Astrit Lulushi – Page 90 – Dielli

Kur nuk njihet vetja

July 2, 2017 by dgreca

Nga Astrit Lulushi/

Më 1492, Kristofor Kolombo u nis për udhëtimin e tij të parë eksplorues. Biografët thonë se ai mbante me vete edhe një libër me përshkrime lundrimesh të kryera dy shekuj para tij nga të tjerë eksplorues. Në liber bëhej fjalë edhe për një njeri që u nis me anije drejt perëndimit. Pas shumë kohësh lundrim, ai mbërriti në brigjet e një vendi, ku u befasua nga klima e njëjtë me atë të vendit të tij; kafshët ishin si ato që kishte lënë prapa; njerëzit, jo vetëm me të njëjta veshje e ngjyrë, por gjithashtu flisnin të njëjtën gjuhë si njerëzit në vendin e tij. Jashtzakonisht i befasuar nga ky zbulim, pa vonesë hypi në anije, lundroi me nxitim prapa në drejtim të lindjes, vetëm për t’i dhënë popullit të tij lajmin se në një vend të largët kishte gjetur një racë njerëzore identike me racën e tyre. Në fakt, ai kishte lundruar rreth botës duke arritur në vendin e tij pa e njohur atë, dhe pastaj lundroi përsëri rreth botës për t’u kthyer po në vendin e tij.

Nëse ky udhëtim do të bëhej sot nga një politikan i yni, mund të arsyetohet me lehtësi dështimi i tij për të njohur vendin dhe popullin e vet; imagjino pastaj sikur të bëhej nga një parti politike, dikur e vetme, sot e madhe në numër, më e madhe ende në pasuri – me pozitë e ndikim mbi turma të ushqyera tradicionalisht me një ideologji – e cila duke hequr dorë nga e shkuara që vec atë përlyen, dhe nga parimet, e ndryshoi sistemin në oligarki që vendos me votime në grup, fshat a fis, dhe blerje votash me para të ndyra, për të mbajtur në pushtet njeriun e vet (bir i llastuar), i cili edhe nëse ka studiuar në shkollat më të mira, udhëtoi në perëndim dhe kthehet e thotë se gjë të madhe ka zbuluar. Mund të jetë edhe shok i mirë, me konsideratë për ndjenjat e të tjerëve, prapseprapë mediokër mbetet, me mendje të ngushtë, të shurdhër, të papërkulur – nuk mund të lidhë shkak me pasojë, ose të shohë se një ndryshim po vjen ose pse duhet të vijë; ai nuk mund të ndihmohet duke e pëlqyer ose ndonjëherë duke qeshur me të – kjo bën të arsyetosh se marrëzia mbështetet medoemos në bazë solide, ose është veti e mendjes së betonuar.

BUROKRACI

June 30, 2017 by dgreca

Nga Astrit Lulushi/

Thuhet se një sistem i mirë shkurton rrugën drejt suksesit – kjo ndodh me një burokraci konkuruese ose nën kontroll. Por jo rrallë, burokracitë nuk përballen me konkurrencë reale prandaj veprojnë si çdo monopol tjetër që përdor burimet e veta pa-efikasitet, sepse nuk i duhet të konkurrojë.

Sociologu gjerman Max Weber ka argumentuar se burokracia e kontrolluar përbën mënyrën më të mirë për organizimin e aktivitetit njerëzor dhe se proceset sistematike dhe hierarkitë janë të nevojshme për të mbajtur rendin, për të maksimalizuar efikasitetin dhe për të eliminuar favorizimet. Por Weber gjithashtu e shihte burokracinë e pakontrolluar si kërcënim për lirinë individuale, dhe se një shtim në burokratizimin e jetës njerëzore mund t’i bëjë individët ta ndjejnë veten si të mbyllur në kafaz.

Termi “burokraci” rrjedh nga frëngjishtja dhe është kombinim i fjalës franceze bureau – zyrë ose tryezë pune – me fjalën greke kratos – sundim ose pushtet. Shprehja u krijua në mesin e shekullit të 18-të nga ekonomisti Jacques de Gournay dhe kishte kuptim satirik. Gournay kurrë nuk e shkroi atë, por në një letër nga një bashkëkohës citohet: I ndjeri Gournay ndonjëherë thoshte: “Në Francë kemi një sëmundje e cila i jep të drejtën vetes për të shkatërruar francezët, kjo sëmundje quhet byromani.”

Që nga koha e krijimit, fjala “burokraci” ka zhvilluar kuptime negative. Burokracitë janë kritikuar si joefikase dhe poshtëruese për individin. Pasojat dehumanizuese të burokracisë së pakontrolluar u bënë temë kryesore në punën e shkrimtarit Franz Kafka dhe pjese qendrore për romanet e tij Procesi dhe Kasta. Burokracia jashtë kontrollit apo buromania pati pasoja tepër të thella tek Kafka, nëse nuk harrohet fakti se për vitet që jetoi (1883 – 1924), ai nuk botoi asnjë roman dhe 90 për qind të krijimtarisë së vet, e dogji – që mund të kuptohet edhe si zhgënjim në dukje pafund i përpjekjeve të njeriut për të dalë kundër sistemit, dhe ndjekja e kotë dhe e pashpresë e një qëllimi të paarritshëm.

EGO…

June 19, 2017 by dgreca

Nga Astrit Lulushi/

Zhvillimi fillon nga vetja. Dhe një vend quhet i zhvilluar sepse shumica e atyre që banojnë aty janë të zhvilluar. Ka vende që janë më pak ose aspak të zhvilluar, dhe njerëzit aty janë të ndrydhur – sepse kush nuk dëshiron të jetojë i lirë nga shtypja që vjen vetëm nga pushteti arbitrar, egoist, kapricios, mashtrues, tiranik, despotik, autoritar, ‘dorë e fortë’, me një fjalë ‘jodemokratik’ – ata që i shmangen këtij lloj etiketimi janë të tillë.

Kundërshtimi i arbitraritetit është i vetmi parim, e vetmja mënyrë që mund të mbrojë liritë e çdo njeriu. Kur njerëzit ‘lëshojnë pe’, mashtruesit, të pabesët dhe shkatërruesit i shtyjnë ata kaq shpejtë, sa më pas nuk ka rezistencë.

Kjo natyrë ‘dyndje barbare’, rritet çdo ditë gjithnjë e më shumë duke shtyrë e shkelur. Si kancer, ajo ha më shpejt dhe çdo orë. Njerëzit rriten më pak të qëndrueshëm, më pak të gjallë e më pak të virtytshëm, nga ata që bëhen më të korruptuar dhe çdo ditë shtojnë rrethin e vartësve të tyre derisa virtyti, integriteti, shpirti publik, thjeshtësia bëhen objekt talljeje dhe hiçi, luksi, egoizmi, ligësia e padrejtësia gëlltisin gjithë shoqërinë.

Egoizmi, thotë Ayn Rand, nuk është thjesht gabim, por paraqet një “marrëveshje intelektuale shkatërruese”, e cila eshtë përgjegjëse, më shumë se çdo faktor tjetër, për zhvillimin e kontrollit moral të shoqërisë.

LIRI

May 18, 2017 by dgreca

1 astrit Lulushi1 ok

Nga Astrit Lulushi/

Shumë probleme do të zgjidheshin nëse veprohet me zemër. Një fjalë e urtë e indianëve të Amerikës thotë se njeriu i bardhë flet shumë, por nuk duhen shumë fjalë për të thënë të vërtetën. Me daljen e Twitter e Facebook edhe kjo thënie duket se bie dhe e vërteta shpesh humbet a fshihet.

Që njerëzit të trajtohen të gjithë njësoj të gjithë duhet të kenë të njëjtin ligj a shans për të jetuar e begatuar dhe të mos ndjehen si kolonë dhe qeveria të mos sillet si kolonizator.

Një njeri i lirë duhet të kënaqet kur nuk i mohohet liria për të shkuar aty ku dëshiron. Por ekzistojnë edhe liri të tjera që njeriut u duhen për të jetuar si gjithë të tjerët – i lirë të ecë e të ndalet kur të dojë, të punojë ose jo pa qenë i detyruar, të zgjidhet e të zgjedhë, të mendojë, të flasë, të veprojë dhe të gjitha t’i bëjë me dëshirën që buron nga zemra.

Përvojë

May 16, 2017 by dgreca

1-astrit_lulushi

Nga Astrit Lulushi/

Vuajtja është emri tjetër për përvojën, thotë Horaci. Në këtë botë asgjë nuk është e pandryshueshme, qoftë edhe si fushat që mbillen herë me një farë e herë me tjetër. Por ndryshimi për disa (regjime) duket se merr gjithëkohën.

Njerëzit shtypen nga të tjerë në krye me mendje në të kaluarën. Populli është karroca dhe ata hypur e ngasin atë mbrapsht; nuk kanë vuajtur, prandaj mbetën pa përvojë. Atëhërë c’kërkojnë në krye të vendit? Vec për zullume e për të vjedhur, dhe popullin e lënë në ankth, si njeriun e uritur. Nuk luhet me ushqim me të uriturin, është njësoj si t’i mohosh dashurinë të dashuruarit.

Në thelb, Universi është i bindur, në përputhje a barazpeshë, shkruan Markus Aurelius, dhe arsyeja që menaxhon veten, nuk lë vend për të keqen. Kështu edhe njeriu pas një faji a gabimi, mendon për atë që ka bërë, reflekton, natyrëshëm kthehet tek vetja dhe pak nga pak, ndërsa përbrenda vuan, urtësohet duke pasuruar përvojën e tij.