NGA NAUM PRIFTI/
Sikur të hartohej një listë e bibliografëve shqiptarë, jam I sigurt se vendin e parë, dua të them vendin e nderit do ta zinte Mid’hat Bej Frashëri, jo vetëm nga lashtësia e viteve kur e filloi atë veprimtari, por edhe nga cilësia e librave dhe nga sasia jashtëzakonisht e madhe e tyre. Dihet se ai kishte më se 40.000 vëllime të ndryshme në gjuhë të ndryshme. Ky qe pasioni i tij më i madh, të cilin e ndoqi me përkushtim gjatë gjithë jetës së tij. Bir i një familje intelektuale nga më të shquarat, djali i atdhetarit të dëgjuar të Rilindjes Kombëtare Abdyl Frashëri, ii edukuar qysh në vegjëli me frymën e atdhe dashurisë, ai ia kushtoi gjithë jetën lirisë së atdheut dhe përparimit të vendit që të vihej në një radhë me kombet e tjera të Ballkanit dhe Europës. Ai u aktivizua në jetën politike shqiptare qysh në moshë të re, pra qysh në fillim të shekullit XIX kur qe njëzet vjeçar dhe e vazhdoi pa ndërprerje deri në fund të jetës së tij. Qe një nga veprimtarët e parë të Klubit të njohur të Selenikut dhe më pas bëhet nismëtar për botimin e gazetës “Liria” po në Selenik, titull simbolik për gjëndjen e Shqipërisë, në atë kohër kur ende s’e kishim fituar
pavarësinë.
Pa dyshim Mid’hati gëzonte qysh në moshë simpatinë dhe respektin e intelektualëve shqiptarë të
kohës çka vërtetohet nga fakti se atij iu besua detyra e lartë kryetar ii Kongresit të Manastirit, I njohur ndryshe si kongresi për hartimin e alfabetit të shqipes. Po atje ai u zgjodh edhe nënkryetar i Komisionit për hartimin e alfabetit, kryetar i të cilit qe i mirënjohuri At Gjergj Fishta. Në atë kohë Mitati qe djalë njëzetetetë vjeçar. Edhe pse Kongresi miratoi njëkohësisht si akt kompromisi edhe alfabetin e Stambollit, krahas atij që kemi sot, prioritet fitoi alfabeti latin për shkak se qe më I lehtë, më i përdorshëm dhe gërmat e tij gjendeshin kudo.
Mid’hat Frashëri qe një nga firmëtarët e Deklaratës së Pavarësisë, që u shpall në Vlorë nga Ismail Qemali më 28 Nëntor 1912, por ky akt u mbajt fshehur për një kohë të gjatë nga regjimi komunist për arsye
politike. Më 1962 kur u festua 50 vjetori i Pavarësisë, revista “YLLI” ku punoja edhe unë, redaksia pati idenë e mirë të botonte deklaratën origjinale tok me firmat e delegatëve. Më kujtohet fare mirë truku që përdori redaksia për të fshehur emrin e Mid’hat Frashërit dhe të Lef Nosit nga lexuesit. Mbi firmën e M. Frashërit u vendos stema e revistës “Ylli”, ndërsa firma e Lef Nosit u mbulua nga klisheja ku vihej numëri dhe data e revistës. Kështu pra deklarata u botua e cunguar, për të fshehuyr emrat e atyre që u vrisnin sytë udhëheqësve komunistë.
Mid’hat Frashëri kreu një udhëtim në Svicër më 1915 dhe po atë vit botoi në Sofje librin “Letra
mbi një udhëtim në Svicër.” Më shumë se mbresa udhëtimi, libri qe një promemorie që t’I nxiste
bashkatdhetarët ta kthenin edhe ata Shqipërinë në një Svicër të dytë, për shkak të përngjasimit të
terrenit fizik dhe përbërjesd së popullsisë. Theksoj se kjo ëndërr, apo ky ideal vazhdon të gjallojë edhe sot.
Veprimtaria letrare e Mid’hat Frashërit është mjaft e pasur dhe e larmishme mbasi përfshin fusha të ndryshme. Përmendim midis tyre një biografi modeste për Naim Frashërin, të cilën kam patur fatin ta lexoj, novelat e tij “Hi dhe Shpuzë,” studime sociopolitike dhe etnike. Mid’hat Frashëri është ndër të parët autorë shqiptarë që kupton problemin se të drejtat e shqiptarëve mbrohen me gjuhët e njohura, prandaj ii vihet punës dhe shkruan e boton frëngjisht më 1915 “L’affaire de l”Epire” (Çështja e Epirit) e po në atë vit 1915 “La population de l’Epire,” (Popullsia e Epirit) ku thekson se Epiri kryesisht banohet nga shqiptarët. Më 1919 botoi librin “Les Albanais chez eux et a l’etranger” (Shqiptarët mes veti dhe në vend të huaj) ku thekson ngulimet shqiptare në vende të ndryshme.
Fusha tjetër e tij janë përkthimet nga letërsia e huaj e midis tyre dhe disa kryevepra si “Guillame Tell” (Guljelm Tell) e Lamartinit, romani i dëgjuar i Daniel Defosë “Robinson Crusoe” (Robinson Kruzo), “Bëje të mirën pa hidhe në det” të autorit gjerman Franc Hofman, si dhe novelën “Shkurtabiqi I verdhë” të cilën e kam lexuar kur isha I ri dhe vetëm tani e mora vesh se qënka përkthim ii M. Frashërit. Veç tyre ai ka përkthyer dhe vepra shkencore sikurse “Psikologjia e edukatës.” Për shkrimet e ndryshme ndër gazetat e revistat shqiptare të kohës ai ka përdorur disa pseudonime, nga të cilat më i njohuri është Lumo Skendo, më pak i dëgjuar Mali Kokojka dhe thuajse i panjohur Ismail Mulosmani.
Pasioni më ii madh ii Mid’hat Frashërit gjatë gjithë jetës së tij, të cilit iu përkushtua me shpirt e zemër ka qenë bibliofilia, dashuria për librin. I nisur nga qëllime fisnike të shtinte në dorë çdo libër ku permendej Iliria, Shqipëria e lashtë dhe e re, ku viheshin në dukje zakonet, gjuha, foklori, bukuria e natyrës, me një fjalë universi shqiptar. Ai dëshiron t’i dhurojë një penë të artë studiueses engleze mis Edith Durham, si peng respekti e mirënjohje për shkrimet e saj nga viset e ndryshme të Shqipërisë.
Njohja e disa gjuhëve të lindjes dhe perëndimit ii dha mundësi Mid’hat Frashërit të lexonte si autorët antikë, si ata të Mesjetës ashtu edhe autorët modern, për të njohur çdo gjë në lidhje me Shqipërinë, për ta njohur sa më mirë dhe për tia bërë të njohur botës mbarë të vërtetën rreth vendit tonë, larg përçudnimeve e shtrembërimeve të autorëve shovinistë. Librat ishin për të objektet më të çmuara, prandaj e pa të arsyeshme të hapte në Tiranë librarinë Lumo Skendo, e cila në kuptimin e mirëfdilltë të fjalësh nuk ishte vetëm dyqan librash, por një klub intelektualësh me ide përparimtare.
Fati i njeriut shpesh herë është tekanjoz. Në vjeshtën e vitit 1944, Mitat Frashëri u largua nga Shqipëria, pasi jeta e tij u rrezikua nga vërshimi i forcave të Lëvizjes Nacional Çlirimtare. Shtëpia e tij, biblioteka dhe
gjithë pasuria e tij u rekuizuan nga pushteti popullor. Shtëpia e tij nuk ruhej dhe as librat, as dokumentet nuk u inventarizuan. Ata persona që e dinin vlerën e tyre morën ç’deshën. Gjatë një vizite miqësore tok me Gaqo Bushakën te shtëpia e shkrimtarit Zihni Sako, ai midis të tjerash na tha se tryezën e punës e kishte marrë nga studioja e Lumos Skendos. Besoj se trashëgimtarët e Ziniut duhet ta kenë akoma te shtëpia e tyre. Dihet botërisht se 40.000 vëllime i mori Biblioteka Kombetare, duke pasuruar ndjeshëm fondin e saj, me libra të rrallë dhe me vepra të shquara albanologjike. Sot e mot ato janë dëshmi e shkëlqyer e punës së bibliofilit të pasionuar, Mid’hat Frashëri, pinjoll i derës fisnike të frashërllinjve.
*Mbajtur ne veprimtarine me rastin e 65 vjetorit të vdekjes se Mid’hat Frasherit,
qe organizoi me 3 tetor 2014 dega e Vatres se Queensit, me kryetar dr. Skender Murtezani.