Nga Fritz RADOVANI/
DON DED MALAJ (1917 – 1959)/
●SIKUR T’ ISHTE DJE…/
“FESTË TË MADHE KA …SHQIPËRIA, NË ZI E N’ FUTA U MBLUE MALËSIA!”/
24 PRILL 1959 Kur u hap gjyqi në Kinema “Republika” të Shkodres Don Deda tha: “E Premtja e zezê nê Shqipni ka fillue me 29 nandor 1944, dhe ka me vazhdue derisa tê mbarojê komunizmi!” Tre kriminela sigurimi e torturonin per me realizue vrasjen e Tij: Hilmi Seiti, Ali Xhunga dhe Xheudet Miloti…Ishte në gjyq edhe perfaqsuesi i UDB së Titos, ambasadori jugosllav, i ftuem nga Enveri… Don Ded Malaj asht nder Herojt e pathyeshem prej sigurimit të mnershem të shtetit. Po, per qendresen Burrnore të Tij flet gjatë në librin “Çinarët” At Konrrad Gjolaj, bashkvuejtës i Tij dhe Mik deri në vdekje.
Don Deda njihej si mik dhe “bashkpuntor” i Don Kolec Prennushit, nxanës i Don Alfons Trackit, mik i At Konrrad Gjolaj, Don Ejëll Kovaçit, të gjithë kundershtarë të firmosjes së “Statutit të Kishës Katolike të 1951”, pra meqë asnjeni nuk pranonte këputjen e lidhjeve me Vatikanin dhe Papen: Me daten 29 Prill 1959, Kryetari i gjyqit Mustafa Qilimi, dha vendimin per të gjithë të akuzuemit, ndersa Don Dedë Malaj, u dënue me vdekje, me pushkatim. E mesa e Don Dedës, ishte Drandja e vogel 13 vjeçe që u nis per Tiranë me u interesue per Axhen e vet. Me 1 Maji Drandja takoi tek tribuna Nexhmije Hoxhen, e njohun nga Populli me emnin kobra…Drandja i shpjegoi se ‘nuk kam asnjë njeri në këte Botë’. Nexhmia iu pergjegj: “Pse t’ ia falesh jetën atij, ai është armik i popullit. Ti nuk ke mundësi t’ interesohesh për té, mese do e mbash até?” Drandja iu pergjegj: “Até e mban burgu, s’ ka gja, veç të jenë i gjallë, aman të lutem ma ban këte nderë, se nuk kam as nanë as babë, veç këte axhë!”…E shkreta Drande u mundue me e prekë n’ zemer!!..
●Me 9 Maji Drandes, i erdhi pergjegja e kobres: “Lutja yte refuzohet.”(Dosja 2199).
11 MAJI 1959 Don Dedë MALAJ u pushkatue brinjë Liqenit të Shkodres, ku gropa e Varrimit Don Dedës u ruejt nga një Vlla Mysliman, që e kishte në kopshtin e vet…
Sot, në këte 60 vjetor Shqiptarët besoj se me “Rilindjen” kujtojnë edhe thanjen e Madhe Profetike të Don Ded Malaj: “E Premtja e Zezë po vazhdon me komunizmin!”
UJVARA E SELCËS…
SELCA NA DHUROI SHKAMIN DON DED MALAJ…
●Don Ded Malaj asht le në Selcë të Vermoshit, nga prindët Keq e Lula Malaj, me daten 16 Nandor 1917, prej ku mbas pak vitesh kanë zbritë në Velipojë, e nen kujdesin e Don Alfons Trackit, u brumos me kulturen Europjane Perëndimore.
Në vitin 1941, në Gjenacanin e Fugures së Zojës së Shkodres, bash perballë Saj u betue dhe u Shugurue Meshtar në Itali.
U këthye në Shqipni dhe ka sherbye në Velipojë, Mal të Jushit dhe së fundi, në Dajç të Bregut të Bunës, ku edhe u arrestue në vitin 1958, dhe dha jeten per “Atdhe e Fe”…
Sa lotët janë derdhë per Ty në këte ujvarë tash 60 vjet, o Don Dedë Malaj…!!
Melbourne, 10 Maji 2019