Tridhjetë vite më parë u bregëzua në Puglia anija “Vlora” me

njëzet mijë të mërguar në bord.

Nga GIAN ANTONIO STELLA

            “Un limuzinë!”thirri atë ditë nëatë turmë të pabesueshme, i çmëndur nga gëzimi, njëri ndër djemtë shqiptarëtë qullur deri në palcë, që duke rrezikuar zverkun ishin hedhur në det  për t’arritur ledhin e portit të Barit. “Un limuzinë” Ajo ishte ëndrra e tij, të hiqteleckat e trupit dhe këpucët e grisura, të gjente ndonjërin që t’a ndihmonte, të fitonte pasuri, të blente një makinë të bukur për t’a treguar një ditë kur të kthehej në Vendin e tij Shqipeve.

            Njëëndërr e marrë, e njërit që kishte shikuar fshehurazi (ishte tepër i ndaluar) shumë seri të televizionit italian, më gazmoret e më të lehtat si Drive-in, Ata të natës, Tele Mike dhe ishte gënjyer se Italia ishte vëndi i bollëkut, ku me një të kërcitur të gishtave e me pak fat mund t’i mblidhnje paratë me lopatë. Pak a shumë si gjyshërit tanë, të bindur se rrugët e New Yorkut, shkruante Çarles Dickens,ishin të shtruara me ar.

            Ishte 8 gushti 1991. Atë ditë të tridhjetë viteve më parë shfaqja e papritur dhe mbresëlënëse eVlorës, e mbuluar nga një qylym prej njëzetmijëburrash, grash, djelmoshash që kishin rrëmbyer anijen në Durrës për të zbarkuar në Puglia, shënoi për Italinë një kthesë epokale. Kalimin përfundimtar nga Vend emigracioni, nga i cili ishin larguar në një shekull e gjysmë, më shumë se 27 milionë njerëz, në Vend pritjeje i një mërgimi të fuqishëm. Sigurisht kthesa “teknike” (një i ikur më pak në ikje, një më shumë në mbrritje) ishte bërë prej pesëmbëdhjetë vitesh. Madje në marsin e atij 1991 kishin arritur në Brindizi pesë anije dhe dhjetë varka për një shumë prej 23.000 të mërguarish në një qytet prej 80.000 banorësh, të cilët duke lexuar në sytë e shqiptarëve urinë, shpresën, pështjellimin e atyre që dilnin nga një Vënd të katandisur në mjerim prej 41 vitesh nën diktaturën buro-komuniste të Enver Hoxhës, ishin bërë më katërsh për t’i ndihmuar të gjithë. Duke mbetur të turbulluar: ishin shumë të gjithë së bashku. Vlora më pas qe një fshikullim kamxhiku.

            Në janar, më të parët reportazhe nga Tirana, ndërmjet të cilëve një i Rai-t i Isabella Stasi Castriota Skanderbeg (që mbante në vetë mbiemrin lidhjen shekullore me heroin kombëtar shqiptar Gjergj Kastriotin Skënderbeun, i vdekur më 1468, mbasi ishte përpjekur t’i kundërshtonte pushtimit të turqëve), kishin treguar një Shqipëri të raskapitur. Një palë këpucë kushtonin një javë pune, një kostum një muaj (70 mijë lira italiane të epokës, 68 euro e pak qindarka të sotmet), një televizor gjashtë muaj. Reformat e trashëgimtarëve të despotit komunist, megjithëse kishin kaluar gjashtë vite nga vdekja e tij, ishin aq të ndrojtura saqë ishte hapur vetëm një restorant privat veç ndonjë qebaptorje shëtitëse. I liruar mbas njëzetegjashtë vitesh burgimi për krime të opinionit, shkrimtari disident Fatos Lubonja jetonte së bashku me pjesën tjetër të familjes “në shtëpinë e vjetër të gjyshit”, ish funksionar, një kohë besnik i regjimit: “Banonim të gjithë së bashku: xhaxhai im me gruan në një dhomë; biri i tyre në një dhomë tjetër së bashku me gruan dhe tre fëmijë, babai imdhe nëna ime në dhomën e tretë; vëllai im me të shoqen dhe dy djem në koridorin e shtëpisë, i mbyllur si një dhomë. Për mua dhe familjen nuk kishte më vënd, pra u vendosëm në qilar. Gjithsej ishim shtatëmbëdhjetë vetë”. Quheshin me fat. Të tjerë ishin më keq.

            Italia për shqiptarët qe një zgjedhje e natyrëshme. Ishte larg në rrugë detare sa Venediku nëGrado, kishte një prodhim të brëndshëm për frymë prej 21.956 dollarë amerikanë (të dhënat e bankës botërore), kundrejt 336 të shqiptarëve, por mbi të gjitha Jugu i ynë strehonte nga shekulli XV një bshkësi të fuqishme arbëreshësh, të vendosur në brigjet tonapikërisht mbas pushtimit turk të Shqipërisë. Një lidhje shumë e fuqishme. Aq sa njëri ndër më të mëdhenjtë poetë në gjuhën shqipe ishte Jeronim de Rada dhe Risorgimento italian pa shqiptarët ndërmjet aktorëve kryesosë. Ishte arbëresh Agesilao Milano që i bëri atentat mbretit borbonas të Dy Siçilive, Ferdinandi II, arbëresh udhëheqësi i ardhshëm i së majtës historike, Francesco Crispi, arbëresh zëvendësi i Giuseppe Garibaldit Domenico Damis, arbëresh gjimnazistët e kolegjit shqiptar të Shën Dhimitër Koronës, të cilët u bashkuan të dalldisur duke valëvitur trengjyrëshin me garibaldinët në kalimin e tyre drejt Napolit.

            Të mbërriturit e rinj, të plumbosur në masë e n’atë mënyrë në Vendin tonë qenë një goditje për një pjesë të madhe të italianëve. Nuk dukej se vinin nga pak milje detare, por nga një Itali mjerane e shekullit të mëparshëm, asaj të përshkruar nga Stefano Jacini nëHulumtimin parlamentar mbi mjerimin: “Në luginat e Alpeve e të Apenineve, dhe në fushat, veçanërisht të Italisë Jugore, madje edhe në disa provinca ndër më të kultivuarat të Italisë së Epërme, ngrihen kolibe të tymosura e pa ajër e dritë në të cilat jetojnë së bashku njerëz, dhi, derra e pula. Të tilla shkatërrina numërohen ndoshta me qindra mijra.” Një Itali e herëshme dhe e dhunëshme e parë nga “e reja” me tromaksje e mospranim.

            Aq sa qeveria e Giulio Andreottit, i shtati i serisë, nuk gjeti tjetër alternativë veçse të kthente sa më shumë shqiptarë që ishte e mundur mbrapsht atje nga kishin ardhur. Qe tejet e lodhëshme marrëdhënia e fillimit. Gjatë viteve u ashpërsua edhe për gabimet e pafalëshme të shumë të mërguarve që, të mjerë, anarkistë dhe të shtazëruar nga një diktaturë e veçuar nga bota, në të cilën çdo ligj binte erë shtypjeje e padrejtësie, dukeshin shpesh kryeneçë kundrejt normave më fillestare. Deri sa të tërhiqnin mbi vetefushata urrejtjeje të skajshme, që arritën kulmin në një thirrje të legistit Marco Formentini në zgjedhjet vendore të 1997: “Një votë më shumë për Formentinin, një shqiptar më pak në Milano”. Për disa vite u takuan në pjesë bijve të Vendit të Shqipeve, të gjitha sharjet, mallkimet dhe paditë më poshtëruese që një shekull më parë ishin hedhur nga ksenofobët zviceranë, britanikë, francezë, amerikanë, australianë atyre gjyshërve tanë që kishin bërë më shumë mundim për t’u futur në Vendet në të cilët kishin mërguar.

            Tridhjet vite më pas atij zbarkimi të paharruar vetë numërat (sipërmarrës të suksesëshëm, punonjës privatë me llogari Iva, studentë universitarë, pashaporta italiane, dërgim parash jashtë shtetit, prania në burgjet e rënë në 11%…..) mjaftojnë për të thënë se sa shqiptarët janë futur në realitetin italian më mirë se të tjerët dhe për të përgënjeshtruar shumë prej stereotipeve të hershme. Si ka përfunduar ai djali që ëndërronte limuzinën nuk e dijmë. Por ndoshta, kush e di, mund t’i ketë shkuar mirë edhe atij.

            “Corriere della Sera”, 7 gusht 2021    Përktheu: Eugjen Merlika