Albert Z. Zholi – Page 7 – Dielli

RRËFIMI TJETËR: RRËZIMI I MONUMENTIT SIPAS KICO MUSTAQIT; NGJARJET NË SHKOLLËN E BASHKUAR, PËRDORIMI I HAXHI LLESHIT PREJ RAMIZ ALISË….

February 20, 2015 by dgreca

DOSIER nga Albert ZHOLI/ Flet ish-Minsitri i Mbrojtjes Kiço Mustaqi/
-Monumentin nuk e rëzuam ne, ne kishim në plan ruajtjen e RTV-së/
-20 shkurti Ramiz Alia jepte Alarmin se “ janë vënë në rrezik liria, pavarësia dhe sovraniteti kombëtar”./
-Ngjarjet e sikletshme të Shkollës së Bashkuar,ku ishte dhe Akademia Ushtarake e Shkolla “Skënderbej”/
-Momenti kur u rrëzua monumenti i Enverit, ishte një moment tepër i rrezikëshëm për Shqipërinë, sepse mund të përfundonte në një gjakderdhje, vëllavrasje/
-Për mendimin tim Shkolla e bashkuar nuk sulmoi por u sulmua. /
-Sekretarët e parë nuk dinin çfarë të bënin, nga ana tjetër po dorëzoheshin dokumentet e partisë/
-Ramiz Alia përdorte dhe shfrytëzonte shumë Haxhi Lleshin/
….Po t’ju referohemi informacioneve të atyre ditëve, skenari i zhvillimit të ngarjeve ishte ky: Turmat e njerëzve që do të niseshin nga qyteti Studenti do të merrnin së pari godinën e Radio Televizioinit, prej andej do të drejtoheshin në Kryeministri e në Komitetn Qendror të PPSH. Në dritaret e zyrave të Adil Carçanit, Enver Hoxhës e Ramis Alisë, nga krahu i bulevardit Dëshmortë e Kombit, do të vendosnin flamurët e PD-së e pastaj demostruesit do të futeshin në Bllokun e Udhëheqjes për të shkatërruar banesat e bllokmenëve “ një neologjizëm mjaft i përhapur ditëve të para të 1991-shit. Turma prej 100.000 vetësh (këtë shifër dha në mbrëmje një agjenci prestigjioze lajmesh), nuk mundi të hynte në godinën e Radiotelevizionit, ku nuk pati ndonjë incident. Lumi njerëzor, nëpërmjet rrugës së Elbasanit vërshoi në drejtim të sheshit “Skëndërbej” ku u rrëzua monumenti . Pastaj u kthye në bulevardin kryesor të Tiranës, duke thirrur: “Te Blloku! Te Blloku!” Bulevardi ishte bllokuar nga tanket e Gardës së Republikës. Ramiz Alia mbaj mend se i kishte sugjeruar komandantit të Gardës, Dane Binajt, që t’i jepte efektivit vetëm muncionin manovre. Kur Dane Binaj e paralajmëronte turmën të zbrapsej, se ndryshe do të hapte zjarr, drejtuesit e turmës bërtisnin: “Mos kini frikë” kanë predha manovre!”. Vetëm kur njëri prej tankeve shtiu në drejtim të plepave buzë Lanës dhe degët e plepave ranë përdhe njerëzit e kuptuan se Dane Binaj e kishte seriozisht. Atëherë njëri prej drejtuesve të atëherëshëm të PD-së Neritan Ceka, u ngjit tek njëri nga tanket dhe me megafon i bëri thirrje turmës që të kthehej mrapsht, çka dhe u bë. Në një nga pushimet midis seancave të Kuvendit, (prill 1991), i thashë Arben Imamit ( në atë kohë deputet i PD-së), se po të mos kishit rrëzuar monumentin e Enver Hoxhës, do t’I kishit fituar ju zgjedhjet”. Arben Imami më dha një përgjigje që më vuri në mendime :” Monumentin nuk e rëzuam ne, e rrëzoi Ramiz Alia, ne kishim në plan ruajtjen e RTV-së, Komitetin Qëndror, Kryeministrinë dhe Bllokun”.Po qe se të dy janë shprehur sinqerisht, dhe me shqyrtimin dhe të fakteve që u përmendën më parë, atëherë mund të konkludohet se vërtetë partia Demokratike e konsiderointe si kurth rrëzimin e moinumentit të Enver Hoxhës dhe i ishte shmangur një lëvizjeje të tillë.
20 shkurti Ramiz Alia jepte Alarmin se “ janë vënë në rrezik liria, pavarësia dhe sovraniteti kombëtar”.
Për Ramiz Alinë, 20 shkurti ishte “ një nga ditët më dramatike e më të rënda” në jetën e kryeqytetit”.Në një mesazh që u transmetua nga televizioni mbrëmjen e po asaj date , Ramiz Alia jepte Alarmin se “ janë vënë në rrezik liria, pavarësia dhe sovraniteti kombëtar”. Ramiz Alia ka thënë disa herë se ai dha urdhër të mos qëllohet kundër turmës, për të mos shkaktuar gjakderdhje e vëllavrasje. Ministri I atëhershëm I Punëve të Brendëshme Hekuran Isaji pretendon në një intervistë (korrik 1991), se Ramizi I dha urdhër të qëllonte, por ai nuk e zbatoi. Vetë Ramiz Alia ka deponuar edhe para hetuesit për këtë çështje. Në librin “Ditari I burgut” ai e riprodhon këtë deponim:
“Kur demostruesit dolën në sheshin Skëndërbej dhe kishte gjasë që ata të sulmonin për të rrëzuar monumentin e Enver Hoxhës, Hekuran Isai më mori në telefon, “Ç’të bëjmë?”. I them: “Sipas ligjit, kundër atyre që përpiqen të prishin monumentet si dhe kundër organizatorëve të demostratave të paligjëshme, policia duhet të ndërhyjë . Mirëpo, a mund të bëhet kjo atje, në sheshin Skëndërbej? A mund të evidentohen organizatorët?”. “Është e pamundur, m’u përgjigj Hekurani,-Në shesh ndodhen mbi 10.000 vetë, prandaj nuk mund të dallohen organizatorët, përveçëse nëse bëhet kasaphanë”. Atëherë i thashë: “Kasaphana dhe gjaku nuk na nevoiten, prandaj përpiquni ta shmangni të keqen me mënyra të tjera. Kur mbërriti lajmi se monumenti ishte rrëzuar, unë ndodhesha në mbledhjen e Komitetit Qëndror të Partisë dhe ua thashë edhe të tjerëve . Nëse Hekurani kishte vepruar kundër urdhërave, domethënë se ai nuk lejoi të përdoreshin armët, ndonëse e kishte urdhërin prej meje që t’i përdorte, atëherë gjëja më e thjeshtë që do të bënim ne apo çdo anëtar tjetër i Komittit Qëndror, do të ishte të thirrej Hekuran Isai e të jepte llogari apo t’i bëhej një vërejtje, siç e parashikonin rregullat e kohës. Mirëpo asgjë nga këto nuk u bë. Pse?Sepse të gjithë shokët e dinin se ishte mendim unanim i Komitetit Qendror që të mos përdoreshin armët kundër popullit . Kjo ishte vija e Partisë.
Momenti kur u rrëzua monumenti i Enverit
Momenti kur u rrëzua monumenti i Enverit, ishte një moment tepër i rrezikëshëm për Shqipërinë, sepse mund të përfundonte në një gjakderdhje, vëllavrasje . Sepse ishte një moment kur njerëzit ishun të revoltuar: njëra palë kërkonte rrëzimin, pala tjetër kërkonte mbrojtjen. Gjithkujt i kujtohet organizata “Vulletarët e Enverit”- pra ishte një rrezik vëllavrasjesh në përmasa të mëdha …Në momente të tilla themelore të historisë ka gjithmonë njerëz që i kuptojnë proçeset, ashtu sikurse ka edhe njerëz që nuk i kuptojnë . Prandaj dhe reagimet janë simbas mentalitetit të tyre. Në fund të fundit ishin masa të tëra njerëzish që dilnin dhe kërkonin një ndryshim rrënjësor të zhvillimit. Dhe nuk mund të mbrohej asgjë me armë; ajo vetëm do të ishte nja katrastrofë kombëtare dhe asgjë më tepër. Në rastin konkret, e vërteta mund të ketë pak rëndësi, po të meret parasysh se në mesazhin e 20 shkurtit Ramiz Alia theksonte :’Tashmë ka dalë krejt e qartë që forcat antidemokratike kanë një strategji të përpunuar. Ata duan shkatërrimn e Shqipërisë. Ata duan të shkulin me rrënjë çdo gjë që kemi ngritur. Ata janë gati të profanojnë edhe varret e të parëve …Këto forca nxiten e shtyhen për të vepruar për interesa politike. Synimi i tyre është armiqësimi i masave me pushtetin popullor. Një lojë cinike po zhvillohet me ndjenjat e poullit’. I gjithë mesazhi në fjalë I Ramiz Alisë karakterizohet nga një patetikë patriotike, që megjithatë mbart një ngarkesë të pazakontë konfliktuale. Ai gati-gati sa su thotë troç njerëzve : Rëmbeni armët për t’u treguar vendin ayre që arritën të rrëzojnë përmendoren kushtuar themeluesit të shtetit tonë , Enver Hoxhës. Në një pasazh mjaft ekuivok Ramiz Alia theksonte: I bëj thirrje popullit të marrë në dorë fatin e vet. Sot është dita të tregohet kush është patriot, kush e do me zemër Shqipërinë, kujt i dhemb mundi e djersa e derdhur, kush e don me të vërtetë demokracinë”. Bashkimi I fjalive është në rrezik liria, pavarësia dhe sovraniteti kombëtar, nga njëra anë dhe nga ana tjetër “Sot është dita të tregohet kush është patriot dhe e do me zemër Shqipërinë”, ishte mjaft i rrezikëshëm dhe mund të interpretohej fare mirë si një thirrje që njëra pjesë e popullsisë të rrëmbente armët kundër pjesës tjetër që ‘luante me ndjenjat” e pjesës së parë… Rrjedha e ngjarjeve të ardhëshme dëshmoi se taktika e Ramiz Alisë për të sensibilizuar masat në favor të regjimit komunist, me shpresën se inciativa për konfrontimin do të merrej nga vetë këto masa, nuk ishte krejt pa bazë. Dominimi gjysmëshekulor I komunistëve nuk mund të fshihej brenda një dite nga ndërgjegjet e njerëzve . Kjo vërehej më shumë në zonat ku PPSH kishte pasur vazhdimisht influencën më të madhe dhe njerëzit kishun lidhje farefisnore e krahinore me spiralet e nomenklaturës. Veç kësaj, në kushte e paralizimit të vendit, e vetmja propogandë që arrinte tek masat ishte ajo që bëhej nëpërmjet radios e televizionit shtetëror. Megjithatë monumneti i Enver Hohës në qendër u rrëzua. Roli i Ramiz Alisë tashmë dukej fare i zbehtë. Ai nuk kishte asnjë fuqi në drejtimin e shtetit. Roli i tij kishte përfunduar. De fakto ai nuk ishte më një udhëheqës.
Gabim, se vendi po kërcënohej realisht me puç ushtarak
Duket se pas rrëzimit të monumentit të Enver Hoxhës Ramiz Alia e kuptoi se ishte i izoluar, prandaj vendosi që edhe formalisht ta merrte në duart e veta drejtimin e pushtetit dhe u vu në krye të një këshilli presidencial që përbëhej prej 9 vetash. Në këshillin presidencial, me përjashtim të Fatos Nanos, emri i të cilit sapo kishte nisur të shkëlqente , gjithë të tjerët , ose qenë konservatorë të betuar, ose nuk kishin realisht asnjë lloj peshe në marrjen e vendimeve . Këshilli përbëhej , ( veç Nanos) nga: Haxhi Lleshi- ish kryetari presidiumit të Kuvendit Popullor, Kleanthi Koçi-Kryetar I Gjykatës së Lartë, Kiço Blushi shkrimtar, Lufter Xhuveli- petagog kryetar i partisë Agrare, Rexhep Meidani-petagog, Minella Dalani gazetar në pension, Xhenet Muço- ushtarak. Menjëherë pas krijimit të tij, Këshilli Presidencial lëshoi një deklaratë, ku kërcënonte se do të shpallej gjendja e jashtëzakoinëshme, nëse nuk vendosej rendi dhe qetësia publike. Të nesërmen e rrëzimit të monumentit u hapën fjalë se efektiva të shkollës së Bashkuar do të marshonin për në qendër të Tiranës, ku do të rivendosnin shtatoren e diktatorit që ndodhej në oborrin e shkollës. Por nuk ishte e gjithë Shkolla e Bashkuar. Por, nga ana tjetër duhet theksuar se kjo nuk mund të ishte një inciativë spontane, aq më tepër në një shkollë të tillë ushtarake, ku nuk diskutohej disiplina e hekurt. Madje në një thirrje të efektivave të shkollave ushtarake të Tiranës drejtuar presidentit, partive politike dhe gjithë popullit, thuhej në fund se me përmbajtjen e thirjes u njohën komandat e shkollave ushtarake dhe janë plotësisht dakort. Kërkesa e parë e kësajë thirrje lidhej me Enver Hoxhën, për figurën e të clit kërkohej që të përcaktohej me anë të një referendumi mbarëpopullor, dhe ajo të vlerësohej ashtu siç e do populli. Përmbajtja e thirrjes tingëllonte si ultimatum , dhe pati njerëz që kur u njohën me përmbajtjen e saj, menduan të tmerruar se vendi po kërcënohej realisht me puç ushtarak.
Ja teksti i thirrjes;
“Efektivi i shkollave ushtarake Tiranë , bij të punëtorëve , fshatarëve dhe intelektualëve të ndershëm, të shqetësuar seriozisht dhe indinjuar thellë nga veprimet krimnale dhe forcavce të errëta, ndaj të cilëve partitë politike dhe shoqatat e ndryshme me deklarata janë distancuar prej tyre publikisht, por fatkeqësisht jashtë dëshirës dhe kërkesave të panumërta të populit shqiptar, gjerndja në vend jo vetëm nuk po qetësohet , por keqësohet gjithnjë e më shumë, ndaj kërkojmë :
1. Figura e Enver Hoxhës të vendoset menjëherë me anën e një referendumi mbarëpopullor, dhe ao të vlerësohet ashtu siç e do populli.
2. Në kushte e demokratizimit të mëtejshëm të vendit dhe të pluralizmit politik, kërkojmë departizimin e ushtrisë.
3. Kërkojmë që figura e ushtarakut të mbrohet me ligj ajo të jetë e paprekëshme.
4. Të zbatohet me reptësi ligji për mbrojtjen e objekteve që kanë vlera ekonomike, sociale, kulturore, historike, që janë ndërtuar me gjakun dhe djersën e popullit.
5. Kërkojmë që sot, më datën 22.2 1991, ora 17.00 përfaqësues të Presidiumit, të partive plitike, të Ministrive të Mbrojtjes e të Punëve të Brendëshme , si dhe të mjeteve të propogandës, Radiotelevizionit, organeve , organeve të shtypit të takohen me studentët dhe kuadrot e shkolave ushtarake . Takiki do të bëhet në sheshin e Shkollës së Lartë të Bashkuar të Oficerëve ‘Enver Hoxha”.
6. Radio-Televizioni të kalojë nëndrejtimin e Këshillit Presidencial dhe të japë informacion të plotë për gendjen në shkallë vendi dhe jo vetëm për ato çka zhvillohen në Tiranë.
7. Efektivat e shkollave ushtarake në Tiranë u bëjnë thirrje të gjitha partive politike, organizatave dhe subjekteve të ndryshme të largohen nga fjalët e deklarata e mëdha dhe të ulen me masat e poullit për t’u siguruar atyre qetësinë dhe stabilitetin në vend, për t’I ndërgjegjësuar me qëllim që të kapërcehet pa dhimbje e gjak situata e rëndë që është krijuar.

Ngjarjet e Shkollës së Bashkuar,ku ishte dhe Akademia Ushtarake e Shkolla “Skënderbej”.

Monumenti i Enver Hoxhës në qendër të kryeqytetit ishte rrëzuar, por asgjë nuk kishte përfunduar. Jo vetëm në Shkollën e Bashkuara të Oficereve, por dhe në segmente të tjera gjakrat ishin ndezur ethshëm. Vendosja e një busti në miniaturë, që do të zëvendësonte monumentin e derdhur në 8 ton bronx special, dukej se do të rivendoste nderin e humbur. Dhe ndërsa disa qindra studentë ushtarakë të armatosur ishin të gatshëm ta bënin këtë edhe forcat jashtë territorit të Shkollës bënin një presion të madh. Ndoshta vetëm një shkrepse dhe konfrontimi i palëve do të realizohej me “sukses të plotë”… por kjo nuk ndodhi. Është e nevojshme të themi që në fillim se flitet për ngjarjet e Shkollës së Bashkuar, por atje ishin edhe Akademia Ushtarake e Shkolla “Skënderbej”. Pra, tre shkolla. Kështu që më e drejtë është ta quajmë: “Ngjarja në shkollat ushtarake të Tiranës”. Gjithashtu, jam pyetur për grushtin e shtetit të shkollës, ndërsa unë dua të bëj të ditur se grusht shteti quhet ajo goditje që rrëzon pushtetin dhe merr në dorë drejtimin e tij. Pra, ne e kishim pushtetin dhe nuk kishim asnjë arsye që të rrëzonim vetveten. Në qoftë se këtë ankesë do ta kishte Ramiz Alia dhe qeveria e Adil Çarçanit, do të ishte ashtu siç pyesni ju dhe siç e ka pagëzuar PD-ja e Sali Berisha. Por e vërteta qëndron krejt ndryshe.
Më 21 shkurt më telefonoi drejtori i Televizionit
Janë thënë shumë për këtë shkollë. Midis të tjerave se ajo po përgatitej për sulm për rivendosjen e monumnetit në qendër të Tiranës dhe vendosjen e qetësisë. Por, për mendimin tim Shkolla e bashkuar nuk sulmoi por u sulmua. U sulmua nga forca regressive që drejtoheshin nga PD. Ndaj kësaj shkolle filluan provokimet. Provokimi apo sulmi ndaj saj ishte i organizuar dhe kishte për qëllim që forcat e shkollës të dilnin në rrugë e të gjakosnin popullin. E pastaj të thuhej se, ja ç’bën ushtria e Enverit, vret populin Midis shkollës së Bashkuar dhe turmës u vendos policia, pra policia kishte kontaktin me njerëzt. Policia hante gurët dhe të paktën një polic u vra, kur një udhëheqës i PD hapi portën e një furgoni. Para kësajë ngjarjeje ishte krijuar një bërthamë, në krye të së cilës ishte një petagog shumë I mirë I Akademisë dhe disa petagogë të shkollës së bashkuar. Meqenëse se Ramiz Alia dhe udhëheqja kishin shprehur keqardhjen për rrëzimin e monumentit, Shkolla e Bashkuar mori përsipër të vendosin shtatoren në qendër të Tiranës. Po qe nevoja e mbrojmë ne dhe kush të dojë, le të vijë dhe ta rrëzojë, thoshnin ata. Më 21 shkurt më telefonoi drejtori i Televizionit e më tha se kishin shkuar dy studentë të Shkollës së Bashkuar me një peticion dhe donin të transmetohej tekstualisht siç e kishin shkruar. Madje e kishin kërcënuar ose transmetojeni kështu siç është, ose do ta marrim ne televizionin e do ta transmetojmë vetë . Unë iu përgjigja nuk kishte gjë të keqe të transmetohej, përderisa çdo natë transmetoheshin dhjetëra peticione nga shoqata me dy-tre anëtarë, megjithatë, i thashë, unë nuk jam kopetent, se urdhërat i marr nga lart, nga shoku Ramiz. Sa për televizionin i thashë, mos ki frikë, nuk meret me forcë, pasi televizioni drejtohet nga komiteti Qendror e shoku Ramiz. Pas pak më merr në telefon Vaskë Çifliku , sekretari i Ramiz Alisë e më thotë të njëjtat gjëra . ‘Ti urdhërat i merr nga shoku Ramiz”. Po, i thashë, e di këtë dhe s’kam dhënë urdhër të veçantë. Pastaj, shtova se, ajo që duan të bëjnë studentët e Shkollës së Bashkuar është gjë e mirë, meqë juve ju ka ardhur keq që u rrëzua monumenti , ata duan ta venë prapë në vend. Pra ngrihen për atë që ju qan zemra. Përfundimisht peticioni nuk u transmetua nga radiotelevizioni. U botua, pa pikën që fliste për rivendosjen e shtatores, vetëm në gazetën Zëri i Popullit, më 22 shkurt 1991.
Takimi në Shkollën e Bashkuar (21 shkurt 1991)
Në mbrëmjen e po asaj date, në Shkollën e Bashkuar po zhvillohej një takim me pjesëmarrjen e studentëve dhe petagogëve, një përfaqësuesi nga Ministria e Mbrojtjes, (më duket Shefi i Shtabit), Neritan Ceka nga PD, e të tjerë. Ndërsa po vazhdonte takimi u dëgjuan krisma . Ata të PD-së, thanë e ndërpresim diskutimin sepse shkolla hap zjarr dhe në kushte lufte nuk mund të diskutojmë . U ngjitën të gjithë në tarracë dhe panë se të shtënat vinin nga jashtë, ku plagos dhe një oficer i Shkollës së Bashkuar. Pasi u bindën se shkolla nuk kishte hapur zjarr , ata u kthyen dhe mbledhja vazhdoi. Shkolla ndërkaq ishte nën komandë dhe ndodhej e pozicionuar. Në shkollkën e Bashkuar kishte petagogë e studentë ,(ndonjë edhe në Akademi), që ishin komprementuar nga PD. Ishin togat e zbulimit , të prapavijës, që përbrenda shkollës ishin rrezik, sepse kisha frikë që po të ndodhte ndonjë situatë Brenda shkollës, mund të shkaktohej vëllavrasje. Në të vëretë, kur u rrethua Shkolla e Bashkuar nga njerëz provokatorë, këta ishin të parët që u ngritën kundër rrugaçëve që donin të sulmonin shkollën. Togat e zbulimit e të prapavijës që ishin më të kompromentuarat, u bënë më luftaraket, pse ata konsideruan se u shkel nderi I ushtarakut.
Rrëzimet e statujave të Enver Hoxhës ishin të orientuara
Fakti se rrëzimet e busteve në Tiranë, në Durrës, në Fier, në Korçë, Vlorë u bënë të gjitha rreth orës 11.00, na vuri në mendime. E diskutuam dhe në një rreth shumë të ngushtë në shtabin e përgjithshëm dhe gjykuam se kjo ishte bërë me orientim. Unë ende mendoj se ishte orientim nga Ramiz Alia. Pra, përshtypja ime ishte se ato qenë të organizuara . Dhe meqenëse ishte kështu, kjo mund të ndodhte edhe Brenda në Shkollën e Bashkuar. Vrisja mendjen se çfarë duhej bërë dhe vendosa që edhe unë ta organizoja heqjen e shtatores nga shkolla. Kam thirrur shefin e shtabit e drejtorin e Xhenjos e u kam thënë: Unë akoma nuk kam marrë lejen e Ramiz Alisë, por do t’I marr leje dhe vetëm ju do ta dini. Në rast se na japin urdhër për ta hequr shtatoren e Enver Hoxhës nga Shkolla e Bashkuar, ti si drejtor I xhenjos do të marrësh masa që në mëngjes atje të jetë bërë një lulishte, nuk dua që të mbetet gërmadhë.. Pasdite mora Ramiz Alinë në telefon dhe I thashë : “Mesa duket rrëzimi I busteve ka qenë I organizuar. Nëse është vënë në program që të rrëzohet edhe busti në Shkollën e Bashkuar , ne të marrim masa që në mëngjes të gdhihet lulishte “. Ai më bërtiti fort: “Si shoku Kiço ke mendimin të na heqësh komandantin e përgjithshëm ?!. Unë kuptohet, nuk I besova . Busti u hoq pas disa muajsh nga qeveria e stabilitetit, dhe nuk u hoq siç e mendoja unë.
Ramizi ndofta merrte raporte nga ndonjë burim tjetër
Edhte dhe sot më duket paksa e çuditshme. Gjatë gjithë asaj kohe të tensionuar nuk kemi komunikuar me njeri-tjetrin. Vetëm në mbledhjen e qeverisë unë raportova se situata ishte e ndezur. Nuk më kujtohet, por nuk kam marrë asnjë lloj detyre. Ne kishim punën tonë, të cilën e kishim shumë të qartë . Ramizi ndofta merrte raporte nga ndonjë burim tjetër, por unë nuk e di. Mua nuk më pëlqeu që brenda në shkollën e Bashkuar ishte futur zëvendësministri i brendshëm (Haredin Shyti) bashkë me kryetarin e PD-së të Tiranës dhe unë s’isha lajmëruar. Dhe në një moment, kur pati një të shtënë tanku, shoku Haredin Shyri më mori në telefon : “Jam këtu me kryetarin e PD-së për Tiranën” e më bënte vërejtje për veprimn e tankut. Atëherë nuk mu durua dhe I fola shumë ashpër, duke I thënë se, nuk jam në varësinë tuaj, kështu foli ministrit tënd, ç’pune ke me kryetarin e PD-së brenda në shkollë , ju merruni me policët përjashta , prandaj largohuni menjëherë , mos përfitoni nga mirësjellja e komandës së shkollës, etj. Unë nuk mund ta kuptoj edhe sot e kësajë dite se përse MPB dhe degët në rrethe , për çdo gjë informonin PD-në apo i merrnin leje asaj, duke mos menduar se kështu viheshin më keq fitilat. Kështu ndodhi edhe në Shkodër e rrethe të tjerë.
Pushtetin PD-së ja dhuroi vetë Ramiz Alia
Kjo është e vërtetë. Turma nga jashtë herë pas here provokonte Shkollën e Bashkuar. Ata kishin siguruar armë, qoftë të vjedhura, qoftë edhe nga jashtë. Për çudi atëherë, në duart e turmës janë gjetur armë Zastava , armë që nuk qarkullonin në Shqipëri. Por në kohën e përgatitjeve tremujore nuk ishte e vështirë të gjeje armë në Shqipëri, në kuptimin se ishin kompromentuar edhe disa oficerë, ishin kompromentuar edhe disa ushtarë, apo nënoficerë, që gjoja do t’i shërbenin demokracisë, ose mund të shiteshin armët. Por ato armë ishin të tjera tipa, të tjera kalibra . Nuk ishin të ushtrisë. Turma shtinin nga tarracat përballë shkollës së Bashkuar, ku na u plagos edhe një oficer. Megjihatë, ngjarja e Shkollës së Bashkuar ishte ajo që e shpjeguam, dhe qëllimet e atyre ishin që ta nxirrnin shkollën jashtë e të akuzohej pastaj ushtria për gjakderdhje dhe të përfitonte Partia Demokratike, ku më pas të akuzohej Partia e Punës (PS), dhe të thuhej se PD që e mori me gjak demokracinë, se ajo nuk iu dhurua. Ndërsa unë kam mendimin se pushteti iu dhurua dhe nuk e mori as me djersë, pa le me gjak! Pushtetin PD-së ja dhuroi vetë Ramiz Alia.
Ramiz Alia përdorte dhe shfrytëzonte shumë Haxhi Lleshin
Ramiz Alia thotë në një intervistë se ushtria do të marshonte drejt Tiranës dhe se ai e shpëtoi vendin nga gjakderdhja. Kjo nuk është aspak e vërtetë dhe ishte e pamundur të bëhej në ato situate, kur rezervistët që kompletonin ushtrinë , “marshonin” siç thashë, drejt kufirit e largoheshin si refugjatë nga Shqipëria. Atëherë shtrohet pyetja se cilat forca do të marshonin drejt Tiranës? Ku e paskësh marrë apo parë Ramiz Alia këtë informacion që unë, si ministër i Mbrojtjes nuk e dija? Nëqoftëse ashtu, do të thotë se unë nuk e kisha në dorë situatën. Atëherë pse e bëri (apo e ka bërë) këtë deklaratë Ramiz Alia? Përgjigja ime është se e bëri për të justifikuar shthurrjen, anarkinë dhe shkatërrimin e Shqipërisë. Domethënë, i duhej një maskë për të mbuluar mangësitë dhe kjo maskë ishte ushtria. Pra, për mendimin tim, nuk kemi të bëjmë me sinqeritet të Ramiz Alisë, por me të kundërtën. Unë as sot e kësajë dite nuk e kuptoj urdhërin për të moblizuar 18 brigadat që do të marshonin drejt Tiranës. Ashtu sikurëse urdhëroi për shumë kompani të specializuara që erdhën në Tiranë pa asnjë qëllim e objektiv e pastaj u kthyen. Për këto të fundit ekzistojnë urdhëra të arkivuar. Të tillë urdhëra e lëvizje ushtarake nuk vlejnë as për veprime demonstrative e psikologjike, por ato ama vlejnë për të akuzuar. Për mobilizimn e forcave nga Dibra , Ramiz Alia përdorte dhe shfrytëzonte shumë Haxhi Lleshin, i cili edhe në shtëpinë e vet qëndronte ato ditë i armatosur me automatik e pistoletën në brez dhe plot krehëra fishekësh mbi tavolinë… Për këto urdhëra që jepeshin pa u konsultuar e pa objektiva duhet të japë shpjegime Ramiz Alia. Ju si leues mund të pyesni; Po Kiço Mustaqi, si ministër i Mbrojtjes Popullore, ç’bënte me këto urdhëra ? Mund t’ju përgjigjem se unë i zbatoja ato deri në atë pikë që nuk kiste rreziqe.Për shembull, kompania speciale të përqëndrohet në Tiranë dhe të rrijë në gadishmeri. Nuk u jepja asnjë urdhër tjetër dhe i ktheja mbrapsht. Këto janë të dokumentuara.

Ngjarjet e Shkollës së Bashkuar ishin një turp i madh për ato forca që i organizuan
Provokuesit, apo rrebelët (s’di si ti quaj), u larguan nga Shkolla e Bashkuar se panë qëndrimn e vendosur të Shkollës së Bashkuar. Panë qëndrimin që nuk binte në provokacion, panë se as shkolla, as Ministria e Mbrojtjes nuk mund të binin në provokacion. Edhe “dasma” pritej të bëhej brenda në shkollë, jo jashtë shkollës, sepse ata kërkonin ta organizonin ne “dasmën”. Ndërsa ne prisnim të na vinin brenda e atje të bëhej gjithshka, domethënë do të mbrohej shkolla. Do të mbrohej edhe me gjak. Ndërsa jashtë ne s’kishim punë . Sa më shumë të qëndronin ata jashtë, për ta ishte edhe diskretitim politik. Sepse nuk ka bërë vaki në asnjë vend të botës që turma civilësh të sulmojnë një repart ushtarak. Ngjarjet e Shkollës së Bashkuar ishin një turp i madh për ato forca që i organizuan . Të sulmosh qeverinë , Televizionin, Komitetin Qendror, këto kishin një kuptim, por të merrje Shkollën e Bashkuar s’kishte kuptim. Ç’kuptim kishte të sulmoje një repart ushtarak. Ajo do të thotë të kërkosh gjakderdhje për të justifikuar rezistencën e madhe që ke pasur ti për të sjellë demokracinë në Shqipëri. Nga ana tjetër, nëqoftëse këtë e ka organizuar dikush i PPSH, atëherë ai e ka bërë për të fituar pikë, dmethënë, shiko, të tillë ushtri kemi pasur, që e gjakoste njeriun, për të fituar vlera të tjera.Por më tepër ishte kundërshtari. Kam përshtypjen që ishin edhe të drejtuara, edhe të organizuara, por realiteti është që unë nuk e di kush i drejtonte forcat e jashtëme . Por që shkolla e Bashkuar ishte plotëssht në urdhërat dhe nën kompetencat e urdhërave të mia, kjo nuk diskutohet, domethënë s’kishte asnjë rrezik për të jashtmit. Bile-bile, shkolla pati durimin që iu shkatërruan tërë muret dhe nuk goditi njeri. Iu thyen tërë xhamat, edhe të komandës, e s’vrau njeri. Nëse kjo do të ishte bërë amerikanëve apo rusëve , do të kishin vrarë shumë njerëz. Shkolla e Bashkuar s’ka pse akuzohet . Pse?! Sepse dihet kush e bëri sulmin, janë fotografuar, janë filmuar ato ngjarje.
Sekretarët e parë nuk dinin çfarë të bënin, nga ana tjetër po dorëzoheshin dokumentet e partisë
Do të doja këtu të sqaroj se sulmi ndaj shkollës ishte i pamotivuar, ndërsa mbrojtja nga ana e efektivit të shkollës ishte e motivuar, “do mbronin shkollën armatimin, veteveten, repartin ushtarak”. Në mëngjesin e 21 shkurtit 1991 Shtabi i Përgjithshëm I Ushtrisë ishte informuar se një numër i madh oficerësh në brigadën e tankeve të Zall Herrit, kishin dorëzuar teserat e Partisë së Punës në mënyrë demonstrative, dhe në shenjë proteste për rrëzimin e monumentit të Ever Hoxhës. Vendosa të mblidh efektivin e Ministrisë së Mbrojtjes dhe t’i porosisja që të lidheshin me të gjitha njësitë e Repuplikës, për t’u shmangur aventurat si dorëzimet e teserave apo uljen e gadishmërisë luftarake. Në kohën që hidhja në letër disa pika për të disiplinuar materialin, mendimet që do të shprehja më merr në telefon sekretari i parë i Komitetit të Partisë të rrethit të Skraparit Elmas Puto. Ai më thotë: Gjihë populli i Skraparit është mbledhur para Komitetit të Partisë dhe kërkon të dijë se përse u lejua rrëzimi I bustit. Njerëzit, kërkojnë armë që të mbrojnë Enver Hoxhën. Cfarë tu them unë?.
-Lidhu me shokun Ramiz, pasi si Sekretar i parë i rrethit tek ai i merr detyrat ,-iu përgjigja. E kam marrë disa herë, po atje s’më del njeri, ngriti supet matanë telit Elmas Puto dhe pastaj shtoi: “Po sikur të bëhem bashkë me 2-3 sekretarë të tjerë (e kishte fjalën për Gjirokastrën, Përmetin dhe Tepelenën) a na çon tek shou Ramiz?”Hajdeni dhe vij dhe unë bashkë me ju, i them. Pastaj u ngrita dhe u nisa për në mbledhje. Rrugës u futa në mendime të thella. Gjthshka po shkatërohej. Partia, Sekretarët e parë nuk dinin çfarë të bënin, nga ana tjetër po dorëzoheshin dokumentet e partisë. Në këto kushte të shpërbërjes a mund të kishte ushtri të fortë? Çfarë argumenti tu sillja oficerëve të Ministrisë së Mbrojtjes …
Në Shkodër u dogjën dy autoblinda
Në mars 1991 kur po transportonin me “Skanie” një kompani tankesh nga Vora për në Durrës më informuan se kolona u sulmua nga njerëz të pakënaqur që ktheheshin pasi ishin shkarkuar nga vaporet dhe nuk u lanë për të ikur jashtë. Nga ky sulm u thye vetëm një xham makine. Unë u habita me kaq pak dëm dhe thirra menjëherë komandantin e batalionit të tankeve që shoqëronte kolonën shokun Cane Nanaj (një officer i shkëlqyer që kemi mbaruar bashkë shkollën dhe kemi raporte shumë të mira shoqërore). E thirra Canen jo për dëmin por si kishte vepruar ai? Desha të dëgjoja nga goja e tijë si kishte vepruar. (Kur sulmohjet një kolonë tankesh e hipur mbi makina “skanie” unë e përfytyroja të paktën gjysmë të djegur e të asgjesuar). Në fillim Canen e sulmova duke e kritikuar si ju thyen xhamin, flinit gjumë ju? Po ma spjego si vepruat? Cania: Unë me të parë këtë situatë fillestare, ndërsa tankun e zbrita nga skania dhe ju drejtova turmave në drejtim të tyre, gjatë manovrimit me tankun, theva dhe nja dy plepa, kështu që turmat nuk panë se nga vanë dhe kolona marshoi e qetë deri në Durrës. Këtë desha të dija prandaj të thirra. Kritikën e fillimit ta bëra që të më trego të vërtetën. E falenderova për veprimin e shkëlqyer taktik, teknik e psikologjik dhe pa pasoja në të dy palët. Ja ç’bënë oficeri specialist.
Për të përballuar situatat e ndërimit të sistemeve, ministria e punëve të brendëshme na kërkoi tanke, autoblinda etj. Ja dhamë sipas kërkesave, por ata nuk morën oficerët për përdorim megjithëse ju lutem disa herë me gojë e me shkrim. Për rrjedhim në Shkodër u dogjën dy autoblinda, shyqyr që shpëtuan shoferët. Në Durrës kur kryetari i PD pa një anije në det e urdhëroi tankun ta kapte ç’të bënte shoferi? E futi në det dhe mbeti në ujë tanku. Tanku nuk është mjet luftarak detar por tokësor. Këtë e sqarojnë më mirë oficerët specialist, prandaj ne këmbëngulnim që në PB ti merte oficerat dhe ti dëgjonte për veprimet për taktikën e teknikën e çfarë ti duhej atyre. Duhej ruajtur bashkpunimi me specialistët dhe me Ministrinë e Bendshme. Ishin momente inkadeshente. Një lëvizje e gabuar dhe…Gjakderdhja ishte në çdo hap. Fjalë, mendim… Situatë lufte do ta komentoja. Duhej ruajtur me çdo kush gjakftohtësia.

Mbledhja e fundit e qeverisë Çarcani
Me këto mendime hyra në sallën ku ishin mbledhur oficerët eMinistrisë së Mbrojtjes. Sapo hyra, u paraqit forca, më me entuziazëm se zakonisht. Në ato momete mendova se gjithshka kishte marë fund, situata mund të shpërthente nga çasti në çast. Shoku Ramiz nuk komunikonte me mua fare. Ishim në mes katër rrugëve. Qava para 500 oficerëve të Ministrisë së Mbrojtjes. Ata u ngritën në këmbë dhe brohoritën “Parti Enver, jemi gati kurdoherë”.E mora më në fund fjalën, dhe u dhashë udhëzimet, me një frymëzim që nuk e kisha patur ndonjëherë tjetër. U fola për gadishmerinë që duhej të kishte ushtria dhe u theksova se ndofta ka forca të tjera që e dëshirojnë shthurjen e ushtrisë. Pasi mbarova fjalën , më duhej të largohesha për mbledhjen e fundit të qeverisë Çarcani. Me vete mendoja se ishte hera e fundit që u flisja si ministër. Oficerët më thanë: “Duam të vijë këtu shoku Ramiz”. Në mbledhjen e qeverisë asistonte edhe Ramiz Alia , i cili për postin e ministrit të Mbrojtjes kishte caktuar Manxhar Binajn. Kur dëgjova këtë emërim, u ngrita dhe thashë se Manxharin e kam shumë shok dhe e respektoj pa masë, mirëpo situatat e sotme kërkojnë që në krye të Ministrisë së Mbrojtjes të qëndrojë një ushtarak, i cili të jetë i orientuar me suituatën e tanishme dhe të bindet plotësisht për urdhërat që do të japë . Ka shumë kuadro të aftë, shefi I shtabit, zëvendësit, qoftë dhe një drejtor drejtorie i Ministrisë së Mbrojtjes. Teksa po I thoja këtë sugjerim, Ramizi bëri një lëvizje mospërfilljeje . Atëherë unë I kujtova se në kohë lufte Ministria e Mbrojtjes kthehet në organ të Këshillit të Mbrojtjes dhe situata aktuale është pothuaj si në luftë, dhe I paraqita kërkesën efektivit për takimin me Ramizin. Atëherë ai më tha “shko e mblidhe efektivin”. E lashë Ramizin në mes mbledhjen e qeverisë dhe shkova në zyrë. Thirra edhe komandatët e divizioneve të Tiranës dhe pastaj erdhi Ramizi. Oficerët e pritën mjaft ashpër. Pyetja e parë që i bënë ishte se përse u lejua të rëzohej Enveri, pse lejohet shthurja dhe anarkia. Për monumentin, Ramiz Alia u përgjigj: “I kam dhënë urdhër Hekuran Isait ta mbrojë me çdo kusht, po nuk e ka zbatuar. Pyetja tjetër ishte përse lejohet gjithë kjo shthurje, veçanërist në Tiranë? Përgjigja e Ramizit që se policia nuk I përballon dot të gjitha situatat. Oficerët u kundërpërgjigjën se policia është në gjendje t’i thyejë demostratat , mirëpo mer urdhër të tërhiqet. Më pas Ramiz Alia foli për ndryshimet në qeveri. Kur tha se në krye të Ministrisë së Mbrojtjes do të vihej një person tjetër, atëherë oficerët iu hodhën: “Akoma nuk është tharë boja nga vendimi për emërimin ministër të Kiço Mustaqit, pse doni ta hiqni?!. Ne nuk duam ministër tjetër. Atëherë Ramiz Alia formuloi akuzën se kam tre muaj që Kiços dhe Hekuran Isait u kam dhënë detyrën të marrn masa për të përbaluar shthurjet dhe demonstrmet, dhe se kanë bërë. Iu hodha aty për aty dhe i thashë se unë asnjëherë se kam marrë një detyrë të tillë. Dhe vazhdova, se edhe tani sikur ta marr një urdhër të tillë, me ushtrinë nuk do të veproj. Sepse ato janë detyra për Ministrinë e Brendëshme që dsisponon ligjet, forcat dhe mjetet për ta bërë. Atje ku i kanë munguar forcat dhe mjetet Ministrisë së Brendshme, i ka marrë nga ushtria, për t’i përdorur sipas ligjit. Ministria e Brendëshme ka agjenturën, ka sigurimin dhe mund të përcaktojë kush janë organizatorët, që të marë masat kundër tyre.. Më pas Ramiz Alia tha se a e kishte gati dekretin për shpalljen e gjendjes së jashtëzaknëshme, dhe ngriti në dorë një letër me nja dhjetë rreshta. Unë jam gati ta shpall gjendjen e jashtëzakonëshme, tha, por pa ushtrinë nuk e bëj dot dhe ushtria nuk ka fuqi ta ndërmarrë gjendjen e jashtëzakonëshme. Kur Ramiz Alia u tha oficerëve të Ministrisë së Mbrojtjes se “ unë jam gati ta shpall gjendjen e jshtëzakonëshme”, por pa ushtrinë nuk e bëj dot dhe ushtria dhe ushtria nuk ka fuqi ta ndërmarrë gjendjen e jashtëzakonëshme” unë ju hodha Ramizit aty për aty: “Shpalle gjendjen e jashtëzakonëshme dhe unë do ta përballoj vetëm me oficerët dhe nënoficerët e ushtrisë. Por më parë duhet aprovuar ligji mbi gendjen e jashtëzaknëshme, projektin e të cilit ne ua kemi dërguar që prej 3-4 muajsh”.
Rikthim tek mbledhja dhe letra e dorëheqjes
…Që t’i kthehemi përsëri mbledhjes, pas debatit për gjendjen e jashtëzakonëshme, Ramizi u largua dhe unë e përcolla deri tek makina. Rrugës më tha: “Ti Kiço do të mbetesh ministër i Mbrojtjes”. Në atë moment e kuptova që mua ajo udhëheqje nuk më donte për Ministër. Qëndrimi im në qeveri ishte rezultat i presionit të oficerëve në mbledhje . Atëherë u detyrova t’i bëj një analizë vetvetes. Kur këta njerëz nuk më duan për ministër, si mundem unë të zbatoj urdhërat e tyre? Ose, nga ana tjetër, si munden ata të drejtojnë pa një ministër “të tyrin”? Unë u kisha thënë hapur që urdhëra në kundërshtim me ligjin nuk zbatoj! Do të kisha dëshirë të më thëriste edhe Fatos Nano, t’ia shpjegoja këtë, por Nano nuk më thirri, pasi ai merte urdhërat nga Ramizi. Pasi i mendova gjithë këto, vendosa të jap dorëheqjen. U ula dhe shkruajta me dorën time një letër në drejtim të udhëheqjes, ku nënvizoa se për shkak të situatave të ndryshme, e gjykoja të arësyeshme të jap dorëheqjen. Përafërsisht, pasi nuk kam mabjtur kopje, në letrën e dorëheqjes shkruaja këto pak fjalë:
“Në gjendjen aktuale tepër të rënduar për të gjithë vendin,pavarësisht nga riqëndrimi im në qeveri për shkak të dëshirës së oficerëve për të mos më ndërruar me ndonjë njeri tjetër, jam I gatshëm ta jap vetë dorëheqjen,në çdo moment që të shikohet e arësyeshme nga ju.
Ministri i Mbrojtjes Popullore:
Kiço Mustaqi
Pesë pikat e dorëheqjes
1-Ushtria nuk duhej drejtuar nga një ministër, i cili mund të ishte civil, pra, qytetar i thjeshtë.
2-Në ato kushte tepër të vështira dhe të rrezikshme në krye të Mnistrisë së Mbrojtjes duhej zgjedhur njëri nga anëtarët e Shtabit të Përgjithshëm të Ushtrisë, i cili e njihte mirë situatën dhe e kishte ndjekur atë nga afër.
3-Ministri i ri i Mbrojtjes duhej të ishte i tille që të dinte mirë të zbatonte urdhrat në bazë, në varësi të situatave dhe të vinte firmën e tij vetëm për ato gjëra që ishte i bindur.
4-Gjendja ishte tepër e rëndë dhe në qoftë se ushtria dhe Forcat e Armatosura do të dilnin jashtë kontrollit atëherë mund të kishim edhe gjakderdhje.
5-Oficerët e lartë të Ministrisë së Mbrojtjes duhet të bëjnë një takim me ju.
Letrën e shkruajta vetë , me shkrim dore, nuk doja ta merte vesh njeri, as daktilografistët. Edhe numrin e protkollit e vendosa vetë, për të njëjtin qëllim. Letrën e nisa me shefn e protokollit të dokumentave tepër sekrete me Rëndësi të Veçantë (TSRV), Nezhdet Kambo. Letra u dërgua me emër: një kopje shoku Ramiz dhe një kopje shokut Fatos nano si Kryeministër. Pasi kaluan 2-3 ditë, më telefonoi Xhelil Gjoni Sekretar I KQ të PPSH, që mbahej afër nga Ramiz Alia dhe bashkëpunonte për cdo gjë me të, dhe më tha: “Pse e ke bërë letrën e dorëheqjes, kur ty të duan gjithë oficerët dhe mbete përsëri ministër?”Unë iu përgjigja se e bëra këtë gjë për ta patur ju më të letë, nëse largimi im kërkohet nga interesi i përgjithshëm. Nga ana tjetër nuk dëshiroj që ndokush të mendojë se unë kam qëllime karrieriste. Nga Fatos Nano nuk mora përgjigje,por kam përshtypjen se e kishte diskutuar me shokun Ramiz.
Deklarata e Sali Berishës ne ‘Zëri i Amerikës”
Më 7 shkurt 1991, Sali Berisha i deklaroi radios ‘Zëri i Amerikës” se ka përherë e më shumë shenja se Kiço Mustaqi po përgatit grusht shteti. Berisha u bëri apel forcave të armatosura , duke theksuar se Partia Demokratike ka besim të plotë, se ju kurrë në asnjë rrethanë nuk do të ngriheni kundër fëmijëve tuaj, kundër nteresave të atdheut. Natyrisht, e përgënjeshtrova liderin e opozitës, duke theksuar se ‘nuk më habit fakti që “Zëri I Amerikës” flet për grusht shteti…, bile financuesit e tij amerikanët, sipas mendimit tim, ishin edhe organizatorë të grushteve të shtetit në vende si ato të Amerikës Latine apo në Afrikë. Po më bëri përshtypje që ushqyes i një shpifjeje të tillë në drejtim të Shqipërisë, u bë një shqiptar , një udhëheqës kryesor I PD-së, Sali Berisha”. Paralajmërimi për grusht shteti nuk ishte produkt i Berishës. Kur ai tha për mua, indirekt u tha ushtarakëve të përgatiteshin për grusht shteti. Kjo teori nuk ishte produkt i Berishës, pasi Berisha nuk kishte pushtet që t’ia merrja unë me ushtrinë. Pushtetin e kishte Ramiz Alia. Kjo mund të ishte një farë parapregatitje, pse kishte ndonjë llaf nga njerëz kompetetë atje brenda, që Kiçoja është I përshtatshëm për këtë punë. Përsa më përket mua, kjo do të ishte një aventurë e madhe, dhe nuk më ka shkuar kurrë në mend. Së dyti, asnjë ushtarak nuk mund ta merrte me dhunë pushtetin, sepse veprmet e ushtrisë nuk mund të drejtoheshin kundër popullit, sepse populli që bënte i gjithë shërbim ushtarak, aktiv apo reservist i njihte shumë mirë ligjet ushtarake. Ndokush në udhëheqje mund ta kishte një mendim të tillë. Nuk dua të bëhem cinik, por ndofta kishte njerëz që e prisnin një grusht shteti. Këtyre unë u them: Ja, e bëra grushtin e shtetit. Do të ndërpriteshin ndihmat nga Europa, athere çfarë do t’i jepja unë popullit për të ngrënë? A s;do të ngriheshin kundër meje të uriturit?! Pastaj, kë do të komandoja , të gjithë kishin ikur në Greqi, në Itali, kishin marrë rrugët e botës. Dhe tjera, cili grusht shteti në botë ishte quajtur i drejtë nga sistemi ynë komunist?!. Ramizi u pozicionua shumë ashpër ndaj meje, a thua se gjithë përgjegjësitë për çfarë kishte ndodhur deri atëherë i kisha unë, Kiço Mustaqi. I binte edhe tavolinës me grusht. Në ato momente kisha përshtypjen se po imitonte Enver Hoxhën.
Si e argumentonte Ramiz Alia qëndrimin e vet të ashpër ndaj meje
Kur e kujtoj dhe sot çuditem. Ai argumentonte që ne nuk kemi marrë masa për krijimin e disa brigadave. Këtu do të zgjatem pak. Nga fundi i shkurtit apo fillimi i marsit 1991, morëm një urdhër nga Ramiz Alia që të krijonim disa brigada të lehta, me ushtarë të zgjedhur, të cilat të kishin mundësi të realizonin detyra të ndryshme, që do t’i merrnin më vonë. E morëm urdhërin në mbrëmje dhe të nesërmen në mëngjes përgatitëm gjithë dokumentacionin, me detajet më të hollësishme, deri tek caktimi i ushtarëve në formacione, fjetina e krevate. Vepruam në gjendje alarmi, për mos i dhënë shkas Komandantit të Përgjithshëm (Ramiz Alisë), të na akuzonte për moszbatim urdhëri. Në këto formacione të reja ushtarake përfshiheshin 2-3 brigada në Tiranë, dy në Durrës dhe nga një në Shkodër, Vlorë, Elbasan, etj. I telefonova Ramizit dhe i thashë se dokumentat i kishim dërguar në sekretariatin e Këshillit të Mbrotjes dhe duheshin nënshkruar nga ai vetë. Krijimi i brigadave ishte në kompetencë të Këshillit të Mbrotjes, ndërsa, Ministri i Mbrojtjes kishte të drejtë të krijonte deri batalion. Këtë Ramiz Alia e quante moszbatim urdhëri dhe i binte tavolinës me grusht. Kërkonte të më vinte para përgjegjësisë, ndërsa në fakt ishte ai që nuk e kishte nënshkruar urdhërin. Pastaj, diskutuan të gjithë sa ishin atje, (7-8 vetë), të cilët argumentuan se përse nuk ishin zbatuar detyrat, pasi pritej nënshkrimi nga Ramiz Alia, etj, etj. Pasi e morën fjalën edhe zëvendësshefat e Shtabit, drejtori politik (që gjithashtu më mbështetën), Ramiz Alia e ktheu pllakën 180 gradë, dhe më falenderoi për punën e mirë që kisha bërë gjatë gjithë asaj kohe. Kështu përfundoi ajo mbledhje. Nuk është protokolluar asgjë, por ishin gjithë ata dëshmitarë. Besoj se nuk ka nevojë të komentohet se përse e bëri Ramiz Alia atë mbledhje….Por ajo që dua të komentoj në këto debate me Ramiz Alinë është se, ai më kritikonte pa të drejtë dhe hidhte pa të drejtë baltë mbi ushtrinë e cila mbante peshën kryesore në këto ngjarje. Më dukej sikur hapur kërkohej gjaku i ushtrisë. Kërkohej gjaku i ushtrisë që të justifikohej vendosja e demokracisë. Domethënë, të kërkosh që të ndeshet ushtria, të vrasë popullin, që nesër të dalësh e të thuash: Demokracia erdhi nga unë, pasi ushtria ishte kundër meje.

Po harrohen Kadri Roshi, Naim Frashëri, Sulejman Pitarka dhe Violeta Manushi

February 12, 2015 by dgreca

Flet Kliti Roshi, djali i “Artistit të Popullit” Kadri Roshi: Më mirë vonë se kurrë, media po bën punën e vet/
Nga Albert Z. ZHOLI/
Para disa ditësh, me rastin e 8 vjetorit të vdekjes së aktorit të madh Kadri Roshi, i biri i tij, Kliti Roshi, ishte ftuar në një emision televiziv ku midis të tjerave theksoi: Po harrohen korifenjtë e aktrimit shqiptar. Shteti asnjë përkujtim, asnjë aktivitet, asnjë takim me familjarët. Thjeshtë ata i kanë dhënë Shqipërisë dhe tani pushojnë në heshtjen e tyre të madhërishme. Këto ditë kanë pasur përvjetorët e ndarjes nga jeta shumë aktorë dhe këngëtarë të mëdhenj dhe askush nuk është kujtuar, sikur ata të ishin të rastësishëm në këtë jetë.
Ju në një televizion shprehët hapur indinjatën për harresën e figurave të artit shqiptar, sa e vërtetë është kjo dhe a është kujtuar Kadri Roshi në këto 8 vjet të ndarjes nga jeta?
Kadri Roshi vdiq më 6 shkurt 2007 në Tiranë, dhe të gjithë e dinë se çfarë nderesh i bëri populli shqiptar. Pra në një jetë të tërë në skenë, Kadriu solli pranë popullit të vet figurat historike, hallet dhe problemet e këtij populli të shumë vuajtur. Ai punoi dhe solli në art, më të mirën, më të dukshmen, atë që kudo bota e aktrimit e nderon. Kadriu nuk punoi për vete por për popullin shqiptar, për artin shqiptare dhe e ngriti në piedestal aktrimin shqiptar. Dua të jem korrekt, nuk them se është më i miri, por ishte dhe mbetet një ndër më të mirët, që jetën e tij e lidhi me skenën dhe sheshet e xhirimit.
Përkrah Kadri Roshit, cilin emër tjetër të aktrimit shqiptare do të vendosje?
Unë e theksova, që Kadriu nuk ishte artisti i vetëm që e lartësoi artin shqiptar. Ai këtë e ka theksuar dhe vetë, pasi ishte shumë tolerant dhe modest. Sa herë ai ishte pjesë e studiove televizive e theksonte se Shqipëria ka aktorë të kalibrit botëror. Dhe unë nën mësimet e tij dua të përmend se si Kadriu, po aq sa ai, ishin dhe Naim Frashëri, Sulejman Pitarka, Violeta Manushi, Sandër Prosi e shumë të tjerë.
Ju theksuat se edhe ndaj tyre nuk është treguar asnjë kujdes, asnjë përkujtim.
Asnjë! E njëjta gjë. Askush nuk kujtohet për ta dhe pse ata me artin e tyre, me rolet e tyre, me interpretimin e tyre e kanë çuar vite më parë Shqipërinë në BE. Ata mbeten yje të aktrimit shqiptar, që dhe në kushte ekonomike të vështira kanë bërë art special, kanë përcjellë mesazhe të fuqishme atdhedashurie. Kjo është forca e artit, magjia e tij. Unë atë që përcolla në televizion e them të argumentuar. Çfarë është bërë për këta figura në këtë 5 vjeçar të fundit? Kush i ka kujtuar këta emra të rrallë të aktrimit shqiptar? Pse heshtet ndaj tyre? Kujt i intereson heshtja ndaj tyre? Unë nuk flas vetëm për babanë tim, por për gjithë atë plejadë aktorësh që e ngritën në vendin e merituar dramën, filmin dhe komedinë shqiptare.
Çfarë mund të bëhej në këtë rast?
Asgjë më shumë se një përkujtimore e thjeshtë. Kur këta korifenj të aktrimit kanë përvjetorë, është më minimalja që të organizohet në TK, ku ata kanë luajtur më shumë se 40 vjet, të mbahet një fjalë rasti dhe të ftohen mediat. Kjo do jetë në nderin e çdo qeverie, Ministrie Kulture apo të Teatrit Kombëtar. Duke i kujtuar ata, kujtohet historia e Teatrit, komedisë dhe filmit shqiptar. Në përkujtime të tilla arti shqiptar vetëm fitime do të ketë.

Flet sopranoja dhe këngëtarja e këngës popullore, Shqipe Zani

February 11, 2015 by dgreca

-Si kam kënduar me Gaqo Çakon, Avni Mulën, Ramiz Kovaçin/
-Kërkesë tek Ramizi të më kthenin nga Ansambli Ushtrisë në Opera/
– Daljet në skenë me koncerte dhe vepra janë mbi 2000/
– Veçoj punën me kompozitorët më me emër si Tish Daija, Feim Ibrahimi, Nikolla Zoraqi, Simon Gjoni. Çesk Zadeja/
– Rifat Teqja, dirigjenti i madh shqiptar më ofroi për pedagoge/
-Të qenit pedagoge nuk është luks por përgjegjësi/
Nga Albert Z. ZHOLI/
-Gramshi qyteti i saj i lindjes. Gramshi ka qenë një qytezë e vogël por të gjithë mësuesit dhe pedagogët ishin nga Elbasani dhe nga Korça Pikërisht në Pallatin e Pionierit të këtij qyteti, ka kënduar me repertor të huaj, një këngë spanjolle. Dëshira për muzikë u dallua dhe nga kryetari i komitetit. I kujtohet që në atë kohë që ka mbaruar klasën e shtatë, në qytet u hap fabrika e armëve dhe në shtëpinë e saj ishin një familje me 7 fëmijë. Shumë shoqe të saj menjëherë pas shkollës kërkuan të hynin në uzinë. Në një moment thotë, mbaj mend që mamaja ime tha: “Po sikur ta fusnim dhe Shqipen në uzinë!” “Unë, kurrë! Unë do iki në Tiranë dhe të bëhem këngëtare”, u përgjigja unë. Në këtë dëshirë e ka mbështetur shumë babai dhe kryetari i komitetit. Erdhi në Liceun artistik në vitin 1964 dhe që në etapën e parë fitoi. Në lice studioi për teorikë sepse akoma nuk ish hapur dega e kantos. Dega e kantos u hap kur ishte në vit të tretë. I kujtohet që me tu hapur kjo degë trokiti në derën e drejtorit dhe iu lut ta kalonte për kanto, po kjo ishte e pamundur. Gjithsesi rastisi të zgjidhej për të kënduar në Dekadat e Majit një material të Çesk Zadesë, dhe kur erdhi koha për tu futur në Akademi u pranua pa u futur fare në konkurs. Gjatë Akademisë ka qenë një studente që në të gjitha lëndët muzikore shkëlqente.
Skenat e madha kanë tjetër emocion, kur kënduat në skenën gjigande të Operës për herë të parë?
-Mbaj mend se ishte vitit 1970. Pikërisht në vit të tretë, në një koncert të organizuar kam kënduar 4 pjesë me një soliste të operës. Atë kohë u zgjodha dhe për të bërë një turne me këngëtarët më të zotë që ishin në atë kohë: Nina Mula, Burhan Spahiu, Lili Tafai. Në atë kohë shkolla zgjaste tre vjet dhe një vit bënim stazh. Për çudi dhe gëzimin tim të madh, stazhin më caktuan ta bënim në opera. Me atë turne u bë një lloj prezantimi shumë i mirë i emrit tim. Në vit të katërt, kur vajta unë në Opera, repertori klasik ishte hequr prej 8 vjetësh dhe viheshin në skenë vetëm vepra shqiptare. Mendoni pak që në botë çdo këngëtar profilizohet sipas zërit që ka. Askush nuk mund të këndojë një vepër që nuk është për trupin apo zërin e tij. Ne erdhëm në atë institucion dhe ishte opera “Mrika”, “Skënderbeu”, opereta “Brigada”. Ndërkohë që ne ishim përgatitur për vepra kontemporane që luheshin në skenat e gjithë botës. Por pavarësisht këtij fakti mendoj se kam pasur fat. Ngaqë unë shkova me emrat të mëdhenj, drejtuesit e operës krijuan besim dhe nisën të më çonin andej këndej, ndaj nisa të aktivizohesha shumë. Nisa të hyja në skenë dalëngadalë dhe të mos e kisha frikë përballjen me publikun. Për mua skena është dëshira më e madhe që mund të kem në jetë. Dëshirë që ka pasur dhe ajo frikën e vet, që me kohën kam arritur t’i zbus dhe t’i eliminoj.
Mbas stazhit shkova si soliste në Opera dhe si soliste mbeta.
Gjithmonë rolet e parë janë më të diskutuarit, madje ato të hapin rrugën e suksesit?
-Eh rolet e para. Po ashtu janë plot drithërima dhe ethe. Rolet e para kanë përkuar me operat “Mrika”, “Brigada e grave”. Pas tyre vjen një moment interesant. Kur Avni Mula muzikoi “Karnevalet e Korçës” më besoi mua rolin e Afrovitit. Afroviti ishte një bum, sepse ajo dhe këndon dhe luan. Më pas u vu “Boheme” ku Gaqo më zgjodhi mua për Mozetë dhe pse unë doja të interpretoja Miminë. Këndonte në atë pjesë Gaqoja, Ramiz Kovaçi, Tatjana Kora dhe unë. Ka qenë një “Bohemë” e paharrueshme. Pas kësaj u vu skena e “Toskë”-s, “Butterfly”. Arrita ta bëj Rozinën më vonë, sepse nga viti ‘77 në ‘79 mua më caktuan në Ansambël të Ushtrisë. Unë që ditën e parë bëra kërkesë tek Ramizi dhe më kthyen në opera. Kur më kthyen në opera në ‘83-in unë kam vënë në skenë “Berberin e Seviljes”. Atëherë ishte e rëndësishme të merrje role, sepse gjithë secili kishte publikun e vet. Organizoheshin shfaqje të shumta dhe një soliste këndonte natën e parë, njëra në të dytën, të tretën e kështu me radhë. Pastaj u vu opera “Pagliaçi”. Më pas erdhi viti ‘91 me problemet e njohura shqiptare. Më kujtohet që kanë qenë skena paksa të llahtarshme, ndërsa prisnin në skenë të na ndizej gjeneratori. Në atë kohë më besuan rolin e Leonorës nga opera “Trovatore” që nuk ishte shumë për vokalin tim, sepse ajo është një vepër dramatike. Punova shumë me atë rol. Unë në jetë kam punuar shumë për ta zbërthyer personazhin, për ta zbërthyer nëpërmjet tekstit dhe frazës. Asnjëherë nuk kam qenë rob i të kënduarit. Nuk kam menduar kurrë vetëm të kap notat. Gjithnjë brenda meje logjika është e lidhur me ndjenjën e transmetimit.
Opera diçka shumë elitare, po udhëheqësit e asaj kohe a vinin në opera dhe para kujt prej tyre ke kënduar?
-Mund të them se të gjithë udhëheqësit e asaj kohe vinin në Opera. Kam qenë nga ato këngëtare lirike që kam kënduar shumë para Enver Hoxhës dhe Ramiz Alisë. Ato përgjithësisht na jepnin dorën, ndërkohë që Ramizi ka qenë më ndryshe. Kur kam marrë nga lidhja e Shkrimtarëve dekoratën “Naim Frashëri” Klasi i Tretë, për interpretimin e muzikës shqiptare, Ramiz Alia ishte kryetar i Kuvendit Popullor dhe kur e kam marrë kemi qenë në Akademinë e Arteve. Çmimin ma dhuroi Nexhmije Hoxha.
Për më tej, veç muzikës operistike gjatë kësaj kohe u aktivizova dhe me muzikën popullore të përpunuar. Unë e kam pasur të pandarë në repertorin tim muzikën operistike shqiptare dhe atë popullore. Veprat shqiptare i kam kënduar shumë.
Mund të themi se rezultatet e një këngëtareje varen shumë nga recitalet, sa të tilla keni dhënë?
-Nuk mund ta them ekzakt. Mbase mund të jenë 15 të tilla, ndërkohë që daljet në skenë me koncerte dhe vepra janë 2000. Në kohën që ne bënin opera askush nuk i filmonte operat dhe as bënin fotografi. Unë kam qenë gjithnjë vetëm në Tiranë dhe të gjitha përkujdesjet dhe emocionet e skenës i kaloja vetë. Nuk kisha kohë për fotograf, nuk kisha të afërt, ndaj dhe nuk kam shumë fotografi. Mendoj se portreti im ka mbetur më shumë tek publiku sesa në polaroid.
Të kalojmë tashmë tek muzika popullore shqiptare?
-Këngë të tilla kam kënduar vazhdimisht në skenën e operës. Madje menjëherë sa kam ardhur. Për herë të parë kam kënduar “Ta dish”, “Dola n’penxhere”, “N’atë zaman të asaj shurije” dhe turneu im i parë jashtë shtetit ka qenë në vitin 1974. Unë kam qenë një ndër të parat këngëtare të operës që kam kënduar jashtë kufijve të Shqipërisë. Kam qenë në Maqedoni, Kosovë dhe Mal të Zi, me një ansambël që e drejtonte Limoz Dizdari me studentë të akademisë, instrumentistë. Kam kënduar gjithnjë popullore të përpunuar. Janë pritur shumë mirë. Duke qenë se unë këndoja muzikë popullore atëherë më ftonte shpeshherë Ansambli i Shtetit. Xhimi Zilmixhiu ishte profesori im i plastikës dhe estetikës kur kam qenë studente dhe kur ishte drejtor ai më këshillonte se ç’duhet të bëja. Një nga aktivitetet më të njohura të Teatrit të Operës dhe Baletit kanë qenë Dekadat e Majit, aktivitete për të cilin punonin kompozitorët më me emër si Tish Daija, Feim Ibrahimi, Nikolla Zoraqi, Simon Gjoni. Çesk Zadeja, duke vazhduar me të rinjtë: Kujtim Laro, Sandër Peçi, Shpëtim Kushta realizonin krijimet më të mira. Ndërkohë që Bebi Kristidhi, Nora Çashku, Anita Tartari deri tek më e reja Rudina Ciko e shumë të tjerë, kanë bërë emër nëpër Dekadat e Majit si interpretues. Kështu që drejtori mua më këshillonte të shkoja tek Instituti i Folklorit dhe të bashkëpunoja me kompozitorët për këngë popullore. Unë jam paraqitur gjithnjë me këngë popullore me “Trëndelinë”, ”Jare shkodrane”, të cilat i këndoja dhe me operën dhe me orkestrën e radios. Jam pjesëtare e gjithë edicioneve të romancës shqiptare ku jam vlerësuar dhe me çmim të parë e të dytë.
Kush ju ofroj si pedagoge në Universitetin e Arteve?
-Këtu dua të ndalem pak. Kam nisur si pedagoge e jashtme në vitin 1984, kur isha soliste në opera. Në atë kohë Rifat Teqja, dirigjenti i madh shqiptar, i palodhuri, njeriu që i dha kaq shumë skenës, ai na bëri propozim disa sopranove. Në 91-in zëvendësrektore ishte Suzana Shuteriqi dhe dy kolegët e mi Suzana Frashëri dhe Burhan Spahiu, të cilët donin të zgjeronin katedrën sepse ishin vetëm me dy pedagogë të brendshëm. Ato ranë dakord të isha unë, duke qenë se kishim bashkëpunim që në Opera dhe duke qenë natyrë dashamirëse dhe jokonfliktuale. Unë gjithnjë kam ndërtuar ura miqësie dhe dashamirësie në jetë. Të qenit pedagoge nuk është luks por përgjegjësi.

Ja pse ndodhin përmbytjet në jug

February 7, 2015 by dgreca

Flet Prof. Niko Pano, kryetar i shoqatës “Mbrojtja dhe Ruajtja e Ujërave të Shqipërisë”/
-Duhen ndërtuar urgjent kaskadat e Devollit, Vjosës, Shkumbinit që të ndalohen përmbytjet/
– Kemi lartësi mesatare të madhe të relievit, intensitet të madh reshjesh dhe reliev të thyer/
-Për përmirësimin e gjendjes nuk duhet të përmbahemi tek masat administrative por tek ato shkencore/
– Pra kemi një potencial ujor shumë të fuqishëm, por shumë delikat, shumë “aristokrat”/
– Shkenca shqiptare duhet ti dali zot dhe ta menaxhojë hidroekonominë shqiptare/
– Ministria e Bujqësisë, Ministria e Mjedisit, dhe ajo e Energjetikës duhet të bëjnë një plan shkencor
– Volumi i prurjes maksimale të Vjosës është 888 milion metër kub ujë. Kjo prurje e plotë vazhdon 5-6 ditë.
-2 000 metro kub ujë dalin jashtë shtratit të Vjosës dhe bëjnë përmbytjet
– Reshjet maksimale në Shqipëri arrijnë nga 350-450 mlm brenda 24 orëve
– Prurjet maksimale nuk rregullohen aty ku derdhen, por aty ku formohen në zonën malore të territoret.
– Vjosa e ka prurjen maksimale në 100 vjet 4450 metra kub ujë në sekondë
– Zona e degradimit nga këto reshje është nga Zvërneci deri në derdhjen e Semanit
– Është e papranueshme që kjo tokë dikur pjellore, të mbetet e pa shfrytëzuar për shkak të kripëzimit
– Deformimi i shtratit të lumit sjell probleme të pallogaritshme.
– Dëmtimi i mjedisit, prerja e pyjeve, zhveshja e pyjeve, marrja pa kriter e inerteve, kanë prishur ekuilibrat natyror
– Masat e qeverisë, janë të domosdoshme dhe efikase, por janë shumë të përkohshme
– Ndryshimet klimaterike janë shumë më të ndjeshme në Shqipëri se vendet e rajonit
– Baza e këtyre problemeve, përmbytjeve sot, është impakti i ndryshimeve klimatike
Nga Albert Z. ZHOLI/
Ditët e fundit, jugu i Shqipërisë po kalon një situatë të vështirë për shkak të reshjeve të shumta të cilat kanë sjellë përmbytje dhe shumë dëme materiale. Me gjithë masat e shumta administrative të shtetit, dëmet janë të pallogaritshme. Lind pyetja: Pse kanë ndodhur përmbytjet në jug? Sipas dy specialistëve më të mirë të burimeve hidrike, shkaqet janë të shumta por që zgjidhja kërkohet në shkencë dhe jo vetëm në masat administrative. Sigurisht që qeveria po merr masa të mira, por janë të pamjaftueshme, pasi problemet janë të mbartura theksojnë specialistët. Vendi ynë është një vend me reshje të shumta, ndër vendet me reshje më të mëdha në Europë dhe përmbytjet do të jenë gjithmonë prezent, por nga ana tjetër, për 25 vjet janë prishur shumë kolektorë, hidrovorë, delta të lumenjve, sikundër janë bërë ndërtime dhe në zona ujëmbajtëse. Por kryesorja është që në 25 vjet demokraci nuk është ndërtuar asnjë kaskadë e re si e Fierzës që të pengojë përmbytjet. Ja si shprehen dy specialistët e mirëfilltë për gjendjen në jug

Reshjet problemi i ditës në Shqipëri ku kemi përmbytje dhe dëme të mëdha materiale. Nga se kanë ardhur këto dëme?
Arsyet janë të shumta. Kemi lartësi mesatare të madhe të relievit, intensitet të madh reshjesh dhe reliev të thyer. Nuk po ndërtojmë kaskadat e tjera në Devoll, Vjosë Shkumbin që kështu me këto projekte frenojmë prurjet maksimale. Jemi shumë të ekspozuar ndaj reshjeve. Por, ky problem nuk zgjidhet vetëm me masa administrative, situata duhet menaxhuar shkencërisht dhe jo vetëm administrativisht. Ministria e Bujqësisë, Ministria e Mjedisit, dhe ajo e Energjetikës duhet të bëjnë një plan shkencor, pasi projektet për kaskadat janë gati. Pse kanë ndodhur përmbytjet në jug? Sepse Shqipëria ka një potencial të lartë hidrik, madje jemi vendi me potencial më të lartë, më të madh në Europë, Ne kemi modulin e rrjedhjes 30 metër në sekondë për kilometër katror, nga më të lartat në Europë, ku reshjet shkarkojnë 1308 metër kub ujë në sekondë. Kemi variacione të mëdha gjeofizike,d.m.th, prurjet në dimër janë shumë të larta, dhe e dyta ka variacione ndaj ciklit 100-vjeçar. Pra kemi një potencial ujor shumë të fuqishëm, por shumë delikat, shumë aristokrat. Atëherë ndryshimet klimaterike janë shumë më të ndjeshme në Shqipëri se vendet e rajonit por do të jenë akoma më të ndjeshme në të ardhmen. Prandaj nëse hidroekonomia shqiptare nuk do mbështet në shkencë, por do të mbështetet vetëm në administratë dhe në masa administrative si kanale, hidrovore, kullime (pra nëse nuk do të menaxhohet shkencërisht) problemet do të jenë edhe më serioze. Jam shumë dakord me masat e qeverisë, ato janë të domosdoshme dhe efikase, por janë shumë të përkohshme. Ne duhet të jemi shumë më të ndjeshëm ndaj impaktit të ndryshimeve klimaterike, pasi jemi shtet me potencial të madh ujor. Reshjet në Shqipëri arrijnë nga 450-500 mlm në vit. Pra ka një shkarkim të jashtëzakonshëm të reshjeve të cilat sjellin prurje të mëdha. Ndaj shkenca shqiptare duhet ti dali zot, dhe ta menaxhojë hidroekonominë shqiptare. Është normale që vendi ynë është i ndjeshëm nga këto dukuri. Dhe baza e këtyre problemeve sot është impakti i ndryshimeve klimatike. Por ne nuk po shfrytëzojmë kapacitetin hidroenergjetik të vendit.
Si do ti cilësonit prurjet e lumit Vjosa?
Vjosa e ka prurjen maksimale në 100 vjet 4450 metra kub ujë në sekondë. Volumi i prurjes maksimale, të plotë, është 888 milion metër kub ujë. Kjo prurje e plotë vazhdon 5-6 ditë. Aftësia ujëheqëse, ujë thithëse, e lumit drejt detit është 2500 metër kub në sekondë, që kështu, gati 2 000 metro kub ujë dalin jashtë shtratit dhe bëjnë përmbytjet. Është shqetësuese, por kjo situatë dëmin më të madh e sjell në zonën e bregdetit dhe që e degradon atë.
Si degradohet dhe cila është kjo zonë që degradohet?
Zona e degradimit nga këto reshje është nga Zvërneci deri në derdhjen e Semanit. Ky degradim që ndodh, e ka kthyer tokën në të pashfrytëzueshme. Kështu krijohet difuzioni i kripës, sepse uji i kripur me ujin e ëmbël përzihen. Është e papranueshme që kjo tokë, kjo hapësirë kaq e bukur, dikur aq pjellore, të mbetet e pa shfrytëzuar për shkak të kripëzimit. Nuk është e pranueshme që grykëderdhja kaq e bukur të lihet në mëshirën e ujit të pa orientuar. Përmbytja degradon territorin, jo vetëm njerëzit.
Po si mund të rregullohet apo anashkalohet përmbytja?
Prurjet maksimale nuk rregullohen aty ku derdhen, por aty ku formohen, në zonën malore të territoret. Prandaj të ndërtohen kaskadat. Ndërtimi i tyre prodhon energji dhe ruan mjedisin. Dëmtimi i mjedisit, prerja e pyjeve, zhveshja e pyjeve, marrja pa kriter e inerteve, kanë prishur ekuilibrat natyror. Të gjitha këto probleme prishin shtratin e lumit. Deformimi i shtratit të lumit sjell probleme të pallogaritshme.
Duke u ndalur në këtë pikë…sa është shfrytëzuar kapaciteti hidroenergjetik në vendin tonë?
Mund të them aspak. Përkundrazi, është lënë në mëshirë të fatit. Aktualisht sot në Shqipëri është shfrytëzuar vetëm 30 për qind e kapacitetit hidroenergjetik, që bën një masë shumë të vogël në raport me realitetin. Ne ndoshta jemi vendi që kemi shfrytëzuar më pak se të gjithë burimet hidrike të vendit. Vende të tilla si Zvicra, Spanja apo Franca kanë shfrytëzuar rreth 90 për qind. Pra të gjitha këto tregojnë interesin e lartë që kanë treguar këto vende për energjinë hidrike si një nga ndërmarrjet kryesore për sigurimin e energjisë elektrike.

Cilat janë lumenjtë më të pashfrytëzuar të vendit tonë?
Lumenjtë më kryesorë ku ne nuk kemi bërë hidrocentrale apo që janë lumenjtë më të pashfrytëzuar, janë lumenjtë e Drinit të Zi dhe lumit Vjosa. P.sh në ish –Jugosllavi, në Drinin e Zi, ka tre hidrocentrale ndërsa ne jemi vendi që nuk kemi marrë asnjë nismë mbi këtë lum me kapacitete hidrike mjaft të mëdha. Por akoma më shumë është lumi Vjosa, i cili mund të themi se nuk është shfrytëzuar fare. Ato hidrocentrale të vegjël që janë bërë mbi Vjosë janë fare të papërfillshëm.

**************
Akademik Farudin Hoxha: Rrënjët e pemëve e bëjnë të patundur tokën. Toka rri në krye

Në një intervistë të zhvilluar vitin e kaluar me akademik Farudin Hoxha, për problemet e përmbytjeve shprehet:

-Mbeturinat e spitaleve të Gjirokastrës janë në lumin Drino dhe bëhen burim sëmundjesh
-Janë prishur argjinaturat, hidrovoret, deltat e lumenjve janë devijuar dhe janë bërë ndërtime në fusha
– Kaskadat lehtësojnë përmbytjet, ato mbajnë nën kontroll disa mijëra metra kub ujë.

Kush janë lënë në mëshirë të fatit në Shqipëri, cilat rezerva natyrore?
Pyjet. Pyjet janë metalurgji prodhimesh. Sa kalon Qafë-Thanën dhe futesh në Maqedoni është natyrë tjetër. Sepse çdo zonë ka rojtarët e vet. Kjo varet nga mirëmbajtësit e pyllit. Ata kanë mirëmbajtje të çdo peme me numër. Pylli është një kombinat i madh pa fund. Pylli ka mishin dhe lëkurën e kafshëve të egra pa fund, si derrin, kaprolli, dhelprën. Në Lezhë ka pasur derra të egra pa fund dhe tani aty nuk janë më sepse filluan të presin pyllin.

– Prerja e këtyre a ka ndikuar shumë në Shqipëri?
Ka ndikuar në pyje. Toka është një betonarme. Rrënjët e pemëve e bëjnë të patundur tokën. Toka rri në krye. Pylli nuk është vetëm që e bën zero erozionin. Pylli është një rezervuar i madh i lagështisë dhe i ujit. Në vendet ku ka pyje, në behar vazhdon e rrjedh uji. Pylli është një kompleks industrial që ka disa uzina dhe disa fabrika. Duke filluar nga kërpudhat, që nuk shiten në Shqipëri, ndërsa në vendet e perëndimit ato janë me shumicë. Aty ku ka pyje ka reshje. Pyjet në zonat tona malore janë të zhveshura.

– Po lumenjtë e jugut janë më të pastër se sa të Shqipërisë së mesme?
Ndotja ka filluar në të gjithë Shqipërinë. Mbeturinat e spitaleve të Gjirokastrës janë në lumin Drino. Dhe thonë kush futet në lumin Drino, njerëzit janë mbushur me plagë dhe janë shtruar në spital. Për këtë, emisionet televizive duhet të kenë një propagandë të paktën dy orë në ditë. Këto nuk janë vetëm edukuese por kanë edhe sensin shkencor brenda.

-Pse kanë ndodhur shpesh përmbytje në veri?
Pasi janë prishur argjinaturat, janë prishur hidrovoret, deltat e lumenjve janë deformuar, devijuar nga ndërtimet dhe janë bërë ndërtime në fusha ku dihet që bëhen përmbytje. Po të eliminohen këto për disa ditë rregullohet çdo gjë.

– Pse ndodhin sot përmbytja dhe nuk ndodhnin në kohën e diktaturës?
I shpjeguam më lart. Por në veri tokat nuk i përmbysin hidrocentralet. Njerëzit disa herë i interpretojnë gabim ngjarjet. Duhet të jemi realist. Hidrocentralet nuk mund ta mbajnë të gjithë këtë ujë që bie. Ku ta çojnë? Po sikur të mos ishin këto hidrocentrale, ku do të shkonte ai ujë? Kur vjen periudha me shumë shira, kaskadat nuk kanë ku e çojnë ujin e tepërt dhe e shkarkojnë dhe bëhen përmbyten. Përmbytja më e madhe është bërë në vitin 1962 ku erdhën 5500 metër kub. Uji i Drinit nuk vjen vetëm nga Shqipëria, vjen nga 48 mijë km katror tokë që rrjedh ujë në territorin shqiptar. Këtu formohen edhe prurjet e mëdha. Kur shkrin bora, është e paevitueshme që do të kesh prurje të mëdha. Kaskada lehtëson përmbytjet. Merr dhe mban dhe disa mijëra metra kub ujë.
– Po vendet fqinje, Maqedonia apo Greqia a kanë hidrocentrale të këtyre përmasave?
Asnjë nga vendet që janë rrotull nesh nuk ka më shumë se sa ne hidrocentrale apo të këtyre përmasave. Mali i Zi ka disa, ndërsa shumë vende të tjera përdorin TECET me qymyr. TEC-i është si soba, po nuk i fute dru, ftohet soba. Edhe TEC-in duhet ta mbushësh vazhdimisht që të prodhojë energji elektrike. Por ka shumë ndotje. HC-i është i pastër.

– Janë më ekonomik TEC-et?
Asnjëherë, ato prodhojnë gaz karbonik për të cilët është e ndaluar. Që të kesh TEC- in duhet të kesh edhe qymyr. Mbeturinat e TEC-eve duhet vend se ku ti hedhësh. TEC-et nuk janë ekologjik por janë ndotës të mëdhenj. TEC-et duan fuqi të madhe punëtore.
– ******************
– Flet Prof. Ago Nezha
– Situata është tepër e vështirë, tejet e dhimbshme, me gjithë masat që po merr qeveria. Këto janë probleme të mbarsura për 25 vjet, ku nuk është punuar me strategji për të përballuar situata të tilla. Në këto 25 vjet, Shqipëria është lënë në mes të katër rrugëve, si mall pa zot.
– Këto përmbytje kanë ardhur sepse:
– -Janë prishur të gjitha argjinaturat dhe kanalet e dyta dhe të treta të kullimit të ujërave në tokat e punueshme.
– -Janë prishur thuajse të gjitha stacionet hidrometereologjike, të cilat paralajmëronin situata të tilla.
– -Lumenjtë kanë devijuar nga shtretërit, si rezultat i ndërtimeve dhe marrjes së inerteve pa llogari, dhe si zor që këto shtretër të mund të disiplinohen më.
– -Brezat pyjorë që ishin mbjellë për luftë kundër erozionit (gërryerjeve), janë prerë dhe shkatërruar në mënyrë të përbindshme.
– -Pyjet nëpërmjet rrënjëve të pemëve thithin 70 % të ujit, që tashmë kalon në gjendje të lirë, pa pengesë.
– – Janë prishur hidrovoret dhe të gjitha kolektorët.
– Çfarë do të ndodhë pas këtyre përmbytjeve?
– Tokat e përmbytura nuk do të jenë në gjendje pjellorie natyrale, mikroelementet kanë shkuar në det dhe toka nuk do të mund të rigjenerohet.
– -Riaftësimi i tokës për prodhim, kur uji qëndron për ditë të tëra mbi tokë, do kohë të riaftësohet.
– -Detyrë e shtetit është që në mbjelljet e pranverës duhet të investojë për fermerët me plehra kimikë, që të riaktivizojnë pjellorinë e tokës.
–

DOSIER/ Flet ish i persekutuari politik, Xhevit Hasan Ormënaj

February 6, 2015 by dgreca

– Ramize Gjebrea vuri gjoksin para automatikut të mos pushkatonin vëllain/
-Babai, Hasani, ka qenë luftëtar i luftës së Vlorës, theu rregullat e luftës si djalë i vetëm/
– Deri para Mukjes, në shtëpinë tonë kanë ardhur Ali Demi, Qazim Çakërri, Hysni Lepenica, Hysni Kapua/
-Hasan Ormënaj parakaloi para tribunës me kalë, me shpatullat që i rridhnin gjak/
-Babai me dy vëllezërit u larguan për Mal të Zi, mua më lanë në Shqipëri/
– Vëllai i madh la gruan 20 vjeç, djalin një vjeç e gjysmë dhe vajzën dy muajshe dhe iku/
-Babai im u vra në Laç, në nëntor 1944, eshtrat i gjeta pas 46 vjetësh/
– Si u takova me vëllain pas 48 vjetësh, shumë lot dhe gjendje kllapie në Rinas/
-Gruaja e vëllait e priti 48 vjet vëllain dhe rriti me nder dy fëmijët e tij/
Nga Albert Z. ZHOLI/
Quhet Xhevit Hasan Ormënaj nga Velça e Vlorës. Fshati i tij Velça është një fshat burrëror dhe fisnik, që e përkrahu, e mbrojti hapur dhe pse ndaj familjes së tij ra grushti i hekurt i diktaturë së proletariatit. Nderim dhe respekt për këtë fshat (thotë ai) ku kam pasur nderin të jetoj, ku jam lindur dhe rritur dhe nëna më mëkoi me dashurinë për atdheun. Kam detyrime ndaj këtij fshati, njerëzve të tij, që mu ndodhën pranë në momentet më të vështira. Këtë e thotë me zemër, pasi dhe pse me dy vëllezër të “arratisur”, dhe pse me babanë e vrarë nga partizanët, velçjotët e trajtuan si të barabartë në atë luftë të tmerrshme klasash.

Mund të na flisni dy fjalë për babanë tuaj?
Babai im ka qenë patriot, si shumë nga bashkëfshatarët e mi. Ai ka pasur një aktivitet shumë të pasur patriotik. Ka marrë pjesë në shumë luftëra për të mbrojtur atdheun, por pika kulmore e tij si patriot ka qenë lufta e vitit 1920. Në këtë luftë, drejtuesit e luftës morën një vendim që djemtë e vetëm të përjashtohen nga kjo luftë, me qëllim që të mos shuhej fisi. Babai im ishte djalë i vetëm por e theu këtë ligj apo urdhër. Babai im quhej Hasan. Ai mori vendim se do të marrë pjesë në luftën ndaj italianëve. Madje, babai u zgjodh komandant i çetës së Velçës. Çeta e Velçës ishte një ndër çetat kryesore, që kishte mbi 120 luftëtarë. Në betejën më të madhe, në Qafë të Koçiut, ku u përplasën fyt më fyt, ku çeta e Velçës kishte detyrën kryesore. Në këtë luftë u plagosën 27 burra trima dhe u vranë 19 kryetrima. Ishte një luftë që bëri bujë. Midis të plagosurve ishte dhe babai im, i cili mori dy plagë në secilën shpatull. Por megjithatë ai nuk e la luftën. Kur italianët u larguan nga Vlora, çetës së Velçës i takoi nderi dhe privilegji, që të parakalonte para tribunës së nderit, për fitoren. Në krye të çetës, në parakalim, ishte babai im mbi kalë, i cili dhe pse plagët i kishte lidhur ato i pikonin gjak. Pas këtij eventi babai u titullua oficer i kësaj lufte, me gradë dhe rrogë. Pra ai u caktua si oficer në kufijtë e Shqipërisë. Në fillim u caktua në veri. Pikërisht në vitin 1922 ai u plagos sërishmi në kufirin verior nga bandat serbo-malazeze. Pas kësaj kishte bindje politike fanoliste dhe ishte mik me Avni Rustemin. Kur Ahmet Zogu bëri reforma dhe u vetëshpall mbret, babai nuk ishte për këtë lloj qeverisje, por për qeverisje demokratike. Për këtë fakt babai u largua nga ushtria dhe u kthye në fshat, në Velç. Më 7 prill 1939, babai ishte ndër të parët që e priti pushtuesin me luftë. Me organizmin e Partisë së Ballit, duke qenë se e njihte personalisht dhe kishte miqësi me Mit’hat Frashërin, kaloi me këtë parti. Nga ana tjetër, ai nuk kishte fare simpati për komunizmin, pasi fara e saj ishte përhapur kudo dhe njerëzit e dallonin atë sistem. Nuk ishte sistem që nxittë zhvillimin. Ishte një sistem me sovkoze dhe kolkoze, me kolektivizim, që nuk kishte bosht orientues dhe përjashtoi pronën private. Në atë kohë, në Vlorë, për organizmin e Partisë Komuniste vepronte i dërguari i Komitetit, Dushan Mugosha. Babai im kishte një urrejtje për serbët pasi e kishin plagosur në kufi. Kështu përfundimisht babai im u rreshtua me Ballin Kombëtar. Kur ikën ushtarët italianë dhe erdhën ata gjermanë, çeta e babait tim i priti me luftë .

P.sh cila është beteja që ka bërë kjo çetë e Ballit Kombëtar kundër gjermanëve dhe a është shkruar në histori?
Lufta më e madhe e kësaj çete ka qenë lufta e Drashovicës dhe lufta e Gjormit. Kjo ishte luftë frontale, luftë ku u rrethuan forcat gjermane ku më tej ishin dhe forcat partizane. Aty thuhet që vetë lufta e tij në front të parë me mitraloz, bëri që gjermanët të zmbrapsen dhe ti shpëtojnë rrethimit forcat partizane. Dua të them se shtëpia jonë ishte një nga bazat më të mëdha të luftës antifashiste. Para Mukjes, si Partia Komuniste dhe ajo e Ballit, kishin program të përbashkët. Pas Mukjes u ndanë. Deri para Mukjes në shtëpinë tonë kanë ardhur ilegalisht ish anëtari i KQPKSH Pali Terova (që më vonë u vra), Ali Demi, Qazim Cakërri, Hysni Lepenica, Hysni Kapua, e tjerë . Më 4 nëntor 1944, Komiteti Partisë së Qarkorit të Vlorës, me në krye Hysni Kapon, bëjnë një mbledhje në fshatin Ramicë me të gjithë komandantët, komisarët e Qarkut të Vlorës. Aty ishte dhe Dushan Mugosha. Në këtë takim u mor vendimi fatal që të bëhej luftë frontale dhe të digjeshin tre fshatra që ishin me influencë në Ballin Kombëtar, Velçë, Gjorm. U caktuan disa njësite partizane për të djegur shtëpitë tona. Babai im kishte ardhur në shtëpi nga lufta. Partizanët atë natë kishin rrethuar shtëpinë tonë. Gruaja e vëllait tim të madh kishte lindur djalë dhe del jashtë për të parë derën e jashtme. Kur shikon shtëpinë të rrethuar. Shkon me vrap dhe zgjon babanë. I thotë: baba jashtë jemi të rrethuar. Unë në atë kohë isha 10 vjeç. Në fillim shtangëm. Babai u vesh dhe mori një mitraloz të lehtë anglez në dorë, se ajo ishte arma e tij kryesore dhe i drejtohet gruas (nënës time): Sulote dëgjo, mua mund të më vrasin, por më jep fjalën se nuk do qash. Djemtë tu rritën, tani ke dhe nipër. Kujdes për nipin dhe nusen. Ai doli në oborr dhe ne prisnim të dëgjoheshin të shtëna. Por për çudi, jo. Partizanët nuk bënë zë, pasi e njihnin kush ishte. Ai doli pa përplasje dhe iku në mal. Pasi iku babai, komandanti i njësitit, Mehmet Jaho, (me pseudonim Luftari, ai ishte bashkëfshatar i nënës time dhe kishin hyrje dalje) i thotë nënës se kam urdhër ta djeg shtëpinë. Shtëpia jonë ishte dy katëshe, me gur. Nëna i thotë digje, unë do rri bashkë me të gjithë brenda. Jo, i thotë Mehemti, të gjithë do dilni jashtë. Nusja e vëllait, atëherë20 vjeçe, i thotë Mehemtit me lot në sy. Të lutem të nxjerr jashtë pajën, se kam kujtimet e prindërve të mi. Komandanti nga lotët e nuses u ndje keq. Po moj motër, nxirre pajën, vendose ku do ti. Kur erdhi vëllai nga Amerika, pas 48 vjetësh, më tha mua, a rron Mehemet Jahua, se dua ta falënderoj, për pajën e nuses. Vëllai tjetër, më i madh se unë, ishte në gjumë. Ishte 18 vjeç. Kur u çua, partizanët ashtu si ishte me rroba gjumi i grisën bluzën ku kishte stemën e Ballit dhe me qytë të dyfekut i përplasën kokën nën dysheme. Ai ra pa ndjenja. E ngritën i hodhën ujë dhe e sollën në vete. E lidhën dhe e morën me vete në Ramicë, ku ishte dhe Mugosha. Aty donin ta pushkatonin. Vendosën një partizan me automatik ta qëllonte. Fati i tij ishte se para automatikut vuri gjoksin Ramize Gjebrea. I thotë mos e vrisni se është i ri, nuk ka asnjë faj. S’duhet të ngjallim vëllavrasje. Vëllai, Hysua, ishte bërë dyllë i verdhë. Ftohtë, pa rroba, i qëlluar pa mëshirë dhe tani para automatikut. Vëllai dridhej. Bardhosh Halimi nga Ramica, heq pallton dhe ja vesh. Ai ishte një nga udhëheqësit e luftës në atë kohë. Vëllain e lanë të lirë. Ishte kohë e vështirë. Shumë anëtarë të Ballit Kombëtar pushkatoheshin pa gjyq. Babai në këtë kohë na merre të tre djemve dhe shkojmë në Tiranë tek inxhinier Kujtim Beqiri, i cili na ftoi për drekë. Babai kishte vendosur që me ne të tre të largohej nga Shqipëria. Nuk e diskutonte këtë gjë. Por inxhinier Kujtimi ju lut duke i thënë, të lutem Xhevitin mos e merr, është i vogël dhe do të vdesë rrugës. Babait nuk i mbushej mendja. Por inxhinieri pas disa orësh ja mbushi mendjen. Atë darkë, babai me dy vëllezërit u nis për të ikur në Mal të Zi dhe më vonë ku të mundte. Unë ndenja në Tiranë. Të nesërmen babai ishte vrarë në afërsi të Laçit (dy klm para se të futeshe në Laç, aty ja gjetëm eshtrat shumë vonë). Inxhinieri e mori vesh, por mua nuk më tha gjë. Babanë e vranë në pritë, ndërsa dy vëllezërit çanë rrugën dhe pas disa ditësh, në fund të nëntorit 1944, ikën në Itali. Pastaj nga Italia ikën në Amerikë .

Kur janë kthyer vëllezërit nga Amerika?
Pra nga 1944 deri në vitin 1991, ne nuk kishim asnjë haber nga vëllezërit. Kur hyri demokracia, vëllai i mesit, pra ai që ishte 18 vjeç, në 17 janar të vitit 1991 vjen në Shqipëri. E kishte pikur malli. Erdhi në fshat dhe qante. Nuk çmallej. Më vonë erdhi vëllai i dytë. Ai kishte lënë djalin një vjeç e gjysmë dhe vajzën e kishte lënë në bark. Pra djali ishte bërë 44 vjeç, vajza 42 vjeç. Gruaja e tij ishte stërlodhur në kooperativë duke prashitur dhe ishte vjetruar shumë. Vëllai ishte shumë i mbajtur. Tani mendonim si do takonim vëllain me nusen e tij, tashmë plakë. Vëllai ishte tepër i mbajtur. Nusja e tij nuk u martua kurrë, madje ajo më rriti dhe mua. Ajo e vuri shaminë e zezë 20 vjeç dhe se hoqi më. As e mendoi të martohej. Por edhe vëllai im në Amerikë nuk u martua. Për ne, vëllezërit u ngjallën nga të vdekur. Pra si do takoheshin pas 48 vjetësh? I pari që e takoi vëllain e madh isha unë. E pashë që kur zbriti. Sa vuri këmbët në tokë u ul dhe puthi tokën shqiptare. Ra në gjendje të fikëti nga emocioni. Jashtë, në aerodrom, po na prisnin mbi 100 veta, të afërm. Disa policë e ngritën dhe e futën në një dhomë të veçantë. Aty futem dhe unë dhe i them, jam Xheviti. Ra mbi mua duke qarë. Kur e mblodhi veten, u nisëm për tek njerëzit. Ata e kishin nxjerrë para Sanijen, gruan e tij, që e kishte lënë 20 vjeç dhe e gjente plot 60 vjeç, të kërrusur nga hallet. Ai ndalon dhe i thotë Sanije, u ndamë në të ri dhe po takohemi tani në pleqëri, por kjo fatkeqësi nuk qe vetëm për mua dhe për ty, mos e pastë më Shqipëria. Më mbajte shtëpinë hapur, më ruajte nderin, më shtove derën. Të faleminderit dhe e përqafon. Pas kësaj ai mori fëmijët dhe gruan në Amerikë .

Ju çfarë pune bërët gjatë regjimit?
Unë murator. Punoja në çdo cep të rrethit të Vlorës ku kishte ndërtime. Bëra 7 fëmijë dhe sot kam dhe 17 nipër dhe mbesa. Sot jam baba dhe gjysh i lumtur, më i lumturi në botë. Të gjithë fëmijët i kam në Itali, edhe nipërit dhe mbesat. Këtu kam një nip që ka mbaruar për arkitekturë në Firence, ka mbaruar shkëlqyeshëm dhe tani është arkitekt në Qarkun e Vlorës.

Si i gjetët eshtrat e babait?
Eh, eshtrat e babait, Hasanit! Aty ku është vrarë ai ka vetëm pyje dhe këneta. Madje nga të ftohtit dhe moti i keq, as vëllezërit se dinin si u vra. Në vitet e demokracisë fillova të interesohem në Milot, Fushë Krujë, rrethinat e Krujës deri afër Laçit. Përfundimisht shkoj afër Laçit, ku ishte një shtëpi. Aty, në atë shtëpi kishte dy pleq që ishin nga Farka e Tiranës. Kishin qenë bujq. I sqarova si e kisha punën. Më thonë, kur mendon se është vrarë babai? U them në nëntor 1944. Më thotë burri po në këtë muaj këtu poshtë është bërë një luftë. Se mes kujt nuk e di. Lufta është bërë natën. Kur shkoj në mëngjes, gjej një burrë të vrarë. Por më parë duhet të them se babait tim i këndonin këngë me ngjallje. Kush u hodh mbi tel i pari, Hasan Hyso faqebardhi, asllan dhe soj asllani, i shkëlqen trupi si ari. Burri vazhdon: Personit i kishin hequr xhaketën, pistoletën, por gjerdanin ja kishin lënë. Gjerdanin ja mora unë. Më përshkruan të gjitha detajet (ky ishte në fshatin Zhej). Por unë e lashë aty kufomën, por do shkosh në fshatin Gjorm më tej (jo Gjormi i Vlorës) do kërkosh filanin, se ai e bënte rrugën atë kohë andej. Ky fshat ishte në rrëzë të malit të Krujës. Shkoj aty. Në të hyrë të fshatit takoj të birin e personit që doja. Ai më çon në shtëpi tek i ati. I ati ishte me kancer në grykë dhe pas disa ditësh ndërron jetë. Isha me fat që e takova. Djali i thotë: Babë ky zotëria do të flasë me ty. E sqaroj. Menjëherë ai më thotë, ka qenë partizan babai yt? I them që po të kishte qenë partizan, do të kishte varr dhe do të ishte dëshmor. Mos e quajnë Hasan babanë tuaj më tha? Unë në këtë kohë i hidhem dhe e përqafoj. E ndjeva se e dinte. Unë qaja, ai qante. Pastaj, ai filloi ti binte kokës. Babë pse i bie kokës i thonë fëmijët. I bie se nuk e kreva detyrën si shqiptar. Atë që nuk e bëra unë, do ta bëni ju tani me birin e tij. Do të shkoni në filan vend (pikërisht aty ku më tha personi i parë ). Filloi të tregojë: Mua më mobilizoi dy ditë Brigada e 23. Atë natë ishte shumë ftohtë. Këtu ku diskutojmë. Shkova aty se mos më ishte vrarë vëllai. Por në vend të vëllait, gjeta babanë tënd. Në gjoks i kishin vënë një letër me emrin e tij. Të tjerat ishin si më kish thënë personi i parë. Pra i kishin hequr xhaketën, revolen, fishekët dhe i kishin lënë me këmishë. Në letër shkruhej Hasan Hyso, Vlorë. Unë sapo e lexova ika me vrap se kisha frikë mos më vrisnin. Ky ishte tregimi. U nisëm të gjenim trupin. Djemtë e tij më ndihmuan shumë. Sipas tij, komandanti i Kompanisë partizane me mbiemrin Delia, kishte shkuar aty për në Milot dhe kishte parë babanë tim të vrarë. Ky kishte qenë mik i babait tim dhe kur lexoi emrin, qëndroi me respekt para trupit të babait pasi kishin qenë të dy fanolista. Pastaj jep urdhër, që këtë burrë ta varrosnin. Këta fëmijë më çuan tek vendi i varrit të babait dhe me traktor ne mundëm të gjenim eshtrat. U lehtësova. Kam qarë nën zë. Ishte një amanet i heshtur. Gjeta eshtrat e babait. Gjeta eshtrat e atij që më dilnin në ëndërr. Pastaj eshtrat e tij u varrosën me ceremoni në varrezat e Vlorës, të ngritur enkas për dëshmorët e vrarë nga regjimi. Në 100-vjetorin e Shpalljes së Pavarësisë babai im u shpall Nderi i Qarkut të Vlorës.