Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

TI ISHE PJESË E PËRDITSHMËRISË SONË, DO T’NA MUNGOSH ZEF BALAJ!

by

 Nga Dalip Greca

Shumë gjëra që kam brenda vetes nuk munda t’ia thosha Zef Balës. Ende vuaj.…

     Unë sërish i kërkoj ndjesë familjes Balaj, siç i kërkova dhe të përndershmit dom Pjetër Popaj, pas ceremonisë së varrimit, për shkak se nuk munda t’i artikuloja fjalët që dilnin nga shpirti, dhe s’arrita të përcjell gjithçka kisha në mendje e në zemër për fisnikun Zef Balaj, njeriun e mirë që ishte bërë pjesë e përditshmërisë sonë. 

      Aty në elter, me arkivolin dhe portretin e Zefit përballë, me sallën e kishës mbushur plot, me familjen e pikëlluar, ngashërimet dhe lotët ishin të pashmangshëm dhe ndodhi që herë-herë, në vend të fjalëve të nxirrja veç frymë, tinguj, rrokje.

         Fjalët qenë të pabindura.Nuk doja të ndodhte kështu, por dhimbja për Zefin ishte zotruse në qenien time.

       Zefin e njoha para 23 viteve, kur nisa punën në gazetën Illyria. E takova në Arthur Avenue 24 korrik 1999, ku ndodhej atë kohë dhe redaksia e gazetës.Më kujtohet prezantimi: Jam Zef Gjoni prej Mziu të Pukës, më thërrasin edhe kosovari i Pukës…Dhe që atë kohë nuk u ndamë.Nuk kishte veprimtari të komunitetit, ku të mos merrte pjesë Zefi. Unë, që nuk kisha makinë për të udhëtuar, ndjehesha mirë kur ai më telefononte: -A ke me se shkon tek Legalistët për përkujtimin e Abaz Kupit?

  • Me tren ,- i përgjigejsha.
  • Mos u ngut se do të vij dhe unë e shkojmë bashkë me Asllanin, në grup.
  • A do të shkosh tek “Dita e Lirisë” kushtuar Nik Mrnaçaj?…Do të vij të marr tek shtëpia. 
  • Do të shkojmë tek Mit’hat Frashëri…? 
  • Ka protestë para OKB, po vij të marr….Dhe kështu nuk linim aktivitet të komunitetit pa marrë pjesë:Në veprimtaritë e Ligës, në ato të shkollave shqipe, ku ishte pjesë e bordit, në ato të Vatrës, të Kishës, të Shkrimtarëve e artistëve etj.Kemi udhëtuar me Zefin edhe për në Boston, Uashington, Miçigan, Virxhinia etj.

         Zefi u bë ëngjëll në mënyrën e vet edhe për ringjalljen e gazetës Dielli, që nuk botohej prej 2 vjet e gjysëm dhe kështu e gjeti edhe 100 vjetori i numrit të parë. Zefi ishte një ndër ata që propozoi emrin tim për drejtimin e Diellit, pasi ish editori Anton Çefa e kishte lënë detyrën.Kryesia e aprovoi dhe e votoi në Këshill me unanimitet, siç shkroi i ndjeri kryetar i Vatrës, ing.Agim Karagjozi, në numrin e parë të Diellit të edituar prej meje, shtator 2009.

         Në Vatër e ndjeva përherë përkujdesjen e ngrohtë të Zefit.Mëngjeseve pasi shkonte në zyrën e biznesit, linte zonjën e tij atje, vinte tek Vatra dhe më ftonte për kafe:- Dil nga “kulla” dhe shkojmë në kafe!Ke nevojë për pushim! Kur nuk mund të vinte në mëngjes, telefononte në drekë:- Po vij të marr për drekë! Nuk linte hapsirë për kundërshtim.

       Kur më gjente me fshesë në dorë tek pastroja para Vatrës, më thoshte me humor:-Po t’i përse nuk shkon të punosh në pastrime se merr dhe para më shumë se të japim ne ?…

Kur kalonim në 187 street drejt Arthur Ave, shpesh ndalte makinën afër një ndërtese me kolor zebrash,dhe më tregonte se dikur aty mblidheshin shqiptarët dhe kalonin kohën e lirë… pronar i kafesë ishte Zef Sadria.-Ja këtu, tek pallati përbri, kam punuar, kur jetoja në Mosholu Park, duke punuar si super itendent.Nuk dija anglisht, por pronarja ishte italiane dhe komunikoja italisht.Kjo ishte punë e dytë, se për shumë kohë kam bërë 2 dhe 3 punë në 24 orë…dhe vazhdonte t’më tregonte se si kishte rrjedhë jeta e tij, nga punët e rëndomta deri tek pronar ndërtesash e real state.

        Zefi ishte pjesë e “protokollit” të pritjes së mysafirëve që vizitonin Vatrën për gjatë 12 viteve që unë drejtova Diellin.Nuk mungonte, dhe ishte përherë i sjellshëm dhe i dashur me mysafirët, pa harruar t’i ftonte për kafe,drekë a darkë, si të ishte koha.

       Kishte dhe raste kur mbetesha keq dhe nuk gjeja njeri me makinë për të marrë gazetën nga shtypshkronja,ose për ta çuar nga Vatra në zyrat e postës, ai nuk kursehej t’më ndihmonte.

         I miri Zef nuk i shmangej asnjëherë fushatave fondmbledhëse të Vatrës dhe kontributeve për gazetën Dielli, përkundrazi printe.Nuk ka fushatë që kam organizuar për Diellin, ku ai të mos printe, nuk ka numër festiv të 28 Nëntorit, ku ai të mos merrte faqen e tij me ngjyra për të përcjellë urimet për kombin për Ditën e shenjtë të Flamurit.

    Kur u organizua numri special i Diellit për 100 vjetorin e Vatrës dhe paralelisht do të publikohej për të parën herë edhe një zhurnal, ai nuk nguroi të sponsorizojë.

          Kur organizova konkursin me rastin e veprimtarisë “2016, Viti i Faik Konicës”, i thashë Zefit: – Më duhen pak para për fituesit e konkursit për veprën dhe studimet më të mirë për Konicën dhe Vatrën. Arka e Vatrës është bosh, si t’ia bëjmë, ku t’i gjejmë nja 3 mijë dollarë?

-Mos u merakos, unë do të ndihmoj.Dhe premtimin e mbajti.Janë shumë e shumë raste.

         Zefi nuk kursehej, ai ndihmonte shkrimtarët që i trokisnin tek dera e biznesit, kur ata kërkonin sponsorizim për botimet e tyre. I ndjeri Luigj Çekaj, e ka përjetësuar në librin e tij”Një Shkrelas në Manhattan”, ku Zefit i kushtohet një poezi mirënjohëse për bujarinë e tij. Ka dhe shumë autorë të tjerë,që e kanë prekur bujarinë e Zefit me katër shifra, deri edhe në 5 mijë dollarë. Ai ishte filantrop i komunitetit për individë e për organizata, për Kisha e Katedrale, për xhami e çdo faltore tjetër të Zotit.

Na iku shpejt i miri Zef. Për nëntë muaj u shkri. Ende e kam brenda vetes zërin e tij të lodhur në telefonatën e fundit:Do të bëhem  mirë dhe do të shihemi shpejt! Por nuk mundi. Shkoi të pushojë! Do t’na mungojë njeriu i mirë Zef Balaj…

Pusho në Paqe mik i dashur; pranë njerëzve të dashur që shkuan para Teje! 

Xhevat Kallajxhiu si Ikonë e Gazetarisë së Mërgimit dhe romani i tij “Larg Atdheut”

by

Nga Dalip GRECA*

Fillimisht dua të falenderoj dervish Eliton Pashaj, që më bëri pjesë të projektit të Teqesë së Baba Rexhebit dhe Kryegjyshatës në botimin e librit të ish editorit të Diellit Xhevat Kallajxhiu. Libri i shkruar që më 1947 në Regio Emilia, mbetur në dorëshkrim, pasi u gjet nga dervish Eliton Pashaj, mu dërgua në qershor 2020 me kërkesën që pasi ta lexoja t’i bëja një përcjellje, e cila është përfshirë në këtë botim nga faqa 5 deri në 15. E kzistenca e librit historik “Larg Atdheut” ishte paralajmëruar nga vetë Xhevat Kallajxhiu në parathënien e libërthit me 100 anekdota të titulluar”Për të qeshur”, publikuar në vitin 1976, shumica nga të cilat qenë botuar herë pas here në faqet e gazetës”Dielli”. Pas vdekjes së Xhevatit, në shkrimin përkujtimor që botoi në gazetën”Dielli”- studiuesi Peter R. Prifti e përmend romanin e pa botuar, që ishte në dorshkrim, por nuk dha më shumë detaje. Pyetja shtrohet: Përse nuk u botua libri sa ishte gjallë autori, ndërkohë që siç shkruan ai vetë, e kishte përfunduar që më 1947 në Regio Emilia, në kampet e emigrantëve politik të pas luftës, ndërkohë që ai botoi një sërë librash si: “Për të qeshur” 1960, “Bektashizmi dhe Teqeja Shqiptare në Amerikë”-1964, “Skënderbeu”-1976, “John Kenedy, kampion i Paqes dhe lirisë”, Vëllimin poetik”Lot dhe shpresa” etj. Pra përse nuk e botoi dhe librin e hershëm shkruar më 1947? Xhevati nuk foli, as shkroi në të gjallë të tij se përse nuk mundi ta botonte. Nuk mendoj se shkaku ka qenë financiar. Sipas arsyetimit time duhet të ketë qenë problematika e librit, faktet historike, denocimet e dhunës dhe të luftës civile në Shqipëri përgjatë Luftës së Dytë Botërore, ku Partia Komuniste, sipas tij, ishte shkaktare e vëllavrasjes dhe përçarjes kombëtare. Mendoj se Xhevati i frikej hakmarrjes që mund të bënte diktatura mbi familjen e tij në Shqipëri, djalin dhe vajzat, edhe pse ai, gjatë ushtrimit të detyrës së editorit, nuk bëri kompromis me diktaturën.E kritikoi atë ashpër dhe u ballafaqua me të përmes shkrimeve. Madje shkroi në gazetën”Dielli’ edhe për kritikën e hapur, që i bëri me emër Enver Hoxha. E vërteta është se “Larg Atdheut” përbën një aktakuzë të fortë, të dokumentuar, kundër Enver Hoxhës dhe diktaturës që ai instaloi me ndihmën e emisarëve të Partisë Komuniste Jugosllave. Jo vetëm kaq, por ai e akuzon Enver Hoxhën edhe për krimet e pasluftës, ku nacionalistët, përfshirë dhe vatranët Kolë Tromara, ish kryetar i Vatrës, Bahri Omari, ish kryeredaktori i Diellit, Aqif Përmeti, komandanti i Trupave Vullnetare të Vatrës, apo të tjerë si Kristo Kirka, Aqile Tase, Kol Rodhe, Ali Kuçi, e të tjerë, që shkuan të shërbenin në Shqipëri, por diktatura i burgosi dhe ka nga ata që sot nuk kanë një varr ku t’u prehen eshtrat. Libri është edhe një burim autentik historik me fakte dhe dokumente që vërtetojnë krimet e Partisë Komuniste. Eshtë një rast i lumë që këtë libër e sjell sot në dritë,Selia e Shenjtë Bektashiane. Me modesti, autori e ka cilësuar librin e tij roman historik, ndonëse ky, ngjason më shumë me një traktat historik, mbështetur mbi fakt jetsore e dokumente historike. Në qendër të librit është i riu nacionalist Pirro Skënderi,rreth të cilit shtjellohen ngjarjet. Subjekti nis me përshkrimin e rrugëtimit të refugjatëve politik shqiptar nacionalist të luftës së dytë botërore, të cilët mbarteshin me kamionë nga kampi i Santafarës, mbartjen e tyre drejt qytetit të vogël të Jugut të Italisë, Leuca, qytet që atë kohë kishte rreth 500 shtëpi, 5 mijë banorë. Qyteti ndodhet tek thembra e çizmes. Aty ishin akomoduar nga anglo-amerikanët rreth 1500 refugjatë. Refugjatët nacionalistë shqiptarë organizojnë aty veprimtari patriotike dhe politike.Autori i tregon ngjarjet e së shkuarës duke u kthyer pas në kohë, duke pasur si referencë Pirro Skënderin, i cili dëshmon vitet e luftës në Shqipëri, nisjen e veprimtarisë së nacionalistëve, të cilët e filluan luftën para komunistëve, që në kohën e pushtimit.Pirro Skënderi është pjesmarrës në Konferencën e Mukjes dhe ngjarje të tjera si luftën e batalionit të Ballit”Besnik Çano” në Kosovë, ku ra dëshmor nacionalisti Hamdi Troplini. Ai denoncon masakrat e sllavëve në Kosovë, si ajo e Bihorit e janarit 1943, ku u masakruan 5600 shqiptarë, ato të vitit 1945 e në vijim, ku u vranë më shumë se 40 mijë shqiptarë:-8 mijë në Gjilan dhe rrethina, në Prishtinë më se 3600, më Ferizaj 1200, Drenicë 4 mijë, në Pejë 3600 etj. Ai denoncon masakrat e partizanëve kundër ballistëve si pushkatimi i 67 ballistëve në Lushnje nga Brigada e Mehmet Shehut, si dhe masakrat në Vlorë, Mallakastër, Gjirokastër,Elbasan, Berat, Dibër, Korçë, ku lufta vëllavrasëse merrte jetë shqiptarësh me urdhër të komandës partizane, nxitur nga emisarët e Beogradit.Heroi i librit, Pirro Skënderi ka një fund tragjik së bashku me shokun e tij, Sulo Tomorri, që shkuan në Shqipëri për të luftuar komunizmin dhe humbën jetën me forcat e ndjekjes.Libri ka element autobiografik, ku vetë Xhevat Kallajxhiu ishte pjesë e ngjarjeve që përshkruan.
Dalja në dritë i këtij libri, mundësuar prej klerikëve të sotëm bektashian, është pa më të voglin dyshim, një shpërblim i munguar ndaj përkushtimit të tij, në historinë 800 vjeçare të besimit të ngjizur prej Haxhi Bektash Veliut. *** XHEVAT KALLAJXHIU, EDITORI I DIELLIT PËR 10 VITE Xhevat Kallajxhiu nisi të drejtojë gazetën Dielli, që nga 1 tetori i vitit 1976 deri në vitin 1986. Drejtuesit e Vatrës ia kishin bërë herët ftesën për t’u vënë në krye të gazetës më të vjetër të shqiptarëve, por atë kohë Xhevati punonte në emisionet në gjuhën shqipe të Zërit të Amerikës, punë që i siguronte jo vetëm një pagesë të mirë, por edhe një pension të mirë për kohën e pleqërisë.Siç dëshmonte ai vetë në editorialin e 1 tetorit 1984, Vatra nuk kishte mundësi dhe nuk ishte në gjendje që t’i paguante as një të pestën e rrogës që merrte në Zërin e Amerikës. Duke mos iu përgjigjur në atë kohë kërkesës së Vatrës, tërthorazi Xhevati i bëri mirë vetë Vatrës sepse kur doli në pension dhe pranoi detyrën e drejtimit të Diellit, pagesa që mori nga Vatra ishte simbolike, madje shpesh herë, siç i merrte prej Vatrës, ia kthente asaj sërish në formë dhurimi. Gazetaria ishte pasioni i Kallajxhiut. Për të gazetaria ishte një nga profesionet më të mirë, më të bukur; në gazetari ka raste të shumta për frymëzim dhe krijimtari, imagjinatë e fatntazi, shkruante ai në faqet e Diellit. Gazetaria kishte nisë shtegtimin në kuptimin e plotë të fjalës me Xhevatin që kur ishte 22 vjeçar, kohë kur mbante postin e drejtorit përgjegjës të gazetës”Demokratia”, që pat filluar botimin në Gjirokastër në pranverën e vitit 1925 deri më 1939. Xhevati kishte adhurim dhe për vetë Vatrën. Ai pat bashkëpunuar rregullisht me drejtuesit e Vatrës, që kur punonte në Zërin e Amerikës. Në arkivin e Vatrës gjenden letërkëmbimet origjinale të tij me disa nga drejtuesit e Vatrës, para se të editonte gazetën”Dielli”. Kështu psh gjatë vitit 1968, tek festohej 500 vjetori i heroit Kombëtar Gjergj Kastrioti Skënderbeu, kryetari i Vatrës, Anthony Athanas, i dërgonte një letër vlerësuese për kontributin e tij kombëtar dhe e ftonte që të ishte folësi kryesor në banketin madhështor që organizonte Vatra në nderim të heroit kombëtar. Letra mbanë datën 15 shkurt 1968. Po ashtu gjenden letërkëmbime me editorin e gazetës”Dielli” Dr. Athanas Gegaj si dhe me editorin tjetër Refat Xh. Gurrazezin, me Dr. Hamdi Uruçin, Agim Karagjozin etj. Kallajxhiu i tha”Po’ ftesës së Vatrës për të drejtuar gazetën Dielli, pasi u pensionua në Zërin e Amerikës. Në shënimet editoriale ai sqaron:”Më në fund arriti koha që unë mora përsipër të kryeja detyrën e editorit të Diellit.Kjo gjë u bë e mundur kur dola në pension nga detyra që kisha në Zërin e Amerikës. Isha më i lirë.Mundësinë e jetesës ma siguronte pensioni i shtetit përfituar nga puna në Zërin e Amerikës. Nga ana e saj, Vatra më ofroi 200 dollarë në muaj, aq sa kërkova vetë. Shpenzimet për kartë e zarfa, pullat e postës, telefonatat me distancë të largët, kanë qenë të miat”… Xhevati e thoshte me krenari se”Jam editori i Diellit më pak i paguar nga Vatra, sepse ashtu kam dashur unë vetë…Kam dëgjuar se në këtë mënyrë ka vepruar edhe Refat Gurrazezi.Përveç kësaj, unë rrogën time, edhe pse fare e vogël,herë pas here, ia kam kthyer përsëri Vatrës, si dhuratë.” Përfundimisht Xhevat Kallajxhiu i shërbeu Vatrës në krye të Diellit vullnetarisht për një dekadë të plotë, 1976-1986. Ai e quante veten me fat dhe ndjehej i nderuar me pozicionin e editorit të Diellit, për të cilën shkruante me krenari” Dielli është e vetmja gazetë e trashëguar nga koha e Rilindjes; është gjithashtu e vetmja gazetë shqipe, që vazhdon të botohet qysh prej 15 Shkurtit të vitit 1909, vit kur nisi botimin në Boston. Për më tepër Dielli gëzon një emër të madh dhe ka një histori të shkëlqyer për veprimet e ndritura, të vjetra dhe të reja,në shërbim të Atdheut dhe popullit shqiptar, me Vatrën famëmadhe në krye. Përveç këtyre, Dielli ka patur si editor atdhetarë të shquar, të cilët kanë lënë gjurmë të pashlyeshme. Të gjitha këto hynin në rezonancë me shpirtin rilindas të Kallajxhiut. Mbi të gjithë, Dielli ka patur editor dhe të dy kolosët e patriotizmit, të kulturës e të gazetarisë shqiptare:Fan S. Nolin dhe Faik Konicën. Ishin të gjithë këta faktorë që Xhevat Kallajxhiu e priti me gëzim emërimin si editor i gazetës Dielli dhe pa përfillur distancën e shtëpisë së tij, që ndodhej në adresën: 3415 Lorring Dr. Apt.# 202-Forestville, MD 20028) me Bostonin, ku ishin zyrat e Vatrës. Kur kishte mbushë 8 vjet në krye të Diellit, në një shënim editorial, ai shkruan sërish për motivet që i dhanë shtysën për të drejtuar gazetën Dielli.Citoj:”I frymëzuar nga ndjenja e atdhedashurisë dhe ndjenja e përgjegjësisë, vendosa që në pozicionin e editorit, të bëja diçka konkrete, dhe të lija gjurmë në veprimet në shërbim të vendit të lindjes, të kauzave të mëdha kombëtare dhe të komunitetit shqiptar në Amerikë”. Natyrisht nuk e pati të lehtë.Kur e mori drejtimin e gazetës, niveli kishte rënë dhe nuk e kishte më lavdinë e kolosve, financat për të përballuar botimin, ishin në pikë të hallit, por ai kishte besim se do t’ia dilte. Xhevati shkruante: “Vendosa që ta nxjerr Diellin nga gjendja e një gazete lokale dhe ta ngrija në shkallën e një gazete kombëtare e ndërkombëtare, ashtu siç ishte dikur”. Natyrisht kjo nuk ishte e lehtë që të realizohej, por ishte e domosdoshme sepse vetëm ashtu Diellit do t’i jepej mundësia që të lunate rol me rëndësi në çështjen Kombëtare dhe fjala e shkruar e gazetës të peshonte si në ambientet shqiptare, ashtu edhe në qarqet e huaja. Pas tetë vjetësh punë me përkushtim vetë editori Kallajxhiu konstatonte:”Lumturisht objektivi është arritur. Sot Dielli lexohet me kujdes dhe interes nga shqiptarët e çdo kategorie dhe dërgohet në çdo vend të botës së lirë, ku ka shqiptarë; dërgohet gjithasht dhe mbahet në konsideratë në Departamentin e Shtetit në Washington dhe në Ministrinë e Punëve të Jashtme në Romë, Beograd, Athinë, Ankara, po ashtu dërgohet edhe në Tiranë.” Por çfarë ndryshimesh solli Xhavat Kallajxhiu në gazetën Dielli? Ai ktheu Diellin në një tribunë të fjalës së lirë në kuptimin e drejtëpërdrejtë,ku personalitete të zotë e me aftësi profesionale, që jetonin jo vetëm në SHBA, por edhe në Evropë, kanë rrahur me seriozitet dhe dinjitet probleme të ndryshme me rëndësi kombëtare. Së dyti, solli në fokus çështjen e Kosovës dhe mbrojti me vendosmëri të drejtat etnike dhe legjitime të shqiptarëve në ish Jugosllavi. “Flamuri i Kosovës, është i sigurtë në duart e Vatrës”, shkruante Xhevat Kallajxhiu. Ai mbrojti me të gjitha format të drejtat e Njeriut, duke vënë në dispozicion faqet e gazetës.Së treti, ka denoncuar pa ndërprerje shypjet dhe padrejtësitë e regjimit të Tiranës, duke denoncuar dhunën shtetërore. Së katërti, ka përkrahur pa dallim të gjithë institucionet fetare të shqiptarëve në Amerikë e Kanada dhe ka informuar në çdo rast rreth veprimtarive të tyre, fushatave etj. Së pesti, u ka prirë përpjekjeve për mosasimilim të racës shqiptare në mërgim, duke e vënë theksin tek ruajtja e gjuhës shqipe, veçanërisht e ka bërë këtë përmes editorialeve, reportazheve, korrespondencave; ka këshilluar në vazhdimësi prindërit shqiptarë që të mos i kursejnë sakrificat e tyre për t’i pajisur fëmijët, djem e vajza, me mësimet më të larta sepse dituria është pasuria më e çmueshme që mund t’iu lënë trashëgim. Kallajxhiu e vuri gazetën Dielli në shërbim të gjithë shqiptarëve, pa dallim krahine, besimi fetar, tendencash politike atj. Me maturinë e tij, drejtpeshimin, ai iu shmang tensioneve që vinin nga partitë politike, duke mbajtur të ngritur Flamurin Kombëtar, mbi flamujt e partive. Të gjithë shihnin veten tek gazeta që editonte Xhevat Kallajxhiu. Faqet e Diellit në kohën e tij shkëlqyen nga idetë progresive kombëtare, nga faqet e ndritura të historisë së Kombit, nga portretet dhe idetë e Rilindjes Kombëtare dhe shfletimet e bëmave të tyre kombëtare, nga botimet e dokumenteve historike, nga shfletimi i historisë dhe jetës së përditshme të arbëreshëve, nga veprimtaritë e shqiptarëve në të gjithë anët e botës, historia e Amerikës etj. Përvjetorëve historikë Xhevati u kushtonte editoriale të posaçme. Kallajxhiut iu desh që të përballej edhe me kritika të ndryshme në formën e paraqitjes së gazetës. Sipas tij formati i madh nuk i shkonte më Diellit prandaj e ndryshoi dhe e bëri gazetën nga katër faqe në tetë, por me format të përgjysmuar. Me urtësi i tejkaloi kritikat, duke mos i ofenduar kritizerët, por duke i mundur me logjikë. Për këtë qëllim përdori rubrikën”Nga tryeza e Editorit”, ku bashkëbisedonte me lexuesit dhe kritikët.Ai kishte hapur rubrika të përhershme të bashkëbisedimit me lexuesit e Diellit dhe i respektonte ata duke botuar si lavdërimet ashtu dhe kritikat, kur ishin të drejta. Vlerësimet e lexuesëve ia ngrohnin shpirtin. Psh, një lexues i shkruante”Dielli po na nderon dhe për mua ka aq vlerë dhe rëndësi, sa ka dhe gazeta”The New York Times” për amerikanët…Ju lumtë!”. Reagimi i Xhevatit”Ky mesazh i shkurtër përbën për mua një shpërblim moral me rëndësi për çmimin e punës time si editor.” Megjithatë ai tregohej modest dhe shkruante ”megjithkëtë e shoh për detyrë të theksoj këtu haptazi se merita më e madhe, u takon bashkëpunëtorëve të shumtë që janë grumbulluar rreth Diellit. Dhe ky ishte një tjetër sukses i Xhevatit, ai iu imponoi respekt bashkëpunëtorëve dhe i bëri pjesë të Diellit ashtu siç mundi të gjente sponsor për botimin e Diellit, ku familje bashkatdhetarësh morën përsipër përballimin e shpenzimeve të botimit për 6 muaj deri në 1 vit. Në gjykimin tim Xhevat Kallajxhiu mbetet një ikonë e rrallë në gazetarinë e mërgimit. Kontributi i tij prej një dekade në gazetën Dielli, është me vlera jo vetëm për kohën kur shkroi dhe editoi Diellin e Vatrës, por edhe për brezat që erdhën dhe do të vijnë pas tij. Ai ishte njohës i mirë i historisë botërore, veçanërisht asaj amerikane dhe historisë shqiptare, ç’ka pasqyrohen në artikujt e tij historikë dhe në editorialet festivë e përkujtimorë. Ai e orientoi Diellin drejt shqetësimeve reale të komunitetit, të fuqizimit të Vatrës dhe çështjes shqiptare në tërësi. Kallajxhiu i dha hapsirë mbrojtjes të të drejtave të shqiptarëve në ish Jugosllavi dhe në Shqipërinë diktatoriale, denoncoi shkeljen e të drejtave njerëzore,shtroi me guxim probleme para komunitetit, evokoi historinë kombëtare, evidentoi vlerat e Vatrës dhe të Diellit, shkroi e përcolli me shpirt e sy të përlotur bashkatdhetarët që ndërruan jetë pa e parë Atdheun, dhe ai i përcolli në jetën tjetër duke shkruar kronikat. Xhevati ka lënë pas gjurmët e një njeriu me shpirt njerëzor, të dashur,të respektuar. Pena e tij në rreshtat e Diellit dëshmoi shpirtin rilindas; e deshi me shpirt Atdheun, që ia pat mohuar shteti komunist, që e pat shpallë armik të popullit. Xhevati ishte gazetar profesionist edhe pse nuk kishte kryer shkollë gazetarie, që të imponon t’ia lexosh artikujt e shkruar nga pena e tij e të përjetosh emocione. Ishte mjeshtër për të thënë shumë gjëra në pak radhë.Nuk kërkonte fjalë bombastike; jo stili i tij ishte i thjeshtë, fjalitë dhe frazat të shkurtra,fjalët rridhnin natyrshëm. Mendoj se suksesi qëndron edhe tek fakti se kur shkruante, e mendonte lexuesin përballë vetes. I përshtatej lexuesit të Diellit.Mendoj se kishte krijuar stilin e tij vetiak.Përherë nisej nga faktet për të shtruar idetë. Editorialet e tij, kam mendimin se mund dhe duhet të studiohen nga shkollat e gazetarisë në Tiranë, Prishtinë,Tetovë e Shkup. Xhevati tregonte kujdes që në përcaktimin e titullit të shkrimit, veçanërisht tek editorialet.Kur i shfletoja koleksionet e Diellit, harrohesha me orë të tëra; më fusnin në kurth titujt dhe i shkoja deri në fund leximit. Ka qenë shumë prodhimtar Kallajxhiu.Nuk ka numër të Diellit në 10 vitet që e drejtoi ai që të mos gjesh editorial me emrin e tij. U kushtonte kujdes titujve. Po përmend disa nga titujt e editorialeve të Xhevatit:”Flamuri i Kosovës në duart e Vatrës”, “U mbars mali dhe polli një mi”, “Hakmarrja, një zakon i keq”, “Të njohim njeri-tjetrin”, “Fati i të burgosurve të Kosovës”, “Gjallëria e racës shqiptare për Amerikën”, “Sundimet absolute dhe Liria”, “Thirrje arbëreshëve në Amerikë”, “Malli i Atdheut”, “Të drejtat e Njeriut” etj. Siç shihet mesazhet e editorialeve lexohen që në tituj. Kam konstatuar se Xhevati i provoi të gjithë gjinitë publicistike. Kryeartikullin, analizën, Kronikën, reportazhin, fotoreportazhin, satirën, humorin,lëvroi poezinë, esenë, etj. Ndërkohë Kallajxhiu mbetet edhe një qëmtues plot qibër i historisë së tarikatit bektashian dhe për më tepër një vëlla shpirtëror i klerikëve të teqesë së baba Rexhebit në Detroit, Miçigan. Kumtesë e mbajtur në Vatër, me 2o Prill 2022, në promovimin e librit të Xhevat Kallajxhiut”Larg Atdheut”.

SHOQATA “SKENDERBEJ” NDEROI DALIP GRECËN, EDITORIN E DIELLIT(2009-2021) PËR KONTRIBUT TË SHQUAR NË MEDIA

by

Më 20 Prill 2022, në selinë e Vatrës, në fund të promovimeve të librave “Dëshmi e trishtë e një shenjtori” – monografi për baba Bektash Aliaj, me autor Dervish Eliton Pashaj dhe librit “Larg Atdheut” të Xhevat Kallajxhiu, z. Mark Qehaja në emër të Shoqatës Shqiptaro-Amerikane “Skënderbej” Inc i shoqëruar dhe nga anëtarë të shoqatës, i dorëzoi Mirënjohjen Dalip Grecës me motivacionin: “Për kontributin e përkushtimin e lartë ndaj Kombit në fushën e gazetarisë”.Në fjalën e tij falenderuese për të pranishmit në Vatër z. Mark Qehaja u shpreh: “Te nderuar vatrane! Mes emrave te medhenj e dinjitare qe ka Bota shqiptare e gazetarise dhe publicistikes Dalip Greca eshte pa dyshim nje nder penat e shquara intelektuale te kohes.Dielli mbishekullore I shqipetareve mergimtare te Amerikes, Kandili Kombetare i ndezur nga 15 shkurti i vitit 1909 ne keto dhjete vitet e fundit u mbajt i ndezur nga editori Dalip Greca. Gazetarin profesionist, publicistin bashkekohore, redaktorin e kryeredaktorin e perkushtuar atdhetare e patriot. Shkrimet e Dalipit per nje shoqeri te lire dhe te emancipuar, per nje shtet te drejte e te begate, per nje komb vital e te bashkuar ishin si prelude i gazetarise sone kombetare. Federata PAN Shqiptare VATRA e rilindesve mendjendritur Fan Noli e Faik Konica ka edhe kontributin e spikatur te Z. Dalip Greca. Shoqata shqiptaro Amerikane Skenderbej ka patur nderin te kete nje Njeri te shkelqyer shok e mik te vyer te bashkepunoje e te ndaje me te  punen e kontributet tona. I Dashur Dalip! Ne kete takim te sotem ne Federaten PAN Shqiptare VATRA ne emer te shoqates Shqiptare Amerikane Skenderbej nderojme kontributin e perkushtimin tuaj te larte ndaj kombit me kete pllake MIRENJOHJE. Duke ju uruar shendet e lumturi ne familje. Shoqata Shqiptare Amerikane Skenderbej. Kryetari MARK QEHAJA” u lexua në letrën e vlerësimit ndaj Editorit të Diellit 2009-2021, Dalip Greca.

24 PRILL 2022 DO FESTOHET DITA E LIRISË SHQIPTARE NË “KENSICO DAM PLAZA” NË ËESTCHESTER

24 Prill 2022 ora 1 PM do të organizohet “Dita e Lirisë Shqiptare” në një ndër parqet më të bukura të Neë York-ut, në Kensico Dam Plaza- në Ëestchester. Veprimtaria e organizuar nga Shoqëria Kulturore-Artistike Kelmendi, Familja Mrnacaj dhe Counti Ekzecutive Ëestchester si “Dita e Lirisë Shqiptare”, është një aktivitet patriotik, social, kulturor e përkujtimor, që i kushtohet, simbolit të demostrateve antikomuniste Nik Mrnacaj. Kjo ditë simbolike, e kthyer tashmë në Ditë – Kalendar për Lirinë dhe Flamurin shqiptar, sjellë në këtë datë përkujtimore jo vetëm komunitetin shqiptar, por edhe përfaqësues të pushtetit lokal si dhe të liderëve politik. Kjo ditë e veçantë sjellë në kujtesën e shqiptarëve të Amerikës qëndresën e nacionalistëve shqiptaro-amerikanë, që nuk i pushuan asnjëherë përpjekjet për ta sensibilizuar Amerikën për persekutimin që ushtronte shteti komunist shqiptar ndaj familjeve nacionaliste shqiptare.

Edhe pse familja Mrnacaj ishte e arratisur nga Shqipëria, pjesa e mbetur në Shqipëri, u burgos e u internua. Tipik ishte rastii Nikollë Mrnacaj, i cili u burgos dy herë, ndërsa familja u internua dhe vuajti për vite të tëra kampeve të internimit. I riu nacionalist, antikomunisti Nick Mrnaçaj, i biri i Marash dhe Mri Mrnaçaj, ishte në krye të demonstratave të shqiptarëve të Amerikës, që kërkonin të sensibilizonin Shtetet e Bashkuara të Amerikës për mungesën e të drejtave dhe të lirive njerëzore në Shqipërinë komuniste dhe rrisnin përpjekjet për t’i hequr maskën udhëheqësve komuniste që tentonin të mashtronin perendimin, me anë të Misionit diplomatik në Neë York. Nik Mrnacaj humbi jetën pasi kthehej nga demonstrata antikomuniste e organizuar në Detroit me 22 Janar 1990.

Shkurt Kronika: Hymnet Kombëtare i ka kënduar Mikela Nonaj. Lutjen fetare e ka përcjellë Djakon Marash Shkreli. Vperimtarinë e ka nderuar dhe famullitari i Kishës Zoja e Shkodrës Dom Pjetër Popaj. Kanë përshëndetur: Presidenti i Ligës Qytetare Shqiptaro-Amerikane z. Joseph DioGuardi, County Egzekutive z. George Latimer, kandidati për major në Mt. Vernon, z. Ernest Davis, Kryetari i Federatës Pan Shqiptare të Amerikës  Dritan Mishto, Deputeti demokrat i Kuvendit të Shqipërisë (që ka dorëzuar mandatin) Endri Hasa dhe në emër të familjes Mrnacaj,ka falenderuar folësit, pjesmarrësit, Mikel Mrnacaj, i biri i Nik Mrnacaj…

Këtë veprimtari përkujtimore dhe nderuse e mbështeti edhe Federata Pan Shqiptare e Amerikës VATRA, ku përvec kryetarit të saj z. Dritan Mishto, morën pjesë nënkryetari Agim Rexhaj, anëtarët e kryesisë Zef Balaj, Marjan Cubi me zonjën, editori me zonjën, Pashk Maksuti, Mihill Velaj(njëkohësisht kryetar i Shqoatës së Shkrimtarëve shqiptar-amerikanë), Gjergj Ivanaj e të tjerë. Vatra, pas takimit që pati në selinë e saj me deputetin Endri Hasa, e ftoi atë, që të bëhej pjesë e veprimtarisë përkujtimore kushtuar Nik mrnacaj, ku ai u prit me duartrokitje.

Në fund të veprimtarisë, familja Mrnacaj ftoi pjesmarrësit që të ngrinin Flamurin kuq e zi në shtizën e parkut, përkrah flamurit amerikan, ku do të qëndroi për një javë. Familaj Mrnacaj ksihet sjellë për pjesmarrësit, ushqime dhe pije. (Të plotë shkrimin do ta lexoni në Diellin e Printuar)

ZEF BALAJ NDËRROI JETË, VATRA NGUSHËLLON FAMILJEN

by

-FAMILJA, MIQTË, VATRANËT, KOMUNITETI-DHIMBJE PËR IKJEN E ZEF BALËN, I CILI NDËRROI JETË TË MËRKURËN, 13 PRILL 2022, I RRETHUAR ME DASHURI NGA FAMILJA E TIJ-

NGA DALIP GRECA

 Dita e Mërkurë, 13 Prill 2022, na e mori Zef Balën.Në mesditën e djeshme, ish kryetari i Vatrës Dritan Mishto më telefonoi duke më paralajmëruar se Zefi po kalonte caste të vështira. Ai kishte marrë një telefonatë nga familja se gjendja shëndetsore e Zefit ishte rënduar.Kisha 10 ditë që nuk kisha mundë të flisja në telefon me Zefin dhe iu luta Dritanit nëse ishte në gjendje të komunikonte t’ma mundësonte bisedën. Por ishte vonë. Zefi nuk i kishte hapë sytë. I kishte dëgjuar zërin.Kur doli nga shtëpia e Baljave në Çapakua, rreth orës 4 e 30 Pm, Dritani më shkroi:”Ësthë e pamundur telefonata. Ai është pothuaj i tretur.Zoti qoftë më Të!

       Më pas komunikuam sërish me Dritanin.Më tha se po kalonte çaste e fundit. Një ndjenjë dhimbje ma pushtoi shpirtin. Ndërsa prisjan lajmin, Dritani më shkroi në orën 7 e 30 të mbrëmjes:Zefi ndërroi jetë!E ngushëllova për humbjen e mikut të tij dhe timin.

Më pasë nisëm komunikimet me vatranët dhe ngushëlluam njeri-tjetrin: Fillimisht më telefonoi Presidenti i nderit i Vatrës, z. Agim Rexhaj, i cili sapo kishte komunikuar me familjen.Pas tij kryetari i Vatrës z.Elmi Berisha.Ngushëlluam njeri-tjetrin. Komunikimet vijuan me editorin e Diellit Sokol Paja,që ndodhej në Pensilvani, me Idriz Lamaj, Asllan Bushatin e të tjerë. Të gjithëve na ka tronditë ikja e Zef Balaj. Ai nuk mundi ta fitonte betejën me sëmundjen e rëndë, betejë që vazhdoi për nëntë muaj.

Duke i përcjellë ngushëllimet familjes, miqëve dhe të gjithë vatranëve, lutemi për shpirtin e Zefit-Pushoftë në Paqe!

  Në pritje të informacioneve nga familja, po përcjell historinë e arratisjes të familjes Balaj në kohën e diktaturës komuniste, 71 vite të shkuara, histori që ka përmasat e legjendës, histori që ma ka treguar vetë Zefi.

                          *** 

Në 28-29 Qershorin e largët të vitit 1951 familja Balaj përkujtonte në Mëzi të Pukës, në vendlindje, festën e Martirëve- Apostuj: Shën Pali e Shën Pjetri, që është e shenjtë për Fisin Kabashi.Pikerisht naten e shenuar nisi historria me permasat e legjendes. Ndoshta mrekullia ndodhi nga që apostujt e morën në mbrojtje këtë familje fisnike për ta shpëtuar nga rrethimi komunist dhe për të realizuar ëndrrën e  lirisë amerikane.Edhe pse për dy net shtëpia u mbajt e rrethuar nga Forcat e Ndjekjes,familja Balaj, e ndihmuar nga nacionalistët e arratisur në mal, ia arriti që ta çajë rrethimin pa viktima….Të gjashtë pjestarët e familjes dolën shëndosh e mirë edhe pse ranë në pushkë…

        Në kujtesën e Zef Balaj, aso kohe një fëmijë 9 vjeçar, ngjarja ka ndodhë kështu: Familja Balaj në Mëzi të Pukës po përgatitej për të festuar Festën e Shën Palit dhe Shën Pjetrit. Familja e madhe po mblidhej bashkë,kishin ardhur edhe vajzat e dhëndurët. Njëri djalë i familjes, Pjetri, ishte roje pyjesh aso kohe.Ndërsa kthehej për në Mëzi atij i çon fjalë dhëndri, Jak Mirakaj, që të merrte të shoqen, vajzën e Balajve në Iballë dhe do të takoheshin për festë në Mëzi. Pjetri dhe motra udhëtojnë për më shumë se dy orë prej Iballe. I ka zënë nata në Arest-Miliska. Ecin nëpër terr. Diku në qafë  Grie,afër shtëpisë Balaj, Pjetrin e ndalin  ushtarët e Mbrojtjes. Pasi e verifikojnë se kush është e urdhërojnë: Motra të shkojë në shtëpi, ndërsa ti na duhesh, do të qëndrosh sonte me ne për një detyrë të veçantë!

Për Pjetrin nuk kishte zgjidhje tjetër, urdhëroi motrën që të shkojë në shtëpi dhe vetë qëndroi me ta. Komandanti, duke e konsideruar Pjetrin të sigurtë, njeri të besuar,i tregon se atë natë në Mëzi pritej të vinin diversantët për tu furnizuar me ushqime.  

Madje ai ka treguar edhe planin që kanë hartuar:-Do të rrethojmë shtëpinë, bazën ku ata do të shkojnë dhe do t’i kapin në befasi ose do t’i vrasim. 

Pjetri tronditet por nuk e jep veten, ndërsa komandanti flet për shtëpinë, që do të rrethojnë. Fillimisht Pjetri nuk e di se bëhet fjalë për shtëpinë e tij.Kur e mësoi,heshti dhe nisi të mendojë se si do të dilte nga kjo situate e rëndë. I duhet të durojë, të duket i qetë dhe të presë momentin për ta ndihmuar familjen. Ushtarët e mbrojtjes i afrohen shtëpisë dhe qëndrojnë para saj, në distancë nga hyrja, përrreth gardhit.

-Ja kjo është shtëpia-, thotë komandanti.

Pjetri guxon dhe e pyet: A e keni verifikuar mirë se mos nuk është e saktë informata? A është kjo shtëpia ku do të vijnë diversantët?

-Po po, thotë komandanti, pse po dyshon?

Pjetri nuk e jep veten. Mirë që nuk ia shquanin fytyrën në errësirë se i ishte bërë meit. Një luftë e brendshme zhvillohej në shpirtin e tij duke menduar rrethimin, ardhjen e mysafirëve të malit…Situatën në të cilën do të ndodhej familja dhe ai vetë…

Po i thotë edhe një herë komandantit: -Ndoshta ata që ua kanë dhanë informatën, kanë dashtë me u çorientuar, se kjo që kemi rrethuar s’mund të jetë bazë për diversantët, ajo është shtëpia ime.

– Kemi urdhër të rrethojmë këtë shtëpi, thotë komandanti prerazi. 

Pjetri ka heshtë sërish… është ulë me komandantin nën hijen e manit dhe po mendohet. Dikur po i thotë:- Me sa shoh kemi për të qëndruar gjatë këtu. A po më lejon të hyj në shtëpi dhe të sjell ca mish ferliku që është gati për festë e ca raki se na griu urija?

–  Mirë i thotë komandanti,- shko, por kujdes, asnjë fjalë….

Pjetri sapo hyn i afrohet vëllait Gjelosh dhe i tregon me një frymë për rrethimin jashtë shtëpisë. Shtëpia ishte e mbushur plotë, ishin aty edhe tri vajzat e shtëpisë me burrat e tyre, dhëndurët e familjes Balaj.

– Po po, e mora vesh, po i thotë i qetë Gjeloshi, ma tregoi motra Lusha, dhe shton: dy kaçakë(diversantv siç i quante sigurimi) do të vijnë sonte për furnizim me ushqime. Kjo dihet, jemi njoftuar. Do të ikim me ata, por lusim Zotin që të mos bien në pushkë me ata që na kanë rrethuar.

– Po si do t’ia bëjmë?- e pyet Pjetri. Po sikur të vjnë ata të malit dhe të bien në rrethim?

Bëhej fjalë për Pashk Ademin, Nua Lush Mirakaj e të tjerë që priteshin nga çasti në çast.

-Shohim e bajmë,ata do të vijnë, është e sigurtë se kanë nevojë për ushqime, po ti shko që të mos tërheqësh vemendjen e komandantit. Shpejt e shpejt u lidh fjala: Kush të shpëtojë, takimi në Bjeshkë…

Pjetri merr mish e raki dhe kthehet tek forcat e mbrojtjes. 

Ndërsa jasht hahej mish e pihej raki, kanë ardhë fshehtazi për furnizime njerëzit e malit,duke lëvizur barkazi përmes arës me misër dhe kanë hyrë nga dera e pasme e shtëpisë. Ishin Pashk Ademi edhe Nush Lush Mirakaj.

   Gjeloshi, pasi i ka furnizuar me ushqime, u thotë që të ktheheshin sa më shpejt, që të mos tërhiqnin vëmendjen e ushtrisë që e mbante të rrethuar shtëpinë. Ata lanë vendin e takimit për të nesërmen në darkë,në bjeshkë dhe  largohen pa ra në sy.

Kur ka ra drita komandanti i ka thënë Pjetrit: Shko ti Pjetër fli e shlodhu se na duhesh natën tjetër prapë. Ata nuk erdhën deri tash, por jam i sigurtë se do të vijnë natën, thotë komandanti.

Shkoi Pjetri. Natyrisht që nuk mund të flinte. E diskutuan me Gjeloshin se si do të vepronin. Koha nuk priste.Patjetër duhej vepruar shpejt. I pyetën dhëndurët dhe motrat se kush ishte gati me dalë në mal e me u arratisë.Kush nuk kishte mundësi për shkak të lidhjeve familjare, gjendjes shëndetësore, e gjendjes së familjeve, duhej të largoheshin menjëherë, pa u kompromentuar, pa ra në sy të pushtetarëve komunistë. Nue Marashi prej Fierze, që ishte martuar me njërën nga vajzat e shtëpisë Balaj, thotë se nuk mund të arratisej. Edhe Palok Marku, dhëndri tjetër, tha se nuk kishte mundësi të arratisej.

-Ju, u thotë Gjeloshi dhe Pjetri, duhet të largoheni sa më shpejt, që të mos u zërë nata këtu se, ndryshe iu piu e zeza. Mos u bëni pjesë e arratisjes tonë.

Familja Balaj qëndroi atë ditë në shtëpi duke kryer secili punët e veta normalisht. Në mbrëmje sapo nisi terri, kanë lënë sofrën e festës shtruar, dhe kanë dalë e janë ngjitë në bjeshkë, pa ra në sy të askujt. Në Bjeshkën e Dardhës u takuan me kaçakët e Pukës dhe të Mirditës.

Nga ana tjetër forcat e mbrojtjes kanë mbërritë pak ma vonë, pa e lajmëruar Pjetër Balën dhe e kanë rrethuar shtëpinë njësoj si natën e mëparshme. Kanë ndarë detyrat mes ushtarëve dhe po presin të sigurtë se atë natë nuk do të dilnin bosh. Janë të sigurtë se “mysafirët” e malit do të vinin. Komandanti kishte thënë se ndoshta informatori kishte ngatërruar natën e ardhjes së tyre. Pritën ashtu në heshtje të thellë deri në mëngjes kur ra drita. Bagëtia nisi të blegërinte. Pulat po zbisnin nga kotecët.Qetësi… Asnjë lëvizje njerëzish…Asnjë frymë e gjallë njerëzore…Komandanti vetë në krye urdhëron ushtarët dhe nisen drejt shtëpisë të shohin se çfarë po ndodh brenda saj. Kur hapën dyerët e mësuan të vërtetën. Sofra ishte shtruar, plot me ushqime. E kuptuan se familja është larguar gjatë mbrëmjes, pak më përpara se ata të vendosnin rrethimin. Menjëherë u dha urdhëri për zënien e shtigjeve nga mund të kalonin. Caktuan një fshatar që t’i merrte bagëtitë për t’i dërguar në qendër të lokalitetit, në Iballë. Familja, nga maja e bjeshkës,ku po qëndron e fshehur, po i sheh bagëtitë që ecin varg të shoqëruar nga bashkëfshatari i tyre Mëzias. Nxehet Pjetri dhe bën gati pushkën: – Do ta vras,- thotë.

-Jo ia kthen Gjeloshi, nuk është ai fajtori. Atë e kanë detyrua, harroji bagëtitë, të shpëtojmë njerëzit…

  Në zonë ishte dhënë alarmi. Forcat e Mbrojtjes kërkonin gjithandej. Masa e parë që morën ishte bllokimi i Vaut të Dardhës, ku mendohej të kalonte Drinin familja e arratisur. Për rreth tre javë familjes i duhej të qëndronte në mal e fshehur. Ushqimet u mbaruan pas dy javësh. Nuk kishin rrugë tjetër veçse të ushqeheshin me lende dushku, kujton Zefi.

Ndërsa forcat e Mbrojtjes po i kërkonin, luftëtarët e Pashk Ademit, përgatisnin mbartjen e familjes dhe shpëtimin e saj duke menduar për ta nxjerrë përtej kufirit. Pal Bib Mirakaj, Gjon Gjinaj, Marka Zef Ndreca, rreth 20 luftëtarë janë bashkuar, kanë marrë edhe familjen Mhilli dhe të dyja familjet i kanë përgatitë për të kaluar Drinin në vaun e Dardhës, ndërkohë që luftëtarët e tjerë nacionalistë vazhduan rezistencën në bjeshkë me forcat e ndjekjes, duke siguruar murin mbrojtës.

Zefi, që aso kohe ishte një fëmijë 9 vjeçar, kujton se nacionalistët kanë marrë me vete edhe një viç(tek shtëpia Mhilli) dhe pasi e kaluan Drinin mbërritën në Qafë të Zogajt të Gjakovës dhe atje e prenë viçin dhe e gatuan për të shuar urinë.

-Aty, thotë Zefi, kam pa se si zihej viçi në plëncin e vet, pa pasë nevojë për enë kuzhine.

Në kujtesën e Zefit ka mbeti momenti i kalimit të kufirit. Ishte natë. Qetësi që trembte jo vetëm atë që ishte fëmijë, por dhe të rriturit. Pal Bibë Mirakaj u ka dhënë udhëzime se si duhej të kalohej kufiri dhe ka bërë përpjekje për t’u larguar frikën të vegjëlve. Ai porosit të vegjlit që të kapeshin përdore me të rriturit dhe të mos i lëshonin.Ai i parapriu të vegjëlve për ndonjë përplasje me forcat e kufirit, duke u thënë se ne bëjmë edhe lojra e qesim pushkë… Ju, nëse dëgjonin ndonjë të shtënë, të mos frikësoheshin por shtrihuni përtokë dhe prisni.…Pikërisht në një moment të atillë, kur kanë plasë krismat, Zefi nuk është shtrirë batrkas, por ka ecë përpara me Pjetër Smajlin. Ka humbë për një moment, kur të tjerët kanë qëndruar në vend. Nëna jep alarmin se nuk po e gjenë. Kthehet pas Pal Biba dhe i merr ata që kishin mbetë pas dhe i bashkon të gjithë bashkë, duke I gjetur edhe Zefin me Pjetrën.

… Kështu shpëtuan nga forcat e ndjekjes dhe u dorëzuan në postën më të afërt…. 

I çuan në Kosovë në Bobajt e Brokës, prej andej i lëvizën disa herë. Në Kosovë qëndruan 10 vjet. Familja u dërgua në kampin famkeq të Gerovës, nga ku u arratis së bashku me familjen Perpepaj. Nga Kosova në Itali(ku qëndruan dy vjet) e prej andej në Amerikë. Kur arritën në Amerikë familja Balaj përbëhej prej 11 vetash, sot janë rreth 70. Në Kosovë lanë një pjesë të dhimbjes, dy fëmijë të Pjetrit dhe një të Gjeloshit, të cilët vdiqën foshnje të parritura…Ja kjo ishte historia që familaj Balaj e kujton gjatë çdo feste të Shën Palit e Shën Pjetrit! Një histori për të mos u harruar, me të cilën ushqehen brezat! Një histori me përmasat e legjendës, që përcjell mesazhin se mrekullitë ekzistojnë…. 

     ***.

Zefi sapo erdhi në Amerikë punoi fort. Bënte dy, ndonjëherë edhe tri punë. U vendos në Bronx, ku dhe kostoja e jetës ishte me ulët dhe mundësitë për punë më të mëdha.Dalëngadalë e zuri veten, vuri pasuri me djersë. Bleu ndërtesën e parë, pastaj të dytën, të tretën, të katërtën me radhë.U vendos me shtëpi në një zone te shtrente, ne Chappaqua, ku jeton edhe sot familja. Pasurinë nuk e kurseu për çështjen kombëtare. Para pesë dekadash u anëtarësua në Vatër. Agim Rexhaj, president nderi i Vatrës, më tregoi se u takua me Zefin në vitin 1985 dhe ishte ai që e çoi drejt Vatrës. Dhe që nga ai moment nuk u nda më prej saj. Zefi, përherë bujar ishte ndër ata që dha shumë për Vatrën, siç dha edhe për  dekada edhe për Ligën Qytetare Shqiptaro-Amerikane, e cila e kishte pjesë të bordit të saj, por edhe Vatra e kishte zgjedhë në bordin drejtues. Para se të sëmurej, Zefi ishte anëtar i kryesisë së Vatrës, njëri prej vatranëve më të respektuar. Ai u nderua nga Vatra me Mirënjohjen e Artë për 50 vitet e tij në Vatër. Zefi ishte një nga donatorët e mëdhenj të ndërtimit të Katedrales“Nënë Tereza” në Prishtinë siç ishte donatorë për shumë kisha dhe faltore të feve të tjera në vendlindje dhe në SHBA. Të shumtë janë shkrimtarëtdhe artistet që kanë prekur bujarinë e Zefit, i cili i ka sponsorizuar pa kursim.Zefi ishte nje patriot i perkushtuar qe e donte shume Atdheun dhe ndihmoi sa mundi.

Familja humbi njeriun e dashur dhe Vatra e Liga Qytetare -Shqiptaro-Amerikane, si dhe komuniteti shqiptar në SHBA, humbën aktivistin e shquar.Ngushëllime familjes dhe miqëve.

KONICA- FUSTANELLËN TOSKE TEK GREKËT E ÇOI GJIN BUA SHPATA NË SHEKULLIN E KATËRMBËDHJETË

by

Përgatiti: Dalip Greca/

Me 24 Shtator 1909 Dielli publikonte në fund të faqes së parë lajmin e shkurtër mbi ardhjen e Faik Konicës në Boston për të marrë drejtimin e gazetës Dielli, që pat nisë botimin prej 15 Shkurtit të atij viti.

     Lajmi ishte i shkurtër, gjithsej shtatë radhë linotipi , përfshi titullin. Në të shkruhej:”Një dizaj muarëm një letër nga Londoni prej zotit Faik Bej Konica, i cili na bën zë për të fundit herë se në 10-12 të Vjeshtës së dytë, do të jetë në Boston që të marrë përsipër vendin e direktorit(të Diellit. -Mirë se të na vijë!”….

        Në numrin e 15 tetorit 1909 Dielli botonte lajmin për arritjen e Faik Konicës:” Të Mërkurën që shkoi mbërriti në zyrën tonë(Shoqatës Besa-Besën) një telegram jo me tel, por nga mezi i detit, nga vapori Invernas:

President Albania Society”Besa-Besën”

86 Warrenton St, Boston

Arriva. …Shëndet të gjithëve. Mirë se Ju gjetsha!

Rroftë flamuri!

Shënt Gjergji për Shqipërinë!

      KONITZA

       Dielli komentonte telegramin: Vapori “Inverna” me të cilin vinte për në qytetion tonë direktori i zgjedhur i gazetës sonë”Dielli” arriti në Liman të Bostonit të Enjten më 9 në mëngjes. Një tok shqiptarësh dolën që ta presin, në mes të cilëve ishin dhe dy Pleq të Shoqërisë Besa-Besën, arkëtari i Kishës dhe kryetari i Shoqërisë korçare”Arsimi”. Vapori arriu në 9 e 30 dhe më 10 dolli jashtë atdhetari ynë i shkëlqyer i veshur me kostumin kombëtar të Shqipërisë. Menjëherë e rrethuan korrespondentët e gazetave të Bostonit, dhe cili (dikush) e merrte në fotografi, cili e pyeste për çështjen shqiptare.

         Pasi shpëtoi prej duarve të tyre u poq me shqiptarët që e prisnin dhe me një karrocë ardhë në hotelin”Ylli i Shqipërisë”(që ndodhej në adresën-239 Pleasent Street, Boston, Mass.), ku u poq me shqiptarë të tjerë. Po as këtu s’e lanë të qetë reporterët, që po prisnin cili të merrte intervistë e cili ta merrte në fotografi.

       Zoti Faik Konica i shkoqiti gjer’ e gjatë çështjet shqiptare një korrespondenti të gazetës”Herald” të Bostonit, i cili i mori dhe 3-4 fotografi me kostumin Toskërisht.

Dielli paralajmëronte shqiptarët se Faik Konica do të niste një udhëtim nëpër kolonitë shqiptare për të dhënë konferenca për mënyrën që duhet të ndjekim për të realizur qëllimet tona dhe Lëvizja jonë këtu do të marrë një rëndësi më të madhe.

       Dielli ishte i bindur se “Vëllezërit tanë do ta presin me gaz atdhetarin tonë të çkëlqyer, i cili u përpoq për Shqipërinë që prej 12 vjet e tëhu dhe pothuaj është krijetar i shkrimit shqip.Kemi shpresë se ardhja e Tij do t’i ngrohë atdhetarët tanë të Amerikës.”

Deri në ardhjen e Faik Konicës, Dielli dilte pa emrin e drejtuesit, nuk u shkrua as emri i Nolit, qe ishte i pari editor, shënohej vetëm emri i shoqatës”Besa-Besën” që e kishte organ të saj dhe emri i Menaxherit John Konda- Gjoleka, ndërsa me ardhjen e Faik Konicës, në krye të faqes së parë, në këndin e majtë shqip dhe në të djathtin -anglisht  shënohej: E dreq(j)ton Faik Be Konica. Kështu do të vazhdonte deri kur do të jepte dorëheqjen.

       Në numrin e 10 Dhjetorit 1909 u botuan për herë të pare, në faqen e parë dhe të dytë, dy nga fotografitë e Faik Konicës me kostumin toskë, duke shënuar dhe autorsinë- Photo : By Pardy- Faik Bay Konitza- 20 nëntor 1909. Pra këto foto nuk janë të 9 tetorit, ditës së parë kur shkeli në Boston, por një muaj më pas. Si dukej Faik Konica e përdori disa herë shëtitjen me kostumin kombëtar në rrugët e bostonit. 

    Fotografia ka dhe një spjegim për kostumin kombëtar toskë. Dielli shkruante:Drejtori ynë(Faik Konica) ka patur gjithnjë një dashuri të veçantë për petkat kombëtare dhe i pëlqen që t’i veshë nga ndonjëherë edhe në vise të huaja. Një herë shëtiti me fustan(Fustanellë) në Hyde Park të Londonit dhe ashtu dolli edhe në Boston, kur mbërriti për  të parën herë. Faik beu çuditet shumë kur dëgjon shqiptarët të thonë se kostumet gege janë kombëtare, dhe toskërishtet të marrë nga Greqia, kur është e njohur nga të gjithë njerëzit e kënduar se fustanella u suall në Greqi prej Gjin Bua Shpatës dhe të tjerëve krerë shqiptarë, që zaptuan Greqinë në kohën e Mesme.

         Drejtori i Diellit dëshiron që fustanella të mbahet prej shqiptarëve si uniformë  kombëtare për raste të veçanta, siç bëjnë skocezët…

        Konica do t’i kthehej sërish fustanellës në vitin 1935, kur ai spejgon shumëllojshmërinë e kostumeve kombëtare shqiptare sipas krahinave dhe iu referohet edhe vlerësimeve të të huajëve dhe veshjes e pozimit prej Baronit Francis Nopça, i cili në një libër të tij të viteve ’30 të shekullit të shkuar për Shqipërinë, kishte publikuar dy fotografi, njëra me veshje shqiptare të kohës dhe një tjetër me veshje prehistorike të zbuluar në një qark të Illyrisë së vjetër; të dyja kishin ngjashmëri.

     Fustanella sipas Konicës ishte pjesë e veshjes kremtërore të çdo shqiptari prej dere të mirë si në Shqipërinë e Mesme ashtu dhe në atë të Poshtme.Përdorimi i kësaj veshje edhe nga fqinjët s’tregon gjë tjetër veçse influencën e fortë që shqiptarët kanë ushtruar në kohën e shkuar mbi fqinjët. Konica nënvizon atë ç’ka kishte shkruar në Dielli më 1909: Ky kostum(me fustanellën) u përhap në mes të grekëve në shekullin e katërmbëdhjetë, kur shqiptarët nën Gjin Bua Shpatën, shkelën dhe pushtuan. Greqinë.

Konica i referohet edhe Lord Bajronit i cili u fotografua i veshur me kostum kombëtar të shqiptarëve të jugut. Në letrën që i shkroi nënës së tij me 12 nëntor 1809, Bajroni i përshkruan edhe “Shqiptarët me rrobat e tyre më madhështore në botë, të përbëra prej një fustanella të gjatë, një flokje të punuar me ar, një xhaket dhe një jelek prej kadifeje njgjyrë kërmezi dhe të qendisur me ar, – me pisqolla dhe jatagan të stolisur me argjend…”

Përgatiti:Dalip Greca