2112.Nëse do te me pyesnin sot, se cfare i duhet Shqipërisë se sotme ne këtë vigjilje te 100 vjetorit te pavarësisë se saj, unë do t’i përgjigjesha vetëm me dy fjale:„Një ide e qarte dhe një vizion“.Historia 100 vjeçare e Shqipërisë, prej shpalljes se pavarësisë dhe deri me sot, është e mbushur me ngjarje te cilat populli im nuk i kishte te nevojshme dhe aq me tepër te domosdoshme për t‘i përjetuar. eksperimente politike dhe ekonomike te pafundme te cilat e lodhen, e robëruan dhe e izoluan atë e mbajtën larg nga ëndrrat gjeopolitike te atyre qe shpallen pavarësinë dhe ne te njëjtën kohe i dhëne përkufizimin absolut se ky popull nuk është ne gjendje te orientoje te ardhmen e tij, ne atë drejtim nga e cila rrjedh dhe adn-ja e tij: kultura perëndimore. Tashme ne jemi ne fillimin e një shekulli te ri, atë te pavarësisë, te periudhës 2012-2112. si ne çdo vend te botes ky vit jubilar festohet dhe për këto festime ka pasur dhe një kohe përgatitore relativisht te gjate. por ajo qe vërtet mua me ra ne sy ne këtë vit jubilar dhe qe ne fund me hidhëruan pa mase, ishin se gjate gjithë vitit nuk u dëgjua asgjë me shume se „melodia“ e debateve funebre, te nje klase politike e drejtuese te sterlodhur nga ethet e delirit e te patjetersueshmerise se tyre ne histori.

Pra, mbi gjithshka u fol ne fillim te këtij viti jubilar. si fillim u tha se do te merrnim statusin e vendit kandidat mbasi e mbështesim ate ne merita te cilat nuk na mungojnë, u tha se do ndërtoheshin vepra madhështore, një stadium i madh futbolli, me i madhi ne rajon dhe qe ngeli vetëm një fjalim gjestional. mandej u tha se do te ndërtohej një parlament i ri mbi gërmadhat e se kaluarës mizore, parlamenti me i madh ne rajon por qe ngeli vetëm një show gjestional. u tha se do ndërtoheshin monumente, statuja te dhjetëra personaliteteve te historisë. sikur nuk kishte mjaftuar koha 100 vjeçare për tu bere këto por duhesh pritur viti 2012 për t‘i përjetësuar ata.

Por, fatkeqësisht te nderuara zonja dhe zotërinj nuk u tha asgjë ne ketë 100 vjetor se a do te ndërtohej një monument apo areal politiko-kulturor dedikuar shekullit te ri te pavarësisë qe po hynim, atë te pavarësisë se mendimit, te ideve, te vizioneve, ëndrrave te brezit te ri qe ne mbyllje te një epoke 50 vjeçare te izolimit dhe mbajtjes larg Evropës ne fillim te viteve 90 thërrisnin me zë kumbonjes: „e duam Shqipërinë si gjithë Evropa“, ku tashme fëmijët e tyre njëzete vjecar nuk janë si brezi e moshataret e tyre neper Evrope, nisur nga ajo cka baballarët e tyre u premtuan.

nëse unë, te nderuara zonja dhe zotërinj, qysh ne fillim ju tregova se telefonata e dr. Busek me gjeti ne Fier, nuk thashë se me gjeti ne rruge e sipër, por ne fier për t‘u stacionuar aty. ne një qytet qe përpara syve dhe thelle ne zemër ka vendosur te ardhmen e tij evropiane dhe, për ta realizuar atë, jo pa qellim me qytetet me „thirri“ te realizoja idenë time te vjetër, atë te „Evropa plaza“, një shesh qe i kushtohet kontinentit tone, identitetit tone te përbashkët e te ardhmes se përbashkët evropiane. idea ime e ndërtimit te „Evropa plaza“ ne Fier, vjen mbas suksesit te dertimit te „Evropa bulevard – 100 hapa drejt Evropës“ ne Pogradec i cili nga miqtë tanë evropian është klasifikuar si projekti me prestigjioz ne përmbushjen e sloganit te bashkimit evropian „ta bashkojmë Evropën nëpërmjet kulturës“. imagjinoni te nderuar zonja dhe zotërinj, një rrugice te vogël te një qyteti te vogël jashtë hapësirës e bashkimit evropian. një rrugice 250 m e gjate e cila shnderohet nga një jete normale rrugice, ne një bulevard ku prejtesohen emrat e 100 personaliteteve me te rendesishme te historisë se Evropës, qysh nga antikiteti deri me sot. nje bulevard qe mbi shpatulla mban historinë mijëra vjeçare te kontinentit tone paraqitur bukur nëpërmjet veprave te artit ne mermer dhe hekur.„Evropa plaza“ ne fier është një dimension i ri i ndërtimit te shesheve, larg ideve te vjetra te përdorimit te shesheve për mitingje dhe tubime. një shesh i ideuar dhe i konceptuar si një simbol i asaj qe qyteti dëshiron: një përkushtim i te ardhmes se tij, asaj ne zemër te Evropës nëpërmjet një vepre arti ne lartësinë prej 11m dhe një instalacioni me 50 tubo qe lëvizin nga 2 deri ne 12 m te gjata, ku do te prezantohet mikpritja e ngrohte e qytetit qe njihet nga te gjithë si qyteti i tolerancës ne një bote-globe me diametër 7m brenda se cilës qëndron kontinenti blu, si bluja e bashkimit evropian, e se ardhmes se përbashkët ne shtëpinë evropiane.projekti ka për qëllim të paraqesë historinë e përbashkët evropiane, ta vendosë atë thellë në ndërgjegjen e popullsisë në veçanti të rinisë, dhe mbi të gjitha të paraqesë specifikat e çdo identiteti në një kuadër më të përgjithshëm pluralist, evropian. këto projekte fituan zemrat e miqve tanë te mëdhenj si: jose Manual Barosso, Benita Ferrero Ëaldner, Ëerner Faymann, Vaclav Havel apo çmimi nobel Imre Kertesz, ministra, mendimtar e filozof, dramaturg e poet…e te gjithë këta shkruajten për një rrugice 250m e nje shesh te vogël e jo për autostrada e rruge qe inaugurohen përditë. ne jemi te bindur se inaugurimi i „Evropa plaza“ne fier do te jete një feste e madhe e evropianeve për Evropën, e cila do te shërbejë si simbol i asaj se historia jeton dhe se e ardhmja ka një ngjyre: atë blu të Evropës së bashkuar. Ne fund te nderuara zonja dhe zotërinj do me duhet te perserise atë qe është edhe ideja ime e patjetërsueshme se Evropa e bashkuar përpara se te jete një union ekonomik, është një union vlerash te përbashkëta dhe qe Shqipëria te behet pjese e këtij unioni vlerash, duhet te rishikoje dhe ridimensionoje vlerat e saj, ato te dialogut, mirëbesimit dhe te tolerancës. Në fund, me lejoni te nderuara zonja dhe zotërinj ti rikthehem diskutimit te prof. Oliver Jens Schmitt.I nderuari dr. Schmitt,ju ne referatin tuaj u munduat te ndriçonit një hapësire kohore 100 vjeçare te historisë se Shqipërisë ne vetëm 10 minuta dhe ajo qe me beri përshtypje me shume ishte retorika dhe ngazëllimi me te cilin ju ne mënyrë sistematike folët vetëm për problematikat e popullit shqiptar duke e paraqitur shpalljen e pavaresise si një fenomen rastësie, dhe ekzistencën 100 vjeçare te tij akoma me rastësor. ju ne referatin tuaj folët për një Shqipëri qe vetëm probleme gjeneron dhe nuk përmendet një gjë a ndihmese qe ky popull ka dhënë kulturës evropiane…sigurisht qe Shqipëria nuk është Austria, sigurisht qe nuk është as Franca e Anglia por nuk mund te presësh me shume nga një popull qe për 500 vjet ka qene nen pushtimin e një perandorie obskure e ne cep te saj ku edhe ai ndriçim i asaj perandorie nuk kishte mundemi te depërtonte deri ne kufijtë e vendit tim. shpallja e pavarësisë ishte një ëndërr, qe sado u vonua ne realizim erdhi me ne fund por qe u shoqërua me ngjarjet fatale për kontinentin si fillimi i luftës se pare botërore, prishja e e strukturës se aleatit te madh te saj, perandorisë austro-hungareze, pushtimin nga Italia….lufta e dyte botërore e deri ne 50 vjet diktature komuniste. mos valle është Shqipëria fajtore edhe për këto? komunizmin nuk e shpiken shqiptaret, ai u shpik diku larg por u soll ne Shqipëri dhe fatin e Shqipërisë e përjetuan edhe shtete me një strukture e kulture me solide se ajo .Sigurisht qe Shqipëria është një vend fragil por unë nuk e mbështesë mendimin tuaj se vendi im është një faktor problematik dhe mosstabiliteti ne rajon. e kundërta është i nderuari profesor!!! Shqipëria është stabiliteti i rajonit dhe këtu me duhet te sjelle ne kujtese te kësaj salle, akademisë ushtarake qe bane emrin e perandoreshës Maria Theresia se nga territori i Shqipërisë nuk është startuar asnjë agresion a lufte karshi popujve te tjerë por e kundërta ka ndodhur dhe ne jemi dëshmitare te historisë recente, asaj te luftës ne Kosovë ku Austria dha një ndihmese e qe i nderuari gjeneralmajor Norbert Sinn e përmendi dhe ku ambasadoret e vendeve pjesëmarrëse ne këtë salle, ne veçanti ai i Kosovës mund ta vërtetojnë se nuk ishte Kosova ,por Serbia ajo qe beri gjenocidin…

Nw fund me duhet te sjelle ne kujtese vitin 2006, atë kur dr. Busek me ftoi te organizoja një expo ne forumin evropian te alpbach-ut. „Shqipëria-e pare ndryshe“ e quajta unë këtë expo me fotografi e referat dhe qe fitoi zemrat e mendjet e te gjithëve e qe jam i bindur se do fitoje zemrat e mendjet e te gjithëve atyre qe do vizitojnë Shqipërinë.Moderatori i këtij simpoziumi, prof. Birnbauer kur me prezantoi mua tha se ne 2003 me është dhënë një medalje ne kryeministrinë e Austrisë për merita te veçanta, ne 2011 presidenti I parlamentit evropian me dha medaljen “european citizen” për merita te veçante për bashkimin evropian e vlerësime. e pra, unë, Fate Velaj nga Kanina erdha ne Austri si askushi por tregova se Shqipëria ka djem e vajza si unë nga te cilët mund te përfitojë Evropa dhe bota.