95 vjet – Dielli

MUZIKANTI FRANO NDOJA, KRENARIA E QYTETIT SHKODRES

July 22, 2018 by dgreca

Nga Fritz RADOVANI/

FRANO NDOJA (1867 – 1923)/

95 VJET QË NDRROI JETË KOMPOZITOR I I SHKODRES FRANO NDOJA…

ASHT LE ME 28 KORRIK 1867 DHE KA VDEKË ME 16 QERSHOR 1923…

Vdiq papritmas nga smundje e shpejtë dhe u vorros në Sshkoder me 17 Qershor 1923.

Njihej nder muzikantët e përgatitun perkrah At Martin Gjokës dhe Palok Kurtit. Asht kenë nder drejtuesit ma të parë të Bandave frymore dhe asht vlersue si krijues i tyne.

Gëzonte një simpati dhe respektohej per punen e palodhun me tri bandat e Shkodres, me ate të qytetit Shkodres, që drejtonte nder festat e mëdha zyrtare, banden e ushtrisë, ku me ushtarët analfabet këndohej Hymni i Flamurit dhe, banden e Bashkisë. Orkestren e Shoqnisë “Rozafat”, e pat per zemer dhe mbet i pavdekshem në kujtesen e Popullit.

Per shumë kohë mbajti dhe drejtoi Korin e Kathedrales së Shkodres, ku nuk mungonin veglat muzikore moderne dhe kangtarët e papersëritshëm që zgjodhi Ai vetë.

Nder visaret e çmueshme të muzikës Shqiptare kompozitori Frano Ndoja ka lanë mbi 70 pjesë muzikore të shkrueme per bandë dhe, shumë kangë kishtare të kompozueme prej Tij, tue mos harrue të gjitha kangët tjera per banden me motivet tona kombtare.

Kjo do të mbetet perjetsisht në kujtesen e popullit të Shkodres, mbasi krijimtaria e Tij e ka themelin mbi kangen popullore shkodrane me karakter atdhetar Shqiptar.

Muzikanti Frano Ndoja në pak vite mujti me ngritë banden e ushtrisë në Shkoder, e cila ishte një knaqësi e veçantë per Rininë Atdhetare, që marrshonte në rrugët e Shkodres.

Në vitin 1920 Banda e ushtrisë i prini forcave ushtarake në betejen e Koplikut.

Frano Ndoja ishte dhe mbetet nder Figurat e Mëdha të Popullit Shqiptar, jo vetem, si muzikant po, edhe si Atdhetar i zjarrtë në mbrojtjen e Atdheut nga pushtuesit fqinjë.

U respektue edhe mbas vdekjes nga gazeta “Ora e Maleve”, po sot nuk kujtohet!

Gjithshka asht e kuptueshme, perderisa Veprat e Tij i perkasin Rozafës Heroike!

Ai ishte dhe mbetet një brilant i paster i vlerave tona popullore dhe Atdhetare!

Melbourne, Korrik 2018.

95 vjet me sytë dramatikë të Marie Logorecit

October 7, 2015 by dgreca

Për ta kujtuar në 95-vjetorin e lindjes me 5 Tetor 2015 në mjediset e Muzeut Historik Kombëtar u mbajt një veprimtari mbi jetën dhe aktivitetin e aktores së shpallur nga Presidenti i Republikës “Nder i kombit”. Miq sollën në kujtesë ndodhi dhe ngjarje të veçanta nga njohja me Marie Logorecin…

…Ishte koha kur kishte dalë në pension dhe unë shkoja në shtëpinë e saj. Një ditë më tha: “Do të pimë një gotë raki, se kuzhinën e kam ende të parregulluar”. Vuri raki, dy kokrra ullinj, pak djathë e më tha se po ziente edhe dy vezë, e ndërkohë më shprehu kënaqësinë që shkoja ta takoja. I thashë se nuk kisha kohë të rrija shumë se isha në tre filma, dhe i thashë se kjo ishte pak e lodhshme. “Lodhesh ti, – tha – që të kanë dhënë gjithë këto role? Dil jashtë, se mua më kanë harruar! Dil, se as rakinë nuk do ta jap!”…Ky është një prej kujtimeve të fundit që Tinka Kurti ruan nga aktorja e madhe Marie Logoreci.

Harresa, të cilën e vuajti pasi doli në pension, kur ende ndjente se kishte shumë për t’i dhënë teatrit dhe kinemasë shqiptare, nuk e kaploi kurrë një figurë si ajo, e cila përkujtohet me nderim edhe sot e kësaj dite.

Për ta kujtuar në 95–vjetorin e lindjes, ditën e djeshme në mjediset e Muzeut Historik Kombëtar u mbajt një veprimtari mbi jetën dhe aktivitetin e aktores së shpallur nga Presidenti i Republikës “Nder i Kombit”.

Miq e kolegë, si aktorët Tinka Kurti, Margarita Xhepa, Roza Anagnosti, Yllka Mujo, regjisori Xhelil Aliu, por edhe profesorët Josif Papagjoni e Gjovalin Shkurtaj sollën në kujtesë ndodhi dhe ngjarje të veçanta nga njohja me Marie Logorecin.

Me këtë rast u prezantua edhe libri me titullin “Duke kujtuar artisten Marie Logorecin”, ku emrat e njohur të historisë së teatrit dhe kinemasë shqiptare rrëfejnë njohjen me të dhe vlerësojnë figurën e saj artistike, por edhe atë humane. Ky libër shoqërohej edhe me një e albumi fotografik kushtuar aktivitetit të saj të gjatë.

“Në qoftë se bota do të shohë kush ishte gruaja, sidomos e Shqipërisë së Veriut, me të gjitha karakteristikat, cilësitë dhe virtytet e saj, mjafton të shohë një foto të Lokes së paarritshme të Marie Logorecit dhe bindet plotësisht se kush ishte Marie Logoreci”, – u shpreh regjisori Xhelil Aliu gjatë veprimtarisë, ndërsa profesor Josif Papagjoni vlerësoi guximin e saj dhe të kolegeve, të cilat zgjodhën të bëjnë art në një Shqipëri të pasviteve ’40 ende anakronike.

“Nuk ishte e lehtë në Shqipërinë pas luftës mbushur me anakroni sociale, tejet kufizuese për lirinë e femrës e aq më pak të luaje teatër, të ngjiteshe në skenë ku të gjithë të tjerët të soditnin… Për femrat e asaj kohe që hipën në skenë kam mbresën më të bukur. Ishte akt tejet i guximshëm, sublim, koncept heroik që e kemi parë vetëm te pushkët e flamurët që është militarist, por te kultura e qytetaria është pikërisht sfida që njeriu bën përballë rrethanës refuzuese ku ndodhet. Marie Logoreci bashkë me shoqet e saj përfaqësonin sfidën e një Shqipërie të re europiane në një Shqipëri ende të futur në poture dhe padije e anakronizëm”, –u shpreh Papagjoni, duke shtuar se shtëpia e Logorecit ishte teatri.

Të gjithë shkojmë e vijmë në këtë jetë, pak janë ata që të kthehen në kujtesë dhe nga këta të paktë është Marie Logoreci, e cila troket në dyert e kujtesës sonë kulturore dhe thotë: Ja ku jam midis jush! Shpirti i saj është sot midis nesh, është në mendjen tonë”, –përfundoi Papagjoni.

Aktorja Margarita Xhepa solli në kujtesën e të pranishmëve tre role të Logorecit që asaj, asokohe aktore e re i kishin lënë mbresa të mëdha.

“Maria e nisi me zërin e saj të bukur, kumbues, por skena e teatrit e priti atë me duartrokitje qysh në rolin e parë. Me kujtohet në vitet ’50 e ca në teatër isha shumë e re dhe më ka mbetur figura e saj në sy. Më kanë mbetur në memorie si një ëndërr tre role të bukura shumë “Çështja ruse” “Rrënjët e thella” dhe “ Makar Dubrava” Ishte një rol më i bukur se tjetri. Ajo shquhej për një sharm që kishte në skenë, për bukurinë e saj, për sytë e saj që kishin një dritë do të thosha”- u shpreh Xhepa, duke kujtuar edhe bashkëpunimin me Logrecin te “Hamleti”.

“Me Marien kisha dy dialogë, një me fjalë e një pa fjalë, sepse Ofelia sillej në skenë e çmendur dhe Maria nuk kishte asnjë fjalë, por nuk do i harroj sytë e saj, shikimi i saj fliste më shumë se fjala, mënyra sesi të shihte, dhimbja që kishte për të pafajshmen Ofeli, mënyra sesi e shprehte…pastaj pata fatin ta shoh në role të tjera, siç është një rol madhështor; Bernarda Alba, që nuk duhet harruar ai personazh i fuqishëm e shumë të tjera, por shkëlqimi i saj ka qenë në dramaturgjinë shqiptare, një shkëlqim i paparë sepse ato treva i njihte shumë mirë dhe në të gjitha ato role të veriut ajo dinte të sillte të veçantat e saj.

“Te çatia e të gjithëve” nuk kishte rol kryesor. Hyn Maria dhe nis lëvizjet dhe në karrige ulet këmbëkryq. Mbaje- tha regjisori-ky personazh rri këmbëkryq edhe në karrige. Ajo dinte sesi ta mbushte karakterin edhe nga ana e jashtme, Gjente gjithmonë të veçantën.

Ka qenë një nga kolonat e teatrit popullor, gurthemeli, me autoritet përpara popullit. Bashkë me kolegët e saj. Ishte e koha e të mëdhenjve…Mirënjohja që na dha Marie Logoreci është e paharrueshme, që i dha aq shumë arti shqiptar dhe për të gjithë ne mbetet e pavdekshme dhe e paharruar”.

Aktorja Tinka Kurti e quajti kryefjalë të teatrit, duke kujtuar me humor Marien.

“Unë e kam njohur herët Marien. E dija se ka mbaruar për kanto. Vajzat shkodrane kanë qenë më të emancipuara nuk kanë vuajtur nga opinioni. E kisha parë disa herë. Njëherë në Shkodër, jo në teatrin Migjeni por në një teatër veror, e pashë Marien tek pjesa “Halili dhe Hajria”. Nga gjithë ajo shfaqje e bukur, mua më mbeti në mendje vetëm Maria. Vjen Naimi dhe i thotë:

-Na i iku goja zojës! dhe ajo i thotë batall fort dhe mua më mbeti shprehje: batall fort

Maria kishte një forcë të jashtëzakonshme. Ajo mundohej të më jepte kurajë” –e kujton aktorja.

Marie Logoreci lindi në Shkodër më 23 Shtator të vitit 1920. I ati, Palok Çurçia, ishte zejtar, kurse e ëma, Roza, shtëpiake. Që në vegjëli Marien e thirrën me përkëdheli Tushi. Ajo ndoqi shkollën femërore të “Motrave Stigmatine”, në Shkodër, një shkollë që përmbante në programin mësimor edhe lëndë fetare fakultative.

Në gjimnaz filluan të duken prirjet e para; vizatimi dhe kënga. Në arkivin privat ruhen rreth 20 vizatime të asaj kohe.

Brenda një kohe të shkurtër mësoi gjuhët italiane e malazeze, por ajo që ndikoi fuqimisht në shpirtin e saj dhe që la gjurmë përjetë ishte njohja që në vogli me zakonet, traditat dhe eposin e veriut. Njohja dhe më vonë studimi i këtyre zakoneve, mjedisit, folklorit e etnografisë u bë një pasion i ri për Marien.

U largua nga Shkodra në vitin 1937. Maria u martua në Tiranë me Kolë Logorecin.

Jeta artistike e Marie Logorecit nisi si këngëtare në Radio Tirana në vitin 1945 ku këndoi si soliste, drejtpërdrejt në mikrofon, në emisione 20-minutëshe, këngë popullore të Shkodrës, të Shqipërisë së mesme dhe këngë partizane. Ndërkohë ndoqi një kurs njëvjeçar për kanto që u hap pranë Liceut Artistik në Tiranë, me pedagoge Jorgjia Trujën (Artiste e Popullit). Filloi të këndojë gjithashtu në koncerte që jepeshin në kryeqytet në raste të ndryshme. Në vitin 1947 bëri pjesë si soliste në korin e përgjithshëm të Shtetit me të cilin bëri turne edhe jashtë vendit.

Duke parë aftësinë interpretuese të Maries kur këndonte i propozuan të punonte në Teatrin Popullor. Ky kalim ishte i vështirë edhe për Marien, edhe për mjedisin. Por familja e emancipuar dhe i shoqi Kola luajti një rol të madh, duke e ndihmuar që ajo të ecte përpara, të zhvillonte talentin e saj. Kështu në Nëntor të vitit 1947 për Marien u hap perdja e jetës së vërtetë skenike, ajo tashmë ishte aktore e Teatrit Popullor.

Me punën e saj Logoreci ka dhënë një galeri të pasur karakteresh në teatër dhe kinema. Ajo ka lënë gjurmë në rolet e Alisa Lengton, ne “Rrënjët e thella”, Kristina Padera, në “Komploti i të dënuarve”, Gertruda, te “Hamleti”, Fatimja, te “Halili dhe Hajria”.

Bernarda Alba, te : Shtëpia e Bernarda Albës, Lady Milford në “Intrige e dashuri” Gjela te “Përmbytja e madhe”, etj.

Kulmin e pati me interpretimin e Lokes te “Toka jonë”.

“Lokja është një dramë, por sa e sa gra kanë pësuar fatin e saj në jetë. Në turnetë që kemi bërë me dhjetëra gra më kanë thënë me gojën e tyre : “ Unë jam Lokja”. Kjo më rrëqethte, por si aktore më ndihmonte të plotësoja edhe më rolin, të sillja në skenë zërin e fuqishëm të atyre viktimave”- kështu do të shprehej vetë Marie Logoreci.

Ajo ishte edhe pioniere e kinematografisë shqiptare. Interpretoi në filmin e parë shqiptar me metrazh të shkurtër “Fëmijët e saj” dhe në 12 filma të Kinostudios dhe Televizionit. Interpretimi i saj në film ruan deri në një farë mase tiparet e interpretimit skenik. Heroinat e krijuara nga Maria në film, janë figura të individualizuara, çka ruajnë vlerën e tyre në historinë e filmit shqiptar në raport me kohën. Rolet më të suksesshëm të saj sipas kritikes janë: Xhesi te “Çeshtja ruse”, Alisa Lengton te “Rrënjë të thella”, Kristina Padera tek “Komploti i të dënuarve”, Fatimja te “Halili dhe Hajrija”, Aljona Patrovna te “Gjashtë dashnorët”, Lokja te “Toka jonë”, Ledi Milford te “Intrigë e dashuri”, Tringa te “Shtatë shaljanët”, Gertruda te “Hamleti”, Bernarda Alba te “Shtëpia e Bernarda Albës”, Tadrahova te “Morali i zonjës Dulska”, Nëna Xhun te “Muri i madh pakapërcyeshëm”, Mara te “Përkolgjinajt”, Plaka te “Çatia e të gjithëve”, Nëna te “Cuca e maleve”, Gjela te “Përmbytja e madhe” etj. Marie Logoreci është vlerësuar disa herë për punën e saj artistike. E nderuar me titullin “Artiste e Popullit”, pas vdekjes president i Republikës Bujar Nishani e ka vlerësuar me titullin “Nderi i Kombit”. Në fund të aktivitetit u çel edhe një ekspozitë me fotografi të Maries nga jeta dhe skena.

Kanë thënë për Marie Logorecin

Loni Papa

Një shoku im poet diti ta përcaktojë më mirë madhështinë e artistes Logoreci, duke zbuluar edhe poetikën e saj: “ I thyen rolet ashtu si guri i çmuar i thyen rrezet dhe paçka se janë rreze, përsëri nuk ngjajnë me njëra-tjetrën”.

Revista Nëntori 1988

Yllka Mujo

Ajo është aq e besueshme, saqë të bën të harrosh që je në teatër mbasi emocionet të prekin thellë. Ajo është aq konkrete, saqë mjetet shprehëse aktoriale janë pothuajse të pandjeshme dhe

gjithmonë në shërbim të veprimit ideo-emocional.

Robert Ndrenika

Një teatër quhet kombëtar në kuptimin gjithëpërfshirës të kësaj fjale kur në gjirin e vet ka një artiste si Marie Logoreci.

Gjovalin Shkurtaj

Disa prej cilësive të gjuhës dhe të folurit të Marie Logorecit shin qartësia dhe kuptueshmëria, fryma popullore e timbret krahinore të këndshme, duke ecur nga një pikënisje dialektore shkodrane drejt një gjuhe të përpunuar që shkon drejt një modeli kombëtar, sepse ajo i përpunonte fjalët duke ia përshtatur përmbajtjes gjuhësore të dialogut të personazheve.

Roza Anagnosti

Ajo krijoi një model të shkëlqyer, që sot kemi nevojë ta kemi. Dhe kontributi tjetër i madh që ajo ka dhënë është në emancipimin e gruas të asaj kohe, që e shihte Marien si model dhe jo vetëm në skenë, por edhe në jetë.

Rikard Ljarja

Marie Curçia Logoreci –Tushi, ishte e mbushur me shumë talente; vizatim, këngë, dhe mbi të gjitha aktore me një potencial të jashtëzakonshëm ngarkesash emocionale që shpërthenin herë pas here fuqishëm në skenën e Teatrit Popullor. Ishte një talent i rrallë.

Drita Pelinku

Ajo lexonte dhe studionte shumë, i pëlqente folklori e legjendat dhe ajo dinte të depërtonte, dinte të hynte thellë në mendësinë popullore. Kjo tregon se ajo nuk bënte një lexim të sipërfaqshëm, por një studim. Mendoj se këto e ndihmuan në krijimin e figurave shqiptare. Nëna shqiptare…, Marie Logoreci kishte sekretin e nënës, ishte e besueshme dhe organike, ishte e vërtetë.

Pjerin Logoreci

Megjithëse kanë kaluar mjaft vite që kur ajo u nda prej nesh unë e ndjej me të gjitha qelizat e trupit mungesën për të: për humorin e mënyrën e të shprehurit figurativ aq karakteristik, për ëmbëlsinë e kujdesin e saj të rrallë, për këshillën e mençur, të kujdesshme e largpamëse për masën e saktë në të folur e në të vepruar, për zemërimin e saj të vrullshëm, për praninë e saj, për qenien e saj.

Kolë Jakova

Loken e kam shkruar për Marien. Qëkur po e shkruaj dramën “Toka jonë” mbaj mend se si Loke përfytyroja Marie Logorecin. Vetëm Maria, mendoja, mund ta luante si duhet.

Pirro Mani

Marie Logoreci me rolet që krijoi dha me mjeshtëri figurën e shqiptares, të asaj të Shqipërisë së Veriut. Ajo ishte personifikim i epikës.

Marika Kallamata

Për vetitë që kishte, ishte e respektuar dhe nderuar nga të gjithë, arrinte t’ua impononte këtë me sjelljen e saj. Unë nuk e harroj humorin fin, zërin e saj të bukur dhe të qeshurën e çiltër e kumbuese.

Ndrekë Luca

Ishte partnere e shkëlqyeshme, gjithmonë plot ndjenjë dhe sytë e saj që flisnin, të ndihmonin të hyje në rol me të me një natyrshmëri të pabesueshme e kjo vinte se para teje ishte personazhi i gjallë.

E dergoi per Diellin Lek Gjaka/

NGA PARLAMENTI I LUSHNJES TEK PARLAMENTI I METES

March 27, 2015 by dgreca

95 vjet Parlamentarizëm shqiptar/
Ne Foto: – Këshilli Kombëtar i Lushnjës (Senati) (27 mars 1920-20 dhjetor 1920) /
Nga Anila STRUGA*/
TIRANË, 27 Mars/ATSH/.- 95 vjet më parë, më 27 mars 1920, u krijua Parlamenti i parë shqiptar, i dalë nga Kongresi i Lushnjës. Organi i parë legjislativ për Shqipërinë përbëhej nga 37 anëtarë të zgjedhur nga vetë delegatët e Kongresit dhe mund të quhej një shprehje e vullnetit të shqiptarëve për të marrë fatin e vendit në duart e veta.
Në këtë periudhë afirmohen për herë të parë parimet e parlamentarizmit: emërimi dhe shkarkimi i Qeverisë nga Senati, si dhe ushtrimi i kontrollit parlamentar ndaj saj. Megjithëse parlamenti i parë shqiptar e shtriu veprimtarinë e tij legjislative në një periudhë të shkurtër kohe, ai arriti të miratonte disa ligje të rëndësishme, ku akti më i rëndësishëm ishte Statuti i Lushnjes që përbënte një ligj kushtetues.
– Kuvendi Kombëtar i Vlorës (1912) –
Institucioni i parlamentarizmit në Shqipëri ka histori relativisht të shkurtër dhe të lidhur ngushtë me evolucionin e shtetit shqiptar. Gjatë kësaj periudhe ai ka pësuar ndryshime të vazhdueshme duke iu përgjigjur sistemeve të qeverisjes apo dinamikës së kohës, duke krijuar përvojën e tij në mënyrën e organizimit dhe funksionimit dhe duke u kthyer në institucionin më të rëndësishëm të zhvillimit të jetës politike në vend.
Institucioni i parlamentarizmit në Shqipëri i ka fillimet e tij prej ditës së pavarësisë, me mbledhjen e Kuvendit Kombëtar të Vlorës. Si organi i parë përfaqësues i popullit, ai mori përsipër realizimin e detyrës së rëndësishme të shpalljes së pavarësisë së Shqipërisë. Ai zgjodhi Qeverinë e Përkohshme, të kryesuar nga Ismail Qemali.
– Shteti shqiptar nën Princ Vidin dhe Statuti Organik i Shqipërisë (1914) –
Pas Kuvendit Kombëtar të Vlorës, parlamentarizmi si institucion u sanksionua në të gjitha statutet që pasuan konsolidimin e shtetit shqiptar. Për herë të parë ai parashikohet në Statutin Organik të Shqipërisë, të hartuar nga Komisioni Ndërkombëtar i Kontrollit, më 1914, megjithëse, fillimi i Luftës së Parë Botërore e bëri të pamundur krijimin e një organi të tillë.
Sipas statutit, Asambleja Kombëtare, si organ legjislativ, përbëhej nga anëtarë të zgjedhur nga populli, anëtarë të emëruar nga princi dhe anëtarë “ex officio” (gjithsej 36 anëtarë).
Pas shpalljes së pavarësisë vite të tjera të vështira do të vinin për Shqipërinë. Megjithëse Traktati i Londrës kishte përcaktuar kufijtë e saj, dëshirat ekspansioniste të shteteve që donin të përfitonin më shumë territore ishin ende aktive duke ëndërruar përsëri ndarjen e saj. Në këto rrethana më 27 mars 1920 u mblodh Kongresi i Lushnjes.
Kongresi i Lushnjes, i mbledhur më 27 mars 1920, krijoi Senatin, Parlamentin e parë shqiptar (më vonë Këshilli Kombëtar), si organ legjislativ, i cili përbëhej nga 37 anëtarë të zgjedhur nga vetë delegatët e Kongresit. Kongresi shprehu në formë të organizuar politike vullnetin e shqiptarëve për të marrë fatin e vendit në duart e veta.
Në këtë periudhë afirmohen për herë të parë parimet e parlamentarizmit: emërimi dhe shkarkimi i Qeverisë nga Senati, si dhe ushtrimi i kontrollit parlamentar ndaj saj. Megjithëse parlamenti i parë shqiptar e shtriu veprimtarinë e tij legjislative në një periudhë të shkurtër kohe, ai arriti të miratonte disa ligje të rëndësishme. Akti më i rëndësishëm ishte Statuti i Lushnjes që përbënte një ligj kushtetues. Veprimtaria legjislative e Këshillit Kombëtar mori fund në dhjetor të vitit 1920, kur Këshilli u shpërnda për t’ua lënë vendin zgjedhjeve të para në Shqipëri (mars 1921).
Këshilli Kombëtar (21 prill 1921-30 shtator 1923) – Statuti i Zgjeruar i Lushnjës
Nga zgjedhjet që u zhvilluan në mars të vitit 1921, vendi u përfaqësua me 78 deputetë. Që nga kjo periudhë, parlamenti filloi të shfaqej rregullisht si një organ i dalë nga populli, me detyra të përcaktuara qartë në statutin e kohës. Zgjerimi që iu bë Statutit të Lushnjës, i cili në histori njihet si statuti i shtetit shqiptar i vitit 1922, e shndërroi këtë akt në një kushtetutë të mirëfilltë me fuqinë më të lartë në shtet dhe sanksionoi plotfuqinë parlamentare.
Organi më i rëndësishëm që ushtronte pushtetin legjislativ, i quajtur “Këshill Kombëtar” mori emrin “Parlament”. Si organ i vetëm legjislativ ai përbëhej nga një dhomë deputetësh të cilët zgjidheshin nga populli në bazë të zgjedhjeve të përgjithshme (votim i tërthortë).
Në fushën legjislative, veprimtaria e Këshillit Kombëtar u përqëndrua në nxjerrjen e ligjit për organizimin gjyqësor, në plotësimin e rregullores ekzistuese me elemente të reja për transparencën e veprimtarisë parlamentare, betimin e deputetëve përpara Këshillit, etj. Në shtator të vitit 1923, Këshilli Kombëtar i mbylli punimet e tij në përfundim të legjislaturës 2 vjeçare për t’ua lënë vendin zgjedhjeve të reja për Kuvendin Kushtetues, të cilat u mbajtën në dhjetor të po këtij viti.
Kuvendi Kushtetues, i përbërë nga 100 deputetë, ushtroi veprimtarinë e tij në dy periudha (21 janar-2 qershor 1924 dhe dhjetor 1924-2 mars 1925). Detyra kryesore e tij ishte hartimi dhe miratimi i një kushtetute të shkruar (prej së cilës mori dhe emrin) ku të sanksionohej forma e qeverisjes.
Objektivi nuk u arrit në periudhën e parë të veprimtarisë së tij për shkak të acarimit të situatës politike në vend me vrasjen e Avni Rustemit dhe atentatit që iu bë kryeministrit të asaj kohe Ahmet Zogu.
Më 2 qershor të vitit 1924 Kuvendi mbylli punimet e periudhës së parë. Pas shpërbërjes së Qeverisë, Ahmet Zogu u largua nga Shqipëria, duke mbetur në ilegalitet deri në dhjetor të vitit 1924. Gjatë kësaj periudhe erdhi në pushtet Qeveria e Fan Nolit, e cila pati një jetë të shkurtër (qershor-dhjetor 1924).
Me rikthimin e Ahmet Zogut në pushtet, moment që shënoi në histori të ashtëquajturin “triumf të legalitetit”, rifilloi punimet Kuvendi Kushtetues. Ai arriti të përmbushte detyrën për të cilën ishte krijuar: miratimin e Statutit Themeltar të Shtetit dhe përcaktimin e formës së tij.
Statuti afirmonte formën e qeverisjes duke e përcaktuar Shqipërinë si Republikë Parlamentare “e kryesueme prej një kryetari sovraniteti i së cilës buronte prej popullit”. Me një vendim të posaçëm të Kuvendit Kushtetues, Ahmet Zogu u zgjodh në krye të shtetit. Parlamenti, për herë të parë dhe të fundit në historinë parlamentare të Shqipërisë, paraqitet i përbërë nga dy dhoma: Senati dhe Dhoma e Deputetëve.
Sistemi dydhomësh pati një jetë të shkurtër parlamentare dhe përbënte eksperiencën e vetme në historinë parlamentare të Shqipërisë. Dhoma e Deputetëve (Dhoma e Ulët) përbëhej nga 57 deputetë të zgjedhur nga populli ndërkohë që Senati (Dhoma e Lartë) përbëhej nga 18 senatorë, 2/3 e të cilëve zgjidheshin nga populli, ndërsa 1/3 nga Kryetari i Republikës.
Statuti afirmonte një sistem dydhomësh perfekt, por që në raste të caktuara i jepte përparësi Senatit, duke e vënë Dhomën në pozita inferioriteti. Një organ tjetër i Parlamentit ishte ai i mbledhjes së dy dhomave në një seancë të përbashkët, të quajtur Asamble Legjislative, që paraqitej në statut si organ më vehte.
Gjatë kësaj kohe parlamenti miratoi një sërë ligjesh me rëndësi ndër të cilat mund të përmenden: ligjin mbi bankën kombëtare, ligjin e pensioneve civile, etj. Ai u karakterizua nga mungesa e pluralizmit dhe për shkak të problemeve të mëdha të sistemit zgjedhor, ruajti një karakter përfaqësues fiktiv. Mungesa e partive politike karakterizoi të gjithë periudhën e sundimit të Ahmet Zogut si Kryetar Republike e më pas si Mbret i Shqiptarëve.
Shpërndarja e Parlamentit të Republikës erdhi pas debateve për ndryshimin e formës së qeverisjes, duke i lënë vendin zgjedhjeve të reja për Asamblenë Kushtetuese.
– Periudha e Mbretërisë Shqiptare 1928 – 1939 –
Asambleja Kushtetuese, e dalë nga zgjedhjet e 17 gushtit 1928 me 58 deputetë, sanksionoi në statut formën “monarkike” të qeverisjes, dhe parashikoi sistemin njëdhomësh parlamentar. Shqipëria shpallej “mbretëri demokratike, parlamentare, dhe e trashëgueshme”, ndërkohë që Mbret i shqiptarëve sanksionohej “LartMadhëria e tij Zogu I, nga familja e famshme shqiptare Zogu”. Ajo i dha fund punimeve më 1 dhjetor 1928, duke u transformuar në parlament. Në këtë periudhë u miratuan akte të rëndësishme si kodi civil, kodi tregtar, kodi penal, apo kodi i procedurës civile të cilët shënuan shkëputjen drastike nga legjislacioni i periudhës osmane. Për këtë arsye, parlamenti i kësaj kohe u quajt nga Zogu I si “parlament konstruktiv” e “parlament reformator”.
Pas pushtimit Italian të Shqipërisë në prill të vitit 1937, Mbreti Ahmet Zogu I u largua nga Shqipëria. Mbretit të Italisë, Viktor Emanuelit III, iu ofrua kurora e Shqipërisë.
– Parlamenti në periudhën e luftës –
Sipas statutit themeltar të mbretërisë shqiptare të akorduar nga mbreti, Viktor Emanueli III, shteti shqiptar ishte monarki kushtetuese. Pushteti legjislativ ushtrohej nga mbreti në bashkëpunim me Këshillin e Epërm Fashist Koorporativ. Më vonë, më 16 tetor 1943 me ardhjen e pushtuesve nazistë u mblodh Kuvendi Kombëtar me 247 anëtarë, i cili rivendosi krijimin e Këshillit të Lartë si kryetar shteti. Ai u kthye në parlament, duke ushtruar pushtetin legjislativ së bashku me këtë organ. Kjo periudhë karakterizohet nga mohimi i parimeve të parlamentarizmit.
– Parlamenti në periudhën e pasluftës –
Zgjedhjet për Asamblenë Kushtetuese të pasluftës u zhvilluan më 2 dhjetor 1945. Për herë të parë në votim morën pjesë edhe gratë. Në këtë periudhë u miratua kushtetuta e 14 marsit 1946, ku Asambleja Kushtetuese u kthye në Kuvend Popullor. Në kushtet e mungesës së pluralizimit politik në vend, Kuvendi Popullor ishte një organ formal i cili mblidhej në sesione vetëm dy herë në vit. Në vitin 1976 Kuvendi Popullor miratoi Kushtetutën e Republikës Popullore Socialiste të Shqipërisë e cila ruajti më tepër tiparet e një programi politik plotësisht të ideologjizuar me ideologjinë e kohës. Roli i parlamentit mbetej fiktiv, sa kohë që nuk sanksionoheshin zgjedhje të lira dhe as që mund të flitej për pluralizëm. Pas 5 dekadash në Shqipëri shfaqen shenjat e para të rilindjes së parlamentarizmit. Pas një periudhe 67 vjeçare mblidhet parlamenti i parë pluralist i dalë nga zgjedhjet e 31 marsit 1991 (250 deputetë). Ligji “Për dispozitat kryesore kushtetuese”, i miratuar në këtë vit solli ndryshime në kuadrin e organizimit demokratik të shtetit. Ai u plotësua gradualisht nga një sërë ligjesh të tjera kushtetuese, deri në miratimin e një kushtetute të re tërësore.
Më 21 tetor 1998 Kuvendi Popullor miratoi Kushtetutën e re, të hartuar edhe me ndihmën e organizmave ndërkombëtarë. Kushtetuta e re krijoi mundësinë për të kuptuar më mirë sistemin politik në Shqipëri dhe rolin e aktorëve të tij. Emërtimi Kuvend Popullor ndryshohet në Kuvend i Shqipërisë (njëdhomësh, 140 deputetë).
Pas hyrjes në fuqi të Kushtetutës, Kuvendi, si organi më i lartë i Pushtetit ligjvënës, vazhdoi procesin e hartimit dhe miratimit të ligjeve. Gjatë këtyre viteve roli i Kuvendit është rritur ndjeshëm në krijimin e një kuadri kushtetues e ligjor, si premisë për vendosjen e shtetit juridik. Ai është kthyer në institucionin më të rëndësishëm të zhvillimit të jetës politike në vend. Veprimtaria legjislative është bërë një nga instrumentët më aktivë në konsolidimin e institucioneve të shtetit dhe të integrimit euroatlantik.
*Titulli i redaksise se Dielli