Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Arsim e Propagandë

by

Nga Astrit LULUSHI- Një nga pasojat serioze të propagandës është se ajo ka bërë që publiku të besojë se arsimi dhe propaganda janë e njëjta gjë, dhe kështu një turmë injorante mendon se po arsimohet, ndërsa vetëm manipulohet.
Edukimi synon pavarësinë e mendimit; Propaganda jep mendime të gatshme për turmën që nuk mendon. Tërheqja e parëndësishme, buja, fanatizmi i vjetëruar, i jep propagandës publicitetin më të madh, duke e bërë karikaturë të thjeshtë vulgare të vetvetes.
Edukatori synon një proces të ngadaltë të zhvillimit; propaganduesi, kërkon rezultate të shpejta. Mësuesi përpiqet t’u tregojë nxënësve se si të mendojnë; propaganduesi u thotë se çfarë të mendojnë. Edukatori përpiqet të zhvillojë përgjegjësinë individuale; propaganduesi synon përgjegjësinë kolektive. Edukatori dëshiron që njerëzit të mendojnë para se të hidhen në veprim; propaganduesi i mëson të veprojnë pa menduar më parë. Edukatori dështon nëse nuk arrin të hapë një mendje; propaganduesi, dështon nëse nuk arrin një mendje të mbyllur.
Mendo tani se çfarë ndodhi nën diktaturën e proletariatit, ku kolektivizmi u shtri në njerëz e bagëti dhe regjimi me ngulm synonte për të mos pasur asnjë analfabet, për të shtrirë propagandën në masë e në shkolla. Pasojat e këtij lloj arsimi të egër ndihen sot; ndryshimi vjen me ndarjen e edukimit nga propaganda; dhe për këtë do të duhen breza.

QEVERISJE

by

Astrit Lulushi

Astrit Lulushi-Në lashtësi, shumica e filozofëve ishin ose në favor të demokracisë ose nuk kishin ndonjë mendim për të. Disa, si Sokrati, Platoni dhe Aristoteli, thuhet se ishin kundërshtarë të demokracisë. Por sa i saktë është ky perceptim?
Shumë pak dihet për atë që Sokrati mendonte për demokracinë. Gjithçka që dimë për Sokratin vjen nga shkrimet e dy studentëve të tij, Platonit dhe Ksenofonit. Platoni në veçanti duket se ka përdorur karakterin e Sokratit si një lloj “bordi” për ide dhe mendime të ndryshme, kështu që, në shumicën e rasteve, kur Platoni i atribuon një ide Sokratit, është shumë e vështirë të thuash nëse është me të vërtetë një nga idetë e Sokratit, një nga ato të Platonit, një kombinim i tyre, ose thjesht një ide me të cilën Platoni po eksperimentonte.
Platoni thotë në Republikën e tij se nuk i pëlqen shumë forma e demokracisë që u krijua në qytetin e tij të lindjes, Athinë. Ai argumenton se qeveria ideale, e përsosur, duhet të drejtohet nga një “mbret-filozof”, një njeri shumë i mençur, inteligjent dhe racional dhe që i merr të gjitha vendimet në dobi të të gjithëve.
Platoni ndoshta do të kishte shumë admirim për qeveritë e shumicës së vendeve moderne demokratike, të cilat veprojnë në një formë shumë të ndryshme nga ajo që ekzistonte në Athinë gjatë kohës së Platonit. Athina në shekullin IV pes ishte një demokraci e drejtpërdrejtë, që do të thotë se qytetarët votonin drejtpërdrejt për të gjitha çështjet. Kjo krijonte problem, sepse shumica e njerëzve nuk i kuptonin çështjet dhe nuk ishin në gjendje të merrnin vendime të informuara për to.
Aristoteli ndonjëherë është portretizuar si armiqësor ndaj demokracisë, por, në fakt, ky është një keqkuptim i teorisë së tij komplekse dhe erudite. Në Politikën e tij, Aristoteli shpjegon se ekzistojnë tre forma kryesore të qeverisjes ideale: Monarki, të cilën ai e përcakton si një qeveri të sunduar nga një njeri (ide e ngjashme me atë të “mbretit filozof” të Platonit), jashtëzakonisht i kualifikuar, i cili sundon për të mirën e të gjithëve; Aristokraci, të cilën ai e përcakton si një grup i vogël i njerëzve më të mirë dhe më të kualifikuar, që sundon për përmirësimin e të gjithëve;
Qeveri kushtetuese, të cilën ai e përcakton si një qeveri të drejtuar nga të gjithë qytetarët e lirë për përmirësimin e të gjithëve.
Aristoteli shprehet se, nga tre format ideale, monarkia është më e mira sepse është më e efektshmja, por ai pohon se të tre format e qeverisjes ndryshojnë dhe korruptohen me kalimin e kohës. Ai shpjegon se një monarki rrëshqet në tirani, dmth., në qeveri e drejtuar nga një njeri vetëm për përfitimet e tij. Një aristokraci kalon në oligarki, që është qeveri e drejtuar nga disa njerëz vetëm për përfitimet e tyre. Më qeveria kushtetuese rrëshqet në demokraci, ose në qeveri e drejtuar nga shumica vetëm për përfitimet e tyre.
Aristoteli arsyeton se nga këto tre forma qeverisjeje, demokracia është e keqja më e vogël, sepse rezulton në numrin më të madh të njerëzve të lumtur; ndërsa tirania është forma më e keqe e qeverisjes sepse rezulton që vetëm një njeri (tirani) të jetë i lumtur. Pra, Aristoteli ishte në favor të demokracisë, jo sepse i pëlqente domosdoshmërisht, por më tepër sepse ishte forma më pak e tmerrshme e qeverisjes që mund të mendonte.

Akrostik- Edgar Allan Poe

by

Akrostik- Edgar Allan Poe*/
(shqipërim nga Astrit Lulushi)/

Elizabeth, e ke kot kur thua
“S’të dua” – thënë aq ëmbël;
Boshe janë ato fjalë nga L.E.L., ose ti.
Talentet e Zantippes forcohen aq mirë:
Ah! nëse kjo e folur del nga zemra
Merr frymë më pak butësisht
– dhe mbulo sytë.
Kujto kur Luna u përpoq
Të kurojë dashurinë e Endymionit –
E shëroi nga të gjitha, vërtet, dhe –
Marrëzia e tij – krenaria – pasioni
– vdiq.
———
Edgar Allan Poe (1809 – 1849)
Kjo poezi (botuar pas vdekjes), është një nga disa akrostikët që Poe shkroi më 1829 për të kënaqur adhurueset e tij. Këtu, shkronjat e mëdha në krye të çdo vargu, lexuar nga lart-posht, formojnë emrin “Elizabeth”.

Elisabeth it is in vain you say
Love not — thou sayest it in so sweet a way:
In vain those words from thee or L. E. L.
Zantippe’s talents had enforced so well:
Ah! if that language from thy heart arise,
Breathe it less gently forth — and veil thine eyes.
Endymion, recollect, when Luna tried
To cure his love — was cured of all beside —
His folly — pride — and passion — for he died.

L. E. L. duket se është Letitia Elizabeth Landon (1802-1838), poete e njohur angleze që i nënshkruante poezitë e saj me inicialet L.E.L.
Zantippe është Xanthippe, gruaja e Sokratit. Poe e shkruajti gabim emrin e saj për hir të akrostikut. Xanthippe, ndonjëherë shkruar edhe Xantippe, ishte e njohur për temperamentin e saj të rrëmbyer dhe të dhunshëm. Disi me humor, Sokrati thuhet se i ka shpjeguar Alcibiades se ai mbeti i martuar me të sepse “ajo ushtron durimin tim dhe më bën të duroj të gjitha padrejtësitë që përjetoj nga të tjerët”.
Miti Luna dhe Endymioni ka të bëjë me Hyjneshën e Hënës, Selena, e cila ra në dashuri me Endymionin e vdekshëm, kur ajo e pa nga lart duke fjetur, ndërsa kalonte nëpër qiell natën.
Akrostik është një lloj poezie (ose formë tjetër të shkruari), ku shkronja e parë (ose rrokja, ose fjala) e çdo rreshti (ose paragrafi) përshkruan një emër ose mesazh. “Acrost”, fjalë para-greke; shqip, “kryerresht”.

Më pak shpresa, më mirë

by

Astrit Lulushi-Njerëzit përreth janë të çuditshëm, por thuajse çdo njeri është pak i tillë; bota qëndron pezull, herë-herë lëkundet dhe ndryshimet në njerëz janë pasojat e dridhjeve të saj. Ja ku është një i tillë pak i dhjamosur, herë me mustaqe herë me mjekër, herë jo, sipas konjukturave ose njerëzve që u serviloset a kërkon t’i kopjojë, në pamje. Dhe duket i kënaqur, plazmë, si kandil deti. Pastaj kërkon të hajë, shumë, dhe merr barna kundër kolesterolit tre herë në ditë. Djersit duke ndenjur, mos pi cigare, thotë, kushtojnë shumë, kanë erë të rëndë dhe bëjnë keq për shëndetin.Ai pret, mendon se përmbysja fillon nesër. Ndoshta… Por problemi me ndryshimet është se ato duhet të fillojnë nga brenda-jashtë dhe sot. Ndryshimet janë ngritje kryesh, vijnë me trazira, si revolucionet. Gjëja e parë që njerëzit bëjnë gjatë trazirave është vrapimi masiv drejt plaçkitjes, me dyqanet si vijë finishi, ku rrëmbejnë, ndonjë televizor me ngjyra, të njëjtin helm që armikun e tyre e bëri mediokër.Jo se njeriu i varfër nuk duhet ndihmuar apo njeriu i paedukuar nuk duhet edukuar, që i sëmuri nuk duhet mjekuar, e kështu me radhë. Por problemi është se njerëzit kurrë nuk nxënë dhe udhëheqësit e tyre i veshin me ca veshje të bukura, ideale, edhe kur disa prej tyre janë të sëmurë mendorë. Shumë syresh janë thjesht oportunistë të momentit, gati të bëjnë marrëveshje me djallin për kult personal a një grusht parash.Ka njerëz që nuk duan të kalojnë nga një udhëheqje e keqe në një tjetër të ngjashme – kjo bëhet çdo 4 vjet me zgjedhje. Të tjerë thonë se një përmbysje largon shumë të këqija edhe pse koha ka treguar se historia njerëzore ecën shumë ngadalë. Por duket se ndryshimet janë si vuajtjet a përmbytjet që sjellin shumë të këqija por edhe ndonjë të mirë. Dhe vetëm kaq duhet shpresuar, jo më shumë.

Kthim në natyrë

by

Nga Astrit LULUSHI-

Natyra e njeriut shpesh është e fshehur; ndonjëherë del; rrallë shuhet; është kthimi që e bën njeriun të dhunshëm; gjërat që nuk i realizoi me doktrinë, tani përpiqet t’i bëjë me forcë. Idea konsiderohet më pak e rëndësishme; vetëm zakoni ndryshon dhe përpiqet të nënshtrojë. Prandaj, në disa raste, njeriu nuk meriton shans të dytë. Ai kërkon të fitojë mbi natyrën e tij. Detyrat që i vë vetes janë shumë të mëdha ose shumë të vogla; e para e bën të dëshpëruar nga dështimet; e dyta e bën të vogël, shpesh mbizotërues.Në fillim njeriut i duhet praktikojë me ndihma, siç bëjnë notuesit me mjetet që i mbajnë mbi ujë; por pas një kohe ai praktikon vetëm, siç bëjnë valltarët; kjo krijon përsosmëri të madhe, kur praktika është më e vështirë se vënia në jetë e qëllimit. Aty ku natyra është e fuqishme, dhe për këtë arsye fitorja është e vështirë, ngjitja me shkallë është e nevojshme, për të qëndruar në natyrë e në kohë; si njeriu që i nxjerr fjalët si lumë kur është i zemëruar, dhe rrjedha shteron, kur zemërimi bie, ose, kur dehet duke pirë për shëndetin e vet, apo kur, për t’u freskuar hidhet në ujë të ngrohtë. Nëse njeriu ka guxim dhe vendosmëri të fitojë të drejtën e tij, kjo është më e mira: As rregulli i lashtë nuk është i gabuar për ta përkulur natyrën, si një shkop në ekstrem të kundërt, kur e kundërta ekstreme nuk është ves. Zakoni nuk krijohet në vijë të drejtë me vazhdimësi të përhershme, por me ndërprerje, ku çdo njëra prej përkuljeve përcakton një fillim të ri; dhe nëse njeriu është gjithnjë në praktikë, ai gjithashtu do të praktikojë gabimet dhe aftësitë e tij; do të krijojë një zakon të ri; nuk ka asnjë mënyrë për ta ndihmuar, por vetëm me ndërthyerje. Kështu, nuk i beson fitores mbi natyrën e tij, sepse natyra do të shtrihet e varrosur dhe përsëri do të ringjallet, kur t’i jepet rasti ose tundimi. Ashtu siç ndodh në përrallën e Aesopit, ku macja kthehet në njeri, që fillimisht tregohet i butë, derisa miu vrapon para syve të tij. Dhe njeriu nuk duhet ta shmangë rastin, që të mund të preket pak prej atyre që ndodhin rreth tij. Natyra perceptohet më së miri në privatësi, sepse nuk ka ndikim të jashtëm; në pasion, sepse mund të dalë nga konformizmi; dhe në ndryshim, sepse aty krijohet zakoni.Janë të lumtur, ata, natyra e të cilëve përputhet me profesionet e tyre; ata mund të thonë: Natyra dhe shpirti udhëtojnë së bashku; kur bisedojnë mbi çështje të ndryshme, ato nuk ndikojnë, sepse mendimet fluturojnë drejt vetvetes; dhe çdo hapësirë do të mjaftojë. Natyra e njeriut shkon ose te barërat e mira ose të këqija; ujitja e njërit, shkatërron tjetrin. Ajo, për të cilën instinktivisht – për mirë a për keq – tregoni kujdes, është natyra juaj.