Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Për herë të parë në Amerikë, ribotohet “Albumi” i Fan Nolit

by

Arjeta Ferlushkaj Kotrri

Boston, 29 Mars 2023

Më 26 mars 2023, në orën 12:00, në Kishën e Shën Gjergjit në Boston, u mbajt promovimi i ribotimit të “Albumit” me autor Fan Noli. Ky është ribotimi i parë që i bëhet kësaj vepre në SHBA dhe kjo u bë e mundur nga Shtëpia Botuese “Adriatic Press”, New York. Organizues të ktij aktiviteti ishin Shoqata e Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë, në bashkëpunim me bibliotekën “Fan Noli” në Boston, e cila është nën përgjegjësinë e znj. Neka Doko. Në Shën Gjergjin e Nolit, për një përurim kaq simbolik e domethënës, ishin të ftuar të veçantë Federata Pan-Shqiptare “Vatra”, gjithashtu edhe shkrimtarë, studiues, profesorë, artistë, gazetarë, aktivistë, dashamirës të librit dhe anëtarë të komunitetit shqiptar.Të gjithë të ftuarit u pritën fillimisht në kishë nga At Theofan Koja dhe znj. Neka Doko, të cilët bënë një përshëndetje speciale për të gjithë pjesëmarrësit dhe dhanë udhëzimet e duhura rreth programit që do të vijonte më pas në auditor për përurimin e “Albumit” të Fan Nolit.Fjalën e hapjes së këtij promovimi e mbajti z. Mëhill Velaj, kryetari i Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë, njëkohësisht moderator i këtij aktiviteti. Mbasi përshëndeti auditorin, z. Velaj i ftoi të gjithë të pranishmit të nderonin të dy himnet, amerikan dhe shqiptar, si dhe të mbanin një minutë heshtje në nderim të Fan Nolit, Faik Konicës, Antonio Athanasit, Guri Stefanit dhe Rozi Theoharit.Z. Velaj ftoi më pas At Theofan Kojën, rektorin e Katedrales Ortodokse Shqiptare në Shën Gjergj. At Theofani, në emër edhe të kishës, u shpreh se ishin të lumtur që kishin në mesin e tyre personalitete të shquara nga bota e shqiptarëve në SHBA dhe përmendi rolin e pazëvendësueshëm që ka luajtur Fan Noli në lartësimin dhe bashkimin e shqiptarëve, duke e quajtur atë si “fanari që ndriçon për shqiptarët dhe shqiptarizmën kudo në botë”. Një moment i rëndësishëm i këtij eventi ishte edhe dekorimi i At Arthur E. Liolinit nga Federata “Vatra” me titullin “Mirënjohje”. Para këtij çasti, kryetari i “Vatrës”, z. Elmi Berisha, përshëndeti të gjithë të pranishmit dhe u shpreh se ndihet i nderuar që “është pjesë e këtij aktiviteti dhe që ndodhej në shtëpinë e vërtetë të shqiptarisë, sepse këtu lindi për herë të parë nisma e bashkimit të shqiptarëve prej Fan Nolit dhe Faik Konicës.” Më pas, kryesia e “Vatrës”, i dorëzoi dekoratën z. Evans Liolini, djalit të At Arthurit.Në këtë ditë të shënuar për kulturën shqiptare në SHBA, presidenti i Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë, z. Adnan Mehmeti, u shpreh se “jam i nderuar dhe i emocionuar që ndodhem në Shën Gjergj sot, në vatrën e bashkimit të shqiptarëve por edhe të bashkimit të shkrimtarëve.” Në fjalimin e tij të titulluar “Një libër që na frymëzon”, z. Mehmeti e quan këtë ditë një ditë feste që bashkon shkrimtarë. “Për librin me poezi “Albumi” të Fan Nolit, për të cilin po mblidhemi sot, është një ftesë kujtese. Është ftesë për të lexuar e njohur një pjesë të ndritshme të letërsisë sonë shqipe. (…) Ribotimi i “Albumit” në tokën që e mirëpriti dhe mbajti eshtrat e tij, pasuron bibliotekat e lexuesve shqiptaro-amerikanë. E ribotuam në përvjetorin e lindjes së Nolit, për të cilën në librin e tij “Autobiografi”, thotë se ka lindur në një datë të shenjtë.”Editori i gazetës “Dielli”, z. Sokol Paja e përshëndeti aktivitetin dhe e quajti këtë ribotim të “Albumit” një shërbim të çmuar dhe të madh që i bëhet kulturës shqiptare dhe identitetit tonë kombëtar. Në vazhdimësi të programit, z. Velaj i dha fjalën përgjegjëses së bibliotekës “Fan Noli”, znj. Neka Doko, e cila u paraqit me kumtesën e saj titulluar “Frekuencat e shpirtit Nolian-proza poetike”. “Mua më ka prekur energjia e ndërthurjeve zhanrore, disiplinore dhe nuancore në krijimtarinë noliane. Një fushë kuantike me prurje të befasishme”. Znj. Doko lexoi para auditorit një fjalim që Fan Noli e ka mbajtur në ditën e Shën Gjergjit, më 6 maj 1908, me rastin e 440-vjetorit të vdekjes së Gjergj Kastriotit-Skenderbeu. E përcjellim një pjesë: “O trim mbi trimat Gjergj Kastriot, ti na e shkëlqeve historinë me aq faqe të arta (…) Është Aleksandri i Madh që u ngjall prej varri, thonë të gjithë ushtarët turq. Krerë e kapedanë, që e nderuat Shqipërinë me trimëritë tuaja, bëmeni vend edhe mua të gjorin që të vajtoj mbretin tim (…) Kini besim se Zoti do na e falë një Skenderbe të ri. Ashtu qoftë!” Më pas, vëllezërit Delija performuan para auditorit një këngë, të cilën e kishin përgatitur enkas për Fan Nolin dhe Faik Konicën.“Fan Noli, ‘Albumi’ dhe ne” emërtohej fjalimi që dokt. Arjeta Ferlushkaj Kotrri mbajti para auditorit. Sipas znj. Ferlushkaj Kotrri, çështja e gjetjes së origjinalit për disa vepra të rëndësishme letrare, mbetet ende sfidë. Me ribotimin e “Albumit”, është menduar që t’i lehtësohet lexuesit aksesi për tek origjinali dhe për studiuesit e veprës së Nolit, është një libër shumë i mirë pune. Ndër të tjera, znj. Ferlushkaj Kotrri përmendi edhe kriteret e ribotimit të “Albumit”, çfarë është prekur në tekst, çfarë është respektuar nga origjinali, etj. “Shpresojmë që me këtë libër, të kemi një impakt frytdhënës tek të rinjtë, t’i nxisim ata ta duan edhe më shumë leximin në gjuhën shqipe, ta duan edhe më shumë letërsinë, t’i duan edhe më shumë rrënjët e tyre shqiptare.”Pas një pushimi të shkurtër, nga ku të pranishmit patën mundësi të shijonin ushqime tradicionale shqiptare ofruar nga fondi i bibliotekës dhe Kisha e Shën Gjergjit, vijoi pjesa e dytë e programit. Fjalën e radhës, z. Velaj ia dha editores në gjuhën angleze të gazetës “Dielli”, znj. Rafaela Prifti, e cila u paraqit me kumtesën “Një ‘Album’, shumë perspektiva”. Znj. Prifti e quajti këtë botim nga Shoqata e Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë si një dedikim ndaj Nolit dhe një vlerësim që i bëhet atij për kontributin e dhënë në pjesën e parë të shek.XX. “Noli, përmes dhuntisë së tij, që është fjala, ai bëri të mundur jo vetëm të ‘lindë’ Kisha e Shën Gjergjit dhe “Vatra” por edhe kontributet e tjera, siç është “Albumi”. Pikërisht këtë po feston sot SHSHSHA-ja dhe ne për Nolin: fuqinë e tij të fjalës.”Pjesë e programit ishin edhe recitimet nga “Albumi” si “Anës lumenjve” nga Valbona Lavdari, “Syrgjyn vdekur” nga aktorja Vjollca Gjoci dhe “Plak topall dhe ashik” nga Julia Gjika. Një përshëndetje speciale bëri edhe grupi i shoqatës “Skëndërbeu”, ardhur enkas nga New York-u, të cilët bënë edhe një donacion për bibliotekën e Nolit.Studiuesi Namik Selmani paraqiti para auditorit kumtesën “Testamenti vargëror që na duhet në breza”. Z. Selmani përmendi kontributet e Nolit për kulturën shqiptare në përgjithësi, duke u ndalur në vlerën simbolike që ka “Albumi”, në plane të gjëra. Ai përmend se, vërtet vepra e Nolit u ribotua qoftë në Kosovë apo në Shqipëri, por asnjëherë në Amerikë dhe këtë e realizoi SHSHSHA-ja në vitin 2023. Studiuesi dhe shkrimtari Namik Selmani sugjeron që “ky ribotim duhet të bëhet pjesë e shkollave shqipe në SHBA dhe kudo ku mësohet shqip dhe duhet të përcillet mesazhi i poezisë së Nolit si testament.”Ndërsa, studiuesi Thanas Gjika prezantoi para auditorit kumtesën e tij të titulluar “Fan Noli, krijuesi i trinomit kisha-“Vatra”-“Dielli”. Z.Gjika foli për sfidat që Nolit i është dashur të kapërcejë kur po punonte për çështjet kombëtare dhe e sheh ribotimin e “Albumit” si një nevojë të gjallërimit të trinomit kisha-“Dielli”-“Vatra” dhe synimeve të tij. Duhet përmendur që, të gjithë referuesit kanë respektuar kriterin e dygjuhësisë në Shën Gjergj, duke qenë se mes të pranishmëve nuk kishte vetëm shqipfolës. Zonja Neka Doko u kujdes që variantet në anglisht të fjalimeve/referimeve, të ekspozoheshin para auditorit. Xhirimet e aktivitetit u mbuluan nga stafi i televizionit “Kultura Shqiptare” me në krye të nderuarin z. Adem Belliu, si dhe “Noli Show”-“AIA Production”, udhëhequr nga z. Nazim Salihu.Ndërsa kamera e fotografit Mark Kristo arriti të memorizonte çaste nga kjo ditë feste për të gjithë komunitetin shqiptar në SHBA, e jo vetëm. Zonja Egzona Morina, doktorante në SHBA dhe kontribuese në bibliotekën noliane, asistoi organizatorët në ekspozimin e “Albumit” dhe iu përgjigj lexuesve që kërkonin të siguronin kopje të tij. Nga shitja e librit, botuesi i dhuroi gjysmën e të ardhurave kishës së Shën Gjergjit. Mbyllja e aktivitetit u bë nga z. Mëhill Velaj dhe znj. Neka Doko. Në fund, të pranishmit u udhëhoqën nga znj. Doko për një vizitë në fondin dhe arkivin e bibliotekës “Fan Noli”.

Letërsia dhe etnologjia në një libër

by

Arjeta Ferlushkaj Kotrri

New York

January 29th , 2023

Në 132 faqet e librit “Studies on Albanian literature and ethnology, Kanun of Lekë Dukagjini”, kemi mundësi të njihemi me qasjen e studiuesit Besim Muhadri ndaj dy fushave që nuk lidhen drejtpërdrejt me njëra-tjetrën. Autori e ka strukturuar librin në dy pjesë:

1. Studime letrare shqiptare, pjesë në të cilën analizohen 5 autorë shqiptarë: Ismail Kadare, Hivzi Sulejmani, Din Mehmeti, Murat Isaku dhe Adnan Mehmeti.

2. Studime mbi “Kanunin e Lekë Dukagjinit”

Është mjaft e gjetur përzgjedhja e hapjes së librit: teksti hapet me një studim që ka protagonist shkrimtarin më të njohur shqiptar Ismail Kadarenë dhe, përveç kësaj, kemi edhe detajin që nga Kadare, është marrë si objekt studimi vetëm ajo pjesë e krijimtarisë se tij ku flitet apo ku i është kushtuar Kosovës. Studiuesi Muhadri ka bërë pjesë të kësaj analize vepra të Kadaresë të zhanrit qoftë në poezi, prozë apo publicistikë.

Vëmë re se tek secili autor që është marrë në analizë nga Muhadri, qëllimi nuk është kurrë i përsëritur.

Nëse te Kadare, studiuesi kërkon të nxjerrë në pah se sa (por edhe si) zë hapësirë Kosova në krijimtarinë e tij, kur merr në shqyrtim Hivzi Sulejmanin, e përqëndron vëmendjen përgjithësisht tek një vepër sic është “Njerëzit”, dhe fokusohet tek teksti, me vëmendje edhe tek kufijtë fakt-fiksion.

Krejt tjetër është edhe studimi për shkrimtarin Din Mehmeti, ku sipas Muhadrit, ka marrë vëmendjen e duhur nga kritika letrare. Pikërisht, se si është parë shkrimtari Din Mehmeti nga studiues e kritike të njohur (si R.Qosja, A.Vinca, I.Rugova, etj.,) dhe se cilat janë disa nga tiparet karakteristike të këtij autori, përbëjnë edhe thelbin e kësaj qasjeje. Muhadri gjithashtu na jep edhe fazat (konkretisht 4) të krijimtarisë së këtij shkrimtari.

Ndryshe nga rasti i Din Mehmetit, për shkrimtarin Murat Isaku, studiuesi Muhadri është i mendimit se kritika nuk i ka dhënë vëmendjen e duhur veprës së tij. Tek studimi “Aspekte tematike në poezinë dhe prozën e Murat Isakut”, studiuesi Muhadri nuk ka pasur një vepër të caktuar si referencë por na jep një tablo të këtij shkrimtari në tre dimensione: si poet, si tregimtar dhe si romancier.

Me studimin për shkrimtarin Adnan Mehmeti, autori na sjell edhe më pranë letërsisë shqipe përsa na takon ne shqiptarëve të diasporës këtu në SHBA dhe këtë e ka bërë duke zbërthyer artin e Adnan Mehmetit, duke mos e lënë pas dore krijimtarinë e prodhuar gjeografikisht larg kombit, pra duke lidhur ura komunikuese. Kurse tek shqiptarët që jetojnë larg nesh, iu ka përcjellë pak nga botëkuptimi dhe malli jonë për vendin amë. Citojmë:

“Është radha ime

Të nisem

Pas meje,

Radha e gruas time

Të niset.

Pas nesh-

Radha e fëmijëvë tanë

Të nisen.

Por, nga ne,

Asnjeri nuk niset.”

(Adnan Mehmeti: “Ndajfoljet e vendit”)

Muhadri përmend kryesisht temat që dominojnë krijimtarinë e Adnan Mehmetit si dhe studiuesit që janë marrë me këtë krijimtari, si Ilirjana Sulkuqi, Ramiz Gjini, Pal Ndrecaj, etj.

II

Pjesa e dytë e librit i kushtohet studimeve dhe hulumtimeve për kanunin. Ky grupim analizash nis me dilemat e autorësisë rreth kanunit, nga ku përmenden alternativat e Tonin Çobanit dhe Kasem Biçokut, bashkë me argumentimet e tyre. Vetë studiuesi Muhadri nuk e gjykon të dëmshme “ndarjen” e autorësisë së kanunit mes Lekë Dukagjinit dhe Aleksandrit të Madh, siç e kanë përmendur përkatësisht Çobani dhe Biçoku.

Studiuesi Muhadri, në këtë kapitull të librit për kanunin, hapësirë më të madhe i ka kushtuar analizave dhe studimeve që kanë bërë të huajt për kanunin. Ndër këto emra, Muhadri ka zgjedhur të përfshijë hulumtimet nga Giuseppe Castelletti, Salvatore Villari, David Stanfield, Leonard Fox, etj. Rasti i bashkëpunimit mes dy studiuesve Muharrem Dragovaja dhe David Stanfield është sjellë mjaft bukur nga Muhadri si një shembull plot interes se si pasioni për kërkimin shkencor, sjell kontribute me vlerë, në rastin tonë për etnologjinë shqiptare.

Studiuesi Leonard Fox, kur e ka përkthyer kanunin në anglisht (u botua në New York nga Gjolekaj Publishing), ka bërë edhe një analizë rreth tij dhe Muhadri, duke e peshuar si me shumë rëndësi për lexuesin, e ka risjellë në librin e tij të plotë, duke ndërhyrë vetëm tek përcaktimi i nëntitujve.

Sa i takon metodologjisë, në veprën “Studime në letërsinë shqiptare dhe etnologjinë, Kanuni i Lekë Dukagjinit”, autori nuk ka ndjekur vetëm një metode gjatë hartimit të këtij teksti, por pjesë e punës së tij ka qenë qoftë teoria pozitiviste, qoftë ajo strukturaliste, apo teoria e pritjes nga lexuesi, etj. Nuk mungojnë as studimet e karakterit komparativ. Kjo është një vlerë e shtuar për këtë botim.

Në kapitullin e parë të librit, dhe thuajse edhe tek kapitulli i dytë, të gjitha shkrimet kanë formatin e punimit shkencor të mirëfilltë, duke patur si pjesë përbërëse abstraktin, fjalët kyce, hyrjen, shtjellimin, konkluzionet dhe referencat e citimeve apo bibliografia e shfrytëzuar.

Një tjetër vlerë e shtuar është edhe trajtimi i çështjeve të kanunit nga disa perspektiva, duke përmendur argumente të ndryshme.

Si përfundim, ky libër i studiuesit Besim Muhadri, është një prekje interesante në krijimtarinë e disa autorëve shqiptarë, ku Muhadri ka shfaqur kujdes edhe ndaj kufijve gjeografikë (nuk ka përfshirë vetëm autorë nga Kosova). Gjithashtu, është një botim mjaft tërheqës për studiues apo lexues të apasionuar të njohin më në detaje kanunin e Lekë Dukagjinit, se si shihet nga brenda e jashtë shqiptarisë. I urojmë z.Besim Muhadri suksese të mëtejshme dhe e falënderojmë për kontributin e vazhdueshëm në fushën e letrave shqipe.

Revista “Pena” në numrin e saj të 10-të

by

Revista letrare “Pena”, organi i Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë, del para lexuesit në numrin e saj të 10-të. Ashtu siç ka dalur zakonisht edhe në numrat paraardhës, revista vjen nën kujdesin e kryeredaktorit Adnan Mehmeti dhe redaktuesve Mëhill Velaj, Yllka Filipi dhe Arjeta Ferlushkaj Kotrri.
“Pena” hapet me gjininë e kritikës, e cila nis me një emër të nderuar të letrave shqipe, siç është Visar Zhiti. Në shkrimin “Robi i kohës dhe koha e robit, kur dosjet janë hapur përgjysmë…”, Zhiti i bën një analizë të shkurtër librit “Rob. Një biografi për dy kohë” të gazetarit Beqir Sina.
Frank Shkreli vjen në këtë numër të revistës me shkrimin “Gjekë Marinaj, poeti erudit malësor shqiptaro-amerikan që po pushton botën me poezinë e tij”, duke përmendur arritjet e njëpasnjëshme të poetit të suksesshëm ndërkombëtarisht, Gjekë Marinaj, themeluesit të Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë.
Raimonda Moisiu vjen tek lexuesi kësaj here me një vështrim mbi poezinë e autores Ermira Mitre Kokomani, konkretisht për librin e saj me poezi “Lotus”.
Pal Ndrecaj, me shkrimin e tij “Poezia si mozaik dhembjesh shumëngjyrëshe” trajton disa tipare të krijimtarisë së poetit Luigj Çekaj, me rastin e një-vjetorit të vdekjes së tij.
Eris Rusi me “Shtegu prej drite në poezinë e Julia Gjikës” i paraqet lexuesit njëfarë parathënieje për librin “Miku im është një zog” me autorësi të Julia Gjikës.
Bexhet Asani, me rastin e 50-vjetorit të Kongresit të Drejtshkrimit të Gjuhës Shqipe sjell hulumtimin me titull “Nga historiku i gjuhës letrare shqipe”.
Rubrika e kritikës mbyllet me shkrimin e Thanas Gjikës: “Konkurenca e lirë nxit cilësinë”. Z. Gjika bën disa vlerësime për punën 20-vjeçare të Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë duke u përqëndruar tek botimin prej dy vëllimesh i librit “Shoqata e Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë 2001-2011” dhe “Shoqata e Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë 2012-2021”, me autorësi të Adnan Mehmetit.
Nga krijimtaria letrare, në revistë kemi mundësi të lexojmë nga zhanri i poezisë dhe i prozës. Poezia na vjen përmes autorëve si: Eli Rusto me: “Drejt qiejve”, “Me sy çelë” dhe “Ti”; Arjana Fetahu Gaba me: “Të lamë atdhe i dashur”, “Kulaçi” dhe “Kot dhe unë nuk di çfarë shkruaj”; Hamdi Alaj me: “Porosi për dallëndyshen”, “Jem të parë” dhe “Buzë detit”.
Ndërsa proza përfaqësohet në këtë numër nga tregimi “Pianisti” me autor Kostaq Duka.

Autorja Majlinda Pajaj shpalos botëkuptimin e saj dhe planet e ardhshme në krijimtari përmes një interviste të dhënë Eneida Jaçaj Lamçes, intervistë të cilën e ka titulluar “Shpirti artistik i Majlinda Pajajt nuk do të mbetet vetëm në poezi, së shpejti do të vijë me një roman”.
Kontributi i shkrimtarit të njohur Visar Zhiti në këtë numër të revistës, vjen edhe në rubrikën e eseve, ku kësaj radhe do të kemi mundësinë të lexojmë esenë me titull “Poezia në New York”. Në këtë ese, Zhiti i përcjell lexuesit përshtypjet e një eksperience unike personale siç është pjesëmarrja në “The Americas Poetry Festival of New York 2022”. Në këtë festival, shkrimtari Visar Zhiti ishte i vetmi shqiptar pjesëmarrës, mes shkrimtarëve nga e gjithë bota.
Ashtu siç është vepruar në thuajse çdo numër të revistës “Pena”, edhe këtë herë redaksia i ofron lexuesit informacion mbi fituesin e radhës për çmimin “Nobël” në letërsi: shkrimtarja franceze Annie Ernaux.
Kronika e Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë është një rubrikë që i vlen shumë lexuesit serioz dhe atij dashamirës për kulturën shqiptare në diasporë sepse në këtë rubrikë janë përmbledhur një sërë aktivitetesh, kryesisht promovuese, ku kemi mundësinë të njihemi me jetën kulturore të komunitetit. Ndër këto aktivitete, radhisim: Mëhill Velaj vjen tek lexuesi me një shkrim për përurimin e librit të Bexhet Asanit “Zjarri arbëror i pashuar”; Besim Muhadri sjell një pasqyrim të promovimit të librave të Idriz Çelaj “Për ty dhe Arbanën” dhe “Arti i fjalës”.
Në këtë kronikë, gazetari dhe njëkohësisht editori i gazetës “Dielli”, Sokol Paja, vjen me dy shkrime: njëri për promovimin e librave “Një ardhje tjetër” të Jeton Kelmendit dhe “Heshtja” të Bora Balaj, ndërsa tjetri për ditët e alfabetit shqip, duke e quajtur një festë letrare në “Vatër”.
Ndërsa, Emrije Krosi vjen me një shkrim për Shtëpinë Botuese “Adriatic Press”, duke përmendur misionin dhe dashamirësinë e kësaj shtëpie botuese ndaj krijuesve shqiptarë në diasporë, e jo vetëm.
Abdullah Troshupa, përmes shkrimit “Poeti amerikan Bill Wolak boton librin e ri në shqip” na informon jo vetëm rreth botimit të librit “Çdo ëndërr ofron dy pasqyra” të Bill Wolak me përkthim të Jeton Kelmendit, por edhe për anëtarësimin e poetit Wolak në Shoqatën e Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë.
Arjeta Ferlushkaj Kotrri me shkrimin “Jubileu i drejtshkrimit të shqipes” sjell një pasqyrim të akademisë solemne që Shoqata e Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë organizoi në “Vatër” me rastin e 50-vjetorit të Kongresit të Drejtshkrimit të Gjuhës Shqipe.

Nuk kishte si të mungontë në revistën “Pena” një hapësirë mirënjohjeje dhe nderimi për emra që i dhanë shumë kulturës shqiptare këtu në Amerikë. Në “In Memoriam” të këtij numri, lexuesi ka mundësi të shfletojë shkrime nga Keze Kozeta Zylo për poezinë e Luigj Çekaj: “Luigj Çekaj si shenjt i poezisë”. Ndërsa, Adnan Mehmeti e përkujton këtë poet përmes shkrimit “Kujtesa e pashlyer e anëtarit të Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë Luigj Çekaj”.
Redaksia e revistës ka njoftuar për humbjen e parakohshme dhe të papritur të gazetarit, ish-editorit të “Diellit”, z.Dalip Greca dhe bën një biografi të shkurtër të tij. Gazetari dhe editori aktual i “Diellit”, Sokol Paja vjen në këtë rubrikë me shkrimin “Lamtumirë Dalip Greca”, ndërsa Arjeta Ferlushkaj Kotrri me shkrimin “Ata u bënë tre”, kushtuar Gjon Buçajt, Zef Balës dhe Dalip Grecës.
Kryetari i Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë, z. Mëhil Velaj, bën një njoftim për ndarjen nga jeta të shkrimtarit Guri Stefani, shoqëruar edhe me një biografi të shkurtër të tij.
Besojmë se lexuesi i apasionuar pas librave, e pret me padurim rubrikën e dashur të pasqyrimit të botimeve të veprave të reja nga anëtarët e Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë për vitin 2022. E sjellim këtu për lexuesin listën e plotë:
Revista “Pena” nga Shoqata e Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë
“Shoqata e Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë 2001-2011” dhe “Shoqata e Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë 2012-2021” nga Adnan Mehmeti
“Dritë nga letërsia kombëtare” nga Agim Xh. Dëshnica
“Rob. Një biografi në dy kohë” nga Beqir Sina
“Studies in Albanian Literature and Ethnology” nga Besim Muhadri
“Zjarri arbëror i pashuar” nga Bexhet Asani
“Çdo ëndërr ofron dy pasqyra” nga Bill Wolak.
“Nuk i them jetës lamtumirë” nga Fjorela Çela Forde
“Paradigma e parajsës” nga Gjekë Marinaj
“Në pikë të vapës së vatrës” nga Idriz Çelaj
“Kujto poetin” dhe “Mirënjohje për zërat që më ndjekin” nga Iliriana Sulkuqi
“Miku im është një zog” nga Julia Gjika
“Në kërkim të Mimozës” nga Mëhill Velaj
“Kur fjala bekon fjalën”, “O, ky malli për Gjakovën”, “Kujtesa e blertë”, “Mirëseardhje” dhe “Mbjellësi i diturisë” nga Namik Selmani
“Disa korigjime në shënimet sqaruese dhe hartat e Dhiatës së Re” nga Thanas Gjika
“Këpuca e aktorit” nga Visar Zhiti
“Rrugëtimi ynë në 20 vite” nga Vlashi Fili

Dhe në përmbyllje, le të mos harrojmë moton e Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë: “Misioni i Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë është t’i sjellim komunitetit tonë dhe të gjithë shqiptarëve kudo që janë, një krijimtari të cilësisë së lartë në përputhje me standardet bashkëkohore të botës ku jetojmë. Po kështu, do të bëjmë ç’të jetë e mundur që të zbulojmë dituri të reja e të krijojmë një art të ri letrar, për të pasuruar civilizimin shqiptar dhe për të kontribuar në mënyrë të ndjeshme edhe ndaj progresit letrar botëror”.

Arjeta Ferlushkaj Kotrri
New York-New Jersey
Dhjetor, 2022

Cili është drejtshkrimi im?

by

Arjeta Ferlushkaj Kotrri

New Jersey – New York

Dhjetor, 2022/

Në fjalorin e gjuhes shqipe, fjala “gjuhë” ka këtë përcaktim: “Sistem i vecantë tingujsh, fjalësh, trajtash e rregullash për formimin e fjalëve e për lidhjen e tyre në fjali, i cili është mjeti themelor e më i rëndësishëm që u shërben njerëzve për të mbrujtur e për të shprehur mendimet dhe për t’u marrë vesh më njëri-tjetrin në shoqëri; një sistem i tillë, që është krijuar e është zhvilluar historikisht nga një popull dhe që përbën një nga tiparet themelore të një kombësie a të një kombi.”

E thënë dhe e dëgjuar kështu, menjëherë, secilit prej nesh na ndez një ndjesi të ngrohtë bashkëpranie dhe përkatësie ndaj njëri-tjetrit dhe sidomos, përkthehet në unifikim.

Ndërsa, fjala “drejtshkrim” në fjalor ka këtë përcaktim: “Sistem rregullash për t’i shkruar drejt e njësoj fjalët në gjuhën letrare”. Tani, fjala “njësoj” dhe togu “gjuhë letrare” dhe sidomos fjala “drejtshkrim”, menjëherë na rikthen të gjithëve në vitin 1972, vit ndaj të cilit ka ndjeshmëri të ndryshme, kurrë të njëjta. Kongresi i Drejtshkrimit i atij viti ka gjeneruar e gjeneron pyetje, e shpesh ka ngjallur edhe provokime.

Çështja e drejtshkrimit është një temë shumë e ndjeshme, në çfarëdo aspekti që t’i qasesh. Kur niset të flitet për drejtshkrimin e shqipes, ngjallen mjaft debate. Për sa kohë janë debate konstruktive, uroj që efekti “drejtshkrim i shqipes” të mos ketë fund. Por, kur tejkalohen norma, dhe këto diskutime bëhen shkak për krijimin e përçarjeve, është mirë që t’u lihet vend profesionistëve apo institucioneve përkatëse të thonë fjalën e tyre, po ashtu në mënyrë profesionale.

Se sa mangësi apo sa gabime janë bërë në të shkuarën, ka mendime dhe pretendime të ndryshme. E ndodhur sot këtu, në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, për të celebruar një përvjetor kaq shënjues për kombin shqiptar, nuk e shoh të dobishme të bëj një historik apo një vështrim panoramik mbi gjuhën tonë, mbi drejtshkrimin apo se çfarë gabimesh u bënë 50 vite më parë.

Unë e shoh më të arsyeshme që sot në këtë ditë të flas se çfarë e “shqetëson” shqipen për ata që jetojnë jashtë territorit gjeografik të Shqipërisë.

Nëse në Shqipëri apo në Kosovë, mund të bëhen studime e kërkime (pas tryeze e në terren) për gjuhën e drejtshkrimin, në shqiptarët e Malit të Zi apo në Maqedoninë e Veriut, në diasporat shqiptare në Europe, Amerikë e kudo tjetër ku ka shqiptarë, paraqiten të tjera sfida: si mos ta harrojmë shqipen (e folur), si t’ua mësojmë fëmijëve tanë, si të ruhemi nga asimilimi etj. Pra, sfidat e shqipes në diasporë janë më të shumta dhe janë sfida krejt të tjera. Këto sprova ne i kemi “filtruar” në 3 pyetje që të gjithë bashkë, do të duam t’ua gjejmë një përgjigje.

1. Çfarë detyrash kemi ndaj gjuhës tonë dhe nga kush duhen zbatuar?

Në mjaft seminare apo aktivitete të ndryshme në lidhje me gjuhën ku kam marrë pjesë këtu në SHBA, e kam dëgjuar shpesh fjalinë “të na ndihmojë shteti shqiptar”.

Në misionin e shenjtë që kanë mësuesit e gjuhës shqipe në diasporë, por edhe prindërit dhe çdo instancë që është ë përfshirë direkt apo indirekt në këtë mision, është shumë e rëndësishme që të njihen kufinjtë e secilit.

Me këtë dua të them që, prindi, mësuesi, shteti amerikan apo shteti shqiptar, të jetë i vetëdijshëm dhe i informuar se cilën detyrë ka njëra palë e cilën e ka tjetra. Dituria e kufinjve shpie në punë, puna shpie në rezultate.

Shembull: nga shteti amerikan mund të presësh/shpresosh për një farë mbështetje në infrastrukturë apo në ndonjë program (gjë që na e dhanë); nga prindi mund të presësh të ta sjellë fëmijën në shkollë të ndjekë mësimin e shqipes si dhe të punojë në shtëpi më fëmijën duke i folur në shqip; nga mësuesi mund të presësh që të ndjekë një program të ngjeshur të shqipes në një intensitet prej 2-3 orësh mësim në javë; nga shteti shqiptar mund të presësh të sigurosh tekste shkollore që janë filtruar si të saktë nga profesionistët që janë caktuar me këtë detyrë.

Nuk mund të kërkojmë më shumë nga shteti shqiptar, cilido krah politik qoftë në pushtet, të na ndihmojë në këtë mision përtej Atlantikut përveçse ata vetë atje të kenë grupe pune profesionistësh që të studiojnë gjuhën, të mblidhen institucionet ku kanë specialistët e duhur të punësuar aty që të nxirren përfundime sa i takon ndryshimeve që ka pësuar gjuha, të vendoset për drejtshkrimin e tyre, të hartohen fjalorët e rinj etj.

Ne mund të flasim këtu me gjithçfarë superlativash dhe objektivash që mund të kapim edhe qiellin me dorë, por është mirë të flasim duke mbajtur këmbët në tokë. Kjo është e vetmja “ndihmë” që mund e duhet të merret nga shteti amë. Nuk mundet p.sh.të presim nga mësuesi i shqipes në diasporë që të vendosë se çfarë teksti duhet përdorur gjatë mësimdhënies. Ashtu siç nuk mund të presim që punën e pandërprerë që duhet të bëjë prindi në shtëpi me fëmijën sa i takon mësimit të shqipes, ta bëjë mësuesi në 2-3 orë mësim që e zhvillon një herë në jave.

Nëse ne i ngatërrojmë detyrat e instancave të mësipërme, nuk do të kemi rezultate të dëshiruara dhe ndoshta përfundojmë duke mos bërë as detyrat që na takojnë ne.

2. Sa kohë kemi për drejtshkrimin?

Çështja e drejtshkrimit, i tejkalon kufinjtë e diasporave. Në ç’kuptim? Nëse më lart thamë që shqiptarët e diasporës kanë sfida më të forta, tek drejtshkrimi janë të përfshirë të gjithë njësoj kur bie fjala tek teknologjia.

Epoka e re ku jetojmë na ka sjellë një stil jetese ku na duhet të ndjekim një ritëm thuajse të shfrenuar. Duke ‘vrapuar’ gjatë gjithë kohës në kryerjen e detyrave, në kryerjen e objektivave, në kryerjen e aspiratave, edhe kur duam të komunikojmë, “nuk kemi kohë” të shkruajmë drejt.

Me këtë dua të them që, edhe për ata që e kanë mësuar tashmë se ku shkruhet “ë-ja” dhe “ç-ja”, nuk do ta shkruajnë gjithmonë ku duhet dhe në vend të “Faleminderit” gjithnjë e më shumë po shkruhet thjesht “FLM”. Por, ky është fenomen universal. Teknologjia, nuk po e lejon brezin e ri që të respektojë rregullat e drejtshkrimit dhe duke u bërë kaq i shpeshtë shkrimi i modelit “isha për shpejt”, me kalimin e kohës syri mësohet më këtë lloj të shkruari dhe rrezikohet të mos konsiderohet më as gabim.

Tani le ta mendojmë se sa të vështirë e ka një nxënës që çdo ditë shkon në shkollë dhe ushtrohet të shkruajë në anglisht, pastaj një ditë në javë ndjek disa orë mësimi të gjuhës shqipe dhe që mundohet të fiksojë se si shkruhet në shqip një fjalë e caktuar. Duhet përmendur që puna më e madhe në shtëpi me këto fëmijë besojmë se bëhet për gjuhën e folur e më pak me drejtshkrimin sepse prindërit e tyre, fillimisht pretendojnë që fëmija të flasë e të kuptojë shqip e për ta shkruar pastaj, mund ta mësojë edhe më vonë.

Me të drejtë, themeluesja e shkollës “Children of the Eagle”, znj. Drita Gjongecaj, e quan “objektiv afatgjatë” çështjen e drejtshkrimit tek fëmijët tanë prandaj edhe duhet t’i japim më shumë kohë, punë dhe përkushtim këtij objektivi.

3. Cili është drejtshkrimi im?

Me këtë pyetje dëshirojmë të vëmë në dukje çështjen e alternativave. Megjithëse, gati në çdo disiplinë, pasja dhe përdorimi i shumë alternativave përkthehet në më shumë dije, kur vijmë tek njësimi i gjuhës dhe drejtshkrimi i saj, do të ishte mirë të kishim vetëm një alternativë që njihet nga të gjithë si standarde.

Këtu në SHBA kemi nxënës nga krahina të ndryshme të shqiptarisë. Ka nga ata nxënës (por edhe mësues) që e kanë më afër gjuhës së nënës (atë që flasin çdo ditë) gjuhën standarde dhe ka nga ata që e kanë mjaft të largët. Në grupin e dytë, ngarkesa është më e madhe sa i takon nxënies. Nëse nuk kemi një variant të standartizuar, këta nxënës do ta kenë të vështirë të orientohen.

Tekstet e njësuara janë opsioni më i mirë për t’u ndjekur nga mësuesit e shqipes në diasporë, sepse vetëm kështu iu bëhet më e lehtë puna në një klasë ku jo vetëm kanë nxënës nga mosha të ndryshme, por edhe nga krahina të ndryshme ku jetojnë shqiptarë.

Por, ende ka punë të pakryera sa i takon fjalëve që përdoren gjerësisht në gjuhën e folur. Për disa fjalë që kanë hyrë në përdorim të gjerë dhe që nuk janë futur ende në një fjalor të rishikuar, mbetet pezull se cila formë tani është e sakta. P.sh. grupi “ev” në përdorim të përditshëm, është zëvëndësuar me formën perëndimore “eu”, psh. euro, eurodeputet, euroatlantik, etj. Rrjedhimisht, si ne e si nxënësit do të pyesim: a duhet ta shkruaj Evropë apo Europë?

* * *

Këto ishin vetëm disa nga “shqetësimet” që na dalin sa i takon rrugëtimit tonë me shqipen këtej në diasporë. Problematikat janë më të shumta dhe zëri më i saktë prej nga ku mund ta marrim informacionin e prekshëm, janë mësuesit të cilët punojnë direkt me nxënësin dhe kanë kontakt direkt edhe me prindërit. Ja pse mbështetja dhe mirënjohja ndaj tyre duhet të jetë e përhershme, konstante dhe dashamirëse.

Në komunitetin shqiptar në SHBA ne mund të konsiderohemi me fat por është luftuar për ta pasur ama. Ne po shohim sa shkollat shqipe i kemi në shtete të ndryshme këtu në Amerikë dhe po njihemi me rezultatet e punës së tyre. Dhe nuk ka dëshmi e fakt më të bukur e më kuptimplotë se ky për të celebruar sot jubileun e Kongresit të Drejtshkrimit.

Te Vatra u mbajt akademi solemne: “50-vjet gjuhë letrare 1972-2022”

by

Dielli/

New York, 18 Dhjetor 2022 – Në selinë qëndrore të “Vatrës” në Bronx, New York, u mbajt një akademi solemne e titulluar “50-vjet gjuhë letrare 1972-2022”. Ky aktivitet u organizua nga Shoqata e Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë, në bashkëpunim me Federatën Pan-Shqiptare “Vatra”.

Në këtë akademi morën pjesë shkrimtarë, studiues, anëtarë të Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë dhe të “Vatrës”, e jo vetëm, gjithashtu edhe artistë, drejtues tw shkollave shqipe nw diasporw, mwsues dhe dashamirës të gjuhës e kulturës shqiptare si dhe bashkëatdhetarë të komunitetit shqiptar në SHBA.

Fjalën e hapjes e mbajti kryetari i SHSHSHA-së dhe njëkohësisht drejtuesi i kësaj akademie, z. Mëhill Velaj. Z. Velaj përshëndeti të pranishmit, falendëroi për pjesëmarrjen dhe foli shkurtimisht mbi rëndësinë që ka pasur arritja e kodifikimit të një standardi gjuhësor për shqipfolësit.

Përpara se të vijonte prezantimi i referuesve, z. Velaj ftoi të pranishmit të ngrihen në këmbë në nderim të dy himneve kombëtare, atij amerikan dhe atij shqiptar.

Më pas iu dha fjala z. Pashko Camaj, n/kryetar i “Vatrës”, i cili në emër të “Vatrës” dhe kryesisë së saj, i uroi mirëseardhjen të gjithë pjesëmarrësve dhe përshëndeti aktivitetin në fjalë. Ndër të tjera, z.Camaj u shpreh se “ku ka më bukur se të celebrohet kjo datë historike jubilare në “Vatrën” që i bashkon të gjithë, në “Vatrën” që i ka krahët hapur për çdo organizim që promovon vlera shqiptare”.

Programi i kësaj akademie vazhdoi me referuesin e parë, dr. Bexhet Asani, i cili u prezantua me kumtesën “Nga historiku gjuhës letrare-shqipja gjuhë zonjë në 50-vjetorin e saj”. Z. Asani, përmes një analize të thukët, përmendi peripecitë që i është dashur të kalojë gjuhës së sotme letrare, sidomos jashtë kufinjve gjeografikë të Shqipërisë. Ai kujton se rëndësia historike e Kongresit të Drejtshkrimit për shqiptarët e Kosovës, të Maqedonisë së Veriut apo të Malit të Zi, nuk ka të bëjë ngushtësisht vetëm me gjuhën, por shumë më tepër. Për këtë arsye, z. Asani citon thëniet e akademik Rexhep Qosjes, i cili thoshte “..me këtë gjuhë letrare të njehsuar, varroset përgjithmonë përpjekja e Serbisë për t’i ndarë shqiptarët në dy kombe”; si dhe thënien me peshë kombëtare të profesor Idriz Ajetit: “Gjuha letrare nuk është vetëm thesari i kulturës sonë, por mjet i fortë për mbrojtjen e etnisë shqiptare.”

Referuesja e radhës ishte znj.Arjeta Ferlushkaj Kotrri, e cila u prezantua me shkrimin “Cili është drejtshkrimi im?” Znj. Ferlushkaj Kotrri i ishte qasur kryesisht problematikave me të cilat haset gjuha shqipe dhe drejtshkrimi i saj gjatë procesit të të mësuarit në shkollat shqipe në diasporë.

Ndërsa, z. Pal Ndrecaj, u prezantua në këtë akademi me kumtesën “Standardi i gjuhës shqipe përballë nevojës për ndryshime dhe plotësime”. Z. Ndrecaj, duke qenë shkrimtar, u ndal tek disa vërejtje që i janë bërë Kongresit të Drejtshkrimit edhe më parë e jo vetëm tani, por që do të ishte mirë, sipas tij, të rishikohen disa vendime. Vëmendje të posaçme, z. Ndrecaj, i kushtoi mungesës së paskajores dhe gjithashtu, përmes disa shembujve të përkthyer nga gjuhë të huaja në shqip, ai evidentoi domosdoshmërinë e përfshirjes së disa trajtave gege në standardin e shqipes.

Në përmbyllje të referuesve që ishin në programin e kësaj akademie, iu dha fjala znj. Valdete Cenalia, e cila u prezantua me kumtesën “Historiku i drejtshkrimit të gjuhës shqipe”. Duke qenë historiane në formim, znj. Cenalia përmendi ngjarjet paraprirëse të Kongresit të Drejtshkrimit dhe rëndësinë që ato patën për të mbërritur pastaj në aktin final siç ishte arritja e njehsimit të një gjuhe standarde në vitin 1972. Në fjalën e saj, znj. Cenalia përmendi edhe gabimet që po bëhen sot në drejtshkrimin e shqipes, si nga media apo edhe nga politikanë, shtresë kjo e cila po përdor gjithnjë e më shumë fjalë të huaja, në vend të gjegjëseve të tyre në shqip.

Si intermezzo e këtij aktiviteti ishin recitimet e dy nxënësve shqiptarë, Fatjon dhe Fatjona Gjoci, të cilët, të veshur me kostume tradicionale shqiptare, i dhuruan të pranishmëve çaste emocionuese.

Në fund, e përshëndetën aktivitetin edhe aktori Shaban Lajci, profesor Shaqir Krasniqi dhe patrioti Qerim Gjocaj.

Aktiviteti vijoi me pyetje e diskutime nga të pranishmit drejtuar referuesve dhe u mbyll me shkrepjen e fotografive, për të gjithë pjesëmarrësit.

Shënim:

Anëtarja më e re e Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë: Mukadese Tahiraj

Zonja Mukadese Tahiraj u njoh sot zyrtarisht si anëtarja më e re e Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë. Si pjesë e aktivitetit të sotëm që u zhvillua në “Vatër”, kryetari i SHSHSHA-së z. Mëhill Velaj, i uroi znj. Tahiraj mirëseardhjen në shoqatë duke i uruar suksese të mëtejshme.