105 vjetori – Dielli

“Vatra“ e shpëtoi Shqipërinë nga copëtimi

June 13, 2017 by dgreca

NË 105-VJETORIN E NJOHJES SE FEDERATËS PANSHQIPTARE TË AMERIKËS – “VATRA” NGA SHTETI AMERIKAN/

NGA ADIL FETAHU/Federata Panshqiptare e Amerikes “Vatra” u themelua si Federatë e disa shoqërive shqiptare, të cilat vepronin në ShBA, si bie fjala Shoqëria “Malli për Memëdhenë”, “Besa-Besë”, “Flamuri i Krujës”, “Dallëndyshja” etj., me 28 prill 1912, ndësra njohja zyrtare dhe licenca e themelimit iu dha nga shteti Masaçusets më 13 qershor 1912. Nuk ishte e lehtë të bashkoheshin e të shkriheshin shoqëritë shqiptare në një shoqëri, sepse shqiptarët janë individualistë të mëdhenjë, që nuk e durojnë as hijen e vet, dhe vështirë pranojnë ta “humbin” subjektivitetin e krijuar. Por, falë mençurisë së intelektualëve të forte, siç ishin Konica, Noli, Floqi, Tromara, Kotta etj, u arrit të akordohen e bashkohen, rreth nje „Vatre“.

Federata Panshqiptare e Amerikes “Vatra” u bë strumbullari i mërgatës shqiptare në Amerikë, që i shërbeu jo vetem asaj mergate, por edhe atdheut, shtetit e kombit shqiptar. Në krye të “Vatrës” e të organit të saj “Dielli”, prinë e vepruan shumë atdhetarë dhe intelektualë të shquar, si Petro Nini Luarasi, Sotir Peci, Fan Noli, Faik Konica, Kostandin Çekrezi, Kristo Floqi, Mirko Adams, Paskal Aleksi, etj. Shoqëria “Vatra” dhe gazeta “Dielli”, bënë më të mirën e mundshme për çështjen kombëtare dhe për shpëtimin e Shqipërisë nga copëtimi dhe zhdukja totale, që i kanosej prej monarkive fqinje dhe pazarllëqeve që bënte diplomacia ndërkombërtare pas përfundimit të Luftës së Parë Botërore. Fushata historike e “Vatrës” për shpëtimin e Shqipërisë u intensifikua sidomos prej vitit 1917, kur edhe Amerika hyri në luftë. Atëherë, fushata e “Vatres” u hap (qershor 1917) me moton e paharruar të vargjeve të Nolit: “Mbahu neno, mos kij frikë, se ke djemtë në Amerikë” , që ishin refreni i poezise „Jepni për Nënën“. Dhe, vërtetë, djemtë shqiptarë në Amerikë bënë çmos, pa kursye asgjë për kauzën shqiptare. Falë atyre “djemëve”, çështja shqiptare fitoi përkrahjen dhe mbrojtjen e Amerikës. Vet Fan Noli, në vitin 1917 u takua me presidentin e ShBA-ve, W.Wilson, nga i cili kërkoi mbrojtje, dhe mori garancione se do ta mbrojë pavarësinë e Shqipërisë, ndërsa premtimin e realizoi në Konferencën e Paqes, në Paris (1919-1920), përmes programit të paqes botërore, të quajtur „14 pikat e Wilsonit“ (8 janar 1918). Në atë Program theksohej qartë se „nëse s’do të ketë drejtësi për të tjerët, s’do të ketë as për ne“. Në pikën 11 të Programit, ndër të tjera thuhej: „…marrëdhëniet e disa shteteve ballkanike ndërmjet tyre të vendosen me negociata miqësore, në saje të vijave të vendosura historikisht dhe të përkatësisë kombëtare, e të sigurohen garanci ndërkombëtare të pavarësisë politike dhe ekonomike si dhe integriteti territorial i disa shtteve ballkanike“. Kurse në pikën 14 parashihej „themelimi i një asosciacioni të kombeve, me qëllim që të sigurohen garancione për politikën, pavarësinë dhe integritetin territorial njësoj si për shtetet e mëdha ashtu edhe për shtetet e vogla“. Në bazë të kësaj pike u themelua Lidhja e Kombeve, anëtare e së cilës u bë edhe Shqipëria më 17 dhjetor 1920), përsëri në saje të përkrahjes amerikane dhe angazhimit të „Vatres“ e miqve të saj.

Në Konferencën e Paqes, presidenti Wilson u distancua nga Memorandumi (28 qershorit 1919) sipas të cilit, Anglia dhe Franca e neglizhonin njohjen e pavarësisë së Shqipërisë nga Konferenca e Ambasadorëve në Londër (1913), dhe lejonin copëtimin e saj. Me rastin e largimit nga Konferenca dhe kthimit për në Washington, presidenti Wilson i kishte lënë delegacionit të tij udhëzime të vecanta se si të vepronte për cështjet e pazgjidhura. Nga anija me të cilën po kthehej për në Washington, më 30 qershor, i kishte dërguar sekretarit amerikan për punë të jashtme, Rober Lansing, telegram me këtë përmbajtje: „Para se të largohesha kisha ndërmend t’ju shprehja ju dhe kolegëve të mi të tjerë interesimin tim të thellë për të ardhmën e Shqipërisë. Kam frikë se ndoshta, në morinë e cështjeve, nuk do t’u japin të drejtave të saj (të Shqipërisë, (a.f.) rëndësinë dhe konsideratën e duhur dhe ato do të lihen në harresë. Ju lutem, të jeni shumë i vëmendshëm në lidhe me to”, porosiste presidenti Wilson.

Ishte ndikimi i “Vatres” që presidenti amerikan e shpëtoi Shqipërinë. Ajo mobilizoi, organizoi dhe vuri në lëvizje e veprim të gjitha forcat intelektuale e material të patriotëve shqiptarë në funksion e dobi të shtetit të tyre. Kontributi i saj ishte vendimtar që mbrojti Shqipërinë nga copëtimi dhe zhdukja. Kryeministri grek Elefterios Venizellos, pas Konferencës së Paqes kishte deklarua: “Vatra” ma mori nga dora Vorio Epirin”!

Në këtë përvjetor (të 105-të) të njohjes nga Shteti Amerikan(Vatar nisi procesin e themelimit dhe veprimit, i kujtojmë me shumë respekt e pietet të gjithë ata patriotë të “Vatrës”, të cilët u angazhuan me mish e me shpirtë e dhanë gjithçka prej vetes dhe kontribuan për shpëtimin e Shqipërisë. Poashtu, i kujtojmë, u jemi mirënjohës e falënderuar përjetë edhe të gjithë miqve të shqiptarëve, të cilët u angazhuan për mbrojtjen e të drejtave tona legjitime, prej presidentit Wilson, deri te presidentët Bush e Klinton, dhe personaliteteve tjera të shquara.

Një meritë të posaçme për afirmimin e punës së “Vatres” dhe sensibilizimin e kauzës tone ka gazeta më e vjetër shqiptare, organ i Shoqërisë “Vatra”, gazeta “Dielli”, që prej themelimit të saj (1909), e cila ishte krah i fortë e zëdhënëse e “Vatres” dhe aspiratave e të drejtave shqiptare, jo vetëm në mërgatë, por më tepër në Atdhe. Rrezet e “Diellit” ndiçuan e ngrohen jo vetëm mërgimtarët tanë atje, por gjithë shqiptarët kudo që ishin. I kujtojmë me shumë respekt botuesit, menaxherët, redaktorët, bahkëpunëtorët e gazetës, prej të parit deri më sot. Urojmë, që “Dielli” i “Vatres” gjithmonë të përhape dritë e ngrohtësi e të mos perëndojë kurrë!

Urime 105-vjetori te njohjes se Federatës Panshqiptare te Amerikes “Vatra” e vatranëve të gjithë kohës, dhe gazetës „Diellit“ e personelit te saj, prej numrit te parë deri më sot e tutje!

Adil FETAHU

(adil_fetahu@hotmail.com)

Shënohet 105 Vjetori i Kryengritjes së Malësisë në Nju Jork

April 11, 2016 by dgreca

Komuniteti Shqiptar në New York, shënoi 105 Vjetorin e Kryengritjes së Malësisë (Foto)

Nga Beqir SINA/

Ngritjes së Flamurit të Pavarësisë më 28 nëntor 1912 në Vlorë, i parapriu dhe ngritja e Flamurit në Deçiç nga patrioti Dede Gjon Luli, së bashku me prijësit e tjerë të Malësisë, në pranverën e vitit 1911, më 6 prill të atij vitit. Kjo ditë e shënuar nuk erdhi rastësisht, por nga përpjekjet e pafund të luftëtarëve për Pavarësi dhe Liri, nga gjaku i derdhur brez pa brezi të, të gjitha kohërave, se në zemër të tyre jetonte Heroi i Kombit Shqiptar, Gjergj Kastrioti.

BRONX NY : Si çdo ngjarje tjetër e rëndësishme e shqiptarëve, që ka trashëgiminë e saj historike dhe kulturore, edhe Kryengritja e Malësisë së Madhe, e vitit 1911, të udhëhequr nga prisi i pavdekshëm i maleve tona Ded Gjon Luli, kremtohet, edhe tek shqiptarët e Amerikës, si një ndër datat më të rëndësishme të historisë shqiptare, e cila ka simbolikat dhe dëshmitë e saj, që gjenden mes nesh edhe në ditët e sotme.

Më 9 prill 2016, ditën e shtunë, Shoqata “Malësia e Madhe” në vazhdën e aktiviteteve të veta, në përkujtimin e datave të shënuara me rastin e 105 Vjetorit të Kryengritjes së Malësisë, organizojë në nder të 6 Prillit, një mbrëmje festive, në Bronx- New York.

Është, pikërishtë ky aktivitet, i cili për dekada, është festuar nga shqiptarët e Amerikës, dhe na kujton një nga ngjarjet me rëndësi të veçantë për historinë e gjatë e të mundimshme, por edhe krenari e lavdishme e popullit shqiptar. Shënimin e këtij jubileu – 105 Vjetorit të Kryengritjes së Malësisë, nën organizimin e Shoqatës Malësia u mbajtë, në restorantin e njohur Maestro’s, dhe morën pjesë qindra vetë.

Në këtë mbrëmje festive, morën pjesë edhe mysafirë nga vendlindja dhe komuniteti shqipatrë, përfaqësues të shtetit të Kosovës, klerikët dhe personalitete të njohura të komunitetit tonë : Famullitari i Kishës Katolike Shqiptare në New York, Dom Pjetrit Popaj, mysafiri nga Shqipria professor doktor Gjok Uldedaj, ish deputet në Kuvendin e Shqipërisë dhe Këshilltar i Presidentit të Shqipërisë, z. Bujar Nishani. Ai që dha kontribut të madh në realizimin vendosjes së shtatores së Ded Gjon Lulit në Tiranë.

Kryetari i Fondacionit Plave Guci Alex Selimaj ,kryetari i organizatës Rrënjët Shqiptare zotëri Marko Kepi , anëtarët e kryesisë së Shoqatës “Malësia e Madhe” nga Nju Jorku, e cila ishte dhe organizatore e këtij manifestimi me aktivist të dalluar të komunitetit. Përfaqsuesi diplomatik i Konsullatës së Kosoves zotni Fatmir Zajmi, asamblisti i parë shqiptarë në Asamblen e New Yorkut, zotni Mark Gjonaj, activisti e intelektuali i dalluar nga Malësia, Kryetar i Lidhjes Demokratike në Mal të Zi professor Nikolle Camaj, Profesori dhe shkrimtari Fran Camaj, e të tjerë.

Veprimtaria, u hap me egzekutimin e dy hymneve kombëtare, SHBA dhe Shqipërisë, kënduar nga nxënësit e Shkollës Shqipe në Bronx, Angjel e Suzana Juncaj.

Poashtu, me një minutë heshtje, të pranishmit kanë kujtuar dhe nderuar me këtë rast të gjithë ata të rënë në Kryengritjen e vitit 1911 dhe të të gjitha luftërave tona për liri e pavarësi kombëtare.

Mbrëmjen e drejtoi, z. Age Ivezaj – duke iu kujtuar të pranishmeve se tashmë organizatori i kësaj ngjarjeje, Shoqata Malësia e Madhe,e cila vjen nga bashkimi i dy fondacioneve, po debuton me një tjetër emër dhe me një mesazh të qartë atë të bashkimit, për të cilin kemi shumë nevojë ne si doasporë, por edhe si malësorë.

Ivezaj, duke folur për rëndësinë e kësaj ngjarje, tha se : “Sot jemi duke përkujtuar njërën prej ngjarejeve më të lavdishëme të historisë sonë, 105 vjetorin e Kryengritjes së Malësisë së Madhe, atë të vitit 1911, të udhëhequr nga prisi i pavdekshëm i maleve tona Ded Gjon Luli, i cili bashkë burra e burrnesha, në log të malësisë, me gjakun e tyre, u bënë gur themeli i shtetit shqiptarë. Kryengritja e Malësisë së Madhe, është pjesë e lëvizjes gjithë shqiptare, për liri pavarësi dhe bashkimin e plotë të Shqiprisë” tha ajo.

Më tej Ivezaj, tha se ngritja e flamurit tonë kombëtar më 6 Prill të vitit 1911 në majë të Bratilës, në malin e Deçiq, ishte kulmi i përpjekjeve të deri athershe, për të dalë nga robnia shekullore, dhe, për të penguar coptimin e trojeve shqiptare nga pazarllaqet e diplomacisë europjane, qysh ne kongresin e Shën Stefanit e të Berlinit.

“Prania e flamurit, simbolit të gjithë shqiptarëve, tha drejtuesja në duart e trimave malësor, është beteja e të gjitha forcave liridashëse shqiptare. Pa marr para sysh se luftimet në Deçiq Qaf të Ugles, Shipshanik e Dinosh, i paguan me gjakun e tyre djelmnia e Hotit e Grudës, të Trieshit e Kojës, Kelmendit e Kastratit. Duhet të theksohet fakti se Kryengritja e Malësis nuk ishte thjesht kryengritje locale e 5 ose 7 maleve të Malësis , por ishte levizje mbarë kombëtare për ti dhënë fund zgjedhës së robëris dhe për t’a bërë Shqiprinë “ Zojë në vete”, siç thoshte Vaso Pasha,” tha udhëheqsja e këtij manifestimi Age Ivezaj.

Famullitari i Kishës Katolike Shqiptare “ Zoja e Shkodrës”, Dom Pjetër Popaj, kreu ritualin fetar të bekimit të kësaj date, si dhe përshëndeti 105 – Vjetorin e Kryengritjes se Malësisë së Madhe.

Në rradhë të parë duhet të faleminderojmë Zotin, nisi fjalën e tij Dom Pjetri, që na ka ruajtur, na ka udhëzuar dhe na ka mbajtur të bashkuar. Kemi vuajtur nën shtypjen e të hujave por kemi pasur dorën e Zotit dhe përkrahjen e njëri tjetrit, dhe, ky bashkim na ka forcuar aq shumë sa që ( megjithëse numër i vogël por i fort) për të luftuar një perandori . Këtë e kemi trashëgim prej të parëve tanë, duke filluar prej Kastriotve.

Ndërsa, duke folur për këtë tubim përkujtimor, Dom Pjetri tha se “Ky tubim të na vlejë neve që të frymëzuar prej etërve tanë, të veprojmë gjithëherë për të mirën e popullit tonë. Të ndihmojmë njeri tjetrin, pa dallime, largime dëbime e përçarje pro, të jetojmë si vëllezër e motra të një familje, të nji populli e të një Atdheu”.

Më pas e mori fjalën kryetari i shoqatës Malesia e Madhe zotni Ejllo Berishaj

Duke përshëndetur “Lavdi jetës dhe veprës se heroit Dedë Gjon Luli!!! kryetari i shqoatës, z.Berishaj, tha se njerëzit e mëdhenj si Dedë Gjon Luli, me rastin e vdekjes pushojnë dhe nuk flasin ma, por vazhdojnë të jetojnë sepse pasardhësit dhe atdhetarët nuk harrojnë kurrë veprat e heronjve.”

Në fjalën e tij kryetari i shoqatës, Malësia nga New Yorku, nuk la pa permendur edhe faktin e bashkimit të dyjave fondacioneve nga Malësia, e cila simbas tij, ka qenë e frymëzuar, edhe erdhi si rezultat i asaj – që ka qenë edhe forca kryesore e kryengritësve dhe Dedë GjoLulit.

“105 vjet më parë, tha ai ishin uniteti i Hotit, Grudës, Trijepshit dhe Kojës, Kastratit dhe Kelmendit. Kurse, sot forca jonë këtu në diasporë, është përkrahja dhe anëtarësimi Juaj sa më i madh në Shoqatën Tuaj dhe tonën Shoqatën Malësia e Madhe, sepse, vetëm kështu mund të ndikojmë dhe ndihmojmë proceset e demokra-tizimit dhe integrimit të trojeve shqiptare në Bashkësinë evropiane e pastaj duke hecur drejt bashkimit kombëtar.” tha Berishaj.

Më pas ai theksojë se :”Sot shqiptarët janë më të fortë se kurrë, Shqipëria në NATO, Kosova shtet i pavarur, diaspora shqiptare e fortë dhe organizuar, të gjitha këto më japin të drejtën të them se nuk mund të tolerohet edhe më tutje situata dhe pozita e mjeruar politiko ekonomike në trojet etnike shqiptare në Mal të Zi. Këtu, më duhet të konstatoj edhe numrin tepër të madh të subjekteve politike shqiptare, pa platformë të përbashkët politike të veprimit dhe të kërkesave politike, duke mos rrespektuar as marrëveshjet politike të arritura dhe të nënshkruara në mes veti. Kështu të përçarë dhe të dezorien-tuar, vështirë se mund të sjellin një të nesërme më të mirë, edhe pse ka plotë njerëz të mirë atje, të sinqertë dhe dashamirës të çështjeskombëtare, me shpirt dhe zemër” ( fjalën e plotë e gjeni më poshtë).

Fjalën e rastit e mbajti publicisti, ish gazetari i Zërit të Amerikës, humanisti, personi që u vu në shërbim të çështjes shqiptare Gjek Gjonlekaj. Ai, që dha kontribut të madh në avancimin e çështjes së Kosovës, gjithmonë i gatshëm për të dhanë donacione për të ndërtuar objekte fetare e kombëtare, tha drejtuesja e kësaj veprimtarie, Age Ivezaj duke prezantuar Gjonlekajn.

Gjek Gjonlekaj, e quajti – Kryengritjen e Malësisë së Madhe me kryetrimin dhe heroin tonë Dedë Gjon Luli, një jubile të shenjtë – i cili, përkon edhe me vitin e Nëna Terezes – “Pra, është, tha Gjonlekaj, ky viti më i nderuar për kombin shqiptarë, për të kujtuar prijsin tonë Ded GjonLulin, dhe për të shjetëruar nobelisten shqiptare Nëna Terezen”.

Kurse, duke ia atribuar meritat e organizimit të disa aktiviteve, dhe permendur ato, të cilat ai veçojë në kujtimin e ngjarjeve histrorike të Malësisë, përfshirë Kyengritjen e Malësisë së Madhe me Ded GjoLulin, të dy ish fondeve, atij Humanitar Malësia e Madhe – dhe ish – Fondacionit Ded GjoLuli – sot, pas bashkimit Shoqatës Malësia e Madhe.

Gjonlekaj, tha se “ata kan bërë aktivitete, të cilat kan të bëjnë me humanizëm, përkujtimin dhe krenarinë tonë, duke bërë edhe vepra të mëdha për më shumë se çerek shekulli në komunitetin tonë – këtu në diasporë – saqë nuk ka bërë tjetër kush – vepra kaq të mëdha “ tha ai.

Dhe, me të drejtë kjo shoqatë, është Nderi i Kombit, është Nderi i Malësisë! po të kujtojmë se çfarë kanë bërë këta, me fondacionin e tyre, për bursat, për të ndihmuar vendlindjen, për ndihmuar luftën e UÇK-së, nga 88’’ – 99’’ u shpreh Gjonlekaj.

Më pas ai duke folur për Kryengritjen e Malësisë së Madhe, mbas lartësimit dhe vlerësimit që i është bërë figurës legjendare të Dedë Gjo Lulit, kujtojë shkrimtarin tonë të madh Ismail Kadare, i cila ka thënë se “Periudha e Skëndërbeut ishte prologu i Shqipërisë – ndërsa, lufta e Ded Gjolulit dhe Kryengritja e Malësisë së Madhe, monologu i Shqipërisë”, çka do të thotë se Skëndërbeu, ishte fillimi, ndërkohë, që Dedë Gjoluli, ishte mbyllja” tha Gjonlekaj..

Kruja, Malësia e Madhe dhe Drenica, janë tre vende historike”! janë legjenda të cilat na kan dhënë ngjarje të mëdha,”u shpreh Gjonlekaj, gjatë fjalës së tij, cili i quajti historian të “mbrapësht” disa historian dhe stutdiues shqiptarë, në mënyrë se si e kan trajtur Kyengritjen e Malësisë, me prisin legjendra Ded GjoLuli..

“Të cilët , u shpreh Gjonlekaj, në 100 vjetorin e pavarësisë së Shqipërisë, e trajtuan pushtimin otoman të Shqipërisë, si një administrim të asaj kohe, “duke, anashkaluar atë se qindra malësorë u vranë, sa e sa gra mbeten të veja, dhe sa fëmijë u rritën pa prindër”, tha ai.

Është e pafalshme që të mos njihet kontributi i tyre, ashtu si duhet ,! tha në fund Gjonlekaj, duke ju kujtuar atyre, se si nderohen ngjarje të tilla edhe në SHBA, sidomos me shtypin që u jep një vend të madhë .

“Sepse, ata gjakun e tyre e derdhen për Flamurin e Gjergj Kastriotit, por me keqardhje them, se për luftëtarët, për gjakun dhe jetën që dhanë jo vetëm që nuk janë vlerësuar, ashtu si e meritojnë, si duhet, dhe si vepronë e gjithë bota e qyteruar, por me e keqja është se ata kanë qenë të harruar nga historianët, studiuesit shqiptarë, dhe nga qeveria shqiptare, gjithmonë, në përkujtim të 6 prillit 1911”.

Me një përshëndetje në këtë kujtimin e 105 vjetorit të Kyengritjes së Malësisë, foli edhe mysafiri nga Shqipëria professor doktor Gjok Uldedaj, i ftuar nderi në këto përkujtime në Detroit – Michigan dhe New York.

“Të nderosh e të përkujtosh Kryengritjen e Malësisë së Madhë të vitit 1911 si dhe udhëheqësin e saj legjendar Dedë Gjo Luli, tha mysafiri nga Shqipëria, është një detyrë dhe obligim i yni në nderim të paraardhësve tanë që vunë jetën e tyne në themel të “ngrehinës” Shqipëri, të asaj ngrehine ku të gjithë ne kemi futur kokën,por duhet ta lexojmë e kuptojmë mirë moralin dhe mesazhin e veprave të tyre atdhetare.

“Ata, luftuan për bashkimin e shqiptarëve, po sa jemi ne të bashkuar sot? pyeti Uldedaj, dhe shtojë :” Ata luftuan për të mbrojtur e ruajtur gjuhën, po sa e shkruajmë, e flasim dhe e përçojmë gjuhën tonë të bukur tek brezat tanë? Këto pyetje shtrohen për të gjithë ne shqiptarët në të gjitha trojet ku jetojmë, por para së gjithash për shqiptarët në trojet e tyre, nën Malin e Zi” tha profesor Gjok Uldedaj.

Më pas darkën në kujtim të 105 Vjetorit të Kryengritjes së Malësisë së Madhë të vitit 1911, me në krye Ded GjoLulin, në fjalën e tyre, e përshëndetën edhe përfaqsuesi diplomatic i Konsullatës së Kosoves zotni Fatmir Zajmi, edhe Asamblisti i parë shqiptarë në Asamblen e New Yorkut zotni Mark Gjonaj, i cili gjithmonë merr pjesë në festat tona kombëtare, dhe aktivitet e tjera të komunitetit.

Gjithashtu, tubimin e malësoreve në New York, e përshëndeti edhe nji aktivist e intelektual i dalluar nga Malësia, Kryetar i Lidhjes Demokratike në Mal të Zi, professor Nikolle Camaj i cili tha se “Malësorin mundet t’a gjuash (hedhësh) jashtë trojeve të tij, por kurr nuk ja mund t’ja gjuash Shqiptarinë dhe kurr nuk ja gjunë Malësinë, atë e gjenë gjithnjë në mesin tuaj malësorë”.

Më tej ai tha :”Si çdo ngjarje tjetër e rëndësishme kombëtare, që ka trashëgiminë e saj historike dhe kulturore, edhe ngritja e Flamurit në Deçiç nga patrioti Dede Gjon Luli, së bashku me prijësit e tjerë të Malësisë, në pranverën e vitit 1911, më 6 prill të atij vitit, është një ngjarje kulmore, e cila i parapriu edhe shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë, si një ndër datat më të rëndësishme të historisë shqiptare, ka simbolikat dhe dëshmitë e saj, që gjenden mes nesh edhe në ditët e sotme,” tha profesor Camaj.

Në fund të kësaj darke përkujtimore kushtuar 105 Vjetorit të Kryengritjes së Malësisë së Madhë të vitit 1911, me në krye Ded GjoLulin, organizuar nga Shoqata Malësia e Madhe në New York, u kujdesën këngëtaret Blerta Demiri, Kreshnik Ahmetaj dhe Liridon Ulaj.

NË 105 VJETORIN E KONGRESIT TË ALFABETIT SHQIP

November 19, 2013 by dgreca

PERPEKJET OSMANE KUNDËR PËRDORIMIT TË ALFABETIT SHQIP SIPAS BURIMEVE DIPLOMATIKE SERBE/

Shkruan: Avzi MUSTAFA/

Menjëherë pas Hyrijetit, në shumë qendra e qytete jashtë dhe brenda Shqipërisë, si në: Stamboll, Korçë, Elbasan, Manastir, Shkup, Bukuresht, Sofje, Selanik etj. u ngritën klube dhe shoqata, duke nxjerrë gazeta dhe revista në gjuhën shqipe. Krahas këtyre, hov relativisht të madh mori edhe përhapja e arsimit në gjuhën shqipe.

Një ndër problemet imperative të kohës ishte zgjidhja e mirë dhe e plotë e shkrimit të gjuhës shqipe, si çështje që ende nuk kishte gjetur zgjidhje përfundimtare. Edhe pse alfabeti i Stambollit 1879 ishte aprovuar nga shumica e intelektualëve shqiptarë, ende përdoreshin alfabete të tjera.

Që t’i jepej fund kaosit të alfabeteve që përdoreshin si nga shqiptarët ashtu edhe nga albanologët e huaj Klubi i Manastirit “Bashkimi” e mori mbi vete të organizojë një Kongres kombëtar, do të thosha një parlament gjithëshqiptar. Në Kongresin e Manastirit që u mbajt prej 14-22 nëntor 1908 nuk u morën vetëm qëndrimet për shkronjat shqipe, por u bisedua për një program operativ për t’i realizuar kërkesat shekullore të shqiptarëve. Dhe kështu gjatë ditëve të Kongresit u hartuan kërkesat në 18 pika dhe u autorizua Shahin Kolonja që t’i dërgojë për miratim te deputetët shqiptarë në Stamboll.

Armiqtë e shqiptarëve qoftë të brendshmit apo të jashtmit me të dëgjuar se po përgatitet të mbahet një Kongres, menjëherë morën iniciativa për ta ndalur atë. Sipas disa burimeve nga shtypi i kohës, kuptojmë për lajmërimin e qeverisë turke që të mos japë leje për përdorimin e germave latine dhe për hapjen e shkollave shqipe.

Çështja e alfabetit shqip dhe e shkollës shqipe ishte një ndër faktorët kryesorë për një luftë gjithëpopullore. Sipas një enciklopedie serbo-kroate-sllovene, libri II në faqen 650 thuhet: “se lufta e Shqiptarëve ishte pikërisht rezultat i asaj që kur Turqia dëshironte që shqiptarëve t’ju imponojë alfabetin turk, dhe për të penguar këtë ai ngriti shumë kazerma xhandarmerie në vendet me popullatë shqiptare, hapte shkolla turke dhe në fund bëri edhe çarmatimin e tyre”. Patriotët shqiptarë punuan në këtë drejtim me një mjeshtri shumë të madhe. Nëpërmjet Kongresit u trajtuan dy anë të të njëjtit qëllim që kishte karakter politiko-shoqëror, ngase nëpërmjet shkronjave shqipe mori hov të madh përhapja e arsimit si dhe lëvizja kombëtare në përgjithësi.Jehona e mbajtjes së Kongresit mori përmasa të gjera, ashtu siç njofton prof. Kristaq Prifti, jo vetën në tokat shqiptare, por edhe jashtë. Për këtë Kongres shkruan gazetat frënge, italiane, zvicerane etj.: “se shqiptarët do të mblidheshin në Kongres për qëllime politike ose kishin ndërmend të diskutonin çështjen e pavarësisë, se Kongresi mund të shndërrohej në një bashkim politik”.

Qarqet reaksionare të vendit si dhe shtetet shovene ballkanike pritnin që tani germat të jenë “mollë sherri” për përçarje edhe më të madhe. Shqiptarët nga ky Kongres dolën edhe më të bashkuar duke i treguar botës se edhe ata janë një popull, se kanë një gjuhë, se edhe germat duhet të jenë të përbashkëta.Xhonturqit dhe aleatët e tyre nëpërmjet disa deputetëve tradhtarë dhe disa feudalëve dhe fanatikëve fetarë përsëri e shtruan problemin e çështjes së alfabetit në Parlamentin e Turqisë. Këta dolën me tezën se popullsia myslimane “gjoja ka qenë dhe janë për alfabetin turko-arab, i cili njëherazi është dhe alfabet i Kur’anit, kurse alfabeti latin e prish fenë myslimane dhe se me te nuk shkohej në Qabe”. Kështu xhonturqit nuk lanë gurë pa lëvizur për të sjellë huti e përçarje te shqiptarët nëpërmjet propagandës antikongresiane dhe antishqiptare.

Mllefi i akumuluar i merimangave turke në Shkup, nëpërmjet të një shoqërie që mbante emrin “shoqata për të shkruar gjuhën shqipe me germa osmane”, organizuan një mbledhje, të cilën e quajtën “Kongres” për të cilin shumë pak dihet, për arsye se nuk bëri jehonë në masat e gjëra, sepse ky ishte vetëm një mendim ose kërkesë e një deputeti nga Shkupi Seid Efendisë, duke trumbetuar se myslimanëve me Kur’an u është ndaluar të shkruajnë nga e majta në të djathtë.

Shqiptarët e Shkupit, pasi i dëgjuan këto marifetllëqe, u prononcuan me një artikull “Nga një zemër shqiptare”. Në të thuhej: “Dje u mbajt këtu një kongres prej ca nga të parët e vendit, të cilët vendosën ta përdorin alfabetin me shkronja arapçe për shkollat e Shqipërisë… Atë alfabet që vendosën të përdorin këta zotërinj, le ta mbajnë për vetën e tyre, asnjeri s’e njeh, as do ta njohë, s’e di, as do ta dijë. Shqipëria e tërë ngrihet në këmbë për me thanë: Turp i madh për këta njerëz! ( Po themi njerëz për mos me thënë ndryshe!)”.

Propagandat e ndryshme, si nga xhonturqit ashtu edhe nga fanatikët e klerit fetar, nuk kishin të ndalur. Ata filluan të agjitonin me të madhe pa zgjedhur mjete, duke organizuar peticione, mbledhje e mitingje për t’i dërguar kryeministrit të Perandorisë Osmane që shqipja të shkruhej me germa turko-arabe. Ministri i arsimit turk, më 6 shkurt 1325 sipas Hixhrës lajmëron se qeveria turke ndaj alfabetit të arnautëve mbetet neutrale. Po kjo nuk ndodhi kështu sepse Ministri i Arsimit kishte deklaruar se “gjuha shqipe” në të gjitha shkollat do të mësohej vetëm me shkronja arabe”. Në një raport të nxjerrë nga fondi J. Jovanoviq lexojmë edhe këtë se: “gjithë bota ka pranuar shkronjat arabe edhe Vilajeti i Kosovës do të ta pranojë këtë”:

Sikur nuk donin të kuptonin se çështja e alfabetit kishte marrë fund pikërisht në Manastir. Ata përsëri thirreshin në nenin 16-të të Kushtetutës Turke se gjuhë zyrtare është turqishtja dhe se përdorimi i gjuhës shqipe rreptësisht ndalohej. Këtë e shohim nga deklarata e kryeministrit turk Ibrahim Haki Pashai që pa droje pat deklaruar se: “Çështja e alfabetit shqiptar ka karakter politik dhe kombëtar dhe qeveria nuk do të lejojë të ndahet Shqipëria nga shteti Osman”.

Që ta bindin qeverinë turke, shumë gazetarë të paguar shkruanin se gjoja tek arnautët myslimanë dominon një pakënaqësi dhe urrejtje e madhe ndaj germave ” të kaurëve”. Dhe, në shumë qytete, si në Kaçanik, Shkup, Pejë, Janinë, Shkodër si dhe në vetë Manastirin dominon një pakënaqësi.

Në fondin e Jovanoviqit në dokumentin nr. 886 të 16 prillit 1910, pastaj edhe nga raporti me nr. 896 qartë kuptohet se si manipulonin me lajme kontraverze si qeveria turke ashtu edhe shtetet fqinje për të mashtruar opinionin, si atë turk, ashtu edhe atë botëror se gjoja në Kaçanik është organizuar një miting kundër shkronjave latine dhe se është sjellë një rezolutë se “germat latine janë në kundërshtim me Sheriatin dhe se banorët e kësaj ane kërkojnë që të mbyllen të gjitha shkollat në gjuhën shqipe dhe të ndalohen librat të shkruara me alfabetin latin”.

Sipas konsullit Jovanoviq dhe në bazë të dokumentacionit që posedojmë, qartë shihet se si pushteti osman bën luftë të ashpër që të mos lejojë hapjen e shkollave në gjuhën shqipe, e sidomos moslejimin e përdorimit të shkronjave latine. Sipas një dokumenti të lëshuar Ministrisë së Punëve të Jashtme të Serbisë edhe Serbia e në mënyrë indirekte e kundërshtonte përdorimin e shkronjave latine ku i kërkohet qeverisë turke që të mos japë leje për përdorimin e germave latine dhe për hapjen e shkollave shqipe, sepse shqiptarët me fe islame Serbia i konsideronte si turq. Sipas shënimeve të Jovanoviqit kuptojmë se si përgjigjet qeveria turke ku thuhet: “Problemi i hapjes të shkollave shqipe është çështje që duhet të diskutohet në parlament, e sa u përket germave ajo është çështje e shtypshkronjave”.

Nga një dokument tjetër të këtij diplomati gjithashtu kuptojmë se si deputeti shqiptar në Parlamentin Osman, Hasan Prishtina ithtar i shkronjave latine ka dërguar nga Shkupi telegramin ku thuhej se ”Vilajeti Kosovës ka nevojë për 10 mësues të gjuhës shqipe. Të gjithë ata që dëshirojnë të kryejnë këtë shërbim le t’i drejtohen klubit “ Bashkimi”, kurse në Stamboll klubit “Sabah”.

Një dokument tjetër që mban datën 3 shkurt (II), 1910 nr. 234 marrim njoftime për nxënësit e Idaijes së Shkupit ku një pjesë e madhe e nxënësve kanë përfillë latinishten. Deputeti në Parlamentin turk, Said Efendiu ka shkuar në Idaije që të këshillojë dhe të bëjë presion për heqjen dorë nga shkronjat latine. Nga numri i nxënësve : “12 nxënës kurrsesi nuk kanë pranuar dhe i kanë larguar nga shkolla”. Po ashtu kuptojmë se gjoja Said Efendiu ka shtypur (mendohet se ka sjellë A. M) një Abetare me germa arabe dhe e ka shpërndarë ndër shqiptarët”. Po në të njëjtin dokument shkruan se ”qeveria turke pengon përdorimin e shkronjave latine, por shqiptarët nuk rrinë duarkryq”. Sipas të njëjtit dokument, shohim se “katër (4) nxënës po përgatiten për të mësuar në shkollën e Elbasanit, kurse 4-5 nxënës të tjerë i financon klubi shqiptar i Stambollit, ku këtyre iu është siguruar kostume dhe para rruge. Ndihma sigurohet nga Lidhja e Stambollit, sepse klubi i Shkupit nuk ka para”.

Nga një dokument që mban datën 4 shkurt 1910, nr. 235 dërguar Dr. Millovan Millovanoviqit , Ministër i Punëve të Jashtme i Serbisë qartë shihet se si konsulli nga Shkupi e njofton për mospagesën e mësuesve në shkollat e jezuitëve në Gjakovë e Janjevë nga ana e Austrisë (nxënës shqiptar te besimit katolik A. M) dhe se “ka nxënës dëshirojnë të mësojnë në gjuhën serbe dhe të dërgohen sa më parë mësues serb që të jenë rreth tyre”.

Në dokumentin që mbanë datën e 10 shkurtit 1910 nr. 87 mësojmë edhe për reagimin e valiut të Shkupit I cili i ka dërguar telegram në Ministrinë e arsimit në Stamboll duke u kanosur “ se të gjithë ato shkolla që mësojnë me shkronja latine do të mbyllen”. Pastaj në dokument përshkruhen edhe masat që I ndërmerr pushteti vendit ndaj idhtarëve të shkronjave latine. Nga ky dokument kuptojmë masat represive të pushtetarëve turq. Ata e pushuan nga puna mësuesin e gjuhës shqipe , Bedri Efendiu ( Pejani), pastaj komandantin e xhandarmerisë Sheli, sepse djali i tij është përkrahës i shkronjave latine dhe është larguar nga shkolla e Idadies, po ashtu është larguar edhe një nëpunës dogane. Dhe të gjithë ata që u kanë gjetur libra me shkrim latin janë gjobit me rrogë. Po ashtu edhe një mjek i komunës është larguar nga puna , sepse emrat dhe diagnoza e të sëmurëve ka qenë të shkruar me shkronja latine . Klubit të këtushëm ( e ka fjalën për klubin e Shkupit) i është hequr tabela e mbishkrimit pse ka qenë e shkruar me shkronja latine. Në një dokument të fondit të Jovanoviqit janë përshkruar edhe masat ndaj atyre të cilët kanë shkruar telegrame për përkrahjen e shkronjave latine, ku ndaj tyre parashihet edhe internim në Anadolli.

Dokumenti që mban datën 13 shkurtit 1910 nr. 331 jep të dhëna për aktivitetin e Klubit të Shkupit dhe ndër të tjera potencohet se ky klub po përdor gremat latine. Valiu bashkë me deputetin, Said Efendia kanë mbajtur mitingje në Sjenicë, Ferizaj, Gjakovë, , Prishtinë, Shkup,, Pejë, Gostivar, Dibër, Tetovë, Preshevë e gjetiu me qëllim bindje dhe heqje dorë nga shkrimi latin. Ata njoftojnë Sulltanatin “edhe pse banorët janë përcaktuar për germat latine autoriteti i tyre dhe bindja me fakte ka suksese” . Mirëpo, Said Efendiu dhe turkofilët nuk mund të pajtohen me këtë të vërtetë dhe ato dërgojnë depeshe në Sulltanat duke thënë “ se mileti i këtyre vendeve janë manipuluar dhe mashtruar nga armiqtë e jashtëm”.

Said Efendiu do të shkruaj një telegram ku do të njoftojë se gjoja: “Shqiptarët e të gjithë vilajeteve kanë vendos të mësojnë me shkronja arabe dhe se mitingjet janë organizuar sipas porosisë”.

Për të bindur qeverinë Osmane se gjoja angazhimi i tyre po jepte fryte ato edhe gjerat që s’ kishin lidhje me shkronjat as me shkollën i trillonin duke raportuar mbi gjendjen e mos përfilljes së shkronjave latine. Kinse në Gjilan shkruanin se gjoja janë djegur orenditë shkollore dhe se janë rrahur dy mësues pse kanë përdorur shkronjat latine. Nga të gjitha vendbanimet shqiptare gazetat turke informonin se gjoja dëshpërimi është shumë i madh te banorët shqiptarë me fe myslimane. Nga fondi Jovanoviqit kuptojmë se edhe një mësues i një shkolle private në Gjilan ithtar i shkronjave latine ia kanë ndaluar punën dhe do të përgjigjet.

Ndër kohë simpatizuesit e shkronjave turko-arabe nga klubi i Ak-Sarajit “Mahfel” dërguan njëfarë Arif Hiqmeti kinse gazetar nga fshati Llojan i Kumanovës ta studiojë gjendjen dhe të kontaktojë me parinë muslimane për të krijuar një besim se shkronjat turko- arabe janë shkronjat e Zotit dhe ai di vetëm ato t’i lexojë, kurse shkronjat gjahure Zoti nuk i pranon dhe i dërgon të gjithë në xhehenem. Për këtë turkofil nga fondi i Jovanoviqit është edhe një dokument ku shihet qartë puna e tij dhe shumë të tjerëve që punonin në dëm të shqiptarëve: “ se në Shkup shoqëria për të shkruar gjuhën shqipe me shkronja osmane po punon për të krijuar një alfabet turko-arab dhe obligon shtypshkronjën e Vilajetit në emër të Këshillit të shoqërisë të shpikin 3-4 shkronja plus për të shkruar gjuhën shqipe.”

Derisa po zhvillohej një luftë rreth këtij problemi, patriotët shqiptarë filluan pa leje që të hapin shkolla në gjuhën shqipe jo vetëm nëpër qytete, por edhe në mjaft fshatra. Dhe, kështu, u çelen shkolla në viset e Korçës, Elbasanit, Prizrenit, Beratit, Manastirit, Janinës, Prishtinës, Shkupit, Ohrit, Dibrës, Pejës etj.

Çështja e alfabetit dhe shkollës shqipe sipas vendimeve dhe veprimeve që ndërmerrte qeveria dhe shërbëtorët e tyre po bëhej serioze. Ato vepronin jo vetëm me propagandë, por edhe me metoda shtypëse për ndalimin e alfabetit shqip. Kësaj propagande antishqiptare iu bashkëngjit edhe kisha ortodokse edhe pse nuk i interesonte drejtpërsëdrejti alfabeti turko-arab, por dëshironte që nëpërmjet të kësaj kishe t’i përçante shqiptarët. Kësaj propagande iu bashkëngjitën edhe austriakët dhe italianët. Por, populli shqiptar pa dallim feje e kishte kuptuar fare mirë qëllimin se ç’kërkonin turqit e të tjerët. Por, populli, nuk qëndronte duarkryq.

Nga ky fond kemi gjetur edhe një dokument ku shihet se Komiteti i shoqërisë shqiptare të Sofjes i cili është drejtuar qeverisë së Beogradit për ndihmë për të hapur shkolla në gjuhën shqipe, mirëpo përgjigjja ka qenë negative.

Sipas një dokumenti që gjendet në Arkivin e Maqedonisë (dokumenti mban nr. 74 të 18 shkurtit 1910) thuhet se: “Turqit e rinj janë angazhuar që të organizojnë protestë kundër shkronjave latine të arnautëve. Nga shumë qytete kjo proteste nuk ishte e mirëpritur, kurse sukses ka pasur vetëm në Ohër – atje kanë mbledhur 3000 frymë”.

I tërë populli u orientua në mbrojtje pa dallime fetare e krahinore. Të parët që i dhanë forcë vendimeve të Kongresit ishin nxënësit e Idadijes së Korçës, më pastaj ish-nxënësit e shkollës së Janinës, Manastirit, kurse nxënësit e Elbasanit e braktisën tërë shkollën dhe bashkë me popullin ku protestuan mbi 7000 veta. Drejtori i Idadijes së Shkupit pse e ndërroi qëndrimin, e pushuan nga puna. Në Berat e ndoqën shembullin e elbasanasve dhe dolën për t’i mbrojtur vendimet e Kongresit mbi 15.000 veta.

Këto veprime patriotike të nxënësve si dhe të shumë patriotëve qartë i treguan pushtetit osman dëshirën e zjarrtë të popullit shqiptar për gjuhën dhe shkollën shqipe. Pas kësaj dëshire nuk qëndronin vetëm nxënësit, patriotët, intelektualët, por tërë populli shqiptar pa dallim feje. Me veprimet e tyre qartë treguan se mbrojtja alfabetit dhe gjuhës shqipe me të vërtetë shënon një faqe të lavdishme të historisë sonë dhe është një mësim i qëndresës në momente vendimtare.

ROLI HISTORIK I KLUBIT “BASHKIMI” TË MANASTIRIT DREJTË BASHKIMIT SHPIRTËROR TË KOMBIT

October 28, 2013 by dgreca

ME RASTIN E 105 VJETORIT TË THEMELIMIT TË KLUBIT KOMBËTAR “BASHKIMI” TË MANASTIRIT/

Nga prof. Dr. Vebi XHEMAILI- Profesor në Universitetin Shtetëror të Tetovës/

Manastiri si qendër e Lëvizjes Kombëtare Shqiptare/

Fitorja e revolucionit xhonturk në verë të vitit 1908, te shqiptarët ngjalli shpresën dhe optimizmin se do të fitojnë të drejtat e kamotshme kombëtare dhe kulturore-arsimore. Para se të vijnë në pushtet, xhonturqit u kishin dhënë shumë premtime si shqiptarëve, ashtu edhe popujve të tjerë të perandorisë, se nëse vijnë ata në pushtet do t’u japin të drejtat e kërkuara, me kusht që këta t’i ndihmojnë në rrëzimin e pushtetit absolutist të Sulltan Hamitit.

Në lëvizjen xhonturke që nga deceniet e fundit të shek. XIX kishin marrë pjesë edhe shumë patriotë e intelektualë shqiptarë si dr. Ibrahim Temo nga Struga,[1] Dervish Hima nga Ohri,[2] Riza Tevftiku nga Dibra, Ibrahim Pejani (Ipekli), Nexhip Draga i cili vepronte në Shkup, Shahin Kolonja e shumë veprimtarë të tjerë. Kjo fletë qartë se shqiptarët në fillim e përkrahën fuqishëm këtë Lëvizje të re, pasi ishin të bindur se me programin e tyre do të fitonin më shumë të drejta kulturore dhe politike.[3] Populli shqiptar qysh në fillim mori pjesë në lëvizjen e turqve të rinj. Pasi programi i tyre e forconte luftën për autonomi kulturore që njëherit ishte edhe rrugëtimi i Lëvizjes kombëtare Shqiptare në luftë për pavarësi. Kjo lëvizje me të madhe mori dimensione të gjëra dhe formë të organizuar nga fundi i vitit 1908.

Ibrahim Temo shpalli krijimin e “Shoqërisë së Fshehtë” që shumë shpejt u njoh si shoqëria “Bashkim dhe Progres”. Ky vetë futi në këtë shoqatë deputetin e Kosovës Ibrahim Efendiun, Nexhip bej Dragën dhe deputetin e Korçës Shahin bej Kolonjën. Shokët e ngarkuan të ngrinte degë të kësaj shoqërie në Ohër dhe Strugë.V.Xh).

Komiteti i organizatës xhonturke “Ittihad ve Terakki” (Bashkim dhe Progres), në dokumentet programore kishte paraparë që për popujt e ndryshëm të perandorisë të jepen të drejtat lidhur me arsimimin dhe kulturën kombëtare, organizimin kulturor e politik etj. Në nenin 16 të programit xhonturk thuhej: “Të gjitha shkollat janë nën mbikëqyrjen shtetërore. Për të mundur që arsimi i shtetasve osmanë të zhvillohet në mënyrë të unifikuar, do të hapen shkolla të përgjithshme dhe publike për të gjitha kombësitë.”[4] Në këtë program, po ashtu ishte paraparë që në kushtetutën e ardhshme xhonturke të parashihej themelimi i lirë i shoqatave politike. Pra, turqit e rinj u kishin premtuar shqiptarëve se pas marrjes së pushtetit, do të mund t’i realizojnë të drejtat e tyre.

Për këtë qëllim, në Ferizaj më 20 korrik 1908, u zhvilluan bisedime të gjata midis përfaqësuesve të xhonturqve dhe krerëve shqiptarë, duke arritur një marrëveshje që shqiptarët të ndihmojnë luftën e turqve të rinj për përmbysjen e regjimit hamidian, me kusht që t’u plotësohen të drejtat e tyre. Po ashtu, në tubimin e Ferizajt, ishte vendosur që krerët shqiptarë, së bashku me kryengritësit të nisen në drejtim të Shkupit, ku do të bashkoheshin me shqiptarët e krahinave jugore për t’i koordinuar veprimet e mëtutjeshme.[5]

Më 23 korrik 1908 xhonturqit e morën pushtetin, duke proklamuar Hyrijetin. Po në këtë ditë, komiteti i xhonturqve shpalli kushtetutën e re në Selanik dhe në Manastir. Shpallja e Hyrijetit (lirisë) në Shqipëri u prit me gëzim të madh nga i tërë populli shqiptar, i cili shekuj me radhë vuante nën zgjedhën absolute të sulltanëve. Në shumë qytete u organizuan manifestime të ndryshme dhe u organizuan mitingje, në të cilët shprehej solidariteti ndaj xhonturqve.[6] Mirëpo, që në ditët e para pas fitores së revolucionit, xhonturqit, filluan të ngrihen kundër interesave kombëtare të shqiptarëve, të maskuar nën parullën e “osmanizmit”, duke dashur të ruajnë sundimin turk.[7]

ROLI DHE VEPRIMTARIA KOMBËTARE E KLUBIT “BASHKIMI” NË ORGANIZIMIN E KONGRESIT TË

ALFABETIT KOMBËTAR NË MANASTIR

Pas shpalljes së Hyrjetit (konstitucionit), intelektualët dhe patriotët shqiptarë filluan të organizohen sa më shpejt që t’i realizojnë disa nga premtimet që xhonturqit ua kishin dhënë. Hapi i parë në këtë drejtim ishte hapja e klubeve shqiptare dhe organizimi i veprimtarisë kulturore, arsimore, botuese e publicistike. Ndër klubet e para që u hap në mbarë Shqipërinë Etnike, ishte klubi politik shqiptar “Bashkimi” i Manastirit, më 31 korrik 1908.[8] Pas klubit të Manastirit u hapën klube edhe në Stamboll, Selanik, Janinë dhe në Shkup, si klub arsimor shqiptar.[9] Gjer në fund të viti 1908, klube dhe shoqëri të këtilla kombëtare u themeluan në shumë qytete të Shqipërisë, si në Korçë, Elbasan, Shkup, Shkodër, Vlorë, Janinë, Gjirokastër, Filat, Pogradec, Berat, Tiranë, Durrës, Tetovë, Dibër, Kumanovë, Prizren, Prishtinë e tjerë. Numri i tyre në Shqipëri dhe në qendra të tjera të Perandorisë ku kishte shqiptarë, u ngritën rreth 40 shoqëri patriotike. Ndërsa gjatë viteve 1908-1912, numri i tyre arriti në rreth 80,[10] pa përmendur këtu shoqëritë patriotike që ekzistonin ose ato që u krijuan të reja në gjirin e kolonive shqiptare të mërgimit. Klubet ishin organizata të gjera demokratike. Në to bënin pjesë përfaqësues të shtresave të ndryshme shoqërore, që nga njerëzit e rëndomtë të qytetit dhe të fshatit e deri te çifligarët e nëpunësit e lartë shqiptarë. Po ashtu këtu bënin pjesë edhe ushtarakë të ndryshëm, shpeshherë me grada të larta, që shërbenin në Perandorinë Osmane.

Qëllimi dhe detyrat e klubit “Bashkimi” janë theksuar edhe në shpalljen e tij, ku përveç të tjerash thuhet: “Erdhi çasti i përshtatshëm për historinë tonë, që të fillojmë lirisht e pa pengesa të punojmë për kombin tonë, jo me armë e barut në dorë, por me pendë e letër.” Formimi i këtij klubi politik jo vetëm që bëri jehonë të madhe te shqiptarët brenda dhe jashtë atdheut, por edhe luajti rolin e një koordinuesi të veprimtarisë së mëtutjeshme edhe në vise tjera të Shqipërisë.

Më 30 nëntor të vitit 1908, konsulli austriak nga Manastiri informonte se klubi “Bashkimi” ka dërguar përfaqësuesit e vet për organizimin e komiteteve të fshehta shqiptare në shumë qytet të Shqipërisë dhe Kosovës, si në Ohër, Dibër, Prizren, Gjakovë, Pejë e Prishtinë, Shkup, Korçë, Kolonjë e tjerë.[11]

Rëndësia, funksioni dhe veprimtaria e gjerë politike, e veçanërisht kulturore dhe arsimore e këtij klubi, qëndron në faktin se ai ishte një klub qendror. Lidhur me këtë, Kristo Qiriazi shkruan: “Klubi shqiptar, i cili u hap me ceremoni modeste, ishte faktor shumë i rëndësishëm në shtrimin e çështjeve, problemeve dhe interesave të kombit shqiptar. Ky klub e pati burimin nga qendra politike shqiptare, gjë që me punën e tij zuri të frikësojë qarqet e xhonturqve”.[12]

Që në ditët e para të themelimit, klubit “Bashkimi” në Manastir zunë t’i vijnë letra dhe kërkesa të ndryshme nga brenda e jashtë vendit, duke kërkuar hapjen e shkollave, botimin dhe dërgimin e librave dhe mësimin e gjuhës shqipe. Kështu, më 15 tetor 1908, nga Stambolli dërgohet një letër, në të cilën, pos të tjerash, thuhet: “Edhe shqiptarët kanë dëshirë të mësojnë shqip… se këtu janë shumë shqiptarë dhe duan që të mësojnë shqip… më shumë janë llafosur për të mbledhur të holla për të bërë shkolla e për libra, të mësojnë një çikë gjuhën shqipe…”.[13]

Ky klub, po ashtu kishte marrë iniciativë që nga Bukureshti, Sofja e vende të tjera të sjellë libra shqip për nevojat e shkollave që duhej të hapeshin. Në një letër të Nuçi Naçit, drejtuar në emër të klubit Bashkimi në Manastir shoqërisë Bashkimi në Bukuresht, ndër të tjera thuhet: “Mësoni se këtu puna na vete mbarë dhe shpresojmë se do të vemi dhe më mbarë… për libra jemi fort të shtrënguar, edhe librat (vivllat) që na dërguat s’kanë ardhur… do t’u lutemi që pas këtyre në dërgofshi tjera arka me libra… t’i dërgoni në adresën e z. P. Qiriaz, do të jetë më mirë … “.[14] Ekzistojnë dokumente të shumta arkivore për veprimtarinë e këtij klubi dhe bashkëpunimin e tij me klubet dhe shoqëritë e tjera jashtë atdheut. Klubi Qendror shqiptar Bashkimi në Manastir kishte korrespodencë të vazhdueshme me shoqëritë shqiptare në Bukuresht, Konstancë, Sofje, Misir të Egjiptit e shumë vende të tjera. Në një letër të dt. 28.9.1908, klubi i Manastirit e njofton shoqërinë Bashkimi në Bukuresht se i ka pranuar 3 arka me libra, të cilët janë shpërndarë në tërë Shqipërinë dhe se presin edhe libra të tjerë. Në bazë të letrës shihet se librat dërgoheshin nëpërmjet Sofjes në adresë të Parashqevi Qiriazit.[15]

Me rëndësi kulturore-historike është edhe një letër e dërguar nga shqiptarët e kolonisë së Varnës në Bullgari, kryetarit të Klubit në Manastir më dt. 9.10.1908, në të cilën pos të tjerash thuhet: “I nderuari z. kryetar i klubit të shqiptarëve Bashkimi në Manastir z.Feim Be Zavalani”.

Me gëzim të madh lexuam nëpër gazetat Liria dhe Drita për hapjen e një klubi me emrin Bashkimi, të cilit z-ja juaj patët fatin t’i bëheni kryetar dhe i cili paska program të vet e qëllon bashkimin e gjithë shqiptarëve myslimanë e të krishterë me një trupë të bashkuar e të pandarë…zemra e njeriut ndjen një gaz të madh duke parë se shqiptarët murrën udhën e mbarë, udhën e mbrothësisë. Erdhi dita e për na të varfëritë që prinim në erëmirë të mëtohemi për veten tonë e jo për të huaj si gjer tani, shqiptarët pra… zunë të përkujdesen për veten e tyre dhe duke hapur shkolla në mëmëdheun tonë të gjorë e duke filluar klube, qëllojnë të gjithë dhe me një zë kërkojnë bashkimin e tyre, e cila është e para mënyrë për paravajtje dhe fatbardhësi të çdo kombi… ju shtoftë dhe u madhoftë dëshira juaj që kini për mbarëvajtjen e punëve tonë kombëtare…”[16]

Nga analiza e dokumenteve arkivore, letërkëmbimeve, akteve normative dhe materialeve të tjera lidhur me aktivitetin dhe bashkëpunimin e këtij klubi me klubet e tjera në vend dhe shoqëritë jashtë atdheut, mund të konstatohet; se ky klub, për një kohë të shkurtër ka zhvilluar një varg aktivitetesh të rëndësishme, duke realizuar shumë detyra në planin politik e kulturor-arsimor. Ndër këto, më të rëndësishme janë: Rëndësia, funksioni dhe veprimtaria e gjerë politike, e veçanërisht kulturore dhe arsimore e këtij klubi, qëndron në faktin se ai ishte Klub qendror. Lidhur me këtë, Kristo Qiriazi shkruan: “Klubi shqiptar, i cili u hap me ceremoni, ishte faktor shumë i rëndësishëm në shtrimin e çështjeve, problemeve dhe interesave të kombit shqiptar. Ky klub e pati burimin nga qendra politike, gjë që me punën e tij zuri të frikësojë qarqet e xhon-turqve”.[17]

Ndër këto, më të rëndësishme janë:

– Organizimi dhe mbajtja e kongresit për njësimin e alfabetit të gjuhës shqipe, i njohur si Kongres i parë i Manastirit.

– Organizimi dhe koordinimi i veprimtarisë me klubet dhe shoqëritë e tjera, brenda dhe jashtë atdheut.

– Formimi i shoqërisë botonjëse letrare në Manastir.

– Themelimi i shtypshkronjës “Bashkimi i Kombit” në Manastir

– Botimi i gazetës Bashkimi i kombit” në Manastir.

– Botimi i teksteve shkollore në gjuhën shqipe dhe i librave tjerë në gjuhën shqipe.

– Hapja e shkollave shqipe në shumë vende të Shqipërisë, si dhe angazhimi që në disa shkolla turke të futet gjuha shqipe si lëndë mësimore.

– Sjellja e shumë teksteve shkollore nga kolonitë e mërgimit dhe shpërndarja e tyre në Shqipëri etj.

Përveç Klubit “Bashkimi”, me rëndësi është edhe Klubi Shqiptar i Shkupit.

Në bazë të aktit zyrtar, me titull: Rregullorja e klubit shqiptar në Shkup, shihet se ky klub është themeluar një muaj pas klubit Bashkimi, më 1 tetor 1908, në Shkup.[18] Klubi shqiptar i Shkupit, gjatë kësaj periudhe ka zhvilluar po ashtu një veprimtari të gjerë e të pasur patriotike kulturore-arsimore. Ai u angazhua në hapjen e shkollave shqipe dhe zbatimin e gjuhës shqipe si lëndë mësimi në disa shkolla të mesme në Shkup, bashkëpunoi me klubet e tjera shqiptare dhe me Normalen e Elbasanit, inicioi dhe ndihmoi daljen e gazetës Shkupi etj. Rregullorja ka 8 faqe e 26 nene dhe është shtypur në shtypshkronjë me alfabetin e Stambollit. Sipas nenit 1, “Klubi Shqiptar i Shkupit është një vend mbledhjet shqiptare ku shokët nuk do të shikojnë punë tjetër veç atyre qëllimeve që ka klubi dhe të cilat janë të shënuara me program”.[19]

Klubi i Manastirit, që në mbledhjen e parë të tij, më 23 gusht 1908, vendosi të thërret një Kongres të gjuhës dhe alfabetit, ku thuhej: “T’i japim një mbarim kësaj së madheje nevojë për bashkim të gjithë shqiptarëve me një abc”. Siç njoftonte Gjergj Qiriazi, në vazhdim Shoqërinë “Bashkimi“ të Bukureshtit “Se Manastiri është caktuar për qendër të klubeve shqiptare dhe se me 1-14 nëntor 1908, do të mbahet Kongresi për alfabetin.[20] Për këtë vendim Gazeta “Kombi” do të shkruaj; I pari shkëmb që duhet kapërcyer është i shkronjave”.[21] Deri në këtë kohë shqiptarët kanë përdorur katër alfabete.[22]

Detyra më e ngutshme për shqiptarët pas shpalljes së konstitucionit ishte hapja e shkollave shqipe, që ishte kërkesë primare e krerëve të Lëvizjes Kombëtare që nga Lidhja e Parë e Prizrenit. Te kjo udhëheqësi kombëtare ndihej nevoja e bashkimit të tre alfabeteve, këtë detyrë të shenjtë që nuk ishte fare e lehtë në ato rrethana politike për organizimin e këtij tubimi, siç thamë më lartë, e mori përsipër klubi politik “Bashkimi” nga Manastiri, më 23 gusht 1908. Ky klub vendosi t’i shpërndajë ftesat në shtator, për Kongresin e caktuar: “T’i japim një mbarim kësaj të madheje nevojë për bashkim të të gjithë shqiptarëve në një abc”.[23]

Kjo nismë e organizimit të Kongresit të Alfabetit nga ana e klubit “Bashkimi të Manastirit ishte mirëpritur dhe përshëndetur prej shumë klubeve e shoqërive shqiptare në vend dhe në botën e jashtme, duke filluar nga klubi i Shkupit, Ohrit, Janinës, Shkodrës, Elbasanit, Bukureshtit, Kajros, Aleksandrisë, Varnës e tjerë.[24] Shtypi përparimtar i kohës do të shkruajë: “Në këtë qytet shqiptar, alfabeti i gjuhës është çelësi i plotësimit të të gjitha nevojave kombëtare të përparimit tonë drejt prosperitetit të kombeve të tjera evropiane”. Po ashtu, duhet veçuar se në këtë qytet, në mbrojtje të të drejtave kombëtare, vepronte që nga viti 1905, Komiteti i Fshehtë Kombëtar, në krye me Bajo Topullin, që në atë kohë ishte mësimdhënës në gjimnazin turk të qytetit.[25] Më 10 maj 1908, konsulli austro-hungarez njoftonte se në Vilajetin e Manastirit, Lëvizja Kombëtare Shqiptare ua tërhiqte vërejtjen autoriteteve turke me një intensitet më të shtuar se deri atëherë, sidomos me burgosjen e atdhetarëve shqiptarë. Kishin mbajtur në burg Idriz Efendi Gjakovën, mbi 8 muaj, pa e pyetur fare, pastaj Fehim Zavalanin, Jashar Efendiun, i cili ishte profesor në një shkollë të Manastirit. Po ashtu, administrata turke dëboi edhe një numër të madh veprimtarësh, këtu bënte pjesë edhe Gligor Zilka e tjerë.

Klubi “Bashkimi”, u themelua më 31 korrik 1908 në Manastir, shtatë ditë pas shpalljes së “Hyrijetit”, në një ndërtesë në qendër të qytetit, ku merrnin pjesë 85 anëtarë, me rastin e themelimit. Ky klub u hap me lejen e pushtetit xhonturk, ndërsa përurimi solemn u bë me 1 shtator 1908, ku merrte pjesë edhe valiu i Manastirit.[26] Në krye të këtij klubi politik shqiptar u vunë atdhetarët e palodhshëm të çështjes kombëtare deri në atë kohë. Për kryetar ishte zgjedhur Fehim bej Zavalanin, i cili sapo ishte kthyer nga internimi. Nënkryetar u emëruan Gjergj Qiriazi dhe Nuçi Naçi, ndërsa për sekretar Ferit bej Ypi.[27]

Më 30 nëntor të vitit 1908, konsulli austriak në Manastir informonte se klubi Bashkimi ka dërguar përfaqësuesit e vet për organizimin e komiteteve të fshehta shqiptare edhe në Ohër, Dibër, Prizren, Gjakovë, Pejë e Prishtinë.[28]

Pra, pas vitit 1908, me shpalljen e jetës parlamentare të Kushtetutës turke, shqiptarët mendonin se e kanë arritur atë që e kanë pritur – lirinë e përdorimit të gjuhës së nënës. Ata vendosën të punojnë menjëherë dhe për më pak se një vit ishin në gjendje që të themelojnë 24 shkolla të natës me 1.753 fëmijë, 34 shkolla të ditës me 1.850 fëmijë dhe shkolla normale me 145 fëmijë dhe 14 arsimtarë. Këto shkolla u përkrahën prej 66 klubeve nacionale (kombëtare), të cilat kishin 10.000 anëtarë, në krye të të cilit ishte Këshilli pedagogjik i edukimit, i themeluar në Kongresin nacional të mbajtur në Elbasan, në gusht të vitit 1909. Në të njëjtën kohë shqiptarët themeluan 4 shtypshkronja, 17 gazeta që ishin në qarkullim. U themeluan 10 shoqëri të literaturës, 4 të muzikës dhe një shoqëri femërore. Ky përparim është shumë i madh për xhonturqit, të cilët vendosën menjëherë t’i ndalojnë shqiptarët në veprimtaritë e tyre kombëtare.

[1] Ibrahim Murat Dr. Temo 1865-1945, u lind në Strugë, veprimtar dhe personalitet i shquar i Rilindjes Kombëtare Shqiptare.

[2] Kristaq Prift, Dervish Hima Tiranë 1993, f. 222-223; Dervish Hima u lind në Ohër në vitin 1872. Ky i takon brezit të mesëm të Rilindjes Kombëtare Shqiptare, ishte patriot i dalluar, zhurnalist i palodhur dhe armik i përbetuar i pushtetit osman, luftëtar për të drejtat kombëtare shqiptare, për njohjen e Kombit shqiptar, të gjuhës dhe kulturës së tij, për administrim autonom dhe të pavarur të Shqipërisë. Si i tillë, pa reshtur ishte në ndjekje permanente nga ana e pushtetit osman, si kundërshtarë i përbetuar i tyre u detyrua shpeshherë ta ndërrojë vendbanimin e tij,

[3] Emin Pllana, Kosova dhe reformat në Turqi, vep. e cit. f. 232.

[4] Shukri Rahimi, Qëndrimi i pushtetit turk ndaj çështjes së alfabetit ”Gjurmime albanologjike”, Prishtinë 1969, f.13.

[5] Shukri Rahimi, Lufta e shqiptarëve për autonomi (1897-1912), Prishtinë 1978, f. 141.

[6] Po aty, f. 279

[7] Arsh-Senkeviç-Smirnova. Histori e shkurtër e Shqipërisë, Prishtinë 1967, f. 148.

[8] Historia e popullit shqiptar II, Tiranë 2002, f. 381; Ismet Dërmaku, Rilindja Kombëtare Shqiptare dhe kolonitë shqiptare të mërgimit në Rumani dhe në Bullgari, Prishtinë 1987, f. 344.

[9] Historia e popullit shqiptar II, …, f.381.

[10] Historia e Arsimit dhe Mendimit Politik Shqiptar, Tiranë 2003, f.174.

[11]Historia e popullit shqiptar II, f. 383-384.

[12] AQSH,Tiranë. Fondi 65, dosja 169, (shënime të Kristo Qiriazit …f. 23 )

[13] AQSH-Tiranë, Fondi 102, dosja 153, f 1-2. (letrën e dërgon një person me emrin Sefer, në gjuhën shqipe).

[14] AQSH-Tiranë, Fondi 99, dosja 140 , f. 22. (letër e Nuçi Naçit , shkronjës i klubit.)

[15] Po aty, f. 37 (letër e Klubit Bashkimi të Manastirit…); Ismet Dërmaku, Rilindja Kombëtare Shqiptare dhe kolonitë shqiptare…, 344-345.

[16] Po aty, Fond 102, dosja. 5, f. 227 (letër e shqiptarëve nga varna…)

[17] AQSH, Tiranë, Fondi 65, dosja 169, (shënime të Kristo Qiriazit …f. 23 )…,

[18] AQSH, Tiranë, Fondi 102, viti 1908, dosja .201 f. 1 (Rregullorja e Klubit Shqiptar në Shkup.)

[19] Po aty, f. 3; Anëtarë i klubit kishte të drejtë të bëhet çdo shqiptar nga Shkupi dhe jashtë tij (neni 2). Me nenin 9 përcaktohej numri dhe funksioni i anëtarëve të Pleqësisë. ajo përbëhej prej kryetarit, nënkryetarit, 6 këshilltarëve, një shkrimtari (sekretari) dhe një arkëtari, pra prej 10 anëtarësh. Pleqësia e Klubit mbante dy herë në javë mbledhje të rregullta, kurse sipas nevojës edhe më tepër (neni 10). Vula e klubit parashihej të jetë e shkruar shqip e turqisht, kurse shkrimet e klubit nënshkruheshin prej kryetarit ose nënkryetarit (neni 12). ndër nenet e tjera të kësaj rregulloreje me rëndësi pedagogjike është neni 22, sipas të cilit klubi parasheh të themelojë një shoqatë e cila duhej të angazhohej në përparimin e gjuhës shqipe, e për këtë do të angazhohej një mësues për të dhënë mësim në gjuhën shqipe gjithë anëtarëve të klubit që s’dinin lexim e shkrim. Anëtarët që s’dinin lexim e shkrim shqip, ishin të detyruar që ta vijojnë këtë mësim. Në bazë të rregullores shihet se ky klub ka zhvilluar edhe aktivitete humanitare e sociale, duke i ndihmuar të varfrit e sidomos nxënësit. kjo çështje ka qenë e rregulluar me nenin 23, sipas të cilit, çdo shqiptar që vjen në Shkup, në klub mund të qëndrojë gratis një javë ditë, e nëse donë me ndejë më tepër duhet patjetër të bëhet anëtarë i këtij klubi.

[20] Letër e Gjergj Qiriazit, Shoqërisë “Bashkimi”, në Bukuresht, më 24 gusht 1908.

[21] Gazeta “Kombi”, e Bostonit, nr. 99. më 28. viii. 1908

[22] Raport nr. 263, i Ivan Aleksejeviqit, dërguar I. Zinojevit, më 18 tetor 1907; Gegët kanë përdorur deri tani dy alfabete, po ashtu edhe toskët kanë pasur dy.

[23] “Bashkimi” nga Manastiri, më 23 gusht 1908.

[24] Iniciativa dhe organizimi Mendimi politik e shoqëror i Rilindjes Kombëtare Shqiptare (mbledhje artikujsh nga shtypi), vëll. II 1908-1910, Tiranë 1976, f. 282 -283.

[25] Shukri Radhimi, Lëvizja çlirimtare te shqiptarët gjatë vjetëve, 1905-1908.

[26] Nexhat Abazi, Zhvillimi i arsimit, i shkollave dhe pedagogjik shqiptar në Maqedoni (1830-1912), Tetovë 1997, f. 186; Ali Vishko, Kongreset e alfabetit…, f. 29;

[27] HHSta, Vjenë, Alfabeti… f. 313-114.

[28] Po aty.