Astrit Lulushi – Page 11 – Dielli

Aforizma për t’ju udhëhequr

July 8, 2023 by s p

Astrit Lulushi/

Aforizmat janë ndër format më të vjetra dhe më të shkurtra të artit letrar. Ato priren të jenë deklarata koncize ose fraza që ofrojnë njohuri pjesërisht të lehta për t’u mbajtur mend dhe që mund të zbatohen në një sërë situatash. Këto thënie të shkurtra qëndrojnë me ne, sepse ato shpesh përdorin metafora ose imazhe për të shprehur mendimin e tyre. Mendoni: “zogu i hershëm merr krimbin” ose “një qindarkë e kursyer është një qindarkë e fituar”. Thirrja e tyre qëndron në aftësinë për të pasqyruar të kuptuarit tonë për botën, sepse përmbajnë të vërteta universale që rezonojnë ndër breza.

Shumë shkrimtarë të njohur kanë përdorur mjeshtërinë e tyre të fjalëve për të kthyer urtësinë në maksima të paharrueshme dhe të mprehta. Nga urtësia e lashtë e deri tek ato të mprehta, këtu disa aforizma për t’ju udhëhequr:

Nuk është gjatësia e jetës, por thellësia.

Ralph Waldo Emerson

Jo çdo gjë që përballet mund të ndryshohet, por asgjë nuk mund të ndryshohet derisa të përballet.

James Baldwin

Nga jeta nuk duhet të kesh frikë; ajo është vetëm për t’u kuptuar.

Marie Curie

Që të jetosh në paqe dhe qetësi, mos flit gjithçka që di dhe mos gjyko gjithçka që sheh.

Benjamin Franklin

Më thuaj kush të admiron, dhe unë do të them se kush je.

Antoine de Saint-Exupéry

Ne jemi gjithmonë në të njëjtën moshë brenda vetes.

Gertrude Stein

Akti i vdekjes është një nga aktet e jetës.

Markus Aurelius

Historia, ashtu si bukuria, varet kryesisht nga shikuesi.

Desmond Tutu

Askush nuk mund t’ju bëjë të ndiheni inferior pa pëlqimin tuaj.

Eleanor Roosevelt

Të duash veten është fillimi i një romance të përjetshme.

Oscar Wilde

Ka një çarje në çdo gjë. Kështu hyn drita.

Leonard Cohen

Shkurtësia është shpirti i zgjuarsisë.

William Shakespeare

Udhëtimi është fatal për paragjykimet.

Mark Twain

May be an image of 1 person, television, newsroom and text

See Insights and Ads

Create Ad

Comment

Të kontrolluara

July 7, 2023 by s p

Astrit Lulushi/

Teoria e Darvinit është kryesisht e saktë, por nuk është 100% e saktë. Nëse mutacionet do të ishin krejtësisht të rastësishme, atëherë disa do të ofronin një avantazh dhe disa një disavantazh, por shumica e tyre do të ishin indiferentë, duke mos ofruar as një avantazh e as një disavantazh. Megjithatë, vërejmë se kjo nuk ndodh në praktikë.

Informacioni në lidhje me nevojat që ka çdo specie kalon në materialin gjenetik. Tani shkenca konfirmon dyshimin në lidhje me kujtesën gjenetike, pasi në studimet e fundit, u vërtetua se një stimul i jashtëm mund të ndikojë në ADN dhe të ndryshojë trurin dhe sjelljen e brezave të ardhshëm. Në veçanti, ky hulumtim u botua në revistën “Nature Neuroscience” dhe tregoi se minjtë të cilët ishin trajnuar për të shmangur një erë mund të “përcjellin” pakënaqësinë e tyre për të tek “nipërit e mbesat”. Ky kalim u gjurmua në gjenet përgjegjëse për atë erë, pasi gjenet specifike u bënë më aktivë kur kafshët mësuan të kishin frikë nga era. Edhe më herët ishte vënë re nga shkencëtarët, por pa u vërtetuar, se kushtet e jashtme ndikojnë në lindshmërinë e djemve dhe vajzave. U vu re se pas periudhave të stresit intensiv, si Lufta e Dytë Botërore, po lindnin më shumë djem se zakonisht. Një tjetër efekt i ngjashëm shkaktohet nga ndryshimi i temperaturës, pasi sa më e lartë të rritet temperatura, aq më e lartë lind përqindja e meshkujve. E gjithë kjo dëshmon se ndryshimet gjenetike janë pjesërisht të kontrolluara dhe jo thjesht të rastësishme, siç besonte Darvini.

Monumente guri a druri

July 6, 2023 by s p

Astrit Lulushi/

Të gjithë e njohin Stonehenge-in e famshëm, monumentin rrethor megalitik që ndodhet në Angli. Nuk dihet pse është ndërtuar, ndaj kanë dalë teori të ndryshme, me më shumë gjasa atë të përdorimit astronomik. Monumenti datohet rreth vitit 3000 para erës sonë, megjithëse ka indikacione për punime në shkallë të gjerë në zonën e monumentit, të cilat e çojnë historinë e tij me 6500 vjet më parë. Në mënyrë të veçantë, nën hapësirën moderne, janë zbuluar gropa kunje mezolitike ku janë vendosur trungje pemësh, trungje të të cilave datojnë rreth vitit 8000 p.e.s. dhe vërtetohet se kanë lidhje me monumentin e mëvonshëm. Pra, duket se kalimi nga druri në gur është bërë në një fazë të mëvonshme. Ajo që mund të dihet më pak është se shkencëtarët që analizuan ADN-në e mbetjeve njerëzore të gjetura në zonë arritën në përfundimin se paraardhësit e njerëzve që ndërtuan Stonehenge ishin fermerë që kishin ardhur nga Mesdheu lindor (Ballkani). Ata duket se kanë lëvizur drejt Gadishullit Iberik dhe më pas janë drejtuar në veri, duke arritur në Angli rreth viteve 4.000 para erës sonë. Ky zbulim pajtohet me udhëtimet e Herkulit në Evropën Perëndimore. Duhet konsideruar seriozisht se çdo monument megalitik, veçanërisht i formës rrethore, gjatë kohës parahistorike mund të jetë me origjinë prej tyre. Përhapja e fermerëve neolitikë bazuar në zonën e Ballkanit të sotëm, duket se ka qenë drejt gjithë botës dhe jo vetëm drejt Evropës Veriore.

Kjo mbështetet nga fakti se monumentet më të vjetra megalitike të këtij lloji janë pak a shumë të së njëjtës periudhë, që është mijëvjeçari i 5-të para erës sonë, si monumenti megalitik rrethor i Nabtës në Afrikë, 800 kilometra në jug të Kajros moderne.

Nga Brazili në Siri dhe nga Anglia në Australi, hasim rrathë guri, megjithëse jashtë Evropës, stili zakonisht është i ndryshëm. Monumente të ngjashme me Stonehenge shfaqen si i ashtuquajturi “Superhenge”, i cili datohet në 2.500 pes dhe është në të njëjtën zonë, por është pesë herë më i madh (prandaj quhet Superhenge). Në Poloni, së fundmi u gjet një Stonehenge akoma më i madh dhe më i vjetër, i ashtuquajturi Roundel, i datuar në 4800 pes dhe është tre herë më i madh se Stonehenge. Në Spanjë, ishte një thatësirë që zbuloi Stonehenge spanjolle, i cili është 4.000-5.000 vjet i vjetër dhe i përbërë nga 150 blloqe guri, dhe deri atëherë ishte nën ujë. Por edhe më i madhi është Marden Henge, dhjetë herë më i madh se Stonehenge, i cili ndodhet gjithashtu në Angli dhe daton rreth 4.500 pes. Monumenti më i vjetër megalitik i këtij lloji, megjithatë, është gjetur në Egjipt dhe datohet rreth vitit 5000 pes. Modeli është i njëjtë, pasi shtyllat e mëdha prej guri që peshojnë shumë tonë janë vendosur në një rreth. Edhe Zvicra ka Stonehenge-in e saj, të ashtuquajturin “Swiss Stonehenge” i ndërtuar në 3.500 pes dhe tani është në fund të një liqeni. Vlen të theksohet se edhe shtyllat prej guri të Gobekli Tepes formojnë rrathë. Monumente të tilla nuk janë të kufizuara vetëm në Botën e Vjetër (Evropë, Azi dhe Afrikë), pasi i gjejmë edhe në kontinentin amerikan. Në Amerikën Jugore ndodhet Amazon Stonehenge, një monument i madh megalitik që konsiderohet të jetë i moshës 2000 vjeçare. Ai përbëhet nga 127 monolite graniti deri në 4 metra, secili duke formuar një rreth prej 30 metrash. Edhe në Amerikën Veriore, në periferi të Heath të Massachusetts, ekziston një monument i ngjashëm megalitik rrethor i epokës parakolumbiane. Struktura më e vjetër rrethore prej guri, megjithatë, nuk është bërë nga njeriu modern, por nga Neandertali, 176.000 vjet më parë. Në një shpellë të Francës jugperëndimore, rrathë të krijuar nga njeriu janë gjetur nga stalagmitet, duke dëshmuar edhe një herë se të afërmit tanë të largët nuk ishin inferiorë ndaj nesh. Ne kurrë nuk do ta dimë se cila nevojë primare e shtyu Neandertalin në krijimin e atyre qarqeve. Një pyetje interesante është nëse kjo kulturë e strukturave rrethore të rrumbullakëta iu transmetua njeriut nga Neandertali. Teoria mbizotëruese është se këto monumente kishin një përdorim astronomik. Por kjo nuk i përgjigjet pyetjes reale: çfarë arsye praktike u duhej të vëzhgonin qiellin? Nëse supozojmë se këto monumente nuk ishin për qëllime fetare, duhet të ketë pasur një nevojë praktike që përpiqeshin ta plotësonin. Dhe për çfarë arsye u duhej të vëzhgonin qiellin nga shumë pika të ndryshme? Duke qenë një popull me një lidhje të pathyeshme me detin, nuk do të habitem nëse vëzhgimi astronomik do të përdorej për udhëtime detare. Sepse nëse keni një fotografi të qiellit në një vend për një ditë të caktuar të vitit, duket se është mjaft e lehtë të llogaritet gjatësia e vendndodhjes duke qenë se të dy vendet janë në të njëjtën gjerësi gjeografike. Kërkesat e vetme janë një goniometër i thjeshtë, aftësia për të llogaritur gjerësinë gjeografike (një detyrë shumë e thjeshtë) dhe njohja e sfericitetit të tokës.

Kush e zbuloi Amerikën?

July 5, 2023 by s p

Astrit Lulushi/

Në këtë pikë, ia vlen të përmendet studimi i një ekipi shkencëtarësh me në krye profesorin I. Liritzis të Universitetit të Egjeut, i cili shqyrton se sa e vlefshme është historia e Plutarkut në lidhje me udhëtimet në kontinentin e madh përtej Oqeanit Atlantik.

Plutarku shkruan:

“Udhëtimet përsëriteshin çdo 30 vjet kur planeti Saturn përkonte me yjësinë e Demit. Udhëtimi ishte i rrezikshëm dhe i gjatë. Kur ekspedita mbërrinte në vendin e largët, kolonët nga ekspedita e mëparshme mund të ktheheshin në shtëpi. Kretanët minoas i kanë bërë këto udhëtime që nga koha e Herkulit 13 mijë vjet më parë”.

Sudimi arrin në përfundimin se historia e Plutarkut është e vërtetë dhe përputhet me atë që dihet për rrymat oqeanike të Atlantikut dhe se udhëtarët e lashtë të detit ishin në dijeni të këtyre rrymave.

Destinacioni, sipas Plutarkut, ishte një gji i madh, jo më i vogël se liqeni Maeotis (Deti Azov), pothuajse në të njëjtën linjë me atë të Detit Kaspik. Kolonët ishin nisur nga Minoa për në Newfoundland (Kanada), ku kishte mërguar Cronus. Plutarku përmend se Cronus kishte shkuar në një ishull ku kishte shumë ar (edhe sot, ka shumë miniera ari në ishullin Newfoundland).

Sipas gjuhëtares norvegjezese Kjell Aartun, shkronjat misterioze dhe imazhe anijesh gjatë periudhës 1.800 – 1.000 pes janë gdhendur në granit afër Oslos. Mbishkrimet konsiderohen të jetë minoan, dhe petroglife janë gjetur në të dy anët e kufijve Norvegji-Suedi. Kristiansen & Larsson raportojnë gjetje të epokës së bronzit nga një qytetërim i përparuar me origjinë të qartë Ionane (fillimisht minoan, më pas mikenë (grekët e lashtë erdhën shumë më vonë dhe mbi gërmadha ngritën mitologjinë e tyre).

Një shembull nga Hesiod është referenca për Ishujt Fat, të cilët janë pranë “Oqeanit të rrotulluar thellë”. Udhëtimet në veri të Atlantikut përmenden nga disa burime të lashta (Diodorus Siculus, Straboni, Plini), veçanërisht në lidhje me Piteasin e Massalisë, i cili ndoqi saktësisht të njëjtën rrugë detare për të arritur deri në Islandë. Në çdo rast, referenca e gjireve të ishujve ku nata zgjat më pak se një orë dëshmon se minoasit e lashtë kishin udhëtuar në Rrethin Arktik (Kanada, Grenlandë, Islandë Norvegji).

Duke përdorur një program kompjuterik të posaçëm, të dhënat astronomike të përpunuara nga teksti antik tregojnë se Plutarku përcakton saktë distancën nga Britania në ishullin Ogygia-Icelandë, Plutarku flet për një tokë të madhe kontinentale në veriperëndim të Britanisë, ku kishte tre ishuj (Grenlandë, Baffin, Newfoundland) në distancë të barabartë nga njëri-tjetri.

Plutarku tregon saktë se Gjiri i Shën Lorencit është pak më i madh se liqeni Maeotis, siç e quanin të lashtët Detin Azov. Në fund të fundit, udhëtimi nga Kanadaja në Kartagjenë u zhvillua në maj të vitit 86 pes. Nuk ka dyshim se Ogygia ishte në Oqeanin Atlantik pasi Homeri në Odisenë e tij na informon se është në qendër të detit (është kërthiza e detit) dhe pak më tej thotë se pasi u largua nga Ogygia, ai pa ishullin e Phaeacians (i njohur edhe si Scheria).

Ishulli i Feakëve (fiqëve?) konsiderohet të jetë Korfuzi, megjithëse ka dyshime se njerëzit nga Korfuzi dhe Odiseu nuk ka gjasa të jenë takuar (Odiseu u thotë feakëve se ai jeton larg prej tyre dhe se afër Itakës ndodhen ishujt Dulichium, Sami dhe Zakynthos, të cilët janë përkatësisht ishujt modernë Lefkada, Kefalonia dhe Zante. Për këtë arsye ky ishull nuk mund të jetë Korfuzi. Së dyti është e çuditshme që njerëzit e Korfuzit të mos kishin dëgjuar mbi luftën e Trojës. Në fakt tek Odisea shohim se ata merreshin vetëm me detari dhe aspak me punët e luftës. Dhe së treti, Odiseu do të kishte qenë i çmendur, nëse duke ardhur nga deti dhe pas gjithçkaje që kishte kaluar në det, të kalonte në Greqinë kontinentale për të shkuar përsëri në det (Korfuz që ndodhet përtej Itakës. Studiesit thonë se Ogygia nuk mund të ishte brenda Mesdheut. Mitologjia e forcon këtë hipotezë pasi Ogygia ishte ishulli ku jetonte nimfa Kalipso, e cila ishte e bija e Atlasit. Ky është një tregues i qartë se ishulli Kalipso ishte në Atlantik, dhe aty ndodhej kopshti i Hesperides dhe nimfat të cilat ishin gjithashtu bija të Atlasit. Edhe Mikine (qytetërimi Mycenae) me drejtshkrim të dyshimtë dhe etimologji të sugjeruar nga një fjalë kelte, nuk ka një etimologji zyrtare.

4 Korriku

July 4, 2023 by s p

Astrit Lulushi/

Ndër Etërit Themelues të Shteteve të Bashkuara renditen disa prej figurave më të shquara të historisë. Së bashku, ata bashkuan 13 kolonitë, fituan Luftën Revolucionare, krijuan një komb të ri dhe shkruan disa nga dokumentet më të shquara në historinë amerikane, duke përfshirë Deklaratën e Pavarësisë dhe Kushtetutën e SHBA. Ata ishin dhe mbeten pesha të rënda historike, veçanërisht shtatë figurat kryesore si John Adams, Alexander Hamilton, John Jay, Thomas Jefferson, Benjamin Franklin, James Madison dhe George Washington.

Këta ishin njerëz seriozë me fjalë të forta dhe veprime me peshë. “Ata ishin njerëz të hekurt,” tha një herë Abraham Lincoln. Natyrisht, së bashku me kontributet e tyre në krijimin e Shteteve të Bashkuara, duhet të pranojmë edhe elefantin në dhomë: Shumë nga këta njerëz kishin skllevër. Në të njëjtën kohë ata luftonin për lirinë e disave, dhe merrnin pjesë aktive në shtypjen e të tjerëve.

Ata lanë pas një trashëgimi të ndërlikuar. Këta burra jetuan kohë të errëta dhe të diskutueshme, gjatë të cilave mbanin fjalime dhe shkruanin ese dhe letra që frymëzuan bashkëkohësit e tyre, me fjalë të mençura dhe klithma nxitëse të tilla si “Më jep lirinë, ose më jep vdekje” të Patrick Henrit! Përveç këtyre citimeve të njohura, Etërit Themelues bënë gjithashtu shumë vërejtje të mprehta, dhe herë pas here më pak të njohura. Këtu janë disa nga më të mirat, që mbulojnë gjithçka, nga mbajtja e sekretit deri te çështjet e stilit.

Falënderoj Zotin, që më dha kokëfortësi, kur e di që kam të drejtë.

John Adams

Një çip mbi supe është një bagazh shumë i rëndë për t’u mbajtur gjatë gjithë jetës.

John Hancock

Mendoj se një rebelim i vogël herë pas here është gjë e mirë dhe po aq i nevojshëm në botën politike sa stuhitë në atë fizike.

Thomas Jefferson

Tre mund të mbajnë sekret, nëse dy prej tyre kanë vdekur.

Benjamin Franklin

Thelbi i Qeverisë është pushteti; dhe pushteti në duart e njeriut, do të jetë ndonjëherë i rrezikuar nga abuzimi.

James Madison

Të mençurit e dinë shumë mirë dobësinë e tyre për të supozuar pagabueshmërinë; dhe ai që di më shumë, e di më së miri se sa pak di.

Thomas Jefferson

Është më mirë të mos ofroni asnjë justifikim sesa një justifikim të keq.

Xhorxh Uashinton

Nuk pres kurrë të shoh një vepër të përsosur nga njeriu i papërsosur.

Alexander Hamilton

Nuk është e lehtë të jesh i mençur për të gjitha kohërat, madje as për të tashmen – aq më pak për të ardhmen; dhe ata që gjykojnë të kaluarën duhet të kujtojnë se, kur ajo ishte e tashme, e tashmja ishte e ardhmja.

Guvernator Morris

Në çështjet e stilit, notoni me rrymën; në çështjet parimore, qëndroni si shkëmb.

Thomas Jefferson

Lëvizjet e mia drejt karriges së qeverisë do të shoqërohen me ato të një fajtori që shkon në vendin e ekzekutimit.

George Washington (30 ditë para inaugurimit të tij të parë).