Romantik dhe lirik, ironik dhe fantastik në opusin e tij letrar, Sali Bashota ka realizuar disa poema të një hijeshie të rrallë kushtuar Zanës Shqiptare. Poezia e tij është një metaforë e nevojave të një kohe të ndershme, ndërsa rruga shpirtërore e metaforës nuk ka të sosur, për atë pelegrinazhi autoresk i temave të mëdha është i përhershëm dhe i papërsëritshëm. Sali Bashota krijon një poezi vlerash të veçanta që reflekton dhimbjen, trishtimin, thellësinë dhe ekzistencën kohore dhe hapësinore të kombit shqiptar.

 Nga Halil Haxhosaj/

 Ekzistenca e Kosovës vjen në vëmendjen e opinionit të huaj edhe nëpërmjet vlerave lirike të saj. Krijuesi, studiuesi, eseisti, shkrimtari dhe profesori universitar, Dr. Sali Bashota, tashmë është emër i njohur në letërsinë bashkëkohore shqipe, por kulmi i suksesit të këtij shkrimtari u arrit me përkthimin e poezisë së tij në disa gjuhë të huaja, si: frëngjisht, italisht, anglisht, polonisht, suedisht, në disa gjuhë tjera, dhe sidomos në gjuhën rumune. Këtij poeti i janë përkthyer dy vepra me poezi në këtë gjuhë: “Ekzili i shpirtit” (botuar më 2004 nga Editura e Muzeut të Letërsisë Rumune), dhe “Shiu pa ty”, botuar katër vjet më vonë (2008). Andaj poezia e Sali Bashotës është paraqitur më e kompletuar në gjuhën rumune, madje edhe është bërë e njohur në këtë anë, duke u prezantuar edhe në faqet e gazetave e sidomos të revistave letrare të Rumanisë. Përveç kësaj, për poezinë e këtij poeti të shquar, kanë shkruar disa nga penat më të njohura të kritikës letrare rumune si: Xhelku Maksuti, Dan Anghelescu, Marius Chelaru,  Ioan N. Rosca, Dimitru Velea, Monica Muresan, Octavian Mihalcea, Octavina Soviany, Marin Condreanu,  Daniel Marian, Adrian Majuru, Victoria Milescu, Magda Grigore, Mihai Antonesku, George Gibescu, Lucian Gruia e shumë pena tjera të njohura të kritikës, studimit, poetikës dhe të letërsisë bashkëkohore rumune. Madje secili prej tyre, në shkrimet për poetikën dhe poezinë e Sali Bashotës e analizojnë, e studiojnë dhe i qasen asaj, duke gjetur mënyrat, metodat dhe mjetet më të përsosura e më bashkëkohore.

Për t’u përmbushur, thekson një shkrimtar francez i shek. XIX, njeriu duhet të krijojë e jo të përsërisë. Sali Bashota krijon, kurse poezia e tij të impresionon dhe përmes rruge, poeti dhe Kosova jonë, krijojnë admirim gjithandej në botë. Të gjitha shkrimet, recensionet dhe vlerësimet kritike kushtuar kësaj poezie, shkrimtari dhe përkthyesi Baki Ymeri i mblodhi dhe i botoi në veprën bilingve “Sali Bashota i vlerësuar nga shkrimtarët rumunë”, që përbëhet prej dy kapitujsh. Kapitulli i parë i librit është në gjuhën rumune, ndërsa i dyti në gjuhën shqipe. Kjo vepër është voluminoze dhe pasqyron të gjitha aspektet e poetikës së këtij poeti të përkthyer në gjuhën rumune. Vepra është botuar nga Editura LIMES, Cluj-Napoka (2012) Kluzh-Napoka, në Rumani. Parathënia është shkruar nga Dr. Luan Topçiu, ndërsa autor i përkthimeve në gjuhën rumune është Baki Ymeri, doktorant i Universitetit të Bukureshtit.

Kështu, duke shkruar për poezinë e Sali Bashotës, këta studiues, por edhe të tjerë, e cilësojnë atë dhe e vlerësojnë me metafora tejet të pasura, por edhe funksionale, ashtu siç janë vargjet, struktura, forma, tematika dhe mesazhi i kësaj poezie. Në këtë vargëzim pasqyrohet haptas, përveç tjerash, edhe intelektualizmi dhe profesionalizmi krijues i zt. Bashota, i cili poezisë së sotme shqiptare i jep një karakteristikë të pasur dhe adekuate. Kështu, ai dhe poezia e tij e përbëjnë një profil modern dhe të avancuar të lirikës sonë që krijohet sot në Kosovë, por edhe më gjerë ku jetojnë e veprojnë shqiptarët. Ajo është një poezi vlerash të veçanta që reflekton dhimbjen, trishtimin, thellësinë dhe ekzistencën kohore dhe hapësinore të kombit dhe popullit shqiptar. Dhe kështu, me këto forma, qasje, idioma, figura e mjete të tjera poetike, poezia e Bashotës ngritet në piedestalin e vet për t’u pasqyruar edhe në gjuhët e tjera të Europës, në këtë rast në gjuhën rumune.

Për poezinë e Sali Bashotës, secili nga krijuesit, studiuesit, analistët, por edhe eseistët rumunë, që në tituj e shkrimeve, paraqesin qasjet e tyre që janë tejet specifike, të mbarsura me ide e analiza të mirëfillta, por edhe me krahasime e specifika tjera të poezisë së tij. Bile, disa nga konstatimet duket se janë aq të qëlluara sa përkojnë detajisht me mesazhin, nivelin, por edhe tematikën e strukturën e poezisë së këtij shqiptari të frymëzuar. Kështu, disa tituj janë funksionalë, sepse poetika defilon ndërmjet metafizikës, historisë e bashkëkohësisë, që si trinom korrespondon justifikon vlerat e këtij poeti. Madje, disa nga sintagmat e poetikës së këtillë, janë të shtrira edhe në gjerësinë e ballkanologjisë krijuese, thotë, ndër të tjera, Dan Anghelescu, poet, kritik letrar dhe profesor universitar.

Romantik dhe lirik, ironik dhe fantastik në opusin e tij letrar, Sali Bashota ka realizuar disa poema të një hijeshie të rrallë kushtuar Zanës Shqiptare. Këtë fuqi të gjeniut artistik e ka shtjelluar përmes një analizë të gjerë kritike, Prof. Dr. Dumitru Velea. Edhe shumë dimensione të tjera shprehen në disa shkrime që janë pasqyrim i begatisë, thellësisë, figuracionit, por edhe të të gjitha elementeve bashkëkohore dhe moderne të poezisë së Sali Bashotës. Studimet e këtilla nuk janë vetëm qasje individuale të kësaj poetike, por ato, madje, janë edhe një vlerësim për tërë poezinë bashkëkohore shqiptare në Kosovë e më gjerë. Kjo gjerësi mëton të shfaqë suksesin e inkuadrimit të poezisë sonë moderne në analet, madje, edhe në analet e Europës dhe botës poetike në përgjithësi.

 

Kushtrimi artistik për të qëndruar në zemër të historisë

 

Poezia e Sali Bashotës, e përfshirë në vëllimin poetik “Ekzili i shpirtit”, është e shtrirë në dy rrafshe që tekstit poetik i jep nuanca të ndryshme. Kështu në njërën anë, kjo është një poezi plot me tone dramatike që gjëmon nga pesha e rëndë e jetës plot plagë, dhimbje e ofshama, ndërsa në anën tjetër buron një lirikë intime plot tone ndjenjësore, dashurie, jete, frymëzimi, peizazhi, e të tjera. Në kufirin e këtyre dy anëve, rrjedh koha, ekzistenca, njeriu, teket dhe të gjitha rropatjet e tij në një nivel të lartë e hapësirë të gjerë të kësaj bashkëkohësie. Sipas kritikut dhe studiuesit Luan Topçiu, poezia e Sali Bashotës është një proces i lartë shpirtëror e estetik dhe nuk duron kurrfarë banaliteti as përçimi. Në vargjet e kësaj poezie shprehet kushtrimi metaforik, pse jo edhe artistik që ka mesazhin e qëndrimit tonë në “zemër të historisë”. Shpesh në figurat e poetikës së këtyre vargjeve  këtë e forcon mendimi i poetes dhe eseistes Magda Grigore, e cila ndër të tjera thotë: “Poezia e Sali Bashotës është një metaforë e nevojave të një kohe të ndershme, ndërsa rruga shpirtërore e metaforës nuk ka të sosur, për atë pelegrinazhi autoresk i temave të mëdha është i përhershëm dhe i papërsëritshëm: koha-kohët; dashuria-dashuriët; dhembja-dhimbjet; loti-lotët; shpresa-shpresat; vetmia-vetmitë; vdekja-vdekjet, poezia dhe përlindjet”.

Sali Bashota është poeti i parë i Kosovës të cilit iu organizua një përurim i suksesshëm në Bukuresht (2005). Dinamizmi, shtrirja, dimensionet dhe të tjerat e bëjnë edhe më të shtrirë këtë poezi, e cila tingëllon mirë poetikisht, por edhe figurativisht edhe e përkthyer në gjuhën rumune, andaj asaj i shtohet më tepër niveli dhe strukturimi modern i vargëzimit bashkëkohor. Edhe gjuhës poetike, poeti, pra krijuesi Sali Bashota, por edhe përkthyesi, poeti dhe eseisti Baki Ymeri, ja kanë ruajtur dhe zmadhuar nivelin e vlerën e saj artistike, kështu që ky vargëzim tingëllon bukur dhe shijohet ëmbël edhe në gjuhën e një vendi ku njeriu lind poet. Motivet dominuese të kësaj poezie janë: atdheu, poezia, nëna, babai, koha, hapësira, intimi, lirika, por edhe bashkëkohësia, pra koha e hapësira. Nëpër të gjitha këto hallka edhe të tjera të këtij zinxhiri, frymon poetika, figura, struktura, domethënia dhe mesazhi i saj. Kjo nuk bëhet dhunshëm e as zorshëm, por lehtë, haptas e plot lirizëm, melankoli e dhimbje, në anën tjetër.

Vepra “Sali Bashota i vlerësuar nga shkrimtarët rumunë”, e botuar në dy gjuhë, në rumanisht dhe e përkthyer në shqip, është një pasuri, jo vetëm për poetin, por edhe për poezinë shqipe në përgjithësi. E paraqitur dhe e strukturuar kështu, kjo vepër e ka plotësuar boshësinë e mospërkthimit dhe të paraqitjes së poezisë shqipe bashkëkohore në gjuhë të tjera të Ballkani, të Europës, por edhe më gjerë. Madje, vepra ka edhe peshën e vet, sepse lexuesi, shkenca, letërsia, por edhe krijuesit rumunë, njihen me këtë poetikë dhe me të gjitha nuancat, shtresat, qëllimet, vargëzimin, strukturën, figurën dhe vlerën e saj. Kjo vepër është një pasuri e patjetërsueshme për bibliotekat në Rumani dhe në të gjitha trevat e shqiptarisë.