Astrit Lulushi/

Në vitin 334 pes, Aleksandri u nis për të pushtuar botën. Ai mori me vete historianë dhe gjeografë për të dokumentuar dhe përhapur fjalën për shoqëritë dhe kulturat e ndryshme që hasën ndërsa luftonin në rrugën e tyre nga Maqedonia në perëndim, deri në Indi në lindje. Pas vdekjes së tij të parakohshme në vitin 323 pes, pushtimet e Aleksandrit ndihmuan në fillimin e një epoke të re në historinë e lashtë të quajtur Helenizëm. Helenizmi është rezultat i përzierjes së kulturës greko-maqedonase me shoqëritë e Afrikës së Veriut, Lindjes së Mesme, Azisë Qendrore dhe Indisë; përcaktohet nga shprehjet artistike të gjalla, horizonte të zgjeruara filozofike dhe një kërkim i vazhdueshëm për njohuri të reja. Asnjë institucion tjetër nuk e ilustron më mirë frymën e helenizmit sesa biblioteka e lashtë e Aleksandrisë.

Zjarri në bibliotekën e Aleksandrisë, Egjip, zgjati 6 muaj. Të gjithë librat, rreth 700 mijë, u dogjën. Mes historianëve, ka që thonë se ky është një mit i krijuar kohë më vonë nga një prift, i cili shkruante pa iu referuar dokumentave historikë. Edward Gibbon thotë se djegja e Bibliotekës është një mit i sajuar për të ngarkuar me faj myslimanët:

“…u dogj aksidentalisht nga trupat e Jul Cezarit; pushoi së ekzistuari në vitet 40 pes; dhe u ringjall në epokën e Perandorisë romake, kur islamizmi ende s’kishte lindur”.

Ideja e një biblioteke universale në Aleksandri iu propozua Ptolemeut nga Demetrius i Falerimit, burrë shteti, i mërguar në Aleksandri. Demetrius ishte nga Himera, qytet-koloni e rëndësishëm në bregun verior të Siçilisë, prane lumit me të njëjtin emër (Imera), në komunën Termini Imerese. Por punimet për ndërtimin e Bibliotekës nuk filluan deri në kohën e mbretërimit të Ptolemeut II rreth vitit 250 pes.

Pavarësisht besimit të shumicës se Biblioteka e Aleksandrisë u dogj dhe u shkatërrua në mënyrë kataklizmike, ky nuk është fakt; Biblioteka ra gradualisht gjatë disa shekujve, kryesisht për mungesë fondesh ose kur injorantët u bënë zyrtarë dhe interesi për librat nuk ishte i dukshëm. Kjo rënie filloi me spastrimin e intelektualëve gjatë mbretërimit të Ptolemeut VIII, që u karakterizua nga konflikte të ashpra politike e ushtarake mes vëllezërve dhe motrave për trashëgimin e fronit. Si rezultat i ndërhyrjes romake, Ptolemeut VIII iu dha kontrolli i Syrenës, pranë Qipros. Më 145 pes, ai u kthye në Egjipt, por trajtimi mizor që bënte i opozitës dhe vendimi i tij për t’u martuar me mbesën për t’u bërë faraon, çoi në luftë civile. Gjatë kësaj lufte, egjiptianët vendas u promovuan për herë të parë në nivelet më të larta të qeverisë. Ptolemeu VIII doli fitimtar dhe sundoi derisa vdiq në vitin 116 pes. Burimet e lashta flasin jashtëzakonisht keq për të, duke e quajtur mizor, fodull dhe të degjeneruar, Historianët e cilësojnë si “një nga politikanët më brutal të dinastisë 300 vjeçare ptolemiane

Gjithësesi, prodhimi i jashtëzakonshëm shkencor i Didymus rreth viteve 20 pes dëshmon se Biblioteka ekzistonte – nuk ishte rrënuar – pasi kishte akses në shumë prej burimeve të saj. Didymu njjihej në Aleksandri si autor i rreth 5 mijë librave dhe konsiderohej “Biblietekë lëvizëse”.

Gjatë shekujve të ardhëm, Biblioteka e Aleksandrisë u shkatërua e u rindërtua shumë herë. Por asnjë skroll nuk ka mbijetuar, megjithëse ka mundësi që disa të ekzistojnë. Koleksioni i bibliotekës, vendndodhjet e materialeve të humbura dhe institucionet e lidhura me të u dëmtuan qëllimisht disa herë, çka do të thotë se rrotullat do të jenë djegur, plaçkitur, përmbytur ose shpërndarë me kalimin e kohës. Forcat pagane, greke të krishtera dhe myslimane arabe kontribuan në këtë shkatërrim.

Ideja e ringjalljes së bibliotekës së vjetër daton në vitin 1974 kur një komitet i ngritur nga Universiteti i Aleksandrisë zgjodhi një parcelë toke për bibliotekën e re; puna e ndërtimit filloi në vitin 1995; dhe kompleksi u përurua zyrtarisht në tetor 2002. Në vitin 2009, biblioteka Bibliotheca Alexandrina (latinisht “Biblioteka e Aleksandrisë”), mori një donacion prej 500,000 librash nga Biblioteka Kombëtare e Francës (BnF). Kjo dhuratë e bën Bibliotheca Alexandrina, bibliotekën e gjashtë më të madhe frankofone në botë dhe Biotekën më të madhe dixhitare. B.A. ka rafte për të nxënë rreth 8 milionë libra, por me fondet e tanishme (kryesisht donacione) do të duhen 80 vjet për t’i mbushur.

Photo by: https://www.imago-images.de/search?archiv=on…

Astrit Lulushi/

Shumë studiues kanë vënë re se gjeografia e ishullit Itakë, përshkruar nga Homeri, nuk është plotësisht në përputhje me Itakën e ditëve të sotme. Në studimet e tyre thuhet se Homeri bën gabime gjeografike kur përshkruan peizazhin e një ishulli të cilin nuk e kishte vizituar kurrë personalisht (Homeri ka jetuar në Azinë e vogël). Kjo i kundërvihet idesë, se Ithaka e Homerit është i njëjti ishull i njohur sot në greqisht si Ithaki. Ky identifikim deri diku pranohet. Megjithse, edhe ide të tjera nuk janë të padiskutueshme.

Shumë studiues, të lashtë e të kohës, thonë se gjeografia e ishullit të përshkruar nga Homeri nuk është e njëjtë me Ithaki e sotëm.

Straboni, i konsideruar si babai i gjeografisë, ishte grek nga Azia e Vogël. Në vitin 20, kur Roma sapo ishte bërë Perandori, Straboni, duke u mbështetur në burimet e lashta të viteve p.e.s, tha se në kohën pas Homerit, një pjesë e vogël e ishullit Kefalon u shkëput dhe krijoi ishullin Palik. Këtë ndarje historianët e quajn “Kanali i Strabonit.

Ithaki është kandidati më i mirë për ishullin, i cili që në antikitet njihej si shtëpia e Odiseut. Por asnjë rrënojë e pallatit të tij nuk është zbuluar. Kjo bën që çështja të mbetet e hapur dhe shumë njerëz të spekulojnë.

William Gell, historian – duke shkruar në 1807 – besonte se “Ithaca” e Homerit ishte në bregun Aetos të ishullit Ithaki, afër gjirit të Vathisë. Samuel Butler zhvilloi një teori të diskutueshme se Odisea erdhi nga pena e një gruaje të re siciliane, e cila e paraqet veten në poemë si Nausicaa, në bregun e Siçilisë. Historiani britanik Robert Graves, i njohur si autor i shumë librave mbi mitologjinë, e shpjegon këtë histori në romanin e tij Homer’s Daughter. Arkeologu gjerman Wilhelm Do, në fillim të viteve 1900, pasi kishte kryer gërmime të shumta në ishullujt Ithaki dhe Lefkadë, propozoi që pallati i Odiseut ndoshta mund të gjendet në Nidrit në bregun jugor të Lefkadës. G. Volterra, duke shkruar në vitin 1903, besonte se dikur mund të ketë patur “kanal të Strabonit” midis Palikit dhe Kefalonit. A.E.H. Goekoop, duke shkruar në vitin 1908, besonte se “Ithaca” ndodhej në juglindje të qytetit të Argo-stolisë. W.A. Heurtley dhe Sylvia Benton – besonin se “Ithaca” ishte në ishullin Ithaki dhe në gërmimet e tyre gjetën monedha të shekullit të 9 p.e.s.; në monedha Odiseu shfaqet me plis në kokë. Një kërkim për atdheun e Odiseut, autorë të tjerë besojnë se qendra e Itakës homerike ishte në Kefaloninë juglindore ku tani ndodhet fshati Poros. John Underhill – duke punuar për herë të parë në 2003 – beson se Paliki është vendndodhja e “Ithaca”, dhe se “Kanali i Strabonit” e ndau atë nga Cefalonia.

Homeri thotë se Odisea “eci përmes një kallamishteje” në ishull, ecje që mund të bëhet vetëm në Lefkada. Ishulli gjithashtu ka ujëvara, ku “gratë e Itakës shkonin për të larë rrobat”. Pranë vendit, ku mendohet se ishte pallati i Odisesë, janë “Ujëvarat e Nidrit”, nga ku buron edhe lumi “Dimosarii”; ku ndodhet edhe “Mela-nidros” (me la e ndru). Ka pasur sugjerime se Itaka u riformua nga tërmetet prandaj nuk mund të provohet se ku ka qenë territori i ishullit.

Fjala Ithaka, gjithashtu, mund të jetë ose është shqip ‘e thata’; ‘Ishulli i Thatë’. Fjalorët etimologjikë e japin:

Itaka: Ishull, shtëpia legjendare e Odises; shkronja e parë ‘I’ është fenikase për ”ishull”, pjesa tjetër nuk dihet.

Uliks: “I lënduar” ose “i zemëruar”. Është versioni latin i Odiseut, “udhëtues”, një emër që frymëzoi fjalën “Odyssey”, që do të thotë “udhëtim epik”.

Ndonjë mund të thotë se Odise – Uliks vjen nga fjala ‘uthull’, pasi që kur lindi qante shumë – dhe i ati tha “jepi uthull”.

Duhet thënë gjithashtu se në kohën romake, Itaka ishte pjesë e Eparkisë së Ilirisë. Kur perandori Kostandin ndau Perandorinë gjatë shekullit të 4-të, Itaka u bë pjesë e Perandorisë Bizantine, derisa u pushtua nga normanët në 1185 dhe anzhuinët në shekullin e 13-të. Për disa kohë, Itaka ra në duart e Venedikut. Më 1453 erdhën osmanët. Përfundimisht, Itaka iu bashkua revolucionit të vitit 1821 që solli pavarësinë e Greqisë. Se ku ndodhet Itaka e Odisesë sot, kjo ende nuk dihet.