Arjeta Ferlushkaj – Page 4 – Dielli

Arritje dhe perspektiva të mësimdhënies së gjuhës amtare në shkollat shqipe të Diasporës

September 13, 2020 by dgreca

Seminari i III-të i organizuar nga AADLC-

Më 12 shtator 2020, në orën 10:00 am u zhvillua online seminari i tretë shkencor mbi arsimin dygjuhësor (bilingual): “Arritje dhe perspektiva të mësimdhënies së gjuhës amtare në shkollat shqipe të Diasporës”, organizuar nga Association of Albanian-American Dual Language & Culture – AADLC (Organizata Shqiptaro-Amerikane e Dy Gjuhëve e Kulturave Paralele).

Fjalën e hapjes e mbajti znj. Drita Gjongecaj, kryetare e AADLC-së dhe moderator e seminarit, e cila, ndër të tjera, shprehu falenderimet për pjesëmarrësit që iu bashkuan këtij aktiviteti dhe uroi mbarëvajtjen e këtij takimi mes studiuesve, specialistëve, mësuesve dhe dashamirësve të shkollave shqipe në Diasporë.

E përshëndetën seminarin të ftuarit e nderit, që ishin z. Mal Berisha, studiues, historian dhe ish-ambasador i Republikës së Shqipërisë në Mbretërinë e Bashkuar si dhe z. Frank Shkreli, ish-drejtor i Zërit të Amerikës për Euro-Azinë si dhe ish-drejtor ekzekutiv i Këshillit Kombëtar Shqiptaro-Amerikan (NAAC).

Seminari vijoi me tri seancat që ishin ideuar nga organizatorët:

Tematika dhe faktorë që rrisin efektivitetin e shkollave shqipe.

Në këtë seancë referuan: Dr. Azeta Kola Zhabjaku me shkrimin: “Sugjerime rreth integrimit të historisë e kulturës sonë në mësimin e gjuhës shqipe në shkollat e Diasporës”; znj. Enela Shehu Markja nga shkolla shqipe në Bavari me shkrimin: “Relievi shqiptar: vende dhe emra si pjesë e identitetit dhe lidhjeve me gjuhën dhe kulturën shqiptare”; Doktorante Arjeta Ferlushkaj me shkrimin: “Efekti kulturor në nxënien e gjuhës”; znj. Marjana Zeneli Bulku me shkrimin: “Rrjetëzimi i shkollave shqipe – mjet për intensifikimin e të mësuarit të gjuhës, traditave dhe kulturës shqiptare në Diasporë”.

Metoda efektive në mësimdhënien e gjuhës shqipe.

Në këtë seancë referuan: Holta Ahmataj, M.Ed. me shkrimin: “Përparësitë dhe disavantazhet e mësimit në distancë”; Arjana Kurti, M.Ed. me shkrimin: “Risi të programit të shkollës shqipe “Children of the Eagle”. Në këtë seancë pati dy referime në gjuhën angleze nga dy mësues shqiptaro-amerikanë: Mirjana Lukic, M.Ed. me shkrimin “Comprehensible Input for Language Learners” (Si ta bëjmë shpjegimin të kuptueshëm për nxënien e gjuhës) si dhe Alban Biba, M.Ed. me shkrimin: “Technology Aiding in Assessment and Instruction” (Mësimdhënia dhe vlerësimi i nxënësve përmes teknologjisë).

Të njihemi dhe të mësojmë nga aktiviteti i shkollave dhe i Qendrave Kulturore.

Në këtë seance rëferuan: kryetari i shoqatës “Shqiptarët e Ukrainës” z. Aleksandër Dermentli me shkrimin: “Shkolla shqipe e arbëreshëve në Ukrainë”; presidenti i shkollës dhe i Qendrës Kulturore “Vatra” në Bruksel z. Ahmet Gjanaj dhe drejtoresha e shkollës znj. Vaile Shkodra, prezantuan para seminaristëve punën e bërë nga qendra dhe shkolla “Vatra” që ata drejtojnë si dhe perspektivat e së ardhmes; ish-drejtori i shkollës “Vatra” në Bruksel z. Ibrahim Dizdari solli për të pranishmit ide e sugjerime mjaft serioze për mësuesit që veprojnë në Diasporë se si mësimi i shqipes të bëhet sa më profesional dhe që të ketë vazhdimësi, pa u rrezikuar nga ndërprerja; kryetari i LAPSH në Bavari (Gjermani) z. Milazim Ukaj foli rreth veprimtarisë së shkollës shqipe në Bavari dhe nevojës për bashkëpunim mes shkollave shqipe në Diasporën shqiptare, kudo ku ato ndodhen; kryetari i shoqatës “Bijtë e shqipes” në Philadelphia z. Bujar Gjoka foli rreth historikut të shkollës “Gjuha Jonë” dhe aktiviteteve social-kulturore që zhvillohen me nxënësit; znj. Rudina Bani, drejtuese në Departamentin e Edukimit, tani edhe mësuese në shkollën “Gjuha Jonë” në Philadelphia solli per diskutim programin mësimor që ndiqet dhe organizmi i kësaj shkolle në kushtet e mësimit online; Rodlind Purrini, anëtar bordi dhe prind, foli për shkollën shqipe në Bronx në kuadrin e një prindi dhe solli problematika konkrete për shqyrtim nga ana e mësueve dhe e specialistëve të fushës.

Pjesë e kësaj seance ishte edhe prof.dr. Bexhet Asani me kumtesën me titull “Arritjet, vështirësitë dhe sfidat përballë asimilimit në shkollën shqipe të Nju Xhersit” si dhe drejtuesi i shkollës shqipe “Kuq e Zi” në Queens (NY) Kristaq Papa me shkrimin “Shkolla shqipe ‘Kuq e Zi’ në Queens”.

“Eksperienca ime si mësuese me fëmijët në Diasporë” ishte tema më të cilën u prezantua mësuesja Lindita Shahinaj; Valdete Cenalia u prezantua me “Larmia e aktiviteteve mësimore e trashëgimia kulturore artistike në Shkollën shqipe/Qendrën Kulturore të NJ”.

Pyetje, komente, propozime/ide për projekte tëpërbashkëta.

Në këtë seance të fundit, edhe pse seminari i kishte kaluar kufinjtë kohorë të përcaktuar, u vu re angazhimi i pjesëmarrësve që të ndanin pyetje e sidomos sugjerime për njëri-tjetrin në mënyrë që të rriteshin sa më shumë profesionalisht në detyrën që ata kanë marrë përsipër: mësimin e gjuhës shqipe në Diasporë.

Me interes u ndoq te kjo seancë shkëmbimi i informacioneve rreth websiteve apo projekteve që ishin në realizim e sipër nga insitucione apo organizata sa i takon teksteve apo metodave të mësimdhënies.

Seminari i III-të që organizoi AADLC ishte vërtet një sukses, qoftë për seriozitetin dhe profesionalizmin e seminaristëve por sidomos për hapësirën e gjerë gjeografike që përfshiu, duke kaluar kufinjtë e Diasporës në Amerikë. Ky seminar dhe mbarëvajtja e tij është rezultat i bashkëpunimit korrekt dhe të vazhdueshëm që organizata AADLC dhe shkolla shqipe “Children of the Eagle” me në krye znj. Drita Gjongecaj ka ruajtur me mbështetësit dhe dashamirësit e programeve të dygjuhësisë dhe të kulturave paralele.

Në fjalën e saj të mbylljes, znj. Gjongecaj përgëzoi pjesëmarrësit dhe i falenderoi për angazhimin serioz duke i ftuar ata që të bëhen pjesë e bashkëpunimeve të tjera në të ardhmen.

Për gazetën “Dielli”

Arjeta Ferlushkaj

“Po bëj valixhet gati”

May 18, 2020 by dgreca

Shembja tronditëse 30-vjeçare/

Nga Arjeta FERLUSHKAJ/

Ishte ora 10:55 pm në Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe 4:55 am në Shqipëri. Shoh në rrjetin social të ish-studentit alarmin “Erdhi policia në Teatrin Kombëtar! Po fillojnë arrestimet!” E pyes se ku ndodhet për momentin dhe më thotë se është pikërisht aty, tek Teatri. E pyes për situatën dhe pas pak më përgjigjet: “E shembën!” Arrij ta ndjej dëshpërimin e tij në përgjigjet shigjeta. “Po i tërheqin njerëzit zvarrë!” më shkruan, duke iu referuar atyre që po mundoheshin të ndalnin këtë akt mesjetar, i përgatitur të bëhej pa dalë drita, ndërkohë që të gjithë shqiptarët po flinin.

***

Ai ishte një student i apasionuar pas letërsisë dhe ndërkohë që shokë të tij harxhonin më shumë kohë kafeneve, ai vinte në bibliotekë dhe kërkonte të lexonte diçka më shumë se veprat që pedagogët iu kishin caktuar në program. Sa herë hynte në bibliotekë, kalonte për të më përshëndetur dhe me tregonte kur kishte lexuar ndonjë libër të ri që biblioteka nuk e kishte; kur diskutonin me klubet letrare për jetën artistike të qytetit si dhe për shumë evente që ai i ndiqte me pasion e dëshironte t’i ndante me të tjerët. Ndër eventet më të fundit që më tregoi, me hovin që e karakterizonte, ishte grupimi i disa studentëve për të vënë në skenë një shfaqje me iniciativën e tyre. Më thoshte se po bënin prova çdo ditë që të ishin të denjë për skenën e teatrit.

Entuziazmi i atij studenti e mbushte sallën e bibliotekës me dritë.

Kanë kaluar disa vite që nga koha e provave për atë shfaqje. Tani ai po shihte me sytë e tij një shfaqje tjetër me teatrin, por edhe teatron që po i bëhej jetës së vet. Një shfaqje për të cilën nuk kishte dashur kurrë të bënte prova.

“Se ç’e shempnë derbederët/Mercenarët dhe bejlerët/ Se ç’e pren’ e se ç’e vranë/ Ç’e shkretuan anembanë/ Nënë thundrën e përdhunës.”

***

Më trondit një tjetër mesazh që vjen prej tij. Pastaj çdo gjë m’u duk më e lehtë për t’u pranuar: shembja e një teatri apo loti i një artisti që i ra shtëpia e qënies, me shpresën se do të ndërtohet një teatër i ri.

“Tani po bëj valixhet gati edhe unë”- lexova në telefonin tim.

Dhe vrasja e shpirtit të vendit u krye, ashtu siç ishte paralajmëruar.

“Autonomia e tekstit si liri interpretimi”

January 29, 2018 by dgreca

Arjeta FERLUSHKAJ/

“Veprat letrare na ftojnë për liri interpretimi, sepse na propozojnë një bisedë nga shumë rrafshe leximi dhe na vënë përballë dykuptimësive: edhe të gjuhës edhe të jetës. Por që ta vazhdosh këtë lojë, për hir të së cilës çdo brez i lexon veprat letrare në mënyra të ndryshme, duhet të shtyhesh nga një nderim i thellë për atë që quhet qëllimi i tekstit.” (Umberto Eco)

Dhe pikërisht ne do të merremi me tekstin. Në momentin kur autori ka përfunduar së shkruari dhe e ka publikuar veprën e tij, ai tekst tani i përket lexuesit.

***

Romani “Tobelia e penduar”, në 356 faqet e tij i strukturuar në 34 kapituj, ka një fabul që rrok harkun kohor mbi 100 vjeçar (1880-2008). Nëse fabula do të shkruhej në rend kronologjik, do të kishim këtë rënditje ngjarjesh: romani do të hapej me tablon e viteve 1800, ku personazhe si Lukë Dedushaj, Gjergj Marku, Bardh Luka etj. luftojnë për mbrojtjen e trojeve dhe të lirisë. Në këtë tablo gjithashtu do të hasnim edhe mjaft ngjarje e personazhe historikë të njohur, ashtu si edhe fatet njerëzore të Lukës, Mrikës, Gjergjit, Selvies, Bardhit, Lulës e më pas lindjen e Syzanës, Trimit dhe shtegtimin e tyre në jetë; fatin e Liries e Lulit gjatë fashizmit, Besartës e Sadikut gjatë komunizmit e pastaj Liridonës me Agronin gjatë regjimit komunist, tranzicionit e deri në vitin 2008, që shënon edhe kohën kur mbyllet fabula.

Mirëpo, duke qenë se letërsisë nuk i interesojnë koha e as faktet historike, autori zgjedh të mos ndjekë linjën e rrëfimit klasik por preferon kompozicionin e përmbysur dhe në diskursin narrativ, pozicionimi kohor në rrëfim krijon një si zig-zag: lexuesi njihet fillimisht me Liridonën (vitet ’60), pastaj kthehet rreth fundit të viteve 1800 kur lind Trimi, më pas njihet me ngjarjen tragjike (tashmë legjendë) të grupit të dasmorëve që vranë njëri-tjetrin në konflikt e me pas sërish rikthehet tek Liridona etj.

Përmes këtij diskursi zig-zag, kuptohet që efekti tek lexuesi është më i goditur.

“Tobelia e penduar” është një roman që nuk të lejon të të shpëtojnë elementet paratekstuale: nisur që nga titulli, kopertina, letrat që ka brenda etj. Paratekstualiteti e parapërgatit lexuesin, e orienton receptimin e tij. Kështu, se do të kemi një kryepersonazh femër, me ndonjë pendesë apo edhe me fat tragjik, këtë na e parathotë titulli, pastaj piktura e zgjedhur për kopertinë: “Malësorja” e Gjelosh Gjokës si dhe ëndrra që sheh Liridona dhe letra e gjetur e shkruar për të nga e ëma, Liria.

Sa i takon ligjërimit narrativ, romani është konceptuar në bazë të anakronive të rrëfimit siç janë analepsa e prolepsa. “Analepse përbën çdo evokim i fakteve të ndodhura të një ngjarjeje të mëparshme në raport me çastin e ligjërimit; prolepsë përbën çdo manovër narrative që evokon paraprakisht një fakt/ngjarje të mëtejshme.” Me interes për ne janë më së shumti prolepsat, apo “padurimi narrativ”, siç i quan Eco, pra kur narratori ofron episode që paralajmërojnë një ngjarje

Përmendim:

Ëndrra që sheh Liridona, përbën një prolepsë duke na parathënë se çfarë do të zbulojë ky personazh në vijim sa i takon prindërve të saj biologjikë.
Letra që gjen mbas fotos së Besartës me një vajze të re është një tjetër prolepsë që paralajmëron histori të dhimbshme në kohë të vështira lufte;
Ndodhia e dasmorëve që vriten në udhë dhe shpëtimi i dy nuseve, është shtegu që e fut lexuesin në fazën e përgatitjes për të kuptuar “Tobeline e penduar”: ato dy nuse që shpëtuan do ta shpallnin veten tobeli, e shumë vite më pas, pikërisht në duart e dy vajzave tobeli do të vdesë Bardh Luka dhe së fundi, do të jetë Syzana që do të jetë ajo vajza e shpallur tobeli por që do të pendohet gjatë rrugëtimit të saj.

Një padurim narrativ është edhe prezenca në mungesë e personazhit të Trimit, i cili përmendet që në kapitujt e parë por ama ai shfaqet personazh në veprim vetëm në kapitullin e 23-të.

Këto dhe shumë prolepsa të tjera në roman nuk bëjnë tjetër veçse e zgjojnë interesin e lexuesit për hamendësime mundësish, duke e bërë proçesin e leximit të veprës më përfshirës e natyrisht, më tërheqës.

Letërsia si qëllim

Çdo vepër letrare, në forma të ndryshme, kërkon të kumtojë diçka, të përcjellë një mesazh, qoftë sipas formulës “arti për art”, qoftë sipas formulës tjetër “arti si mision”. Duke lexuar “Tobelinë e penduar”, është e pamundur të mos dallosh mesazhin si qëllim. Qëllim ky i shpërndarë në disa episode e personazhe:

Qëllimi autorial, i filtruar përmes tekstit, është që të mos harrohen sakrificat e kombit shqiptar në përpjekje për të ruajtur identitetin dhe lirinë individuale e territoriale që i takon. Këtij populli i ka takuar të ndeshet me shumë disfata e përplasje, me periudha të vështira luftrash. Duke i parakaluar në roman jo vetëm një por disa faza historike, përcillet idea se brez pas brezi “lufta” ka pësuar ndryshime: nga lufta me armë ndaj pushtuesve të huaj, lufta ndaj fashizmit, lufta ndaj dekadave diktatoriale komuniste, deri te lufta e përplasja me ikjet masive, plagë këto që kanë lënë gjurmë në rrugëtimin e kombit shqiptar.

“Nuk e kam ditur se ekzistoje!“- është fjalia tronditëse që i thotë Simoni i shtrirë në krevat Liridonës, stërmbesës së tij që i ka shkuar për vizitë mbas shumë vitesh. Skena të tilla flasin për fatin e dhimbshëm e tragjizmat që ka përjetuar e përballuar ky komb.

Emancipimi i shoqërisë shqiptare që ruan me fanatizëm të verbër vetitë konservatore, është një tjetër shqetësim autorial i përcjellë në vepër. Mosdakordësimi ndaj zakoneve malësore si, dhuna e gruas në familje, mungesa e shkollimit apo fejesat në djep na jepet përmes një kontrasti: vënia përballë e dy modeleve te familjes malësore: ajo e Gjergj Markut të dhunshëm dhe të pa ditur përkundër familjes së Lukë Dedushaj me parime të shëndosha njerëzore dhe të emancipuar.

Prania e personazhit të Dom Agustinit dhe fjalia “Kemi punë të tjera më të rëndësishme se t’i shkollojmë vajzat!” e prezanton lexuesin me një shqetësim që duket i tejkaluar por që jeton ende sot në zonat më rurale të Shqiperisë.

Në kuadër të letërsisë qëllimore është edhe jehona e nderimi i një ndër karakteristikave më identifikuese të kombit shqiptar siç është besa (amaneti i kryer). Këtë nderim e shohim në mjaft ngjarje që rrëfehen në roman.

Gjithashtu, ka vëmendjen autoriale edhe lartësimi dhe mirënjohja ndaj figurave historike si Luigj Gurakuqi, Dede Gjo Luli, Tringa e Grudës, Mehmet Shpendi si dhe mikes së shqiptarëve Edith Durham. Vëmendje të veçantë ka përkujtimi i të rinjve që dhanë jetën për të fituar lirinë: Marie Shllaku, At Bernardin Llupi, Kole Parubi, Gjergj Martini që u pushkatuan nga komunistët.

Marie Shllaku 24 vjeçare: “Kosovë! Sa shpresëmadhe të gjeta e sa zemërplasun po të la! Po edhe në këtë çast të mbramë po i lutem Zotit: gjaku im t’u baftë dritë!”

“Ti shok, jo vetëm dje, por sa e sa herë ke lëruar me dy qe, njëri me qime të zeza e tjetri me të kuqe, për të treguar se sa e do flamurin e Shqipërisë. Pikërisht për këtë edhe i ke blerë dy qe me këto ngjyra. A je i vetëdijshëm se çka do të thotë kjo dhe se çfarë gabimi të madh ke bërë? A e di se mund të kalbesh në burg për këtë vepër të rëndë armiqësore?” – Në këtë paragraf mund të përmblidhet çmenduria dhe paradoksi që iu është dashur të mbajnë në kurriz e ta përballojnë shqiptarët gjatë gjysëm shekullit tragjik që solli diktatura komuniste. Mos-harresa është porosia që na lë Camaj, sepse vetëm kështu mund të shmangim përsëritjen.

“Thonë se njerëzit ia përcaktojnë vetes fatin, por te ne shqiptarët nuk është ashtu. Fatkeqësisht fatin tonë gjithmone e kane pasur në dorë të tjerët.” – Janë fjalët e Trimit kur takon Syzanën personalisht. Duke lexuar këtë roman në vitin 2017-2018 me një topic si fejesa në djep, janë dy perspektiva që na jep teksti: e para, e shohim fejesën në djep me kahje nostalgjike (evokimi i një të kaluare në një epoke moderne) dhe e dyta, fejesa në djep si ironi a sfidë ndaj përçudnimeve e “çmendurive” on-line që mbart sot epoka jonë modern/postmoderne.

Romani “Tobelia e penduar” nis dhe mbaron me Liridonën, një personazh, i cili ka një simbolikë të veçantë: e para, e dallojmë këtë vetëm përmes emrit LIRIDONA – E DUAM LIRINË. E dyta, pikërisht ky personazh mbart dhe përmbush një amanet / fatalitet (tashmë pozitiv) të paraardhësve: tashmë jeton e lirë, falë flijimit të të parëve të saj dhe kurajos së vet.

Hapja dhe mbyllja e romanit me personazhin e Liridonës është një zgjedhje e mirëmenduar qoftë për nga thurja kompozicionale e rrëfimit e qoftë për nga mesazhi që përcjell. Kalimi dhe përcjellja e rrëfimit nga gjyshja (Syzana) deri tek mbesa (Liridona), duke u flijuar në mes e ëma (Liria), ka një simbolike të fuqishme dhe shumëplanëshe ku secili lexues ftohet të komunikojë me veprën sipas kompetencës dhe kodeve të veta.

Në promovimin e romanit “Tobelia e penduar” me autor Fran Camaj

Qendra “Nënë Tereza”, Kisha katolike “Zoja e Shkodrës”

New York, 14 janar 2018

“TOBELIA E PENDUAR” U PROMOVUA NE QENDREN”NENA TEREZE”

January 16, 2018 by dgreca

MHILL VELAJ: “TOBELIA E PENDUAR”- ROMAN I ETIKËS, HEROIZMIT DHE MBIJETESËS SHQIPTARE NDËR SHEKUJ/

Të dielën me 14 Janar 2018 në Qendrën Nëna Tereze pranë Kishës Katolike Shqiptare “Zoja e Shkodrës” u organizua promovimi i romanit ”Tobelia e Penduar” i shkrimtarit nga trojet kombëtare në Malin e Zi, Fran Camaj. Veprimtarinë promovuse e ka moderuar Valenna Gorvokaj-Curanaj, e cila ka prezantuar autorin dhe veprën e tij letrar, duke ndalë enkas në romanin “Tobelia e Penduar”, vepra më e fundit e shkrimtarit nga Malësia, nga i cili ka lexuar një fragment.

Një përshëndetje të vecantë u ka drejtuar pjesmarrësve dhe autorit të romanit, famullitari i Kishës “Zoja e Shkodrës” dom Pjetër Popaj.

Studiuesja Arjeta Ferlushkaj ka paraqitur kumtesën e saj, duke bërë një analizë të detajuar të veprës letrare, të cilën do ta botojmë të plotë në numrat e ardhshëm të Diellit.

Ndërsa nënkryetari I Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-amerikanë, shkrimtari Mhill Velaj, paraqiti kumtesën e tij “TOBELIA E PENDUAR”- ROMAN I ETIKËS, HEROIZMIT DHE MBIJETESËS SHQIPTARE NDËR SHEKUJ. Po e përcjellim atë të plotë.

Emri i Fran Camaj në letersinë shqiptare është skalitur me dekada si një yll ndriçues mes shqiptareve të Malit të Zi, Kosovës, Shqiperisë dhe diaspores shqiptare në Amerikë. Pas disa romaneve me vlere i të njejtës përmasë, vlerë e cilesi, na ofrohet edhe romani më i ri ,, Tobelia e Penduar ,, i cili roman kapërthen dimensionet ndërnacionale , etnike, por në veçanti tharmin e jetës psikologjike të Malësorëve të Mbishkodrës. Vendosja e një kryepersonazhi fëmër në krye të rrefimit romanor është kryetema e një fati tragjik e plot sakrifica deri tek ngadhënjimi fisnik për tu shtrirë meë pas deri të rrafshi etnik dhe mbijetesa shqiptare ndër shekuj nën trysninë e shumë sunduesve të ndryshëm.

Kronika e zezë e ngjarjes reale fillon më personazhin e Liridones-emer ky simbolik e cila që në barkun e nënës është e destinuar të rritet jetime pas vrasjes së babait në fushëbetejat e krushqve miop, për tu rritur më pas nga tutorja e saj Besarta,e cila i kishte dhënë fjalën e besën nënës natyrale se do ta rriste dhe trajtonte më plot dashuri deri në fund të jetës. Paralelja tjetër e rrefimit romanor është familja e Kolë dhe Gjergj Martinit nga Camajt e Hotit më kryefamiljare Lukë Dedushaj nga e cila familje lind dhe kryepersonazhi tjetër i ketiij rrefimi, Trimi. Fjala të mbanë për besë e zemren ta ndezë, thuhet në Malësi të Madhe, andaj çifti fisnik e besnik, Besarta dhe Sadik Krasniqi ishin përbetuar që vajzën do ta rrisnin dhe edukonin si të ishte e gjakut të tyre. Saga e kësaj vuajtje fillon mes dy miqsh, Bardh Luka dhe Gjergj Marku,të cilët fati i kishte lidhur më kryengritjet antiosmane dhe që të dytë i kishin gratë shtatzëna. Aty ishte dhënë fjala që shpon gurin e rrënon murin në emer të miqësisë dhe dashurisë: po qe se njëra palë lind femijë femër do ta fejonte për djalin e mikut të jetës, luftes dhe paqës. Figura e Gjergjit në ketë roman të Camajt, na paraqitet si një burrë dyzetë vjeçar ,i guximshëm,atdhetar, por që kurrë buza si shkonte në gaz dhe kishte prirje antifeministe. Ai ishte pikëlluar për lindjen e vajzës, por fjalën e dhëneë në besëe e kishte mbajtur. Këtu fillon edhe burimi i kësaj ngjarjeje dhe rrefimi romanor. E ëma Selvia nuk mund të pajtohej më faktin se si bashkëshorti i saj Gjergji e kishte fejuar vajzën ende pa lindur ajo, këmbëngulje e kundërshti e cila shpesh i kushtonte më dhunë fizike nga burri. Mes lindjes e vdekjes, lirisë e vuajtjes, roberisë e tradites, dhimbjes e dashurisë,mbijetesës së malësorit,e ngurtësimit në tradita merr rrjedhë ky roman i Franë Camajt. Ai si një kronikan i mirë, i lindur e rritur në Malësi të Madhe, aq bukur di ti trajtojë keto tema të ndërlikuara,saqe lirshëm mund ta quajmë edhe ‘’mjeshtër i lartë i ketij zhanri letrar ’’. Shqiptari i mbishkodrës Ii vënë në keto situate lufte nga të huajt si turq e malezias, i mberthyer në tradita, vuajtje ekonomike, dhunë e robëri nga i huaji, e luftë për mbijetesë, nuk ka si të ishte ndryshe veqse fisnik dhe i pa epur. Të tillë na i paraqet edhe romancieri Franë Camaj, malësorin e atëhershëm, por shpesh ngreh edhe zërin e kritikës perms shprehjeve metaforike e letrare për disa vese të importuara nga të huajt. Si pikë sfide, autori pandeh maltretimin e femres, fejesat në djem, vellavrasjen, hakmarrjen e gjakmarrjeën, krenarinë, kokëfortësinë, por edhe miopinë kolektive, për shkak të moskontaktit më botën e jashtme.

Krejt kjo realizohet me mjete shprese, stilore e ideoartistike, përmes figurës së Dom Augustinit ,i cili më të gjitha forcat e tij morale, luftonte ti bindte malësoret që ti dergonin vajzat në shkollë. Kjo ngurtësi shprehet edhe përmes figurës së Gjergjit dhe luftës titanike të së ëmës Mrikë, për ta rehabilituar të birin. Liridona e gjendur në keto situata tragjike vendos që të vihet në kërkim të identitetit të saj të vertetë se kë e kishte prind biologjik. Kronika njëshekullore e rrefimit romanor të Franë Camajt vendoset në mes tri grupimesh tona etnike e tri palë të historisë përsonale që lundrojnë në mes Malit të Zi, Kosovës e Shiperisë, ku në menyrë mjeshtërore e rrefyesi ynë romanor, përmes poli – tekstit letrar shpërfaq situata, përplasje e gjakime për mbijetesë të familjeve shqiptare në përgjithësi. Ky sublimin letrar përshkruhet përmes figurës së Besartës dhe burrit të saj Sadikut, më të cilin ishte fejuar në Kosovë dhe aty jetonin që kur Ernest Koliqi kishte iluminuar shqiptaret e Kosovës ku kishte derguar 400 mesimdhënës enkas për ta larguar errësiren e analfabetizmit. Permenden kalimthi edhe Kolë Parubi e Marie Shllaku. Shperberja e një familjeje dhe gjakimi për mbijetesë i Suzanes së bashku më të fejuarin e saj Trimin është një kapitull në vete i këtij rrefimi romanor,që përpelitet mes luftës për emancipim e njerëzve në njerën anë dhe sakrificës për mbijetesë, e liri në anën tjetër. Mes ketyre dy ujërave letrarë, lundron pena e artë e Franë Camajt, i cili në rrëfimet e tij cilësore e hermetike, shpesh na del edhe si krijues delikat që nuk mund të kuptohet edhe aq lehtë. Liridonën e takojmë si përson të tronditur pas kumtit të së vertetës së saj nga ana e Besartës se nëna e saj biologjike Lina ishte martuar pas vrasjes se burrit në betejë, më një përson tjetër argjendar, nga Prizreni me emrin Anton. Kjo brenge atë e vë në kërkim të identitetit të saj, por e zhyt njeherit në ujërat e errëta të deshpërimit deri në vetëmohim. Rrefenjëzat plot mall e lot të Linës shpalosin në detaje jetën e Gjergjit si martesa e tij me Zografën, shkollimin e tij në Shkoder tek Jezuitet, pastaj në Elbasan,talentin e tij sportiv, muzikor e teatral, dhe se atij kur ishte në burg i kishte lindur djalii tij, Antoni në vitin 1946. Ne moshen 29 vjeçare Gjergji që ekzekutuar se bashku më Marie Shllakun, Bernardin Llupin e Kolë Parubin. Në luftën e dyshimeve Liridona kërkon ndihmë nga Frati Gjakovës i cili e gjënë atë në librin amë të të pagëzuarve. Aty figuron të emri i saj dhe prindërve të saj biologjike, Lulo dhe Lirije, dhe se Liridona aty për aty kërkonte krezmimin e saj.

Prifti pas degjimit të rrëfimit nga goja e Liridonës e uroi më shpirt çiftin Besarta dhe Sadik Krasniqi për fisnikërinë e tyre. Saga familjare e Gjergjit vazhdonte se bashku më egersinë e tij. Ai tundonte familjen, impononte dhune, vullnete dhe më çdo kusht kërkonte martesën e vajzes se tij më djalin e Dedushajve kurse historinë e Liridonës e kishte kuptuar nga sigurimi shteteror. Tëndodhur në këtë kaos familjar, Gjergji plagosët në luftë, kurse Suzana nuk fuste gjumë në sy dhe kishte frikë për vëllanë 12 vjeçar dhe xhaxhallaret të cilët mund ti vente në gjak për shkak të prishjës së fejesës. E ndodhur në mes të ketyre kryqeve jetesore ajo kishte vendosur të hiqte dorë nga fejesa dhe me lejen e bekimin e gjyshit ti vishte rrobat e burrit, ti ngjeshte armet dhe të bëhej mu si Nora e Kelmendit, Tringa e Grudës, Milica e Trieshit të bëhëj Tibeli dhe ti bashkohej luftëtarëve të lirisë. Këtu merr pikë kthese ky roman i cili i ndarë dysh në dy terene ngjarjesh, situatash, është sfidë për tu lexuar e kuptuar. Babai i saj Gjergji kishte dhënë jetë, kurse bija po e vazhdonte misionin e tij në luftë për çlirimin e atdheut, kurse në krahun tjetër rrefimi i dyfishtë romanor tregon se Liridona nuk gjente qetësi por përjetonte dhunë psikologjike nga inspektorët e shtetit dhe në asnjë menyrë nuk e kishte dhënë vetën para tyre falë intelegjencës, maturisë, durimit dhe idealeve të saj të larta. Autori Camaj për të na shpërfaqur etjen për liri të malësoreve, jo rrallë në këtë roman shkëput e rrëfen situata e ngjarje historike, ku veçon figurën e Edith Durhamit, ku autori bën një paralele historike mes femres shqiptare si Tobeli dhe Edith Durhamit të cilin malësorët e quanin Tobeli apo ‘’virgjëresha’’ të cilin më shumë nderime e kishin pritur malësoret më kryeprotaonistët Dom Augustinin dhe Lekë Dedushaj. Autori rrëfën edhe shumë ngjarje të kryengritjeve të malësorëve kundër Xhonturqve hipokrit e tradhetar dhe atyre Malazias, ku si protagonist na del figura e Dedë Gjon Lulit si zjarr i pushkës kurse Luigj Gurakuqi si frymë e ideve. Në krahun tjetër të kronikës kohore të autorit, del vuajtja psikologjike e Liridones përballë trysnisë së xhelatëve të sigurimit Jugosllav. Figura e Trim Lukës I kthyer nga Londra më diplomë të arkitektit na del tepër interesante. Ai ishte treguar tepër tolerant më vendimin e Suzanës sepse vizionet e tij ishin magjepsese e jo të ngurta nga tradita. Ai kishte respektuar lirinë e saj. Kalimthi Në kete roman përmendet edhe kongresi ë dytë i Manastirit, beteja e Çafe Agrit ku në pah na del figura heroike e Mehmet Shpendit.

Në ketë pikë kemi një situatë kthese dramatike të rrëfimi romanor. Mu aty ku takohën e bashkohën armët e lirisë kundër robërisë nga i huaji, mu aty atakohën fatet e dashurisë të ngjizura që nga barku i nënës, tek dy shpirtrat rinor. Zemra e trimit ngazëllehet nga guximi i Tobiles – Syzanës dhe një ndjenjë e gëzimit dhe dashurie ia përshkron zemren. Mu ketu bie perdja e rrëfimit romanor të Franë Camajt, ku në vend të traditave të ngurta, ngadhënjen zemra, dashuria dhe vullneti i lirë për të dashuruar e jo tregtia emocionale e imponuar nga prindërit e traditat e shkullit, beronjë e pa dritë vezulluese të shpirtit. Endërr e etur e plot ankth në këtë rrëfim është edhe jeta e Liridonës në krahun tjetër, e cila kishte përjetuar kalvarin gjatë kalimit illegal të kufirit ku i ishte nënshtruar dhunës psikologjike e shantazhëve deri të kufijtë për të uleritur edhe qielli. I ndodhur në mes të dilemës e lirisë kombetare, dashurisë, traditës dhe luftës për mbijetesë emancipim dhe integrim, Trimi ia tregon gjyshit të tij dhe Suzanës deshiren e tij te fjetur, mu asaj vajzës që ia kishin fejuar që ne paralindje dhe tani po vepronte si Tobeli. Edhe Syzana lundronte në mes ketyre dilemave ekzistenciale dhe ofertën e Trimit ia tregoi së gjyshës së saj. Ata pas shumë kryqësh jetësore prapë lidhën jetën së bashku, por në paqe e dashuri e jo me imponime të ftofta si vdekja, gjersa fati i Liridonës e trungut të saj familjar po e përjetonte një Kalvar tjetër.

Ketu qendron edhe mjeshtria letrare e Fran Camajt që situatave tragjike e gjakuese tu jep ngjyrime shprese e dashurie por edhe të progresit e vizioneve të reja.

Liridona nga gjakimi për liri kombetare kishte përjetuar zhgjënimin total nga ana e pjesës tjetër të etnisë.

Odiseiada e saj zgjat me dekada dhe por fryma e idealeve e mbanë në jetë.

Guximi i saj për të guxuar siq ishte rasti i zhbërjës së fejeses , por tani kerkesës për ta rikthyer fejesen e për ta kurorezuar me martesë i Syzanës ishte pritur më entuziasem e jo me paragjykim edhe nga paria e malësorëvë. Kurorë u kishte vënë në një copë të Atdheut Dom Augustini, por ngjarja nuk i kishte ikur pa u verejtur as nga pashai i Shkodrës. Shtepia në flakë e Lekë Dedushaj ishte sinjal i ri se armiku shekullor nuk flë kurrë dhe nuk deshironte lule përmbi këtë dhe por vetëm luftë, armë e gjak e pleq të kërrusur që nuk mund t’ia ndjejnë as shijojnë aromen lirisë. Kjo ishte hakmarrja haptas e Pashait për luftën e Agrit, ku trimi e Syzana kishin shpalosur shenja trimerie e heroizmi.

Me kalimin e kohes shuhen edhe brezat. Një pikë kthese bën edhe vdekja e Lukës dhe Lulës, gjyshërve të Suzanës, për të derivuar më pastaj ngjarjet e vitit 1911, kryengritjeve të mëdha të malësorëve për liri, akti me sublime – shpallja e Pavaresisë së Shqiperisë më 1912, luftërat me Malazias më 1913 dhë përshkrimi i tradhëtive të Esat Pashë Toptanit. Më kalimin e kohës Suzana vendos të jetoj në Shkodër. Ajo tashmë kishte tanime mision tjetër: emancipimin e gruas. Më 1911 ajo nga fryti i dashurisë lindën vajzën dhe e pagëzuan më emrin Liri, por gëzimi i tyre zgjati pak sepse Trimi vritet në betejën e Bratilës dhe Suzana kalon në fazën më të veshtirë të jetës së saj. Lidhjen e tyre e forcojnë edhe Liria e Luli të cilët kishin vendosur të jetonin në Shkodër më pas për tu rikthyer prapë më grupin e mësuesve në Kosovë. Liridona vendoset në Tepelenë ku vazhdon gjimnazin dhe më në fund e lidh zemren me Agronin. Ajo ne fund arrinë të vizitoj trojet e të parëve, kurse Kosovën e kishte në zemër,të cilën e pa të lirë vetëm ne 2008-en.

REZYME

Ky roman i Fran Camajt me elemete etkine kulturore dhe etnopsikologjike është udhë rrëfyes për brezat e ri. Aty shprehet shpirti TitaniK shqiptar I vujtur në pesë brezni. Shpaloset drama familjare e kolektive dhe e fatit të individëve përballë furtunave të ideologjisë . Eshte fati I kryqezuar I shume breznive te cilet gjakuan per mbijetese pa e cenuar idealin e tyre, traditen dhe trojet e te pareve. Ketu pershkruhen aq bukur padrejtesite e anatemat qe ju bene Malesoreve te Mbishkodres nga njeriu I huaj dhe i tij duke tentuar qe edhe ate pjese te paster te Etnise ta benin me cdo kusht por megjithate me gjithe pasojatnuk ja arriten kurrë.

Ky është roman i mbijetesës familjare, kolektive e nacionale. Është kumti i shpresës që rrjedh nga pena e artë e romancierit Fran Camaj .

Fran Camaj ka etje.

Etja e tij është tepër fisnike…

E ajo etje është mosharrimi i së kaluarës dhe deshira e zjarrtë e tij që kombin e tij ta shoh të integruar pas vuajtjeve shumë shekullore.

Autorit i uroj shendet dhe Zoti ja priftë të mbarën në shtegun e tij letrar.

NISI REGJISTRIMI DHE KARTELIZIMI I LIBRAVE NË BIBLIOTEKËN E VATRËS

October 24, 2017 by dgreca

Të Hënën me 23 tetor nisi puna për sistemimin,regjistrimin, kartelizimin e librave në bibliotekën e Federatës VATRA.

Punonjësja e specilializuar për biblioteka, studiuesja Arjeta Ferlushkaj, punoi të Hënën disa orë, duke pasë dhe ndihmën e editorit. Në këtë grup pune do të jetë kontribues edhe studiuesi Idriz Lamaj.

Sistemimi dhe vendosja në rafte do të bëhet veç për librin artistik, historik e shkencor, dhe veç edhe për periodikët, duke respektuar kronologjinë alfabetike.

Në bibliotekën e Vatrës ka dhe libra të rrallë, libra të vjetër 100 vjeçarë, që janë ruajtë me kujdes.

Duke qenë se në bibliotekë ka libra që e kalojnë më shumë se 5 -10 kopje, komisioni mendon që në të ardhmen të organizojë një panair për shitjen e këtyre librave në mënyrë që bashkatdhetarët me një çmim simbolik mund t’i kenë në bibliotekat e familjeve ose shoqatave të tyre.

Vatra falenderon zonjëshën Arjeta Ferlushkaj për nismën që ka marrë duke punuar vullnetarisht në sistemimin e bibliotekës.

Njoftojmë të interesuarit se biblioteka nuk do të funksionojë derisa të përfundojë sistemimi dhe kartelizimi.