Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

KUJTESE PER PROMOVIMIN SOT- “THE OLD BRIDGE – URA E VJETËR”

by

“THE OLD BRIDGE – URA E VJETËR” E STUDIUESES ARJETA FERLUSHKAJ PROMOVOHET NË VATËR  SOT, NE ORA 3.00 P.M. TË DIELËN, 16 MAJ 2021

-Promovimi organizohet nga Federata Panshqiptare e Amerikës”VATRA”, Shoqata e Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë dhe Albanian-American Dual Language & Culture-

Të Dielën me 16 Maj 2021, në orën 3.00 PM, në selinë e Federatës Panshqiptare të Amerikës”VATRA” organizohet promovimi I librit”OLD BRIDGE-URA E VJETËR” i studiueses Arjeta Ferlushkaj, anëtare e Këshillit të Përgjithshëm të Federatës Panshqiptare të Amerikës”VATRA”.

Promovimi organizohet nga Federata Panshqiptare e Amerikës”VATRA”, Shoqata e Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë dhe Albanian-American Dual Language & Culture. 

Veprimtaria do të moderohet nga Marjana Bulku.

Bëhuni pjesë e këtij promovimi.

“OLD BRIDGE-URA E VJETËR” PROMOVOHET NË VATËR

by

“OLD BRIDGE-URA E VJETËR” E STUDIUESES ARJETA FERLUSHKAJ PROMOVOHET NË VATËR TË DIELËN, 16 MAJ 2021/

-Promovimi organizohet nga Federata Panshqiptare e Amerikës”VATRA”, Shoqata e Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë dhe Albanian-American Dual Language & Culture-

Të Dielën me 16 Maj 2021, në orën 3.00 PM, në selinë e Federatës Panshqiptare të Amerikës”VATRA” organizohet promovimi I librit”OLD BRIDGE-URA E VJETËR” i studiueses Arjeta Ferlushkaj, anëtare e Këshillit të Përgjithshëm të Federatës Panshqiptare të Amerikës”VATRA”.

Promovimi organizohet nga Federata Panshqiptare e Amerikës”VATRA”, Shoqata e Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë dhe Albanian-American Dual Language & Culture. 

Veprimtaria do të moderohet nga Marjana Bulku.

Bëhuni pjesë e këtij promovimi.

“THE OLD BRIDGE – URA E VJETËR” – VEPËR ME INTERESIME TË GJERA STUDIMORE

by

Shkruan: Prof. As. Dr. Arben PRENDI/

Arjeta Ferlushkaj, pas librit studimor Pasqyrat e postmodernitetit (2012) vjen me librin e saj të dytë, me përmbledhjen studimore The old bridge–Ura e vjetër (2020). 

Libri i saj i parë Pasqyrat e postmodernitetit (2012) u prit me interes nga publiku i specializuar në studimin e letërsisë si një studim që do të sillte një studiuese premtuese, në radhën e studiuesve dhe kritikëve të letërsisë shqiptare. Konstatoj me kënaqësi se autorja vijon ta ruajë e ta kultivojë kërkesën për studimin e letërsisë siç na e dëshmon edhe ky libër i saj i dytë, kërkesë të cilën me siguri do të ketë mundësi ta plotësojë më tej në vendbanimin e saj të ri, në mesin e komunitetit shqiptar në Amerikë, komunitet me një histori të gjatë kontributesh e rezultatesh të rëndësishme për mbijetesën e kulturës dhe letërsisë shqipe.

Thelbi i këtij libri të dytë shpreh lidhjen e vijueshme të autores me letërsinë dhe studimin e saj, pavarësisht lëvizjes edhe në zhanre të tjera të përafërta si eseja, recensioni për libra e autorë, shkrimi publicistik etj. 

Konceptualisht, vëllimi studimor në katër kapitujt por edhe titulli kryesor “The old bridge-Ura e vjetër” shpreh edhe zhvendosjen e autores në një kontekst të ri, në atë të jetës së komunitetit shqiptaro-amerikan, pjesë e të cilit ajo është bërë tashmë, sigurisht duke ruajtur urat e komunikimit me kulturën mëmë por edhe duke u integruar në atdheun e ri. Siluetat e këtyre urave i vërejmë që në pjesën e parë të vëllimit, tek artikulli “Procesi i të lexuarit, sfidat dhe një mundësi për të mësuar”, ku shprehet shqetësimi për ruajtjen e kulturës dhe gjuhës shqipe tek nxënësit e komunitetit shqiptaro-amerikan, për të vijuar me pjesën e dytë ku merret në shqyrtim vepra letrare e një autoreje që është pjesë e komunitetit shqiptaro-amerikan, siç është Albana Melyshi Lifschin, ndërsa në pjesën e tretë dhe të katërt “Ura e vjetër” na nxjerr gradualisht në kontinentin tjetër…

Në pjesën e parë “Shfletime” vihen në dukje rëndësia dhe vlera e veprës letrare dhe joletrare të disa autorëve të traditës apo bashkëkohësisë, të cilët, ose kanë mbetur jashtë vëmendjes së studiuesve ose është thënë shumë pak për ta. Të tillë janë artikujt për veçori të veprës dhe personalitetit autorëve, si: At Benardin Palajn, At Vinçens Prennushin, por edhe të autorëve të tjerë, si: Ferik Ferrra, Mark Lucgjonaj, Fran Camaj, Alfred Çapaliku, Mentor Quku etj. Këto janë shfletime të rastit por edhe fokusime të përgjithshme mbi vepra të caktuara. Në mbyllje të pjesës së parë, autorja, në artikullin “Procesi i të lexuarit, sfidat dhe një mundësi për të lexuar”, shpreh shqetësimin për një rënie të interesit për leximin e letërsisë nga brezat më të rinj por edhe gjetjen e rrugëve të duhura për t’ua afruar atyre përmes formave më tërheqëse dhe praktike, veçanërisht për nxënësit e shkollave në Shqipëri, por edhe për nxënësit shqiptarë në SHBA. Në këtë artikull autorja e sheh letërsinë, përveçse si një krijim që ngjall përjetime dhe kënaqësi estetike, edhe si një mënyrë efikase për transmetimin e kulturës dhe gjuhës shqipe tek nxënësit me origjinë shqiptare në SHBA. 

Në pjesë e dytë “Hulumtime dhe studime”, na shfaqet potenca e autores si studiuese dhe kritike letrare. Përmes një ligjërimi të konsoliduar dhe vënies në përdorim të instrumenteve teoriko-letrare të metodave të ndryshme kritike bashkëkohore, autorja tenton të kryejë interpretime interesante dhe me vlerë mbi veprat letrare të disa autorëve të njohur e më pak të njohur, si: Ernest Koliqi, Elvira Dones, Ridvan Dibra, Albana Melyshi Lifschin, Ag Apolloni.

Me mjaft interes për studiuesin e letërsisë por edhe për mësuesit e letërsisë apo për të interesuarit e tjerë është qasja kritike ndaj autorëve të sipërpërmendur. Kjo qasje nxjerr në pah vlerat e njëmendta të veprave letrare të bëra objekt si edhe aftësitë e autores për të hyrë në strukturat artistike të këtyre veprave në mënyrë profesionale dhe të guximshme, duke asimiluar përvojat e teorive letrare bashkëkohore të cilat bëhen çelësa për dekodifikimin e mesazheve të fshehta të tekstit letrar apo të mekanizmave me të cilat funksionojnë shtresat tekstuale të veprave të shqyrtuara. 

Në artikullin studimor mbi novelat e Ernest Koliqit, autorja zgjedh konceptet e “kujtesës së pavullnetshme” të Prust-it dhe “kohën si vazhdim” të Bergson-it për t‘i aplikuar në zbërthim të kodeve të botës shpirtërore dhe psikologjike të personazheve, por edhe të kodeve të tekstit të fshehura në shtresat e katër teksteve të përzgjedhura. Herë pas here autorja i referohet në analizën e këtyre teksteve edhe psikanalizës së Frojdit (Freud), sipas së cilës fëmijëria ka një rol të rëndësishëm në jetën e mëpasme të njeriut.

Ndërsa, në artikullin kushtuar teknikave narrative që përdor në tregime e novela shkrimtarja Elvira Dones ajo veçon elemente kompozicionalë dhe narrativë, si: mbyllja unazore, analepsën dhe prolepsën, futjen e elementit rast, lojën me kohën dhe hapësirën ndërsa nga ana tematike vlerëson se prozat e Dones paraqesin tjetërsimin e njeriut nën diktaturë, stadin e ri të tjetërsimit të njeriut modern dhe qëndrimin se fati i njeriut është gjithnjë paradoksal.

Mund të vihet re se, në këto punime autorja synon me qëllim apo intuitivisht të pranëvejë autorë të afirmuar me autorë më pak të afirmuar apo më pak të studiuar, siç është rasti me Koliqin dhe Dones apo Ridvan Dibrën dhe Ismail Kadarenë, Albana Melyshi Lifschin e Ag Apollonin. Në fakt hapësirën më të madhe në këtë kapitull e zënë studimet për autorët që krijimtarinë e tyre e botuan pas vitit 1990 dhe në mënyrë të veçantë autori Ridvan Dibra, vepra e të cilit ka qenë objekt shqyrtimi nga autorja edhe në librin e parë “Pasqyrat e postmodernitetit” (2012) por që tashmë analizohet dhe interpretohet nga pikëvështrime të tjera. Në interpretimet e reja për veprën e Ridvan Dibrës studiuesja është fokusuar në veprat Triumfi i Gjergj Elez Alisë, Triumfi i dytë i Gjergj Elez Alisë, Nudo, Mjerimi i gjysmës, Franc Kafka i shkruan të birit, Kanuni i Lekës së Vogël etj. Edhe këtu ajo e zgjeron gamën e kërkimeve dhe inventarizimeve në drejtim të elementeve postmoderne në prozat e këtij autori, veprën letrare të të cilit studiesja e përshkruan të pasur me veçori dhe tipare të letërsisë postmoderniste. Besoj se kontributi i interpretimeve kritike të lidhura me këtë autor do të përbëjnë një ndihmesë me vlerë për studiuesit e tjerë që mund të merren me veprën e tij letrare në të ardhmen. Përmes këtyre studimeve, ajo ofron disa mundësi praktike dhe teorike për t’iu qasur teksteve “problematike” dhe “provokative” të shkrimtarit Ridvan Dibra.

Në veçanti, studiuesen e kanë intriguar elementët e letërsisë moderne dhe postmoderne në strukturat artistike të veprave letrare të autorëve shqiptarë bashkëkohorë, në strukturat narrative dhe kompozicionale si edhe në ato semantike. Kërkimi i saj mëton të gjejë dhe të inventarizojë se si funksionojnë këto struktura në raport me veçori të tjera të veprës letrare dhe çfarë ndikimi kanë ato tek vlera estetike e tekstit letrar.

Zakonisht, një pjesë e studiuesve të letërsisë preferojnë të merren me vepra dhe autorë të konfirmuar për vlerat e veprës së tyre letrare. Studiuesja Arjeta Ferlushkaj guxon edhe në këtë drejtim ta thotë fjalën e saj, ndaj me interes janë edhe artikuj studimorë për shkrimtarë pothuajse të pastudiuar siç është rasti i shkrimtarit shkodran Qemal Draçini (1922-1947), i cili vdes në moshë fare të re për shkak të torturave në burgjet komuniste. Në artikullin në fjalë studiuesja merr në shqyrtim tregimin “Era” si një shembull të qartë të talentit të ndërprerë të një prozatori që premtonte shumë të ishte ndër shkrimtarët e rëndësishëm të letërsisë bashkëkohore shqipe, nëse nuk do të binte mbi të kazma e diktaturës komuniste, e cila synoi ta varroste përgjithmonë edhe veprën e tij letrare. Pjesë e kësaj kurajoje profesionale janë edhe studimet për vepra letrare të shkrimtarëve Albana Melyshi Lifschin dhe Ag Apolloni. Albana, një nga shkrimtaret e talentuara, pjesë e komunitetit shqiptaro-amerikan e Agu një nga shkrimtarët e talentuar të brezit më të ri në Kosovë. Kësisoj, studiuesja  ka përvijuar, me siguri jo rastësisht, edhe një përfaqësim simbolik të degëve të letërsisë tonë kombëtare. 

Në artikullin për romanin Yjet nuk janë të kuq, evidentohen mjetet që janë përdorur për të ndërtuar autenticitetin brenda rrëfimit artistik si dhe shqyrtohet lloji dhe roli i komunikimit që veprat e kësaj autoreje ndërtojnë njëra me tjetrën (dialogimi). Shqyrtimi në roman i raporteve ndërmjet fakteve të jetës reale dhe atyre fiksionale, ndërmjet jetës nën regjimin komunist në Shqipëri dhe përpjekjes për integrim të emigrantëve në SHBA, përbën një nga synimet e këtij studimi që nxjerr në pah natyrën e veçantë të veprës letrare të shkrimtares Albana Melyshi Lifschin.

Artikulli për librin Mesjeta ime të shkrimtarit Ag Apolloni është ndër më interesantët e këtij vëllimi dhe përveç zhdërvjelltësisë në përdorimin e termave kritikë, tek autorja dallohet edhe frymëzimi për të provuar klasifikime kundra rrymës apo kundra termave tradicionalë me të cilët zakonisht klasifikojmë se kur një tekst përbën një tekst letrar, poezi, tregim apo roman. Kjo edhe për shkak të lëvizshmërisë së natyrës së tekstit të veprës në fjalë, tekst që kalon herë nga domeni i tekstit letrar e herë nga domeni i tekstit eseistik autobiografik apo tjetër fare. Duke qenë një vepër kapriçioze (studiuesja e pranëvë me roman-à-clef, roman çelës, term i Madeleine de Scudéry) me një tekst të luhatshëm dhe vështirë të klasifikueshëm, studiuesja zgjedh t’i qaset duke çmontuar kodet e saj si mënyra më interesante për të komunikuar me veprën, por edhe për t’ia zbuluar atë lexuesit të mundshëm. Kjo tentohet përmes analizës dhe interpretimit të pesë kodeve të aplikuara në vepër: Inventio (Eurexis), Dispositio (Taxis), Elocutio (Lexis), Memoria (Mnemoa), Pronuntiatio (Hypocrisis). 

Në pjesën e tretë të vëllimit: “Urat e shtypit shqiptar të diasporës”, në artikullin për gazetën “Albania” (1897-1909) të drejtuar nga Faik Konica, autorja thekson rolin e tij në programin dhe orientimin e “Albania” drejt kulturës evropiane perëndimore. Roli i kësaj gazete në krijimin e një fryme dhe letërsie kritike të shkëputur nga propaganda e thatë atdhetare lidhet pazgjidhshmërisht me idetë dhe projeksionet që kishte Konica për kulturën shqiptare. Konica me “Albaninë” e tij u bë një parapërgatitës edhe i zhvillimeve të letërsisë dhe kulturës shqiptare në fundin e shekullit të XIX dhe fillimin e shekullit XX. Siç e analizon edhe autorja në këtë artikull, vërtetë që “Albania” cilësohet si kryevepra e tij, e cila duhet parë edhe si urë që lidhi e përtëriu lidhjet e kulturës shqiptare me atë evropiane perëndimore dhe merita padyshim i takon Faik Konicës, i cili e shihte shpëtimin e Shqipërisë dhe shqiptarëve vetëm duke ndjekur modelin  jetës dhe kulturës së qytetërimit evropian perëndimor. 

Me mbylljen e “Albanisë”, Konica do t’i përkushtohet bashkë me Fan Nolin gazetës tjetër “Dielli” në Amerikë, e cila pati një jetë më të gjatë… Në artikullin në vijim, i kushtohet rëndësi rolit dhe misionit të gazetës “Dielli” për ndriçimin dhe afirmimin e kulturës kombëtare, por edhe për ruajtjen e identitetit të saj në rrethanat jetësore të komunitetit shqiptar në Amerikë përgjatë një shekulli e në vijimësi. Siç shtjellohet edhe në këtë artikull, gazeta “Dielli” u bë një universitet për emigrantin shqiptar në botën e re. Autorja konsideron se gazeta “Dielli” vijon misonin e saj edhe në ditët tona duke ruajtur ato parime e motive që ishin në themel të krijimit të saj, pavarësisht ndryshimeve e përshtatjeve me kohën dhe rrethanat e reja në të cilat ajo botohet. Studiuesja vë në dukje, me këtë rast, lidhjet mes shoqatës “Vatra” dhe gazetës “Dielli”, lidhje të cilat i shërbejnë komunikimit me komunitetin shqiptar dhe përcjelljes së mesazhit se ata nuk janë vetëm…

Në pjesën e katërt të librit: “Modele suksesi”, kemi dy shkrime publicistike të kushtuara modeleve të sukseshme të shqiptarëve që jetojnë në Amerikë, artikulli për dr.Ermira Babamusta dhe organizatën shqiptare “Rrënjët Shqiptare – Albanian Roots”. Përmes këtyre artikujve, autorja dëshiron të përçojë mesazhin se përmes punës dhe angazhimit shqiptarët që jetojnë në Amerikë mund t’ia dalin madje me sukses deri në nivelet më të larta të administratës amerikane si shembulli i dr. E. Babamusta, drejtoreshë e fushatës elektorale për presidentin Obama, e vlerësuar për punën dhe angazhimin e saj me çmime e tituj të lartë, apo shembulli i aktivistëve të organizatës “Rrënjët Shqiptare – Albanian Roots”, e cila luan një rol të rëndësishëm në jetën e komunitetit shqiptaro-amerikan.

Pjesa më e madhe e artikujve dhe studimeve të paraqitura në këtë vëllim studimor janë botuar në disa organe të shtypit dhe në revista shkencore të profilizuara në studimet letrare, pra e kanë kaluar filtrin e verifikimit të disa vlerave thelbësore që duhet të kenë punime të kësaj natyre. Mbetet që me këtë botim të zgjerohet rrethi i receptimit të tyre, duke synuar publikun e specializuar në fushat që u përkasin artikujt, por edhe publikun tjetër që përveç studimeve të thelluara në çështje teorike të veprës letrare, mund të gjejnë artikuj formues dhe informues të vlefshëm për autorë, vepra, figura e personazhe të botës shqiptare. Pra, kategori me interesa të ndryshme kulturore mund të gjejnë veten në secilën nga pjesët e këtij vëllimi studimor.

Prof.as.dr. Arben PRENDI

REVISTA LETRARE “PENA” NË NUMRIN E SAJ TË 8-TË

by

Shkruan:Doktorante Arjeta Ferlushkaj/

Revista letrare “Pena”, organ i “Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë”, del para lexuesit në numrin e saj të 8-të në vitin 2020 me 25 autorë, nga ku 4 kritikë, 4 poetë, 4 prozatorë, 6 eseistë, etj. Kryredaktor i këtij numri është z. Adnan Mehmeti dhe redaktorë janë z.Mëhill Velaj dhe dr. Yllka Filipi.

Përgjithësisht, revista vjen me një strukturë tashmë të konsoliduar, nga ku rubrikat: kritikë, poezi, prozë, intervistë, ese, kronikat e shoqatës etj., janë thuajse të përhershme pasi i gjejmë edhe në numrat e mëparshëm të kësaj reviste.

Ajo që shënon nisjen e leximit të kësaj reviste është kritika. Është bërë zgjedhja e duhur që kjo rubrikë të hapet me një përkujtim të domosdoshëm për një personalitet tepër të rëndësishëm për botën shqiptare, siç është Arshi Pipa. Me këtë rast, studiuesi Anton Çefa na vjen me “Të kujtojmë Arshi Pipën në 100-vjetorin e lindjes”, ku na jep të dhëna rreth jetës dhe veprimtarisë (me kontribut shkencor të shumëanshëm dhe sidomos cilësor) së Arshi Pipës. 

Pjesë e kësaj rubrike janë edhe hulumtimet nga Gjekë Marinaj, PhD me “Fuqia e referencës letrare dhe autoriale në njësimin e Adnan Mehmetit”, një recension në plan të gjerë i librit “Shoqata e Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë. Autorë dhe vepra” me autor Adnan Mehmeti; doktorante Arjeta Ferlushkaj me “Prania e tjetrit”, një studim mbi marrëdhëniet intertekstuale në letërsinë bashkëkohore, konkretisht në atë të shkrimtarit Ridvan Dibra dhe mbyllet me analizën e prof.dr. Thanas Gjikës: “Sinteza e së shkuarës, së tashmes dhe së ardhmes vetëm në disa faqe të Visar Zhitit”, mbi kapitullin “Zbarkuesit” nga romani “Rrugët e ferrit” i shkrimtarit Visar Zhiti.

Sa i takon hapësirës që i është rezervuar në revistë krijimit letrar, ajo nis me poezinë dhe ky numër vjen me autorë si: Visar Zhiti (“Vazhdimisht tradhtohet njeriu”, “Rrethimi”, “Si shkohet në Kosovë”, “Zbathur shëtitet nëpër buzët tua”, “Mbi një fotografi shkruaj një lutje zotit”, “Skeleti”, “Jeton në syrin tënd”); Këze Kozeta Zylo (“Dua të vdes bukur, jam njeri”, “Saranda, Dea dhe Joni”, “Një dolli në ‘Zemrën e Liqerit’ të Lasgushit”); Xhemal Gora (“Kosova”, “Ky mall”, “Takim me Eseninin”, “Grave”) dhe Ermira Mitre (“Vetmia”, “Tango trëndafilash”, Në muajin mars”, “Eja valëz”). 

Ndërsa proza (e shkurtër) na prezantohet me këto autorë: Ramiz Gjini me “Shitësi i dhuratave të dashurisë”; Shpresa Vrana me “Nëse një ditë…më kërko!”; Mëhil Velaj me “Dëshirat e Aulonës” dhe Jani Plasa me “Guna e kaçakut”.  

Intervista e këtij numri ka në fokus krijimtarinë e shkrimtarit dhe studiuesit Gjekë Marinaj. Mujë Buçpapaj ka vendosur ta intervistojë shkrimtarin Marinaj me rastin e 30-vjetorit të botimit të poezisë “Kuajt”. Ndër të tjera, duke iu kthyer të kaluarës për të krijuar një analogji me ditët e sotme, shkrimtari Marinaj konstaton se nuk kanë ndryshuar shumë gjëra thelbësore.  Për këtë arsye, intervista nga Buçpapaj na vjen me titullin “Ju tregoj pse poezia ime “Kuajt”, mbetet kaq aktuale edhe pas 30 vjetësh”.

Rubrika e esesë vjen pikërisht me 6 të tilla dhe përmendim: Dalan Luzaj me “Kur putha Kosovën”; Iliriana Sulkuqi me “Biografia ime ndryshe…dhe një premtim”; Raimonda Moisiu me “Poezia dhe muzika – dy nimfa ‘të dashuruara’ pafundësisht”; Pierre-Pandeli Simsia me “Sokakët e qytetit tim”; Akri Çipa me “Ai nuk e humbet esencën e së bukurës” dhe Luz Thaqi me “Rikthim në kohë”. 

Një ndër rubrikat më funksionale të revistës, në veçanti për “Shoqatën e Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë” është ajo e kronikës, e cila konstatojmë me kënaqësi se vjen më e pasur. Kjo rubrikë ka vlerë sidomos për anëtarët e rinj të Shoqatës apo për një lexues me interesa më të thelluara sa i takon krijimtarisë që zhvillohet në diasporë apo për ‘ndërtimin’ e një historiku për “Shoqatën e Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë”. Një ndihmesë edhe më të madhe jep lista e botimeve të realizuara nga anëtarët e Shoqatës që jepet në faqet e fundit të revistës. 

Në këtë numër, përveç pasqyrimit të aktiviteteve botuese apo promovuese të anëtarëve të Shoqatës, lexuesi mund të gjejë edhe organizime apo qëndrime në lidhje me ndodhi që nuk mund të anashkalohen, siç është rasti i largimit (të detyruar) nga Shqipëria i shkrimtarit dhe studiuesit Agron Tufa. Për solidaritetin e SHSHSHA-së ndaj Agron Tufës, në revistë kemi mundësi të lexojmë dy shkrime nga Frank Shkreli dhe Beqir Sina. 

Pjesë të këtij numri janë edhe njoftimet për anëtarësimet e reja në SHSHSHA. Një shkrim nga Eleonora Qeparoi na njeh me anëtarësimin e poetes Ermira Mitre Kokomanit. Gjithashtu, anëtarë të rinj në SHSHSHA u pranuan edhe Xhemal Gora, Jani Plasi, Frank Shkreli dhe Arjeta Ferlushkaj. Në këtë numër nuk mungojnë edhe promovimet e botimeve, siç është ai për librin “Esencat e mendimit letrar” me autor dr. Besim Muhadri; njoftime mbi ngjarje letrare në rang ndërkombëtar siç është rasti i çmimit Nobel, i cili këtë vit u fitua nga poetja amerikane Louise Glück, etj. 

Fuat Memelli dhe Namik Selmani vijnë në këtë numër të revistës “Pena” me nga një shkrim secili për një botim të rëndësishëm për SHSHSHA-në, siç është libri “Shoqata e Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë. Autorë dhe vepra”, botuar nga Adnan Mehmeti (2020). 

Një ngjarje e rëndësishme për SHSHSHA-në këtë vit është anëtarësimi i shkrimtarit të mirënjohur Visar Zhiti, konkretisht si “Anëtar Nderi” i Shoqatës. Për këtë eveniment, vetë shkrimtari Zhiti i ka dërguar një letër “Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë”, letër të cilën lexuesi e gjen në faqet e kësaj reviste. 

Pjesë e kësaj kronike janë edhe shkrimet: Namik Selmani me “Udhëtimi i revistës letrare “Pena” në Boston” dhe Fuat Memelli me “Rreth një “sofre” me krijuesit e Bostonit”, të dy shkrimet referuar takimit të shkrimtarëve në Boston, në janar 2020. Gjithashtu, shkrimi redaksional “Lamtumirë aristokrati i Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë, prof. dr. Agron Fico”, me rastin e largimit nga jeta të një anëtari të nderuar të SHSHSHA-së, Agron Fico.  

Duke shfletuar revistën “Pena”, lexuesi me kënaqësi mbyll faqet e fundit të saj duke numëruar plot 28 botime të reja që janë realizuar nga anëtarët e SHSHSHA-së për vitin 2020: 

  • Numri i 8-të i revistës letrare “Pena”.
  • “Shoqata e Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë. Autorë dhe vepra” dhe “Si stelele iubesc” / “Edhe yjet dashurojnë”, (poezi në rumanisht) nga Adnan Mehmeti.
  • “The Old Bridge – Ura e vjetër” (ese dhe studime letrare) nga Arjeta Ferlushkaj
  • “Shpresë dhe dashuri” (novelë) nga Besa Rexhepi.
  • “Esencat e mendimit letrar” dhe “Shtjefën Gjeçovi dhe Kanuni i Lekë Dukagjinit” (studime) nga Besim Muhadri.
  • “Flakadan dije dhe kulture. Qendra Kulturore Shqiptaro-Amerikane Nju Xherzi” / “A flambeau of knowledge and culture. The Albanian-American Cultural Center New Jersey” (monografi) nga Bexhet Asani.
  • “Heshtja” (roman) nga Bora Balaj
  • “Away from Home” (poema) nga Carrie Hooper
  • “ການສາລະພາບຂອງທະເລ” / “Confessions of the sea”; “Humanizing Venus” (në gjuhën bengale); “46 саҳифа” / “Page 46” dhe “With Neruda on the Atlantic Shore” (në gjuhën koreane), poezi nga Gjekë Marinaj.
  • “Meditime shqiptare në Amerikë” (poezi) nga Gjeto Turmalaj.
  • “Puthemi te fjala” (“Baciamoci alla parola”), poezi shqip-italisht dhe “Për nesër” (“Words of tomorrow”), poezi shqip-anglisht nga Ilirjana Sulkuqi.
  • “Kohë e pamposhtur” (roman) nga Jashar Esati.
  • “Çamëria, bisk i endrrës” (poezi) nga Namik Selmani.
  • “Tregime”, “Hija e atij tjetrit” dhe “Shtëpia në përrua” nga Petraq Pali.
  • “Ankimi i Luciferrit” (poezi), “L’homme avec La fenêtre dans ses bras” (poezi në frëngjisht) dhe “Ospatul modern al lui Shakespeare” (poezi në rumanisht) nga Petraq Risto.
  • “Wrong marriage” nga Sabije Dervishi Veseli
  • “The Wall Clock And Other Short Stories”nga Sami Milloshi.
  • “E diela e fundit” nga Shpend Gjocaj.
  • “Funeral i pafundmë” (“Cortegiul fara de sfarsit”), roman në rumanisht nga Visar Zhiti.  

Po ashtu, në faqet e fundit të revistës, i përmendet lexuesit dhe njeriut të letrave se cilat janë kushtet e anëtarësimit për secilin që dëshiron t’i bashkohet grupit të krijuesve shqiptaro-amerikanë.

Ndërsa, në faqen e parë të revistës, gjejmë këtë moto:

“Misioni i Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë është t’i sjellim komunitetit tonë dhe të gjithë shqiptarëve kudo që janë, një krijimtari të cilësisë së lartë në përputhje me standardet bashkëkohore të botës ku jetojmë. Po kështu, do të bëjmë ç’të jetë e mundur që të zbulojmë dituri të reja e të krijojmë një art të ri letrar, për të pasuruar civilizimin shqiptar dhe për të kontribuar në mënyrë të ndjeshme edhe ndaj progresit letrar botëror”.  

Një mesazh por edhe kërkesë e tillë e SHSHSHA-së, e cila boton revistën e saj “Pena” për 8 numra deri tani, i kujton vazhdimisht anëtarëve të saj, lexuesve por edhe autorëve që aspirojnë të jenë pjesë e shoqatës dhe revistës, që pena e tyre duhet të jetë e mprehtë dhe pretenduese, që koha mos ta sfidojë.   

EFEKTI KULTUROR NË NXËNIEN E GJUHËS

by

Edhe një here rreth Seminarit të III-të organizuar nga AADLC -Kumtese e prezantuar nga Arjeta FERLUSHKAJ-

Shkruan: Doktorante Arjeta Ferlushkaj-

Avantazhet e bilinguizmit, sidomos në shoqërinë e sotme bashkëkohore, njihen tashmë dhe po vërehet rëndësia e tyre hap pas hapi. Është çështje e ditës nevoja e njohjes së gjuhëve dhe kulturave të ndryshme në shekullin që jetojmë.

Mirëpo, pak flitet për sfidat që e shoqërojnë bilinguizmin, qoftë tek prindi, qoftë tek fëmija apo edhe tek mësuesi. Do të flasim konkretisht për komunitetin tonë, pra për familje, fëmijë e mësues shqiptarë që jetojnë në SHBA. 

Prindërit shqiptarë (që për hir të vërtetës, kanë barrën më të rëndë) dëshirojnë që përveç anglishtes, fëmija i tyre të mësojë edhe gjuhën e tyre amë dhe i dërgojnë në shkolla ku jepet gjuha shqipe në fundjavë. Pra, fëmija ka vetëm fundjavën në dispozicion për të ‘kapur’ diçka nga klasa dhe pastaj, ‘praktikën’ më të madhe e ka në shtëpi, gjatë bashkëbisedimeve që mund të ketë me prindërit apo ndonjë motër ose vëlla. Ndërkohë, edhe mësuesi ndeshet me vështirësitë e veta, sepse duke qenë se për 5 ditë, nxënësi ka shkuar në një klasë tjetër ku gjithçka flitej e mësohej veç në anglisht, tani i duhet të punojë fort që t’i kthejë nxënësit ‘vëmendjen’ dhe dëshirën për të mësuar edhe një gjuhë tjetër. Mësuesi ka në dispozicion një ose dy ditë në javë për ta organizuar një ditë mësimi që normalisht bëhet në 4-5 ditë. 

Shqetësimi i prindit konsiston në probleme si: Fëmija im bilingual flet më ngadalë se fëmijët e tjerë që mësojne veç një gjuhë, mos po e dëmtoj fëmijën tim?; Fëmija im nuk po i flet as nuk po i mëson fjalitë si duhet e po ‘ngatërrohet’ herë në shqip e herë në anglisht; Si t’i mësoj të shkruajë në gjuhën shqipe? Se për ta bërë të flasë e kam më të lehtë; Si ta bëj që ta pëlqejë nxënien e gjuhës shqipe sepse ka mjaft mësime në anglisht që ia marrin kohën?, etj. 

Së pari, sa më shumë njohuri të ketë prindi mbi vështirësinë e të rriturit të një fëmije bilingual, aq më lehtë do t’i kalojë pengesat. 

Prindi, duke njohur konkretisht se çfarë bëhet shqetësim për fëmijën e vet në ecjen përpara të mësimit të shqipes përkrah anglishtes, do të fokusohet pikërisht tek ato pika ku duhet më shumë punë për të marrë rezultatin e dëshiruar.

Vështirësitë e mësuesit janë të tilla që, në klasë ka nxënës nga nivele e mosha të ndryshme dhe i duhet të hartojë një program specifik që t’i përshtatet secilit prej nxënësve. Nganjëherë kjo mund të bëhet tejet e vështirë dhe mund të funksionojë vetëm teorikisht, sepse praktikisht është e vështirë për t’u realizuar. Megjithatë, gjithmonë do të ketë nxënës që janë më të avancuar se të tjerët, për shkaqe të ndryshme, prandaj dhe vëmendja e mësuesit duhet të përqëndrohet tek grupi i nxënësve që kanë përparuar më ngadalë, në mënyrë që të kapin ritmin e klasës. Një problem tjetër i ngritur nga një mësuese (me të drejtë) është prania e shumë dialekteve brenda një klase. Më në avantazh janë ato fëmijë të cilët janë rritur në familje që gjeografikisht apo praktikisht kanë qenë më afër përdorimit të gjuhës standarde sepse e kanë më të lehtë të përvetësojnë fjalorin në krahasim p.sh. me një fëmijë që është rritur në një familje shqiptare në Kosovë, Mal të Zi apo në Maqedoni. 

Tani vijmë tek një çështje që duhet ta kenë parasysh të dy instancat: prindi edhe mësuesi. 

Gjithmonë njëra nga gjuhët është më dominante se tjetra. E thënë kjo, anglishtja do të jetë gjuha më e ‘preferuar’ tek fëmijët sepse:

Janë më të ekspozuar ndaj kësaj gjuhe në shkollë.

Jetojnë dhe po rriten në një vend anglisht-folës. 

Përcaktimi i prioritetit gjuhësor e kulturor luan rol në përshpejtimin e procesit të integrimit. Nëse një prind vendos se cilës gjuhë e kulturë duhet t’i jepet përparësi tek fëmija, do të fitojë më shumë kohë dhe do të shmangë stërmundimin tek fëmija (ndoshta edhe tek vetja) dhe ky fëmijë do të ketë më sukses në shkollë. 

Dhënia e përparësive do të thonim se varet nga mosha e ardhjes së fëmijës në shtetin e huaj. Nuk mund të përdoren të njëjtat metoda për mosha të ndryshme.  

Paraqitet më e vështirë situata për një fëmijë që ka prindër të dy kulturavë të ndryshme, bie fjala, njëri prind shqiptar dhe tjetri italian. Përveç nivelit të bilinguizmit që ndodhet mes familjes dhe shoqërisë amerikane që jeton, ka bilinguizëm edhe në nivel familjar. Në këtë rast, presioni është më i madh, si për fëmijën ashtu edhe për prindin. Fëmija do të ndihet konfuz dhe i vështirësohet përshtatja, ndërsa prindi ndihet i ‘kërcënuar’ se një pjesë e rrënjëve të tij do t’i asimilohen përgjatë kalimit të viteve sepse nuk do të mund ta trashëgojë tek fëmija gjuhën dhe kulturën e tij. 

Nisur nga kjo, ne kemi menduar të shtrojmë për diskutim efektivitetin e disa mënyrave që zbusin kufirin preferencial mes dy gjuhëve tek fëmija. I mëshojmë fort pranimit dhe respektimit të prioritetit gjuhësor sepse, me gjithë dëshirën e mirë për ta mësuar shqipen njësoj si anglishtja, është e rëndësishme të jemi të vetëdijshëm dhe të qartë se kjo nuk është e mundur. Tekste ka, mësues ka, metoda ka por praktikisht (mësime vetëm për disa orë dhe veç një herë në javë), nuk është aq e lehtë. Edhe pse në takime dhe aktivitete të ndryshme, ne me të drejtë propagandojmë nisma të tilla dhe punohet fort që të ecet përpara, por është mirë që ne të flasim duke qendruar me kokën pas nga terreni prej nga ku të marrim informacion se si po ecën ky proces, ku çalohet e ku po përparohet, në çfarë sektori duhet punuar më fort dhe të testohen fëmijët në fund të çdo viti shkollor për të parë çfarë është mësuar deri tani etj. Për sa kohë alternojmë vëzhgimet teorike me rezultatet e marra nga terreni (praktika nga përditshmëria e mësuesve), besoj se , ajo që dukej e pamundur, bëhet e mundur.

Për të tërhequr vëmendjen e fëmijës drejt gjuhës së dytë, që në këtë rast është shqipja, mendojmë se angazhimi i prindit për t’i çuar në shkollat shqipe është një hap shumë i rëndësishëm që i ndihmon nxënësit, sidomos në shkrim. 

Një tjetër rrugë është takimi, në person ose përmes komunikimit online, me grupe fëmijësh të tjerë që vijnë nga familje shqiptare. Grumbullimi i fëmijëve në disa zona mund të bëhet më lehtësisht  sepse komuniteti shqiptar ka zakonin e mirë që synon të rrijë afër njëri-tjetrit me banim dhe kjo e favorizon takimin e komunikimin mes fëmijëve pas shkollës. 

Mirëpo ajo që e gjykojmë si metodën më efikase është gjetja e rrugëve të të mësuarit përmes argëtimit duke futur kulturën si një metodë që mund të japë rezultat.

Çfarë do të kuptojmë me “të nxënit përmes kulturës”?  

Mësimi i një gjuhe të dytë apo edhe i një të trete e me radhë, nuk konsiston vetëm në të mësuarit e një fjalori të huaj apo komunikimin me një grup që nuk flasin gjuhën tënde. Bilinguizmi apo multilinguizmi është sot mënyra më efikase për përgatitjen e brezit të ri në rrugën e tyre të ndërtimit të së ardhmes, në çfarëdo shoqërie që ata të vendosin të jetojnë e të integrohen. Ruajtja dhe kultivimi i identitetit bëhet, përveç gjuhës, edhe përmes kulturës. 

Që të mësosh një gjuhë, njohja e kulturës së atij vendi ta lehtëson shumë procesin e nxënies dhe për fëmijët, kjo duhet kthyer në një kuriozitet. Për këtë ne kemi menduar se qasja më e mirë ndaj kësaj njohjeje është përmes argëtimit. Mënyrat janë të shumta e të ndryshme dhe sidomos, duhet pasur parasysh nga ana e mësuesit që t’i përshtasë sipas moshave. Shohim disa prej tyre: 

Përrallat

Përdorimi që mund t’i bëhet përrallës është mjaft efikas në rastet kur gjejmë një simotër në gjuhën angleze ose të kundërtën e saj.  E ngarkojmë nxënësin që të gjurmojë për variantin e ngjashëm ose të kundërt në anglisht dhe gjatë kësaj pune, do të shfrytëzojë internetin ose mësuesin/prindin në përkthimin e disa fjalëve që të kuptojë përrallën. 

Gjatë këtij procesi bashkëpunues, nxënësi mëson disa fjalë të reja ndërkohë që hyn në botëkuptimin e përrallës në të njëjtën kohë.   

Anektodat

Duke permendur një anektodë, kujtohesh për të tjera e kështu vazhdon dhe i rrëfen me radhe ose i kërkohet nxënësit t’i gjejë edhe ai disa me temë të ngjashme (mund t’i kërkojë nga prindi në shtëpi) dhe pastaj i vihet ‘detyrë’ t’i lexojë në klasë që të bëhen krahasime me anektodat e tjera që kanë gjetur pjesa tjetër e klasës. Nëse shihet e mundur, vihen nxënësit të diskutojnë mbi zgjedhjet e tyre dhe pse iu ka pëlqyer anektoda e përzgjedhur etj. 

Fjalët e urta

Gjurmimi i disa fjalëve të urta nga mësuesi apo prindi dhe tendenca për të ndërtuar një komunikim me fëmijën përmes tyre, është një metodë që mund të ndihmojë fëmijën të memorizojë disa fjalë në shqip por edhe mëson për një botëkuptim të ri për ta. Komparatizmi i këtyre fjalëve të urta apo edhe i shprehjeve frazeologjike (idiomat) me anglishten, mendojmë se do të ishte edhe më efikas për ta tërhequr fëmijën të kërkojë vetë të mësojë diçka më shumë rreth kulturës së atij populli, mendësisë apo qoftë edhe fjalorit. 

Gjëegjëzat

Të njëjtin arsyetim mund të përdorim edhe për gjëegjëzat, duke shtuar se këto të fundit mund të jenë edhe më efikase sepse kanë tone zbavitëse më të forta për nxënësit.

Këngët 

Alternimi muzikës me tekstin është metoda më e mirë në memorizimin e fjalëve të një gjuhe. Duhet pasur kujdes në zgjedhjen e këngëve, qoftë nga ana tematike e qoftë nga artikulimi i pastër i fjalëve, në mënyrë që të bëhet sa më i lehtë përvetësimi i këngës. 

Festivali i krijuesve/recituesve

Ky mini-konkurs mund të organizohet në klasë mes nxënësve në dy forma: i lihet temë e lirë nxënësve që kanë qejf të shkruajnë dhe t’i kërkohet të përshkruajnë çfarë mesazhi kanë dashur të përcjellin. Ndërsa për nxënësit që nuk e kanë me shumë qejf shkrimin, iu kërkohet të përzgjedhin një poezi apo fragment nga një libër që ata e pëlqejnë, ta lexojnë/recitojnë në klasë dhe të shpjegojnë arsyet e përzgjedhjes.  Për të dy rastet, të bëhet bashkëbisedim në klasë. 

Kësaj liste mund t’i shtohen mjaft komponentë të tjerë që do të jepnin rezultat, si filmat, revistat, websitet, pikturat etj. Tanimë shumëçka gjendet në internet prandaj dhe do ta quanim këtë procesin e përvetësimit përmes kulturës digjitale. 

Duke iu referuar kulturës për nxënien e gjuhës, ne e ballafaqojmë nxënësin me të shkuarën e origjinës në një mënyrë kreative dhe jo mekanike. I mëshuam më fort argëtimit sepse interesi jonë është dy kahësh: t’ua bëjmë të dashur dhe interesant mësimin e shqipes, pra t’i afrojmë nxënësit dhe në anën tjetër, të mos largojmë ata nxënës që janë tashmë në shkollat shqipe. 

Duke punuar me nxënësit me lëndë si gjuha, letërsia, historia, muzika, folklori etj., ata jo vetëm fiksojnë fjalë të reja në gjuhën shqipe, por edhe njohin e kuptojnë traditat e origjinës, historisë, koncepte e shprehje karakteristike kombëtare shqiptare etj. Të mos harrojmë se, vetëm duke zbuluar të shkuarën (kupto: njohjen e vetvetes),  mund të krijojmë të ardhmen.  

Është gjithashtu e vërtetë se në ditët e sotme, gjithnjë e më shumë shoqëritë janë më të hapura për të dialoguar mes tyre, për t’u pranuar mes tyre përmes zgjerimit dhe vazhdimisht ndiqet ajo nevoja e marrjes apo përvetësimit nga njëra kulturë tek tjetra, nga njëra gjuhë tek tjetra, etj. Është vetë procesi i përshtatjes me botën, kudo qofshin bilingualët, që e bën këtë të domosdoshme.  

Nuk është e lehtë të mësosh një fëmijë bilingual dhe me shumë gjasa, gjatë procesit do të lodhen të dyja palët. Por, duhet menduar se sa shumë falenderues do të jenë këto fëmijë mbas disa vitesh ndaj prindërve e mësuesve të tyre për këtë ‘dhuratë’ që do iu vlejë shumë në të ardhmen. 

New York

 shtator 2020